Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Για την εξέγερση των  «Δεκεμβριστών» (14/12/1825) στη Ρωσία

Γρά­φει ο Χατζη­κώ­στας Αλέ­κος //

«Ο κύκλος των επα­να­στα­τών αυτών ήταν στε­νός. Ήταν πάρα πολύ μακριά από το λαό. Αλλά το έργο τους δεν πήγε χαμέ­νο» (Β.Ι. ΛΕΝΙΝ)

 

Στις 14 Δεκέμ­βρη 1825 (με το παλιό ημε­ρο­λό­γιο) ξέσπα­σε στη Ρωσία η εξέ­γερ­ση ενα­ντί­ων της δου­λο­πα­ροι­κί­ας και της απο­λυ­ταρ­χί­ας από Ρώσους επα­να­στά­τες που ονο­μά­στη­καν «Δεκεμ­βρι­στές» εξαι­τί­ας του μήνα που έγι­νε η εξέ­γερ­ση. Οι Δεκεμ­βρι­στές ήταν Ρώσοι επα­να­στά­τες προ­ερ­χό­με­νοι από την τάξη των ευγε­νών. Ο περιο­ρι­σμέ­νος χαρα­κτή­ρας του ταξι­κού τους αγώ­να έβα­λε τη σφρα­γί­δα του στην εξέ­γερ­σή τους, που, σύμ­φω­να με τα συν­θή­μα­τά της, ήταν αντι­φε­ου­δαρ­χι­κή και συν­δε­ό­ταν με την ωρί­μαν­ση των προ­ϋ­πο­θέ­σε­ων της αστι­κής επα­νά­στα­σης στη Ρωσία.

Παρ’ όλα αυτά η εξέ­γερ­ση των Δεκεμ­βρι­στών κατέ­χει σημα­ντι­κή θέση στη ιστο­ρία του επα­να­στα­τι­κού κινή­μα­τος της Ρωσί­ας. Ήταν η πρώ­τη ανοι­κτή ένο­πλη εξέ­γερ­ση με στό­χους ενά­ντια στην δου­λο­πα­ροι­κία και απο­λυ­ταρ­χι­σμό του Τσα­ρι­κού καθε­στώ­τος και δικαιο­λο­γη­μέ­να ο Β.Ι. Λένιν την τοπο­θέ­τη­σε ως αρχή της περιό­δου του επα­να­στα­τι­κού κινήματος.

Τα γεγο­νό­τα που προη­γή­θη­καν και οι ταξι­κές τους ρίζες

Στη Ρωσία το φεου­δαρ­χι­κό σύστη­μα βρί­σκε­ται σε απο­σύν­θε­ση. Ο πόλε­μος προ­κα­λεί τερά­στιες ζημιές στην ανά­πτυ­ξη των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων , ο πλη­θυ­σμός ελατ­τώ­νε­ται, εκα­το­ντά­δες χιλιά­δες αγρο­τι­κές οικο­γέ­νειες κατα­στρά­φη­καν. Για τους αγρό­τες που είχαν υπο­φέ­ρει στα χρό­νια του πολέ­μου, το δυνά­μω­μα του δου­λο­πά­ροι­κου ζυγού προ­κα­λεί συμ­φο­ρά. Σε απά­ντη­ση από το 1816–1820 ξεσπά­νε εξε­γέρ­σεις αγρο­τών που δού­λευαν στα τσι­φλί­κια. Η τσα­ρι­κή κυβέρ­νη­ση της χτυ­πά ανε­λέ­η­τα. Με ειδι­κά δια­τάγ­μα­τα κατο­χυ­ρώ­νε­ται το δικαί­ω­μα που είχαν οι τσι­φλι­κά­δες να εξο­ρί­ζουν δου­λο­πά­ροι­κους στη Σιβη­ρία. Ιδρύ­ο­νται οι λεγό­με­νοι στρα­τιω­τι­κοί συνοι­κι­σμοί στις οποί­ες οι αγρό­τες που κάθο­νταν στις περιο­χές υπο­χρε­ώ­νο­νταν να προ­σφέ­ρουν στρα­τιω­τι­κή υπη­ρε­σία και ταυ­τό­χρο­να να ασχο­λού­νται με την αγρο­τι­κή οικο­νο­μία και να εφο­διά­ζουν το συνοι­κι­σμό με τρό­φι­μα και ζωο­τρο­φές. Για να εμπο­δι­στούν οι προ­ο­δευ­τι­κές ιδέ­ες επι­βάλ­λο­νται ακό­μη πρό­σθε­τοι περιο­ρι­σμοί στην εκπαί­δευ­ση και στον τύπο.

Το δου­λο­πά­ροι­κο σύστη­μα ήταν προ­φα­νές ότι ήταν ασφυ­κτι­κό στο να ανα­πτυ­χθούν οι παρα­γω­γι­κές δυνά­μεις. Οι κατα­πιε­ζό­με­νες αγρο­τι­κές μάζες δεν ήταν ικα­νές παρά μόνο σε αυθόρ­μη­τες εκδη­λώ­σεις αντί­δρα­σης, ενώ η ρώσι­κη αστι­κή τάξη με την αργή οικο­νο­μι­κή ανά­πτυ­ξη της χώρας ήταν μικρή και ανί­σχυ­ρη και ο πολι­τι­κός της ρόλος παθη­τι­κός. Γι’ αυτό στο πρώ­το στά­διο του ρώσι­κου επα­να­στα­τι­κού κινή­μα­τος ο ηγε­τι­κός ρόλος πέρα­σε στους πρω­το­πό­ρους εκπρο­σώ­πους της μορ­φω­μέ­νης μερί­δας των ευγε­νείς με όλες τις αντι­φά­σεις που είχε κάτι τέτοιο.

Οι «επα­να­στα­τι­κές εταιρείες»

Ταυ­τό­χρο­να, η περί­ο­δος που εξε­τά­ζου­με σημα­δεύ­τη­κε από την ανά­πτυ­ξη αστι­κών επα­να­στα­τι­κών κινη­μά­των σε διά­φο­ρες χώρες της Ευρώ­πης. Στο πλαί­σιο αυτό αρχί­ζουν τη δρά­ση τους οι πρώ­τες ρώσι­κες «επα­να­στα­τι­κές εται­ρεί­ες». Ώθη­ση σ’ αυτές δίνει ο πατριω­τι­κός πόλε­μος του 1812. Όλα σχε­δόν τα μέλη της πρώ­της επα­να­στα­τι­κή εται­ρεί­ες που ιδρύ­θη­κε ύστε­ρα από λίγο στη Ρωσία, είχαν πάρει μέρος σ’αυτόν, ενώ ο πολι­τι­κός ορί­ζο­ντας πολ­λών αξιω­μα­τι­κών που είχαν πάρει μέρος στις εκστρα­τεί­ες του 1813–1814 πέρα από τα ρωσι­κά σύνο­ρα είχε πλα­τύ­νει χάρη στην όσμω­ση με τους αγώ­νες που ανα­πτύσ­σο­νταν τότε  στη Γαλ­λία και τη Γερ­μα­νία. Από τους νέους αυτούς (που ανή­καν στη τάξη των ευγε­νών) πρω­τοι­δρύ­θη­κε στα 1816 μία επα­να­στα­τι­κή εται­ρεία με την χαρα­κτη­ρι­στι­κή ονο­μα­σία «Σύν­δε­σμος Σωτη­ρί­ας», για­τί η άπο­ψη τους ήταν να «σώσουν» της Ρωσία από την απο­λυ­ταρ­χία και να καταρ­γή­σουν τη δου­λο­πα­ροι­κία. Όσον αφο­ρά τη μορ­φή της οργά­νω­σης της, οι ιδρυ­τές στη­ριγ­μέ­νοι στην εμπει­ρία των πολι­τι­κών λεσχών στη Γέλια, των κορ­μπο­νά­ρων στη Ιτα­λία κ.α απο­φα­σί­στη­κε αρχι­κά μέσω του προ­σε­ται­ρι­σμού ισχυ­ρών παρα­γό­ντων του κρα­τι­κού μηχα­νι­σμού και με τη βοή­θεια τους να πετύ­χει την ανα­κή­ρυ­ξη συντάγ­μα­τος μόλις πέθαι­νε ο τσά­ρος. Ο στε­νός χαρα­κτή­ρας της οργά­νω­σης έκα­νε φανε­ρή και την αδυ­να­μία συνέ­χι­σης της λει­τουρ­γί­ας της κάτι που σήμαι­νε την δημιουρ­γία νέας οργά­νω­σης με τον τίτλο «Σύν­δε­σμος Ευη­με­ρί­ας» με τους ίδιους ιδρυ­τές στα 1818, με πιο όμως διευ­ρυ­μέ­νο χαρα­κτή­ρα ως προς τον τρό­πο εισ­δο­χής νέων μελών. Τον σύν­δε­σμο τον συμπα­θού­σαν μετα­ξύ άλλων σημαί­νο­ντας πρό­σω­πα του πολι­τι­σμού όπως ο Πού­σκιν. Η όξυν­ση του ταξι­κού αγώ­να στη Ρωσία αλλά και στη Δ. Ευρώ­πη επη­ρέ­α­σαν και το πιο προ­ο­δευ­τι­κό ρεύ­μα στον σύν­δε­σμο. Στις αρχές του 1821 το συνέ­δριο των αντι­προ­σώ­πων του συν­δέ­σμου που συνήλ­θε στη Μόσχα απο­φά­σι­σε να στα­μα­τή­σει τη δρά­ση του (και ως απο­τέ­λε­σμα τόσο των δια­φω­νιών στο εσω­τε­ρι­κό του, όσο και της όξυν­σης των κυβερ­νη­τι­κών διώ­ξε­ων) και να προ­χω­ρή­σει στην ίδρυ­ση μια αυστη­ρής συνω­μο­τι­κής μυστι­κής εται­ρεί­ας που τα μέλη της θα δια­λέ­γο­νταν προ­σε­κτι­κά και θα ήταν έτοι­μα να δρά­σουν απο­φα­σι­στι­κά με το πνεύ­μα της στρα­τιω­τι­κής επα­νά­στα­σης. Ύστε­ρα από τη διά­λυ­ση του Συν­δέ­σμου ιδρύ­θη­καν δύο κέντρα της και­νού­ριας οργά­νω­σης. Το ένα στην Πετρού­πο­λη (Βόρεια Εται­ρεία) με επι­κε­φα­λής τον Ν.Μ. Μου­ρα­βιόφ και το άλλο στην Ουκρα­νία στα στρα­τεύ­μα­τα της δεύ­τε­ρης στρα­τιάς (Νότια Εται­ρεία) με επι­κε­φα­λής των Π.Ι Πέστελ η οποία ήταν και η μαζι­κό­τε­ρη αλλά και με τον πιο συνε­πή προ­σα­να­το­λι­σμό (ήταν αυτή που δέχτη­κε πρώ­τη ομό­φω­να το «ρεμπου­μπλι­κα­νι­κό» πρόγραμμα‑ο αρχη­γός του ρωσι­κού κρά­τους ύστε­ρα από την επα­νά­στα­ση θα ήταν ταυ­τό­χρο­να και αρχη­γός της κυβέρ­νη­σης και την τακτι­κή της στρα­τιω­τι­κής επα­νά­στα­σης. Η προ­σπά­θεια να απο­κτή­σουν οι δύο εται­ρεί­ες ένα ενιαίο πρό­γραμ­μα κρά­τη­σε χρό­νια. Σύμ­φω­να με το σχέ­διο του Πέστελ το 1924 (ονο­μά­στη­κε «Ρωσι­κή αλή­θεια») η Ρωσία θα γινό­ταν δημο­κρα­τία (αστι­κή εννο­εί­ται) και όλη η Νομο­θε­τι­κή, Δικα­στι­κή αι Εκτε­λε­στι­κή εξου­σία θα περ­νού­σε σε εκλεγ­μέ­νους αντι­προ­σώ­πους του λαού. Θα υπήρ­χε ισο­νο­μία στους πολί­τες και θα είχαν πολι­τι­κά δικαιώ­μα­τα όλοι οι άνδρες πάνω από 20 χρο­νών. Τα μεγά­λα τσι­φλί­κια θα δημεύ­ο­νταν. Ολοι οι πολί­τες θα είχαν δικαί­ω­μα να καλ­λιερ­γούν για λογα­ρια­σμό τους εδα­φι­κούς κλή­ρους από τα αγρο­κτή­μα­τα που θα ήταν απο­κλει­στι­κή περιου­σία του κρά­τους και αντι­στοι­χού­σαν στα μισά αγρο­κτή­μα­τα της χώρας. Τα άλλα μισά θα που­λιό­νταν ή θα νοι­κιά­ζο­νταν. Ετσι ουσια­στι­κά υπο­νο­μεύ­ο­νταν τα θεμέ­λια της φεου­δαρ­χί­ας και ανοι­γό­ταν ο δρό­μος για την αστι­κή αγρο­τι­κή ιδιο­κτη­σία.  Το σχέ­διο του Μου­ρα­βιόφ προ­έ­βλε­πε ουσια­στι­κή συνταγ­μα­τι­κή μοναρ­χία. Η εξου­σία του αυτο­κρά­το­ρα θα περιο­ρι­ζό­ταν από συνταγ­μα­τι­κές δια­τά­ξεις και οι αντι­πρό­σω­ποι στο νομο­θε­τι­κό όργα­νο θα εκλέ­γο­νταν από το λαό. Οι μισθω­τοί εργά­τες δεν θα είχαν καθό­λου πολι­τι­κά δικαιώ­μα­τα. Οι αγρό­τες θα είχαν να δικαί­ω­μα να στέλ­νουν ένα εκλο­γέα ανά 500 άτο­μα στις εκλο­γι­κές συνε­λεύ­σεις. Απαλ­λασ­σό­ταν οι αγρό­τες από την δου­λο­πά­ροι­κh εξάρ­τη­ση αλλά δεν τους δινό­ταν γη.

Η ταξι­κή στε­νή αντί­λη­ψη και των δύο εται­ρειών, δεν φάνη­κε μόνο στους προ­γραμ­μα­τι­κούς τους στό­χους αλλά και στον τρό­πο δρά­σης του. Υπο­στή­ρι­ζαν και οι δύο ότι το φεου­δαρ­χι­κό σύστη­μα θα γκρε­μι­ζό­ταν μόνο με τη βοή­θεια του στρα­τού γι’αυτό και δεν ήθε­λαν να πάρουν μέρος στην επα­νά­στα­ση που θα ξεσπού­σε οι λαϊ­κές μάζες.

Τα γεγο­νό­τα

Την 1η Δεκεμ­βρί­ου 1825 πεθαί­νει ξαφ­νι­κά ο τσά­ρος Αλέ­ξαν­δρος Α’ χωρίς να αφή­σει δια­δό­χους κατ’ ευθεί­αν γραμ­μή. Όμως τσά­ρος σύμ­φω­να με τον νόμο θα έπρε­πε να γίνει ο μεγα­λύ­τε­ρος αδελ­φός του Κων­στα­ντί­νος (τοπο­τη­ρη­τής της Βαρ­σο­βί­ας) που είχε παραι­τη­θεί από τα δικαιώ­μα­τα του θρό­νου πριν πεθά­νει ο Αλέ­ξαν­δρος Α’ που όμως είχε ορί­σει με μυστι­κή του δια­θή­κη διά­δο­χο του το άλλο αδελ­φό Νικό­λαο, ιδιαί­τε­ρα αντι­πα­θή για τις στρα­το­κρα­τι­κές του από­ψεις και μεθό­δους. Γι’αυτό και δίστα­ζε να ανα­λά­βει πριν του στεί­λει τυπι­κά τη παραί­τη­ση του ο Κων­στα­ντί­νος. Το ζήτη­μα της δια­δο­χής κρα­τά  μέχρι τις 25 Δεκέμ­βρη (νέο ημε­ρο­λό­γιο) που ο Νικό­λα­ος πήρε την από­φα­ση να ανέ­βει στο θρό­νο ορί­ζο­ντας την 26 Δεκεμ­βρί­ου τελε­τή ορκω­μο­σί­ας στην Πετρού­πο­λη. Οι ρώσοι επα­να­στά­τες από και­ρό είχαν ορί­σει πως η εξέ­γερ­ση θα ξεσπού­σε τη στιγ­μή που θ’ άλλα­ζαν τα πρό­σω­πα στο τσα­ρι­κό θρό­νο. Ετσι αξιο­ποιώ­ντας τη σύγ­χυ­ση μετα­ξύ των ιθυ­νό­ντων κύκλων απο­φα­σί­ζει τη μέρα αυτή ως ημέ­ρα της εξέ­γερ­σης . Το σχέ­διο προ­έ­βλε­πε την παρε­μπό­δι­ση της ορκω­μο­σί­ας, το ξεσή­κω­μα των στρα­τευ­μά­των, που συμπα­θού­σαν τους Δεκεμ­βρι­στές, τη μετα­φο­ρά τους στην Πλα­τεία της Γερου­σί­ας και με τη δύνα­μη των όπλων (αν δε βοη­θού­σαν οι δια­πραγ­μα­τεύ­σεις) να μην επι­τρέ­ψουν στη Γερου­σία και το Κρα­τι­κό Συμ­βού­λιο να ορκί­σουν τον και­νού­ριο τσάρο.

Στο μανι­φέ­στο της εξέ­γερ­σης γινό­ταν λόγος για ανα­τρο­πή της κυβέρ­νη­σης, κατάρ­γη­ση της δου­λο­πα­ροι­κί­ας, απα­γό­ρευ­ση της υπο­χρε­ω­τι­κής στρα­το­λο­γί­ας, δια­κη­ρύσ­σο­νταν οι πολι­τι­κές ελευ­θε­ρί­ες και συγκα­λού­νταν η Συντα­κτι­κή Συνέ­λευ­ση, η οποία θα έλυ­νε ορι­στι­κά το πρό­βλη­μα του συντάγ­μα­τος και της μορ­φής δια­κυ­βέρ­νη­σης της Ρωσί­ας. Σύμ­φω­να με το σχέ­διο οι γερου­σια­στές θα υπο­χρε­ώ­νο­νταν να απευ­θύ­νουν στο λαό σχε­τι­κή προ­κή­ρυ­ξη. Ταυ­τό­χρο­να ια κυριεύ­ο­νταν από το στρα­τό τα χει­με­ρι­νά ανά­κτο­ρα, θα πια­νό­ταν η τσα­ρι­κή οικο­γέ­νεια, οι απο­θή­κες με τα πυρο­μα­χι­κά, το κεντρι­κό σημείο και άλλα επί­και­ρα σημεία.

Οι αρχη­γοί της Βόρειας Εται­ρεί­ας είχαν ως στό­χο την χρη­σι­μο­ποί­η­ση των στρα­τευ­μά­των τα πρω­τεύ­ου­σας που σε πολ­λά συντάγ­μα­τα διέ­θε­ταν αξιω­μα­τι­κούς μέλη της εται­ρεί­ας. Όμως η τελε­τή ορκω­μο­σί­ας καθυ­στέ­ρη­σε καλώ­ντας ταυ­τό­χρο­να στις 7 το πρωί στα ανά­κτο­ρα τους αξιω­μα­τι­κούς των συνταγ­μά­των, γεγο­νός που ανέ­τρε­ψε το αρχι­κό σχέ­διο εξέ­γερ­σης. Παράλ­λη­λα ο Νικό­λα­ος είχε δηλώ­σει στο κρα­τι­κό συμ­βού­λιο πως δέχε­ται τον τσα­ρι­κό θρό­νο και ορκί­στη­κε στα μέλη του μία ώρα μετά τα μεσά­νυ­κτα (13προς 14/12 (με το παλιό ημε­ρο­λό­γιο) , ενώ οι γερου­σια­στές κλή­θη­καν και αυτοί στις 7 το πρωί να ορκι­στούν και δια­λύ­θη­καν πριν εμφα­νι­στεί το πρώ­το εξε­γερ­μέ­νο σύνταγ­μα της Μόσχας. Να σημειώ­σου­με ακό­μη ότι τα σχέ­δια της Νότιας Εται­ρεί­ας είχαν προ­δο­θεί, ενώ ο Νικό­λα­ος κερ­δί­ζο­ντας χρό­νο συγκε­ντρώ­νο­ντας δυνά­μεις από μονά­δες της φρου­ράς της πρω­τεύ­ου­σας και αξιο­ποιώ­ντας το γεγο­νός ότι οι επα­να­στα­τι­κές δυνά­μεις είχαν μεί­νει από μια σει­ρά λάθη ακέ­φα­λες τις περι­κλύ­κλω­σε. Στην εξέ­γερ­ση πήραν μέρος περί­που 3.000 στρα­τιώ­τες με τους διοι­κη­τές τους και ενώ το συγκε­ντρω­μέ­νο πλή­θος ήταν σαφώς υπέρ των επαναστατών.Η χρή­ση όμως του πυρο­βο­λι­κού  από μέρους του Νικό­λα­ου είχε ως απο­τέ­λε­σμα τη συντρι­βή το βρά­δυ της εξέ­γερ­σης. Εκα­το­ντά­δες σκο­τώ­θη­καν, ενώ 121 αιχ­μά­λω­τοι στάλ­θη­καν στα κάτερ­γα της Σιβη­ρί­ας και οι 5 ηγέ­τες της εξέ­γερ­σης κρε­μά­στη­καν. Πάνω από 2.000 στάλ­θη­καν στον Καύ­κα­σο σε πολε­μι­κές επι­χει­ρή­σεις που συνε­χί­ζο­νταν Να σημειώ­σου­με ακό­μη ότι η εξέ­γερ­ση στο νότο (εξέ­γερ­ση του συντάγ­μα­τος Τσερ­νί­γκοφ με 1.164 άτο­μα συνο­λι­κά) στις 29 Δεκέμ­βρη είχε την ίδια τύχη. Κανέ­να σύνταγ­μα δεν τους ακο­λού­θη­σε μετά τη κατά­λη­ψη της πόλης Βασιλ­κόφ. Στις 3 Γενά­ρη 1926 είχε συντριβεί.

Η εξέ­γερ­ση δεν ήταν δυνα­τόν να νική­σει, κυρί­ως για­τί οι Δεκεμ­βρι­στές παρα­μέ­ρι­σαν συνει­δη­τά το λαό και δεν τον άφη­σαν να πάρει μέρος στον επα­να­στα­τι­κό αγώ­να. Ο Β.Ι ΛΕΝΙΝ έγρα­ψε χαρα­κτη­ρι­στι­κά «Δια­μαρ­τύ­ρε­ται μια ασή­μα­ντη μειο­ψη­φία από ευγε­νείς που είναι ανί­σχυ­ροι χωρίς την υπο­στή­ρι­ξη του λαού» Η εξέ­γερ­ση όμως προ­ώ­θη­σε πιο πέρα την απε­λευ­θε­ρω­τι­κή ιδέα στη δου­λο­πά­ροι­κη Ρωσία, ενώ δικαιο­λο­γη­μέ­να θεω­ρεί­ται  ως ένας κρί­κος στο πανευ­ρω­παϊ­κό επα­να­στα­τι­κό κίνη­μα της περιό­δου 1820–1830. Ταυ­τό­χρο­να όμως συνέ­βα­λε πολύ­πλευ­ρα με τις δια­φω­τι­στι­κές της ιδέ­ες τα επό­με­να χρό­νια ως πηγή έμπνευ­σης στη ιστο­ρία του ρώσι­κου πολι­τι­σμού, της επι­στή­μης και της παιδείας.

 

(Η εξέ­γερ­ση του Δεκέμ­βρη σε πίνα­κα του Βασί­λι Φιο­ντό­ρο­βιτς Τιμμς)

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο