Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Μεξικό ’68: Η σφαγή του Τλατελόλκο

Γρά­φει η Χρι­στί­να Μαυ­ρο­πού­λου //

Ήταν η νύχτα της Τετάρ­της 2 Οκτω­βρί­ου 1968, μόλις 10 ημέ­ρες πριν την έναρ­ξη της 19ης Ολυ­μπιά­δας, όταν οι μεξι­κα­νι­κές δυνά­μεις ασφα­λεί­ας άνοι­ξαν πυρ κατά των φοι­τη­τών που δια­δή­λω­ναν στην Πλά­σα ντε λας Τρες Κουλ­τού­ρας στη συνοι­κία Τλα­τε­λόλ­κο της Πόλης του Μεξι­κού. Εκα­το­ντά­δες σκο­τώ­θη­καν και τραυ­μα­τί­στη­καν στα αιμα­τη­ρά γεγο­νό­τα που εξε­λί­χθη­καν ακρι­βώς όπως τα περι­γρά­φει το ο απε­σταλ­μέ­νος του αμε­ρι­κα­νι­κού περιο­δι­κού Time (12.10.68). «Προει­δο­ποί­η­ση δεν υπήρ­ξε, πέρα από τα δυσοί­ω­να τόξα που διέ­γρα­ψαν ψηλά στον ουρα­νό κάτι πρά­σι­νες φωτο­βο­λί­δες. Ένας φοι­τη­τής κάλε­σε από το μικρό­φω­νο τους 6.000 ακρο­α­τές του ‘να πάνε σπί­τι μετά το τέλος της συγκέ­ντρω­σης, για να απο­φευ­χθεί μια άσκο­πη αιμα­το­χυ­σία’. Ξαφ­νι­κά, από μια γωνιά της πλα­τεί­ας ξεπρό­βαλ­λαν οι στρα­τιώ­τες. Σχη­μά­τι­σαν ένα κορ­δό­νι γύρω από το πλή­θος κι ύστε­ρα άρχι­σαν να προ­ε­λαύ­νουν, πυρο­βο­λώ­ντας και λογ­χί­ζο­ντας καθώς προ­χω­ρού­σαν. (.…) Για δέκα λεπτά, μαζι­κοί πυρο­βο­λι­σμοί αντη­χού­σαν στην πλα­τεία, ενώ σπο­ρα­δι­κά πυρά συνε­χί­στη­καν για μίαν ακό­μη ώρα.».

Οι νεκροί ξεπέ­ρα­σαν τελι­κά τους 400. Περισ­σό­τε­ροι από 1.300  συνε­λή­φθη­σαν, ενώ πολ­λοί εξ αυτών βασα­νι­στή­καν και εξα­φα­νί­στη­καν. Ο μεξι­κα­νι­κός στρα­τός μάζε­ψε τα πτώ­μα­τα και με ελι­κό­πτε­ρα τα πέτα­ξε στη θάλασσα…

Το πανί­σχυ­ρο φοι­τη­τι­κό κίνη­μα με τις κινη­το­ποι­ή­σεις του συνι­στού­σε τη μεγα­λύ­τε­ρη απει­λή ένα­ντι του νόμου και της τάξης αλλά και του ανα­με­νό­με­νου σόου των Ολυ­μπια­κών της Coca Cola και των άλλων πολυ­ε­θνι­κών. Εξάλ­λου, η μεξι­κα­νι­κή κυβέρ­νη­ση είχε ήδη ξοδέ­ψει 150 εκα­τομ­μύ­ρια δολά­ρια για την προ­ε­τοι­μα­σία των αγώ­νων, ποσό μεγα­λύ­τε­ρου του 1 δις σήμε­ρα. Έτσι για να προ­στα­τευ­θεί η επέν­δυ­ση και για να ευχα­ρι­στη­θούν οι ολυ­μπια­κοί επι­σκέ­πτες, η εντο­λή δώθη­κε και από τις ριπές  των πολυ­βό­λων το φοι­τη­τι­κό κίνη­μα πνί­γη­κε στο ίδιο του αίμα και συνε­τρί­βη. Η σφα­γή του Τλα­τε­λόλ­κο συγκα­λύ­φθη­κε εν ριπή οφθαλ­μού, ακρι­βώς με το ίδιο τρό­πο που εκα­το­ντά­δες πυρο­σβέ­στες και εργα­ζό­με­νοι στο δήμο της πρω­τεύ­ου­σας ξέπλυ­ναν αμέ­σως το αίμα από τους δρόμους.

Η Διε­θνής Ολυ­μπια­κή Επι­τρο­πή κώφευ­σε σε απέ­στρε­ψε το βλέμ­μα. Ούτε καν κάποια δια­μαρ­τυ­ρία από τις συμ­με­τέ­χου­σες χώρες. Πώς θα ήταν δυνα­τό άλλω­στε από τη στιγ­μή που η κυβέρ­νη­ση ακο­λου­θού­σε πιστά τις οδη­γί­ες της Διε­θνούς Ολυ­μπια­κής Επι­τρο­πής, για μια έγκαι­ρη και απο­φα­σι­στι­κή επί­λυ­ση του «προ­βλή­μα­τος ασφα­λεί­ας» της χώρας τους; Οι μονα­δι­κές αντι­δρά­σεις προ­ήλ­θαν κυρί­ως από ανθρώ­πους της δια­νό­η­σης παγκο­σμί­ως και εγχω­ρί­ως, όπως του ποι­η­τή Οκτά­βιο Πας, που παραι­τεί­ται από πρε­σβευ­τής στην Ινδία και στέλ­νει την δια­μαρ­τυ­ρία του υπό τη μορ­φή ποι­ή­μα­τος: «Οι υπάλ­λη­λοι του Δήμου/ξεπλένουν το αίμα/στην πλα­τεία των ανθρω­πο­θυ­σιών».

«Είναι η πρώ­τη φορά στη μακρά στα­διο­δρο­μία μου που βλέ­πω στρα­τιώ­τες να πυρο­βο­λούν ενα­ντί­ον ενός πλή­θους στρι­μωγ­μέ­νου και ανυ­πε­ρά­σπι­στου», έγρα­ψε η Οριά­να Φαλά­τσι, απε­σταλ­μέ­νη τότε του περιο­δι­κού «Εuropeo», η οποία βρι­σκό­ταν κοντά στα μέλη της απερ­για­κής επι­τρο­πής όταν άρχι­σε η σφα­γή. Δέχτη­κε τρεις σφαί­ρες, στην πλά­τη και στο πόδι, από τα ίδια πυρά του στρα­τιω­τι­κού ελι­κο­πτέ­ρου που θέρι­σε και την ηγε­σία των φοι­τη­τών. «Η πλα­τεία είχε γίνει μία ποντι­κο­πα­γί­δα, ένα θεό­κλει­στο κλου­βί»… «όπου και εάν κοί­τα­ζες, έβλε­πες ανθρώ­πους να σωριά­ζο­νται, και πιο πολύ πάνω στη σκά­λα, για­τί εκεί οι περισ­σό­τε­ρες γυναί­κες προ­σπα­θού­σαν να βρουν κατα­φύ­γιο σπρώ­χνο­ντας όλες μαζί, χωρίς ποτέ να κατορ­θώ­σουν να φτά­σουν σώες ως το τέρ­μα. Νόμι­ζες πως έβλε­πες μια σκη­νή από το φιλμ, το Θωρη­κτό Ποτέμ­κιν» θα γρά­ψει αργό­τε­ρα η Φαλά­τσι στο βιβλίο της «Βιετ­νάμ», που είναι το χρο­νι­κό των απο­στο­λών της ιτα­λί­δας δημο­σιο­γρά­φου στο “βρώ­μι­κο πόλε­μο” της Ινδο­κί­νας αλλά έχει ως επί­λο­γο τη σφα­γή του Τλατελόλκο.

mexico2

Μέχρι σήμε­ρα, κανείς στρα­τιω­τι­κός ή μέλος της κυβέρ­νη­σης δεν έχει κατη­γο­ρη­θεί ή παρα­πεμ­φθεί στη δικαιο­σύ­νη για να λογο­δο­τή­σει για τη σφα­γή, η οποία ωστό­σο στοι­χειώ­νει ακό­μη τη συλ­λο­γι­κή μνή­μη και συνεί­δη­ση του Μεξι­κού και της οικου­μέ­νης. Η συγκά­λυ­ψη συνε­χί­ζε­ται,  παρά τις έρευ­νες που διε­ξή­χθη­σαν εξαι­τί­ας της συνε­χι­ζό­με­νης κατα­κραυ­γής, από τους πρώ­ην προ­έ­δρους Ερνέ­στο Σεντί­γιο και Βιν­σέ­ντε Φοξ. Ο μονα­δι­κός που έχει παρα­πεμ­φθεί στη δικαιο­σύ­νη αντι­με­τω­πί­ζο­ντας κατη­γο­ρί­ες για γενο­κτο­νία, ήταν ο πρώ­ην πρό­ε­δρος Λουίς Ετσε­βα­ρία, το 2006. Μετά από τρία χρό­νια που η υπό­θε­ση σερ­νό­ταν απορ­ρί­φθη­κε από το δικα­στή­ριο καθώς «δεν υπήρ­χαν αρκε­τά απο­δει­κτι­κά στοιχεία».

Πως όμως φτά­σα­με στην αιμα­τη­ρή νύχτα;

Από τις αρχές του 1968, το Αυτό­νο­μο Πανε­πι­στή­μιο-UNAM απο­τε­λού­σε το θέα­τρο συγκρού­σε­ων ανά­με­σα σε αρι­στε­ρούς και προ­ο­δευ­τι­κούς φοι­τη­τές και τις φασι­στι­κές ομά­δες. Πυρο­δό­της των συγκρού­σε­ων η κατα­σταλ­τι­κή δρά­ση και τα συνε­χό­με­να κρού­σμα­τα βίας από παρα­κρα­τι­κές φασι­στι­κές οργα­νώ­σεις με κυριό­τε­ρη το Πανε­πι­στη­μια­κό Κίνη­μα Ανα­νε­ω­τι­κού Προ­σα­να­το­λι­σμού (MURO). Εντού­τοις, τα γεγο­νό­τα που οδή­γη­σαν στη σφα­γή του Τλα­τε­λόλ­κο,  ξεκί­νη­σαν εν μέσω θέρους. Στις 22 Ιου­λί­ου κατά τη διάρ­κεια σφο­δρών συγκρού­σε­ων μετα­ξύ φοι­τη­τών των προ­πα­ρα­σκευα­στι­κών σχο­λεί­ων και των φια­σι­στών, το κρά­τος απο­φά­σι­σε να δρά­σει στέλ­νο­ντας τους granaderos (επί­λε­κτα σώμα­τα του στρα­τού, γρε­να­διέ­ροι), ώστε να τερ­μα­τι­στούν οι διή­με­ρες συγκρού­σεις. Η από­φα­ση της κυβέρ­νη­σης να κινη­το­ποι­ή­σει τους granaderos, που μέχρι τότε ανα­πτύσ­σο­νταν μόνο σε κοι­νω­νι­κές ανα­τα­ρα­χές ευρεί­ας κλί­μα­κας και εμφύ­λιους, στο πλευ­ρό και προς ενί­σχυ­ση των φασι­στι­κών οργα­νώ­σε­ων, πολι­τι­κο­ποί­η­σε ακό­μη περισ­σό­τε­ρο και πυρ­πό­λη­σε το θέα­τρο συγκρού­σε­ων, το οποίο τρο­φο­δο­τού­νταν φυσι­κά από τη δομή και τη λει­τουρ­γία της «τέλειας δικτα­το­ρί­ας» του «Θεσμι­κού Επα­να­στα­τι­κού Κόμ­μα­τος» (PRI), που βρι­σκό­ταν στην εξου­σία χωρίς δια­κο­πή από το 1929 χάρη σε ένα μίγ­μα αμεί­λι­κτης κατα­στο­λής, εκτε­τα­μέ­νων πελα­τεια­κών δικτύ­ων και «εθνι­κά υπε­ρή­φα­νης» εξω­τε­ρι­κής πολι­τι­κής. Εξάλ­λου το «μεξι­κα­νι­κό θαύ­μα» είχε προ πολ­λού γίνει καπνός και δεν μπο­ρού­σε να «που­λή­σει» ούτε καν φρού­δες ελπί­δες. Η δημο­κρα­τία, ακό­μη και αυτή η αστι­κή δημο­κρα­τία, ήταν είδος προς εξα­φά­νι­ση. Το χάσμα φτω­χών και πλου­σί­ων συνε­χώς διευ­ρυ­νό­ταν. Σύμ­φω­να με τα επί­ση­μα στοι­χεία του 1969, το ανώ­τε­ρο οικο­νο­μι­κά 20% κατεί­χε πάνω από το 60% του πλού­του της χώρας. Σε συν­δυα­σμό με την αχα­λί­νω­τη δια­φθο­ρά και την ανι­σό­με­τρη ανά­πτυ­ξη η πλειο­νό­τη­τα των Μεξι­κα­νών έβλε­πε την κοι­νω­νι­κο­οι­κο­νο­μι­κή του θέση θα επι­δει­νώ­νε­ται χρό­νο με το χρόνο.

mexico4

Μετά τα γεγο­νό­τα της 22–24 Ιου­λί­ου, η αντί­δρα­ση των φοι­τη­τών ήταν άμε­ση. Στις 28 Ιου­λί­ου εκπρό­σω­ποι των φοι­τη­τών των δύο μεγα­λύ­τε­ρων Πανε­πι­στη­μί­ων της πρω­τεύ­ου­σας, του UNAM και του Εθνι­κού Πολυ­τε­χνι­κού Ινστιτούτου-(IPN) συνα­ντή­θη­καν και απο­φά­σι­σαν την έντα­ση και διεύ­ρυν­ση των κινη­το­ποι­ή­σε­ων και συντάσ­σει και ένα κεί­με­νο έξι σημεί­ων, που συνι­στού­σαν κατά κάποιον τρό­πο ένα μίνι­μουμ πρό­γραμ­μα εκδη­μο­κρα­τι­σμού της χώρας: διά­λυ­ση των ΜΑΤ, απε­λευ­θέ­ρω­ση όλων των πολι­τι­κών κρα­του­μέ­νων, κατάρ­γη­ση του άρθρου 145 του Ποι­νι­κού Κώδι­κα περί «κοι­νω­νι­κής έκλυ­σης», με βάση το οποίο διώ­κο­νταν κατά κανό­να οι αντι­φρο­νού­ντες, παραί­τη­ση της ηγε­σί­ας της αστυ­νο­μί­ας και του δημάρ­χου της πρω­τεύ­ου­σας, από­δο­ση ευθυ­νών για τις βιαιό­τη­τες των προη­γού­με­νων ημε­ρών, απο­ζη­μί­ω­ση των θυμά­των της κατα­στο­λής ή των οικο­γε­νειών τους. Στις 29 Ιου­λί­ου, οι φοι­τη­τές αυτό-οργα­νώ­νο­νται και εκλέ­γουν ομά­δες περι­φρού­ρη­σης των απερ­γιών τους ενώ ο απο­φα­σι­στι­κός λόγος για τη συνέ­χι­ση ή όχι της απερ­γί­ας ανή­κει στις γενι­κές συνε­λεύ­σεις των φοι­τη­τών, καθε­μιά από τις οποί­ες εκπρο­σω­πού­νταν με 3 άτο­μα στο Εθνι­κό Απερ­για­κό Συμ­βού­λιο (Consejo Nacional de Huelga, CNH), ένα συντο­νι­στι­κό όργα­νο με 210 μέλη. Στις αρχές Αυγού­στου, όλες οι σχο­λές έχουν κατα­λη­φθεί από τους φοι­τη­τές, με την υπο­στή­ρι­ξη μεγά­λου μέρους των καθη­γη­τών τους. Η «προ­σφο­ρά» του προ­έ­δρου Ντί­ας Ορτάς απορ­ρί­πτε­ται και στις 13 Αυγού­στου, γίνε­ται η πρώ­τη μεγά­λη συγκέ­ντρω­ση στην κεντρι­κή πλα­τεία της πρω­τεύ­ου­σας Σόκα­λο, με τη συμ­με­το­χή πάνω από 150.000.  Γενι­κό­τε­ρα, από τις 26 Ιου­λί­ου μέχρι τις αρχές Αυγού­στου το κέντρο της μεξι­κα­νι­κής πρω­τεύ­ου­σας συγκλο­νί­ζε­ται από βίαιες οδο­μα­χί­ες ανά­με­σα σε χιλιά­δες νέους και τις δυνά­μεις κατα­στο­λής, με απο­τέ­λε­σμα 8 του­λά­χι­στον νεκρούς, εκα­το­ντά­δες τραυ­μα­τί­ες και πάνω από 1.000 συλλήψεις.

Στις 16 Αυγού­στου ιδρύ­ο­νται οι «μπρι­γά­δες δια­φω­τι­σμού», για τη συγ­γρα­φή και δια­νο­μή προ­κη­ρύ­ξε­ων αφι­σών κλπ. Ομά­δες φοι­τη­τών επι­σκέ­πτο­νται καθη­με­ρι­νά εργο­στά­σια και λαϊ­κές γει­το­νιές, συμπα­ρα­στέ­κο­νται στους αγώ­νες των χωρι­κών στα περί­χω­ρα, απε­λευ­θε­ρώ­νουν με τις κινη­το­ποι­ή­σεις τους μερι­κές εκα­το­ντά­δες συλ­λη­φθέ­ντες μικρο­πω­λη­τές. Σιγά-σιγά, η λαϊ­κή υπο­στή­ρι­ξη προς το φοι­τη­τι­κό κίνη­μα διευ­ρύ­νε­ται κι αυτή. Στη μεσαία τάξη της πρω­τεύ­ου­σας, που ευθύς εξαρ­χής συμπα­ρα­στέ­κε­ται ενερ­γά στους φοι­τη­τές, προ­στί­θε­νται στα­δια­κά ‑παρά την εργο­δο­τι­κή τρο­μο­κρα­τία και τις συκο­φα­ντί­ες των κίτρι­νων συν­δι­κά­των- κάποια πρω­το­πό­ρα τμή­μα­τα του βιο­μη­χα­νι­κού προ­λε­τα­ριά­του. Στις 27 Αυγού­στου, δεύ­τε­ρη γιγά­ντια μαζι­κή δια­δή­λω­ση στην πλα­τεία Σόκα­λο, με συμ­με­το­χή πάνω από 300.000, ενώ την εμφά­νι­σή τους κάνουν και τα πρώ­τα εργα­τι­κά μπλοκ.

Olympiades : "liberte d'expression" Des affrontements ont eut lieu dans la ville de Mexico quelques jours avant l'inauguration des Jeux Olympiques le 3/10/1968 entre les etudiants et les forces de l'ordre. ©Fototeca/Leemage

Olympiades : “liberte d’expression” Des affrontements ont eut lieu dans la ville de Mexico quelques jours avant l’inauguration des Jeux Olympiques le 3/10/1968 entre les etudiants et les forces de l’ordre. ©Fototeca/Leemage

Στο ετή­σιο διάγ­γελ­μά του, την 1η Σεπτέμ­βρη, ο πρό­ε­δρος Ντί­ας Ορντάς, αρνή­θη­κε την ύπαρ­ξη πολι­τι­κών κρα­του­μέ­νων, απέρ­ρι­ψε τα αιτή­μα­τα των φοι­τη­τών ενώ τονί­ζο­ντας ότι «υπήρ­ξα­με ανε­κτι­κοί μέχρι υπερ­βο­λής. Καθε­τί όμως έχει ένα όριο. Δε μπο­ρού­με να επι­τρέ­ψου­με να συνε­χι­στεί άλλο αυτή η κατά­στα­ση…» ανα­φέ­ρε­ται στο άρθρο του Συντάγ­μα­τος του Μεξι­κού που επι­τρέ­πει τη χρή­ση «όλων των στρα­τιω­τι­κών δυνά­με­ων για την ασφά­λεια της χώρας».  Οι φοι­τη­τές απα­ντούν με νέες μαζι­κές δια­δη­λώ­σεις στις 13 Σεπτεμ­βρί­ου, ένα «βου­βό» συλ­λα­λη­τή­ριο. Την εβδο­μά­δα 18 έως 24 Σεπτεμ­βρί­ου, ο στρα­τός πραγ­μα­το­ποιεί συντο­νι­σμέ­νη επί­θε­ση ανα­κα­τά­λη­ψης της Πανε­πι­στη­μιού­πο­λης –όπου συστε­γά­ζο­νται το UNAM και το IPN—και η οποία βρι­σκό­ταν δίπλα στις ολυ­μπια­κές εγκα­τα­στά­σεις.  Η ανα­κα­τά­λη­ψη από το στρα­τό επι­τεύ­χθη­κε, αλλά οι νεκροί ξεπερ­νούν τους 18. Το φοι­τη­τι­κό κίνη­μα υπό διωγ­μό πια, επι­χει­ρεί να ανα­δι­πλω­θεί παρά τη δεδο­μέ­νη από­φα­ση του καθε­στώ­τος για επι­βο­λή της «τελι­κής λύσης». Δίνει ραντε­βού στην Πλά­σα ντε λας Τρες Κουλ­τού­ρας στις 2 Οκτω­βρί­ου. Το ξημέ­ρω­μα της της 2ας Οκτώ­βρη, περί­που στις 6 πμ, τα στρα­τιω­τι­κά ελι­κό­πτε­ρα θα ρίξουν τους προ­βο­λείς να φωτί­σουν την πλα­τεία, αλλά και ρίχνουν τις πρώ­τες βολές.

Ο επί­λο­γος γνω­στός πια, γρά­φε­ται με αίμα. Σημα­ντι­κή η συμ­βο­λή στη «γρα­φή« του επι­λό­γου και της παρα­στρα­τιω­τι­κής δύνα­μης που είχε συστα­θεί για την ασφά­λεια(;) των Ολυ­μπια­κών Αγώ­νων, της Οlympia Βattalion. Μέλη της αλλά και μέλη της προ­ε­δρι­κής φρου­ράς άνοι­ξαν πυρ ώστε να προ­κα­λέ­σουν την «νομι­μο­ποι­η­μέ­νη» αντί­δρα­ση του στρα­τού.  Καθώς επί­σης και του αμε­ρι­κα­νι­κού Πεντα­γώ­νουν, σύμ­φω­να με την Κέιτ Ντό­υλ του National Security Archive. Βάσει απο­χα­ρα­κτη­ρι­σμέ­νων εγγρά­φων το Πεντά­γω­νο είχε απο­στεί­λει στο Μεξι­κό, όπλα, ασυρ­μά­τους και υλι­κό κατα­στο­λής δια­δη­λώ­σε­ων κατά τη διάρ­κεια της κρίσης.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο