Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Ερωτευμένος Βάρναλης

Γρά­φει ο Βασί­λης Κρί­τσας //

Μια βρα­διά για το Βάρ­να­λη. Μια βρα­διά που δεν ήταν για το (ξενό­φερ­το και ολί­γον εμπο­ρά­κο) Βαλε­ντί­νο και τους ερω­τευ­μέ­νους, αλλά για όσους έχουν νιώ­σει το νου και την καρ­διά τους να πάλ­λο­νται με τους στί­χους του Κώστα Βάρ­να­λη, του ποι­η­τή που έκα­νε ποί­η­ση τον κομ­μου­νι­σμό και τον αγώ­να για τη ζωή, και συγκε­ντρώ­θη­καν χτες στο Polis Art Café για να τιμή­σουν την ημέ­ρα των γενε­θλί­ων του (που μας ήταν γνω­στή εξαρ­χής, παρά τη διχο­γνω­μία γύρω από τη χρο­νο­λο­γία της γέν­νη­σής του) και το δικό τους έρω­τα για το έργο του. Ο Βάρ­να­λης άλλω­στε είχε συμπε­ρι­λά­βει σε μια συνέ­ντευ­ξή του τον έρω­τα στα μυστι­κά της μακρο­ζω­ί­ας του.

Ήταν ξεχω­ρι­στή βρα­διά. Και αυτό που χαρο­ποί­η­σε διορ­γα­νω­τές και παρευ­ρι­σκό­με­νους, είναι πως τη βρα­διά που γιορ­τά­ζε­ται ένας πολυ­δια­φη­μι­σμέ­νος λεβα­ντί­νος άγιος, τόσοι πολ­λοί ήταν στην εκδή­λω­ση. Κατά­με­στη η αίθου­σα και πολ­λοί στο αίθριο. Πάρα πολύς κόσμος για λογο­τε­χνι­κή βρα­διά, αλλά πάλι επι­βε­βαιώ­θη­κε ότι μόνο ο Βάρ­να­λης μπο­ρεί να κινη­το­ποι­ή­σει τόσους πολ­λούς. Μια ακό­μη από­δει­ξη της λαϊ­κό­τη­τάς  του, της αγά­πης που τρέ­φει ο λαός για τον μπαρμπα-Κώστα.

Polis9

Χαρα­κτη­ρι­στι­κό του ενδια­φέ­ρο­ντος της εκδή­λω­σης είναι αυτό που μας μετέ­φε­ρε ο υπεύ­θυ­νος του Polis Art Café,  Βασί­λης Χατζη­ια­κώ­βου, πως όλη τη βδο­μά­δα δεχό­ταν τηλε­φω­νή­μα­τα που του ζητού­σαν πλη­ρο­φο­ρί­ες για την εκδή­λω­ση, κάτι που σπά­νια γίνεται.

Μεγά­λη τιμή η παρου­σία του ποι­η­τή, καθη­γη­τή πανε­πι­στη­μί­ου Γιάν­νη Δάλ­λα (συνέ­βα­λε τα μάλα στη μελέ­τη του βαρ­να­λι­κού έργου). Εκτός από τον Γιάν­νη Δάλ­λα στην εκδή­λω­ση παρα­βρέ­θη­κε ο Γερά­σι­μος Λυκιαρ­δό­που­λος, ποι­η­τής, μετα­φρα­στής δοκι­μιο­γρά­φος και υπεύ­θυ­νος του περιο­δι­κού «σημειω­σεις» και πολ­λοί ποι­η­τές, νεό­τε­ροι και παλαιό­τε­ροι μέλη της Εται­ρί­ας Ελλή­νων Λογοτεχνών.

Στο άνοιγ­μα της εκδή­λω­σης, ο υπεύ­θυ­νος του Polis Art Café είπε δυο λόγια για την ποί­η­ση που είναι η αρχή του παντός και κινεί την κοι­νω­νία προς το καλύ­τε­ρο, προς την επανάσταση.

Ο Ηρα­κλής Κακα­βά­νης, από το περιο­δι­κό μας, που διε­τέ­λε­σε και χρέη συντο­νι­στή, ξεκί­νη­σε με την άπο­ψη του Νίκου Βέη για το Βάρ­να­λη που “κι αν δεν υπήρ­χε επα­νά­στα­ση, αυτός θα την ανα­κά­λυ­πτε” και που δε θα μπο­ρού­σε να είναι κάτι άλλο παρά επα­να­στά­της: “δεν είναι που δε θέλει να αλλά­ξει, δεν μπο­ρεί”. Αυτό ακρι­βώς κόστι­σε στον ποι­η­τή μια σίγου­ρη καριέ­ρα ακα­δη­μαϊ­κού, σε ένα επα­να­στα­τι­κό “παρα­στρά­τη­μα” που συντε­λέ­στη­κε σε τέσ­σε­ρα βήματα.

Ξεκί­νη­σε στα μαθη­τι­κά του χρό­νια, με την ανυ­πό­τα­κτη στά­ση του ποι­η­τή. Συνε­χί­στη­κε με την έντα­ξή του στην αρι­στε­ρή παρά­τα­ξη και το κίνη­μα του δημο­τι­κι­σμού, όταν έγι­νε ο πρώ­τος εκπαι­δευ­τι­κός που καλεί­ται σε απο­λο­γία, επει­δή δίδα­ξε ολό­κλη­ρο τον εθνι­κό ύμνο! Εδραιώ­θη­κε με τον πρω­το­πό­ρο ρόλο του στην ανα­νέ­ω­ση του ποι­η­τι­κού λόγου. Κι ολο­κλη­ρώ­θη­κε, σε ώρι­μη πια ηλι­κία, με τα εναύ­σμα­τα που του έδω­σε η παρα­μο­νή του στο Παρί­σι και την από­δρα­σή του από τον κόσμο του ιδε­α­λι­σμού και της προ­γο­νο­λα­τρί­ας, για τον κόσμο της εργα­τι­κής τάξης και της επανάστασης.

Polis7

Ο Βασί­λης Αλε­ξί­ου μίλη­σε για την επι­και­ρό­τη­τα του Βάρ­να­λη σε αυτές τις δύσκαι­ρες επο­χές, όπου αλλά­ζουν μόνο τα ονό­μα­τα (ο ζωτι­κός χώρος εξα­γω­γή δημο­κρα­τί­ας, ο ιμπε­ρια­λι­σμός παγκο­σμιο­ποί­η­ση, το Ντα­χά­ου έγι­νε Γουα­ντα­νά­μο, κοκ), ενώ ακό­μα και οι Μοι­ραί­οι, από το ομώ­νυ­μο ποί­η­μα, παρα­μέ­νουν ίδιοι, δει­λοί και άβουλοι.

Ανα­φέρ­θη­κε εκτε­νώς στην πρό­σλη­ψη του βαρ­να­λι­κού έργου, που κέρ­δι­ζε την ανα­γνώ­ρι­ση ακό­μα και των ιδε­ο­λο­γι­κών του αντι­πά­λων, για να ακο­λου­θή­σει μετά τα μέσα της δεκα­ε­τί­ας του 30′ και την πιο δημιουρ­γι­κή δεκα­ε­τία του Βάρ­να­λη, μια ανε­ξή­γη­τη σιω­πή, που εν μέρει μόνο δικαιο­λο­γεί­ται από τα πέτρι­να χρό­νια της ήττας και τη δική του ποι­η­τι­κή σιω­πή. Η συζή­τη­ση άνοι­ξε ξανά με ένα άρθρο του Μανό­λη Λαμπρί­δη στην Επι­θε­ώ­ρη­ση Τέχνης για την κοι­νω­νι­κή και καλ­λι­τε­χνι­κή παρακ­μή, την αντί­στοι­χη αρθρο­γρα­φία του Βύρω­να Λεο­ντά­ρη και τις σπου­δαί­ες μελέ­τες του Δάλ­λα, που βλέ­πει ιστο­ρι­κά, στο γίγνε­σθαί της, τη βαρ­να­λι­κή συμ­βο­λή και εντο­πί­ζει το ιδιό­μορ­φο, καρ­να­βα­λι­κό στοι­χείο που τη χαρακτηρίζει.

Ο Βάρ­να­λης δεν είναι ένας τυχαί­ος δημιουρ­γός που εγκόλ­πω­σε συγκυ­ρια­κά το μαρ­ξι­σμό, αλλά συνει­δη­τός δημιουρ­γός, με έναν πλη­βεια­κό, πλη­θω­ρι­κό μαρ­ξι­σμό, που απο­δο­μεί εξου­σί­ες και απο­στε­ω­μέ­να δόγ­μα­τα. Και αυτό που καθι­στά μονα­δι­κή και τόσο ανθε­κτι­κή στο χρό­νο την ποί­η­σή του είναι η σύντη­ξη της σκε­πτό­με­νης και της πάσχου­σας ανθρω­πό­τη­τας, σύμ­φω­να και με μια Μαρ­ξι­κή φράση.

Polis10Μια ιδιαί­τε­ρη στιγ­μή της εκδή­λω­σης ήταν η εκτός προ­γράμ­μα­τος παρέμ­βα­ση του Γιάν­νη Δάλ­λα. Τυχε­ροί όσοι τον ακού­σα­με. Με  τον άμε­σο και μεστό λόγο του (αν και ειδι­κός μίλη­σε απλά και κρά­τη­σε αμεί­ω­τη την προ­σο­χή μας μέχρι το τέλος)  ανα­φέρ­θη­κε στις σχε­τι­κά άγνω­στες πτυ­χές του ποι­η­τή: τα πρώ­τα λυρι­κά χρό­νια, τα δημο­σιο­γρα­φι­κά του κεί­με­να, πχ κατά το ταξί­δι του στη Ρωσία των Σοβιέτ, τα μονα­δι­κά αισθη­τι­κά του ποι­ή­μα­τα με το γκρο­τέ­σκο στιλ, που πρέ­πει να ανα­δει­χτούν και να εκδο­θούν, και τα πλού­σια στοι­χεία που απο­φέ­ρει η μελέ­τη του αρχεί­ου του ποιητή.

Η επό­με­νη ειση­γη­τι­κή παρέμ­βα­ση ήταν του συγ­γρα­φέα-ηθο­ποιού, Βασί­λη Κολο­βού, που ανέ­βα­σε πριν από λίγα χρό­νια την παρά­στα­ση “Φως που πάντα καί­ει” και θα ‘ταν ευχής έργο αν η χτε­σι­νή εκδή­λω­ση του έδι­νε το έναυ­σμα να επα­να­λά­βει κάτι αντίστοιχο.

Ο Κολο­βός ανα­φέρ­θη­κε με θαυ­μα­σμό στο Βάρ­να­λη, που έδω­σε πνοή κι έφτα­σε στα ύψη την ανθρώ­πι­νη αξία, τσα­κί­ζο­ντας παράλ­λη­λα τον άκρα­το μιμη­τι­σμό των αρχαί­ων κλα­σι­κών και των ξένων ρομα­ντι­κών ποι­η­τών. Είπε ότι ο Βάρ­να­λης θα έπρε­πε να αναη­ρυ­χθεί σε εθνι­κό ποι­η­τή, αν η αντί­πα­λη πλευ­ρά μπο­ρού­σε να ξεπε­ρά­σει το ταξι­κό, ιδε­ο­λο­γι­κό μίσος για το έργο του, για­τί κατά­φε­ρε να σώσει την τέχνη από τη γελοιο­ποί­η­ση και να γίνει ο πνευ­μα­τι­κός Οδη­γη­τής του λαού μας. Ένας από την Αγία Τριά­δα της πνευ­μα­τι­κής πρω­το­πο­ρί­ας (μαζί με το Γλη­νό και τον Κορ­δά­το) που στά­θη­κε δάσκα­λος και για πολ­λούς νεό­τε­ρους (Ρίτσο, Αυγέ­ρη, Ρώτα, Καρ­βού­νη, κ.ά) και ξεπερ­νά τα στε­νά όρια της πατρί­δας μας. Αλλά είναι ο πιο αδι­κη­μέ­νος δημιουρ­γός, με ελά­χι­στες μονο­γρα­φί­ες για το έργο του, που οι κρι­τι­κοί επέ­λε­ξαν να το αγνο­ή­σουν, εφό­σον δεν μπο­ρού­σαν να το αντιμετωπίσουν.

Polis4

Ακο­λού­θως ανέ­λυ­σε το θεα­τρι­κό έργο “Άττα­λος ο Γ’ ”, που ο Βάρ­να­λης ξεκί­νη­σε να το γρά­φει στα χρό­νια του εμφυ­λί­ου, για να το ολο­κλη­ρώ­σει επί χού­ντας και να το απα­γο­ρέ­ψει αμέ­σως το καθε­στώς. Και το οποίο ανα­δει­κνύ­ει την υπο­τέ­λεια της χώρας-Περ­γά­μου, ενώ κάποια δια­χρο­νι­κά σημεία του μοιά­ζουν να περι­γρά­φουν τη σημε­ρι­νή κατά­στα­ση. Ένα μνη­μειώ­δες έργο, που σε αυτούς τους χαλε­πούς και­ρούς, μόνο από ένα κρα­τι­κό ή δημο­τι­κό θέα­τρο, θα μπο­ρού­σε να ανέ­βει. Αλλά ποιος από τους κρα­τού­ντες θα έπαιρ­νε τέτοια πρω­το­βου­λία, για να ανα­γνω­ρί­σει μετά τον εαυ­τό του, σε κάποια σημεία του έργου;

Ο Σπύ­ρος Αρα­βα­νής, από το περιο­δι­κό Ποιείν, που συν­διορ­γά­νω­σε την εκδή­λω­ση, ανα­φέρ­θη­κε ειδι­κά στη μελο­ποί­η­ση του βαρ­να­λι­κού έργου, που συνε­χί­στη­κε και μετά το θάνα­τό του, με πλού­σια δισκο­γρα­φι­κή παρα­γω­γή στα πρώ­τα χρό­νια της Μετα­πο­λί­τευ­σης, περι­λαμ­βά­νο­ντας μια τερά­στια γκά­μα από όλα τα είδη: από τις πιο κλα­σι­κές μελο­ποι­ή­σεις του Θεο­δω­ρά­κη, του Λεο­ντή και δεκά­δων άλλων, μέχρι το low bup συγκρό­τη­μα Active Member και μια από­πει­ρα του Γιάν­νη Φλω­ρι­νιώ­τη (το Πέρα­σμα), σε ένα μάλ­λον απο­τυ­χη­μέ­νο πάντρε­μα, που δεί­χνει πως το έργο ξεφεύ­γει, αυτο­νο­μεί­ται από το δημιουρ­γό του και πρέ­πει στη συνέ­χεια να ανα­με­τρη­θεί με σημεία και τέρα­τα. Και από χρο­νι­κή άπο­ψη, μέχρι την πρό­σφα­τη μελο­ποί­η­ση στα πλαί­σια της παρά­στα­σης “Η αλη­θι­νή απο­λο­γία του Σωκρά­τη” που ανέ­βα­σε ο Κρα­ου­νά­κης με τη Σπείρα-Σπείρα.

Polis3Η τελευ­ταία αυτή εισή­γη­ση έδε­σε ιδα­νι­κά με το μου­σι­κό κομ­μά­τι και μια ακό­μα βαρ­να­λι­κή μελο­ποί­η­ση από το μου­σι­κο­συν­θέ­τη Στέ­φα­νο Γεωρ­γιά­δη. Στο ενδιά­με­σο απαγ­γέλ­θη­καν ποι­ή­μα­τα του Βάρ­να­λη (Παλιο­λα­ός, ο Τρε­λός) από το Θανά­ση Καρα­γιάν­νη, μελε­τη­τή της Δρα­μα­τουρ­γί­ας για παι­διά — Κρι­τι­κό Θεά­τρου για παι­διά και συγγραφέα.

Τις επό­με­νες μέρες, το περιο­δι­κό μας θα δημο­σιεύ­σει γρα­πτό και οπτι­κό υλι­κό από την εκδή­λω­ση, για να έχουν μια σφαι­ρι­κή εικό­να κι όσοι τυχόν δεν μπό­ρε­σαν να παρα­βρε­θούν χτες στο Πόλις Καφέ, για να την παρακολουθήσουν.

Polis5

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο