Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η διεθνιστική αλληλεγγύη της Κούβας στους λαούς της Αφρικής στον στρατιωτικό τομέα (Πρώτο μέρος)

Η περί­πτω­ση του Κον­γκό και της Αγκό­λας: 25 χρό­νια κου­βα­νι­κής στρα­τιω­τι­κής δρά­σης στο νοτιο­δυ­τι­κό τμή­μα της αφρι­κα­νι­κής ηπείρου.

Γρά­φει η Άννε­κε Ιωαν­νά­του //

Η σύλ­λη­ψη της ιδέ­ας της έμπρα­κτης αλλη­λεγ­γύ­ης στην Αφρική.

«Η Αφρι­κή αντι­προ­σω­πεύ­ει ένα ακό­μα – αν οχι το σημα­ντι­κό­τε­ρο – πεδίο μάχης (…) Υπάρ­χουν μεγά­λες πιθα­νό­τη­τες επι­τυ­χί­ας στην Αφρι­κή, αλλά και πολ­λοί κίν­δυ­νοι» είναι τα λόγια του Ερνέ­στο Τσε Γκε­βά­ρα στο πρώ­το σταθ­μό της περιο­δεί­ας του στην αφρι­κα­νι­κή ήπει­ρο που ξεκί­νη­σε προς το τέλος του 1964 και θα κρα­τή­σει τρεις μήνες, περί­που. Μόλις λίγες μέρες πριν είχε εκφω­νή­σει την ιστο­ρι­κή ομι­λία του στον ΟΗΕ στη Νέα Υόρ­κη. Σταθ­μοί της αφρι­κα­νι­κής περιο­δεί­ας του: Αλγέ­ρι, Μάλι, Κον­γκό- Μπρα­ζα­βίλ, Γουι­νέα, Σενε­γά­λη, Γκά­να, Δαχο­μέη, και πάλι Αλγέ­ρι. Το ταξί­δι του δια­κό­πτε­ται με λίγες μέρες στη μακρι­νή Κίνα για να επι­στρέ­ψει μέσω Παρι­σιού στην Αφρι­κή και συγκε­κρι­μέ­να στις 11 Φεβρουα­ρί­ου 1965 βρί­σκε­ται στην πρω­τεύ­ου­σα της Ταν­ζα­νί­ας, Νταρ-Ες-Σαλά­αμ. Μετά από οχτώ μέρες θα βρε­θεί με τον Αιγύ­πτιο πρό­ε­δρο Νάσερ στην Ηνω­μέ­νη Αρα­βι­κή Δημο­κρα­τία και μετά πάλι στο Αλγέ­ρι. Έπει­τα Κάϊ­ρο και μετά στις 13 Μαρ­τί­ου τελειώ­νει την αφρι­κα­νι­κή περιο­δεία του και επι­στρέ­φει στην Κού­βα μέσω Πρά­γας. Ταξί­δι αστρα­πής με πολ­λές συνα­ντή­σεις με νέους προ­ο­δευ­τι­κούς ηγέ­τες, με αρχη­γούς απε­λευ­θε­ρω­τι­κών κινη­μά­των, με φοι­τη­τές και δημο­σιο­γρά­φους και επι­σκέ­πτε­ται στρα­τό­πε­δα εκπαί­δευ­σης ανταρ­τών, εργο­στά­σια, φράγ­μα­τα, βιο­τό­πους κλπ. Για το θέμα μας έχει ιδιαί­τε­ρο ενδια­φέ­ρον η δια­μο­νή του στο Νταρ Ες Σαλά­αμ της Ταν­ζα­νί­ας, για­τί εκεί, πέρα από την επα­φή με τον πρό­ε­δρο Νιε­ρέ­ρε, είχε συνα­ντή­σεις με τις ένο­πλες αφρι­κα­νι­κές επα­να­στα­τι­κές ομά­δες και κυρί­ως με οπα­δούς του δολο­φο­νη­μέ­νου Πατρίς Λου­μού­μπα του πρώ­ην βελ­γι­κού Κον­γκό. O Λου­μού­μπα ήταν ο πρώ­τος δημο­κρα­τι­κά εκλεγ­μέ­νος πρό­ε­δρος του Κον­γκό μετα την από­κτη­ση της ανε­ξαρ­τη­σί­ας τον Ιού­νη του 1960. Δύο βδο­μά­δες μετά ένα πρα­ξι­κό­πη­μα έθε­σε τέρ­μα στην κυβέρ­νη­σή του, ο ίδιος συλ­λή­φθη­κε και δολο­φο­νεί­ται στις 17 Ιανουα­ρί­ου του 1961 μετά από φρι­κτά βασανιστήρια.

Το Κον­γκό

Στην παρα­πά­νω συνά­ντη­ση συμ­φώ­νη­σαν για την απο­στο­λή Κου­βα­νών στρα­τιω­τι­κών εκπαι­δευ­τών. Οι Κον­γκο­λέ­ζοι ήθε­λαν η εκπαί­δευ­ση να γίνει στην Κού­βα, αλλά ο Τσε θεώ­ρη­σε ότι έπρε­πε να γίνει στο ίδιο το Κον­γκό και μάλι­στα σε συν­θή­κες μάχης, όπως άλλω­στε είχε γινέι και στην Κού­βα και είχαν την εμπει­ρία. Οι αμε­ρι­κα­νι­κές μυστι­κές υπη­ρε­σί­ες δεν το κατά­φε­ραν να πλη­ρο­φο­ρη­θούν σχε­τι­κά με τις συμ­φω­νί­ες αυτές παρα­τη­ρώ­ντας σε ένα υπό­μνη­μα ένα μήνα αργό­τε­ρα, ότι «δεν υπάρ­χουν στοι­χεία που να επι­βε­βαιώ­νουν την απο­στο­λή κου­βα­νέ­ζι­κων όπλων στην Αφρι­κή, πέρα από εκεί­νες που είχαν πραγ­μα­το­ποι­η­θεί με παρα­λή­πτη την Αλγε­ρία το ‘63».

africa2

Στο μετα­ξύ τα πρώ­τα ψήγ­μα­τα μιας δια­φω­νί­ας δια­φά­νη­καν γύρω από το θέμα του πού να γίνει η εκπαί­δευ­ση. Ο Τσε είχε τη γνώ­μη ότι «ο στρα­τιώ­της της επα­νά­στα­σης φτιά­χνε­ται στον πόλεμο…Τους πρό­τει­να να μη γίνει η εκπαί­δευ­ση στη μακρι­νή μας Κού­βα, αλλά στο κοντι­νό Κον­γκό, όπου δινό­ταν ο αγώ­νας, όχι ενά­ντια σε μια οποια­δή­πο­τε μαριο­νέ­τα, όπως ήταν ο Τσο­μπέ, παρά ενά­ντια στον ιμπε­ρια­λι­σμό στη νεο­α­ποι­κια­κή του μορφή…Προσπάθησα να τους κάνω να δουν ότι εδώ δεν επρό­κει­το για έναν αγώ­να εντός των συνό­ρων, αλλά για πόλε­μο ενά­ντια στον κοι­νό αφέ­ντη, τον παντα­χού παρό­ντα τόσο στη Μοζαμ­βί­κη όσο και στο Μαλά­ουι, στη Ροδε­σία ή στη Νότια Αφρι­κή, στο Κον­γκό ή στην Αγκό­λα, αλλά κανείς δεν το κατα­λά­βαι­νε έτσι» συμπε­ραί­νο­ντας πόσο μακρύς ήταν ακό­μα ο δρό­μος στην Αφρι­κή. Ωστό­σο η κου­βα­νέ­ζι­κη πλευ­ρά είχε ανα­λά­βει να επι­λέ­ξουν μια ομά­δα μαύ­ρων Κου­βα­νών για να ενι­σχύ­σουν εθε­λο­ντι­κά τον αγώ­να στο Κον­γκό. Το διε­θνι­στι­κό πνεύ­μα, η πεποί­θη­ση πως ο κόσμος είναι ένα σύνο­λο και ότι οι αντι­ι­μπε­ρια­λι­στι­κές δυνά­μεις έπρε­πε να ενω­θούν ενά­ντια στον ιμπε­ρια­λι­σμό, ήταν κτή­μα του κου­βα­νέ­ζι­κου διε­θνι­σμού, ανα­πό­σπα­στο συστα­τι­κό μέρος των επα­να­στα­τι­κών τους αντι­λή­ψε­ων και παρα­κα­τα­θη­κών κι αυτό ακρι­βώς φόβι­ζε τους ιμπε­ρια­λι­στές αντι­πά­λους. Να δού­με όμως, το γενι­κό πλαί­σιο. Πώς ήταν η κατά­στα­ση τη δεκα­ε­τία του ’60;

Η εικό­να του κόσμου

Μετά το Β’ Παγκό­σμιο Πόλε­μο ο διε­θνής συσχε­τι­σμός των δυνά­με­ων είχε αλλά­ξει ριζι­κά. Έχου­με πολ­λές νίκες επα­να­στά­σε­ων (Κίνα, Κορέα, Βιετ­νάμ, Κού­βα, Αλγε­ρία κλπ.) και την κατάρ­ρευ­ση του παλιού τύπου αποι­κιο­κρα­τί­ας με την πλειο­ψη­φία των χωρών της Αφρι­κής, Ασί­ας και της Καραϊ­βι­κής να απο­κτούν του­λά­χι­στον την τυπι­κή τους ανεξαρτησία.

Στις 15 Αυγού­στου του 1960 η Γαλ­λία παρα­χώ­ρη­σε την τυπι­κή ανε­ξαρ­τη­σία στην κον­γκο­λέ­ζι­κη αποι­κία της. Το 1960 ήταν χρό­νος κορυ­φαί­ος: 16 χώρες της Αφρι­κής έγι­ναν κρά­τη με σημαία, ύμνο και κυβέρ­νη­ση δική τους. Το θέμα ήταν, όμως, με ποιούς, διό­τι σε κάποιες χώρες, όπως το πρώ­ην βελ­γι­κό Κον­γκό, η κυβέρ­νη­ση ήταν μαριο­νέ­τα. Στο πρώ­ην γαλ­λι­κό δε, ξεκί­νη­σε με μαριο­νέ­τα, αλλά μετά από έντο­νους λαϊ­κούς αγώ­νες ο λαός «κατε­βά­ζει» από την εξου­σία τη μαριο­νέ­τα Φουλ­μπέρ Γιου­λού που φυγα­δεύ­ε­ται και ανα­λαμ­βά­νει ο Αλφόνς Μασέ­μπα Ντε­μπά προ­σω­ρι­νά. Μετά από εκλο­γές το Δεκέμ­βρη του 1964 κερ­δί­ζει με 92% των ψήφων το Εθνι­κό Συμ­βού­λιο της Επα­νά­στα­σης και ο Ντε­μπά εκλέ­γε­ται πρό­ε­δρος της χώρας. Για τους οπα­δούς του Πατρίς Λου­μού­μπα στο άλλο Κον­γκό – το πρώ­ην βελ­γι­κό – οι αλλα­γές αυτές στη διπλα­νή χώρα είχαν απο­φα­σι­στι­κή σημα­σία, για­τί μέχρι τότε από κει έρχο­νταν οι μισθο­φό­ροι από τη Γαλ­λία για να βοη­θή­σουν τον Τσο­μπέ και από το Σεπτέμ­βρη του 1960 το Ράδιο Μπρα­ζα­βίλ ήταν στη διά­θε­ση των εχθρών του Λου­μού­μπα. Η και­νούρ­για κυβέρ­νη­ση του Ντε­μπά στη Μπρα­ζα­βίλ ανοί­γει τις πόρ­τες για τους διω­κό­με­νους αντι­πά­λους του καθε­στώ­τος της Λεο­πολδ­βίλ (τώρα Κιν­σά­σα) του πρώ­ην βελ­γι­κού Κον­γκό (τώρα Ζαϊρ) και αρχές Οκτω­βρί­ου της ίδιας χρο­νιάς συγκρο­τεί­ται στη Μπρα­ζα­βίλ η Εθνι­κή Επι­τρο­πή της Απε­λευ­θέ­ρω­σης που κηρύτ­τει τον ένο­πλο αγώ­να «για να ανα­τρέ­ψει την κυβέρνηση…και να πραγ­μα­το­ποι­ή­σει την ολι­κή και πραγ­μα­τι­κή απο­α­ποι­κιο­κρα­τία του Κον­γκό». Όμως, η κυβέρ­νη­ση Κασα­βού­μπου-Αντού­λα- Μομπού­του διώ­χνει σαν αντί­ποι­να 20 000 πολί­τες του πρώ­ην γαλ­λι­κού Κον­γκό που έμε­ναν στη Λεο­πολδ­βίλ κάνο­ντας κατά­σχε­ση των υπαρ­χό­ντων τους.

Τί είχε προηγηθεί;

Μαχη­τι­κά τμή­μα­τα του πλη­θυ­σμού – εργά­τες οργα­νω­μέ­νοι σε συν­δι­κά­τα, φοι­τη­τές, άνερ­γοι νέοι – είχαν οργα­νω­θεί. Ιδρύ­ε­ται και το Εθνι­κό Κόμ­μα της Επα­νά­στα­σης που ένω­σε όλα τα συν­δι­κά­τα σε μία Ομο­σπον­δία, ενώ­θη­καν και οι νέοι και οι γυναί­κες σε ομο­σπον­δί­ες κλπ. Οι ΗΠΑ δίνουν πλή­ρη στή­ρι­ξη στην κυβέρ­νη­ση της Λεο­πολδ­βίλ, οι λευ­κοί μισθο­φό­ροι έφτα­σαν, ενώ το 1964 ο Ντε­μπά ζητά­ει διπλω­μα­τι­κές σχέ­σεις με την Κού­βα με επί­ση­μο ντο­κου­μέ­ντο που εμπε­ριέ­χει μια θαυ­μά­σια επι­χει­ρη­μα­το­λο­γία ενά­ντια στην αποι­κιο­κρα­τία, τη νεο-αποι­κιο­κρα­τία και το ρατσι­σμό και το Σεπτέμ­βρη της ίδιας χρο­νιάς ζητά­ει και Κου­βα­νούς στρα­τιω­τι­κούς εκπαι­δευ­τι­κούς. Το Μάη του 1965 έρχε­ται η κου­βα­νέ­ζι­κη διπλω­μα­τία, καθώς και η εμπρο­σθο­φυ­λα­κή της Columna Dos (Φάλαγ­γα Δύο), το απο­κα­λού­με­νο Τάγ­μα Πατρίς Λου­μού­μπα. Είχε προη­γη­θεί η Φάλαγ­γα Ένα κάτω από τον Τσε Γκε­βά­ρα στη γη του Πατρίς Λου­μού­μπα, χωρίς την οποία δεν θα μπο­ρού­σε να είχε γρά­ψει ιστο­ρία η Φάλαγ­γα Δύο που ήταν η ενερ­γή εφε­δρεία της πρώ­της φάλαγ­γας. Η Φάλαγ­γα Ένα πέρα­σε μήνες στην ενδο­χώ­ρα του Ζαϊρ. Δεν ήταν, όμως, δυνα­τόν να ενώ­σει τις «λου­μου­μπι­κές» δυνά­μεις, έμει­νε μόνη της και ανα­γκά­στη­κε να φύγει από τη χώρα. Υπήρ­χαν έντο­νες φυλε­τι­κές δια­φο­ρές και δεν υπήρ­χε πατριω­τι­κό κίνη­μα με ραχο­κοκ­κα­λιά. Ναι μεν, οι πατριώ­τες λου­μου­μπι­στές είχαν ξεκι­νή­σει την ένο­πλη αντί­στα­ση, αλλά έλει­παν η εμπει­ρία, η ενό­τη­τα και ένας ανε­βα­σμέ­νος βαθ­μός συνεί­δη­σης. Ο Τσε σκέ­φτη­κε τότε, ότι χρεια­ζό­ταν η βοή­θεια ομά­δας Κου­βα­νών έμπει­ρων επα­να­στα­τών πολεμιστών.

Το Τάγ­μα Πατρίς Λουμούμπα

Για το Τάγ­μα Πατρίς Λου­μού­μπα, εφε­δρι­κό για τη φάλαγ­γα του Τσε, τα πράγ­μα­τα ήταν πιο εύκο­λα. Είχε διά­φο­ρες απο­στο­λές. Πέρα από το εφε­δρι­κό ρόλο έπρε­πε να βοη­θή­σει την προ­ο­δευ­τι­κή κυβέρ­νη­ση της Μπρα­ζα­βίλ που την απει­λού­σε η κυβέρ­νη­ση της Λεο­πολδ­βίλ και έτσι πάλευε δίπλα στο κον­γκο­λέ­ζι­κό στρα­τό ενά­ντια στις επι­θέ­σεις από την άλλη πλευ­ρά του ποτα­μιού Κον­γκό, αλλά και έπρε­πε να σχη­μα­τί­σει διά­φο­ρα τάγ­μα­τα εθνο­φρου­ρών. Έπρε­πε – και εδώ έρχε­ται η Ανγκό­λα στο οπτι­κό μας πεδίο, άλλω­στε αρχές του 1965 ο Τσε είχε μιλή­σει με τον Αου­γκο­στί­νιο Νέτο του αγκο­λέ­ζι­κου MPLA (Λαϊ­κό Κίνη­μα για την Απε­λευ­θέ­ρω­ση της Αγκό­λας) που θα μας απα­σχο­λή­σει παρα­κά­τω, από κει βγή­κε η δέσμευ­ση της πάλης ενά­ντια στην πορ­το­γα­λι­κή αποι­κιο­κρα­τία – έπρε­πε λοι­πόν το Τάγ­μα Πατρίς Λου­μού­μπα να συμ­με­τά­σχει με μια ομά­δα συμ­βού­λων-πολε­μι­στών στο Δεύ­τε­ρο Αντάρ­τι­κο Μέτω­πο του MPLA στην επαρ­χία της Αγκό­λας Καμπίν­δα, στο βορ­ρά της Αγκό­λας στα σύνο­ρα με το Κον­γκό, να εκπαι­δεύ­σει Αγκο­λέ­ζους πολε­μι­στές, να τους εξο­πλί­ζει και να τους βοη­θή­σει να πάρουν το δρό­μο προς την ενδο­χώ­ρα της Αγκό­λα μέχρι το Πρώ­το Μέτω­πο βορεί­ως της Λουάν­δα, της πρω­τεύ­ου­σας δηλα­δή της Αγκόλας.

Τα τάγ­μα­τα της κον­γκο­λέ­ζι­κης νεο­λαί­ας ενί­σχυαν το λαϊ­κό στή­ριγ­μα της δημο­κρα­τι­κής κυβέρ­νη­σης της Μπρα­ζα­βίλ και αυτό το γεγο­νός με τη σει­ρά του ενί­σχυε την οπι­σθο­φυ­λα­κή του MPLA επι­τρέ­πο­ντας έτσι να αυξη­θούν οι αντάρ­τι­κες κινή­σεις στο Δεύ­τε­ρο Μέτω­πο της Καμπίν­δα. Επο­μέ­νως ήτα­νταν δύο φάλαγ­γες, εκπαι­δευ­μέ­νες και εξο­πλι­σμέ­νες από Κου­βα­νούς που προ­έ­λαυ­ναν προς το Πρώ­το Μέτω­πο μέχρι τη μακρι­νή Λουάν­δα. Έτσι, η Μπρα­ζα­βίλ απο­τε­λού­σε μια σίγου­ρη οπι­σθο­φυ­λα­κή για μερί­δα των στρα­τευ­μά­των της Κού­βας στις δύσκο­λες στιγ­μές στην αρχή του δεύ­τε­ρου απε­λευ­θε­ρω­τι­κού πολέ­μου της Αγκόλα.

Στο δεύ­τε­ρο μέρος θα περά­σου­με στα δύο μέτω­πα αυτά και στις ιστο­ρι­κές ημε­ρο­μη­νί­ες του 1975 και του 1988. Επί­σης θα ανα­φερ­θού­με στις πηγές της αρθρο­γρα­φί­ας αυτής δίνο­ντας μια βιβλιο­γρα­φία για όσους ενδια­φερ­θούν ιδιαίτερα.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο