Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η πρώτη απεργία γυναικών

Γρά­φει η ofisofi //

Την ερχό­με­νη Κυρια­κή γιορ­τά­ζε­ται η Παγκό­σμια Ημέ­ρα της Γυναί­κας σε ανά­μνη­ση μιας μεγά­λης εκδή­λω­σης δια­μαρ­τυ­ρί­ας που έγι­νε στις 8 Μαρ­τί­ου του 1857 από εργά­τριες κλω­στο­ϋ­φα­ντουρ­γί­ας στη Νέα Υόρ­κη, οι οποί­ες ζητού­σαν καλύ­τε­ρες συν­θή­κες εργα­σί­ας. Η γιορ­τή αυτή καθιε­ρώ­θη­κε το 1910 από τη Διε­θνή Γυναι­κεία Διά­σκε­ψη της Κοπεγ­χά­γης, ύστε­ρα από πρό­τα­ση της μεγά­λης φεμι­νί­στριας και σοσια­λί­στριας Κλά­ρας Τσέτ­κιν. Σκο­πός της ήταν να δια­τη­ρη­θεί η ανά­μνη­ση της πρώ­της δια­δή­λω­σης των Αμε­ρι­κα­νί­δων, το 1857. Και από τότε σημα­το­δο­τού­σε τους αγώ­νες των γυναι­κών για την κατο­χύ­ρω­ση των δικαιω­μά­των τους τόσο στο σπί­τι, στην εργα­σία όσο και στην κοι­νω­νία. Και αυτό σημαί­νει ότι αυτοί οι αγώ­νες γίνο­νται καθη­με­ρι­νά όλο το χρό­νο στους χώρους όπου ζού­με και δου­λεύ­ου­με και είναι συν­δε­μέ­νοι με τους γενι­κό­τε­ρους κοι­νω­νι­κούς αγώ­νες. Η χει­ρα­φέ­τη­ση της γυναί­κας είναι μια μακρό­χρο­νη και επί­πο­νη δια­δι­κα­σία και για τα δύο φύλα για­τί χρειά­ζε­ται να συγκρου­στούν με το συντη­ρη­τι­σμό και τα στε­ρε­ό­τυ­πα με τα οποία δια­παι­δα­γω­γή­θη­καν και να έρθουν σε ρήξη με οπι­σθο­δρο­μι­κές αντι­λή­ψεις και σεξι­στι­κές συμπε­ρι­φο­ρές. Δεν είναι εύκο­λο πάντα να πεί­θεις για το αυτο­νό­η­το, κι ας είμα­στε στον 21ο αι. Μάλ­λον τώρα είναι πιο δύσκο­λα τα πράγ­μα­τα διό­τι υπάρ­χει μία γενι­κό­τε­ρη σύγ­χυ­ση γύρω από την έννοια της χει­ρα­φέ­τη­σης και των δικαιω­μά­των της γυναίκας.

Στην Ελλά­δα οι αγώ­νες των γυναι­κών δεν είναι τόσο γνω­στοί ειδι­κά σε επο­χές που το εργα­τι­κό κίνη­μα στην Ελλά­δα δεν ήταν ανα­πτυγ­μέ­νο και δεν δρού­σε ακό­μη συλ­λο­γι­κά και οργα­νω­μέ­να έχο­ντας σαφή ταξι­κό προ­σα­να­το­λι­σμό. Πόσο μάλ­λον όταν ανα­φε­ρό­μα­στε στα τέλη του 19ου αιώνα.

Η Ελλά­δα αυτή την επο­χή δεν έχει ακό­μη ανα­πτυ­χθεί βιο­μη­χα­νι­κά και όσα εργο­στά­σια λει­τουρ­γούν έχουν υπο­τυ­πώ­δεις υπο­δο­μές. Οι συν­θή­κες εργα­σί­ας είναι άθλιες και τα εργα­τι­κά δικαιώ­μα­τα ανύ­παρ­κτα. Μέσα σε αυτά θα συνα­ντή­σου­με να δου­λεύ­ουν γυναί­κες και παι­διά. Από το πρωί μέχρι το βρά­δυ χωρίς κανο­νι­κό μερο­κά­μα­το ή πρό­σθε­τη αμοι­βή, χωρίς ασφά­λεια, χωρίς στα­μα­τη­μό. Δίπλα στις γυναί­κες πολ­λές φορές δου­λεύ­ουν ανή­λι­κα παι­διά, αγό­ρια και κορί­τσια, με ακό­μη χαμη­λό­τε­ρη αμοι­βή ή και καθό­λου. Αλλά και όταν σχο­λούν από τη δου­λειά δεν έχουν να περι­μέ­νουν κάτι καλύ­τε­ρο γυρί­ζο­ντας στα σπί­τια τους, τα οποία είναι σκο­τει­νά και μου­χλια­σμέ­να από την υγρασία.

Οι συν­θή­κες εργα­σί­ας δεν ήταν καλές ούτε για τους άντρες, αλλά για τις γυναί­κες ήταν ακό­μα χει­ρό­τε­ρες καθώς πλη­ρώ­νο­νταν λιγό­τε­ρο και είχαν να αντι­με­τω­πί­σουν και τις κοι­νω­νι­κές προ­κα­τα­λή­ψεις, την αντί­δρα­ση μιας κοι­νω­νί­ας που δεν μπο­ρού­σε ακό­μη να δεχθεί τη γυναι­κεία εργα­σία και πολύ περισ­σό­τε­ρο τη γυναί­κα στη βιο­μη­χα­νι­κή εργα­σία. Η γυναί­κα είχε προ­κα­θο­ρι­σμέ­νους ρόλους και θεω­ρού­νταν πολύ υπο­τι­μη­τι­κό να εργα­σθεί, κυρί­ως αυτή που ανή­κε στα μεσαία και αστι­κά στρώ­μα­τα. Όσο για εκεί­νη που ανή­κε στην εργα­τι­κή τάξη οι δυσκο­λί­ες ήταν τερά­στιες. Ακό­μη και οι άνδρες που είχαν κάνει ένα βήμα μπρο­στά και προ­σπα­θού­σαν να οργα­νώ­σουν αγώ­νες μέσα από ομά­δες, αδελ­φό­τη­τες και σωμα­τεία δεν δέχο­νταν τις εργα­ζό­με­νες στον ίδιο χώρο με αυτούς να οργα­νω­θούν σε αυτά.

Έτσι δεν γνω­ρί­ζου­με πολ­λά για τους αγώ­νες των εργα­ζο­μέ­νων γυναι­κών και αν υπήρ­ξε κάποια υπο­τυ­πώ­δης μορ­φή οργά­νω­σής τους. Μια είδη­ση όμως που δημο­σιεύ­τη­κε στην «Εφη­με­ρί­δα των Κυριών» της Καλ­λιρ­ρό­ης Παρ­ρέν, δεύ­τε­ρη σε κυκλο­φο­ρία εκεί­νη την επο­χή, έφε­ρε στην επι­φά­νεια μια απερ­γία που έγι­νε το 1892 στο εργο­στά­σιο υφα­ντουρ­γί­ας των αδελ­φών Ρετσί­να, στον Πειραιά.

OF2

«ΑΠΕΡΓΙΑ ΕΡΓΑΤΡΙΩΝ ΕΝ ΠΕΙΡΑΙΕΙ
Περί τας 60 εκ των εργα­ζο­μέ­νων γυναι­κών εις το εν Πει­ραιεί Νημα­τουρ­γεί­ον των αδελ­φών Ρετσί­να, ενήρ­γη­σαν απερ­γί­αν ως εγέ­νε­το αυταίς γνω­στόν, ότι ηλατ­τώ­θη το ημε­ρο­μί­σθιόν των.
Αι απερ­γή­σα­σαι ανη­νέ­χθη­σαν εις τη διεύ­θυν­σιν του κατα­στή­μα­τος, ζητού­σαι την διόρ­θω­σιν του αδί­κου τού­του μέτρου.
Εν επο­χή, καθ’ ην πάντα τα τρό­φι­μα και λοι­πά είδη της απο­λύ­του ανά­γκης έχου­σιν υπερ­τι­μη­θή, φρο­νού­μεν , ότι έδει να αυξη­θή το ημε­ρο­μί­σθιον των πτω­χών εργα­τί­δων, αίτι­νες δι’ όλης της ημέ­ρας εργα­ζό­με­ναι, μόλις πορί­ζο­νται τον επιού­σιον άρτον, πλου­τί­ζο­ντες ολο­νέν δια του ιδρώ­τος αυτών τα βαλά­ντια των εργοστασιαρχών»

Η είδη­ση ανα­γρά­φε­ται και στην εφη­με­ρί­δα «Εφη­με­ρίς» του Κορο­μη­λά (14–4‑1892) στις μικρές ειδή­σεις με δια­φο­ρε­τι­κό ύφος.

«Απερ­γία εργα­τριών. Χθες την πρω­ΐ­αν περί τα 50 κορά­σια ανή­κο­ντα εις το δεύ­τε­ρον εργο­στά­σιον των αδελ­φών Ρετσί­να συνελ­θό­ντα κατά την Λάκ­καν Βάβου­λα εν Πει­ραιεί συνε­φώ­νη­σαν ν’ από­σχουν της εργα­σί­ας των.
Αίτιον της απερ­γί­ας των αυτής ην ότι δι’ έκα­στον τόπι πανί­ου, ενώ μέχρι τού­δε επλη­ρώ­νο­ντο προς 80 λεπτά τους ανηγ­γέλ­θη ότι εις το εξής θα πλη­ρώ­νο­νται μόνον 65. Αι εργά­τριαι εκεί­θεν μετέ­βη­σαν εν σώμα­τι εις την διεύ­θυν­σιν του εργο­στα­σί­ου, όπως υπο­βά­λω­σι τα παρά­πο­νά των».

OF3Το 1892 ήταν μια χρο­νιά πολύ δύσκο­λη. Η Ελλά­δα βρι­σκό­ταν στα πρό­θυ­ρα της πτώ­χευ­σης αντι­με­τω­πί­ζο­ντας τερά­στια και άλυ­τα οικο­νο­μι­κά προ­βλή­μα­τα. Οι κινή­σεις της κυβέρ­νη­σης ήταν σπα­σμω­δι­κές και οι βιο­μή­χα­νοι ήθε­λαν να στη­ρί­ξουν την υπάρ­χου­σα βιο­μη­χα­νία χωρίς να πει­ρα­χθούν τα δικά τους κέρ­δη. Αυτό είχε σαν συνέ­πεια να μειώ­νουν τα ήδη πενι­χρά μερο­κά­μα­τα και να επι­βά­λουν τους όρους τους στους εργά­τες και τις εργά­τριες χωρίς να τους ελέγ­χει κανείς. Καθώς η εργα­τι­κή νομο­θε­σία ήταν ανύ­παρ­κτη, οι συμ­βά­σεις εργα­σί­ας ήταν ατο­μι­κές και εξαρ­τιό­νταν από την προ­σφο­ρά και τη ζήτη­ση. Οι εργα­ζό­με­νοι δεν είχαν καμία προ­στα­σία. Βρί­σκο­νταν στο έλε­ος και στην εκμε­τάλ­λευ­ση των εργοδοτών.

Οι οικο­νο­μι­κές συν­θή­κες επι­δει­νώ­νο­νταν και με τα προ­βλή­μα­τα στην αγρο­τι­κή παρα­γω­γή που οδη­γού­σε με τη σει­ρά της εκα­το­ντά­δες αγρό­τες στη μετα­νά­στευ­ση τόσο στο εξω­τε­ρι­κό όσο και στο εσωτερικό.

Αυτή την επο­χή κατέ­φθα­σαν πάρα πολ­λοί άνδρες και γυναί­κες στον Πει­ραιά. Η πόλη ανα­πτυσ­σό­ταν εμπο­ρι­κά και βιο­μη­χα­νι­κά και εκεί ανα­ζη­τού­σαν δου­λειά οι εσω­τε­ρι­κοί μετα­νά­στες. Οι γυναί­κες βγή­καν στην παρα­γω­γή και προ­σπα­θού­σαν δου­λεύ­ο­ντας σε άθλιες συν­θή­κες να επι­βιώ­σουν αυτές και οι οικο­γέ­νειές τους. Πολ­λές από αυτές εργά­ζο­νταν στα κλω­στο­ϋ­φα­ντουρ­γεία των αδελ­φών Ρετσίνα.

Οι αδελ­φοί Θεό­δω­ρος, Αλέ­ξαν­δρος και Δημή­τριος Ρετσί­να, κατα­γό­με­νοι από την Πελο­πόν­νη­σο, ίδρυ­σαν το πρώ­το εργο­στά­σιο κλω­στο­ϋ­φα­ντουρ­γί­ας στον Πει­ραιά το 1872. Τη χρο­νιά της απερ­γί­ας, το 1892, λει­τουρ­γού­σαν πέντε εργο­στά­σια , στα οποία δού­λευαν 2000 περί­που εργά­τες και εργά­τριες. Σε αυτά παρά­γο­νταν βαμ­βα­κε­ρά υφά­σμα­τα που είναι γνω­στά ως «ρετσί­νες». Χοντρά υφά­σμα­τα για την ένδυ­ση των φτω­χών και των στρα­τιω­τών. Η κλω­στο­ϋ­φα­ντουρ­γία των αδελ­φών Ρετσί­να απλω­νό­ταν σε τόξο στη βιο­μη­χα­νι­κή ζώνη του Πει­ραιά και στα­δια­κά έγι­νε η μεγα­λύ­τε­ρη των Βαλκανίων.

Ο ένας από τους αδελ­φούς ο Θεό­δω­ρος Ρετσί­νας εκτός από κινη­τή­ρια δύνα­μη των εργο­στα­σί­ων ήταν και πολι­τευ­τής. Εκλέ­χθη­κε Δήμαρ­χος του Πει­ραιά πολ­λές φορές, ήταν πρό­ε­δρος της Επι­τρο­πής Λιμέ­νος Πει­ραιά, υπο­στή­ρι­ζε πολ­λά φιλαν­θρω­πι­κά ιδρύ­μα­τα και ενί­σχυε την κατα­σκευή μεγά­λων έργων. Υπο­στη­ρι­κτής του Χαρί­λα­ου Τρι­κού­πη, εκλέ­χτη­κε επα­νει­λημ­μέ­να βου­λευ­τής Αττικής.

OF6Ενώ λοι­πόν αυτή τη δύσκο­λη επο­χή ο αριθ­μός των εργο­στα­σί­ων αυξά­νο­νταν, η φήμη των υφα­σμά­των εξα­πλώ­νο­νταν, τα κέρ­δη πολ­λα­πλα­σιά­ζο­νταν και οι αδελ­φοί Ρετσί­να με τον ένα ή τον άλλο τρό­πο κατεί­χαν υψη­λά αξιώ­μα­τα εξα­ντλώ­ντας την «ανθρω­πιά» τους στα φιλαν­θρω­πι­κά ιδρύ­μα­τα, τότε απο­φά­σι­σαν όχι να βελ­τιώ­σουν τις συν­θή­κες εργα­σί­ας των εργα­τών και εργα­τριών τους ούτε να τους αυξή­σουν το μερο­κά­μα­το, αλλά να μειώ­σουν το ήδη μικρό μερο­κά­μα­το των εργα­τριών από 80 λεπτά σε 65 λεπτά το τόπι υφάσματος.

Πάνω από 60 εργά­τριες του δεύ­τε­ρου εργο­στα­σί­ου κατε­βαί­νουν σε απερ­γία και κάνο­ντας πορεία πηγαί­νουν να δια­μαρ­τυ­ρη­θούν στη διεύ­θυν­ση του εργο­στα­σί­ου γι’ αυτή την από­φα­ση. Η απερ­γία ήταν ανορ­γά­νω­τη και αυθόρ­μη­τη όμως είναι η πρώ­τη δυνα­μι­κή κινη­το­ποί­η­ση των εργα­τριών τα χρό­νια εκείνα.

«Χωρίς σχη­μα­τι­σμέ­νη ακό­μα εργα­τι­κή συνεί­δη­ση οδη­γή­θη­καν στην άμε­ση δρά­ση, την απερ­γία, για να δια­τη­ρή­σουν τα κεκτη­μέ­να τους δικαιώ­μα­τα, σπρωγ­μέ­νες μόνον από τη δύνα­μη που δίνει η απελ­πι­σία, η από­γνω­ση. Αυτές είναι οι γυναί­κες που τόλ­μη­σαν να αντι­στα­θούν ενώ όλα γύρω τους κατέρρεαν.

Οι εργά­τριες του Ρετσί­να με την απερ­γία τους έκα­ναν φανε­ρό πως οι γυναί­κες απο­τε­λού­σαν από την αρχή ένα ζωντα­νό κομ­μά­τι του ελλη­νι­κού εργα­τι­κού κινή­μα­τος. Απέ­δει­ξαν πως το γυναι­κείο προ­λε­τα­ριά­το, που μόλις είχε αρχί­σει να ανα­πτύσ­σε­ται την επο­χή της απερ­γί­ας, γρή­γο­ρα από­κτη­σε τη δική του δυνα­μι­κή και θα ήταν ακό­μη ισχυ­ρό­τε­ρο αν η συμ­με­το­χή των εργα­τριών στους αγώ­νες της εργα­τι­κής τάξης δεν εμπο­δι­ζό­ταν τόσο από την αστι­κή κοι­νω­νία, που είχε κάθε συμ­φέ­ρον να τις κρα­τά φυλα­κι­σμέ­νες μέσα στις προ­λή­ψεις σε κατά­στα­ση «φορ­τη­γού ζώου», όσο και από τους άντρες της ίδιας τους της τάξης. Τους εργά­τες, που παγι­δευ­μέ­νοι και οι ίδιοι στις αξί­ες των αστών, αλλά και για να απο­φύ­γουν τον αντα­γω­νι­σμό των γυναι­κών στην αγο­ρά εργα­σί­ας, προ­σπά­θη­σαν να τις απο­κλεί­σουν από την άσκη­ση των περισ­σό­τε­ρων επαγ­γελ­μά­των και από τη συμ­με­το­χή τους στα συν­δι­κα­λι­στι­κά όργα­να». [1]

Το απο­τέ­λε­σμα της απερ­γί­ας δεν είναι γνω­στό. Τιμού­με όμως εκεί­νες τις γυναί­κες που τόλ­μη­σαν να σπά­σουν τα δεσμά και να διεκ­δι­κή­σουν με τόλ­μη το δικαί­ω­μα τους στην ζωή και στην εργα­σία μέσα σε ένα αντί­ξοο πολι­τι­κό, οικο­νο­μι­κό, κοι­νω­νι­κό και εργα­σια­κό περιβάλλον.

[1] Το από­σπα­σμα αλλά και οι πλη­ρο­φο­ρί­ες γι’ αυτή την απερ­γία είναι από το βιβλίο της Ίρι­δας Αυδή – Καλ­κά­νη, Εκεί­νο το πρωί. Πει­ραιάς 1892, Η πρώ­τη απερ­γία εργα­τριών στην Ελλά­δα που εκδό­θη­κε από τις Αθη­ναϊ­κές Εκδό­σεις, Νέοι Και­ροί το 1992.

(Οι φωτο­γρα­φί­ες από το βιβλίο.)

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο