Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

ΟΙ ΓΡΟΘΙΕΣ ΤΩΝ ΣΟΥΠΕΡΜΑΝ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΤΑΞΗΣ — ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Σκέ­ψεις γύρω από το βιβλίο του Αστέ­ριου Λάμπρου «Στη γρο­θιά του Σούπερμαν»

Γρά­φει η Άννε­κε Ιωαν­νά­του //

Οι πιο επι­κίν­δυ­νες μορ­φές πλύ­σης εγκε­φά­λου είναι αυτές που δεν φαί­νο­νται. Αυτές που δεν παίρ­νο­νται εύκο­λα είδη­ση. Αυτές που σαν υπο­δερ­μι­κή ένε­ση μπαί­νουν στο κυκλο­φο­ρια­κό σύστη­μα του Είναι μας από μικρή ηλι­κία ώστε ο εθι­σμός, όταν θα έχου­με μεγα­λώ­σει, να έχει γίνει πια ανε­πα­νόρ­θω­τος. Βέβαια, η συνεί­δη­σή μας δεν δια­μορ­φώ­νε­ται απο­κλει­στι­κά από τα ΜΜΕ, τα βιβλία και γενι­κά την πνευ­μα­τι­κή τρο­φή που μας «πασά­ρουν» ή που μας επι­βάλ­λουν μ’ έναν τρό­πο που δεν μοιά­ζει με επι­βο­λή, ούτε καν με υπο­βο­λή. Η βασι­κό­τε­ρη δια­μόρ­φω­ση της συνεί­δη­σης είναι αυτή που γίνε­ται από τις συν­θή­κες μέσα στις οποί­ες γεν­νιό­μα­στε, από τη θέση μας στην κοι­νω­νία, από το ρόλο μας στην παρα­γω­γι­κή δια­δι­κα­σία, από το μερί­διο που παίρ­νου­με από τον παρα­γό­με­νο κοι­νω­νι­κό πλού­το, καθώς και από τον τρό­πο με τον οποίο παίρ­νου­με το μερί­διο που σήμε­ρα όλο και μειώνεται.

124Με λίγα λόγια από το σε ποιά κοι­νω­νι­κή τάξη ή στρώ­μα ανή­κου­με. Για να στρε­βλω­θεί η εικό­να που έχου­με για τον εαυ­τό μας και τη θέση μας στην κοι­νω­νία η οποία εικό­να μεγα­λώ­νο­ντας θα μπο­ρού­σε να εξε­λι­χθεί σε επα­να­στα­τι­κή συνεί­δη­ση θέτο­ντας σε κίν­δυ­νο την κυρί­αρ­χη ιδε­ο­λο­γία – δηλα­δή την ιδε­ο­λο­γία των κυρί­αρ­χων – μας κατα­κλύ­ζουν από πολύ μικρή ηλι­κία με εικό­νες, έργα, φυλ­λά­δια, κόμικς, παι­δεία, εκκλη­σία για να «δου­λέ­ψουν» την κοι­νω­νι­κή μας ψυχο­σύν­θε­ση κι έπει­τα συνεί­δη­ση για να την πλα­σά­ρουν στα επι­θυ­μη­τά από τους φορείς της κυρί­αρ­χης ιδε­ο­λο­γί­ας πλαί­σια. Δηλα­δή, να δια­μορ­φώ­νουν μια ψευ­δή ταξι­κή συνεί­δη­ση που δεν αντι­στοι­χεί στα συμ­φέ­ρο­ντά μας, στα συμ­φέ­ρο­ντα της συντρι­πτι­κής πλειο­ψη­φί­ας των ανθρώ­πων, στην κοι­νω­νι­κή τάξη ή στρώ­μα που ανή­κου­με, αλλά που αντί­θε­τα ενσω­μα­τώ­νει στοι­χεία των συμ­φε­ρό­ντων των κυρί­αρ­χων. Αν είναι δυσά­ρε­στη η θέση μας στην κοι­νω­νία και έχου­με λόγους να δια­μαρ­τυ­ρη­θού­με ή ακό­μα να επα­να­στα­τή­σου­με, άλλο τόσο θα εντεί­νε­ται η προ­σπά­θεια αυτή. Δεν είναι τυχαίο ότι όσο χει­ρο­τε­ρεύ­ει η ζωή μας, άλλο τόσο αυξά­νε­ται ο πόλε­μος των συνει­δή­σε­ων. Το πώς ερμη­νεύ­ου­με, το πώς εξη­γού­με, το πώς αντι­με­τω­πί­ζου­με την αντι­κει­με­νι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα εξαρ­τά­ται για μεγά­λα χρο­νι­κά δια­στή­μα­τα και σε μεγά­λο βαθ­μό από το συνει­δη­σια­κό-πνευ­μα­τι­κό-ψυχο­κοι­νω­νι­κό εποι­κο­δό­μη­μα που περ­νά­ει μέσα μας ως το σωστό, το κυρί­αρ­χο. Δηλα­δή η ιδε­ο­λο­γία των κυρί­αρ­χων κάθε επο­χής που πάσχει να δημιουρ­γή­σει μια κοι­νω­νι­κή και εθνι­κή ομο­ψυ­χία κόντρα στην πραγματικότητα.

Μια ψευ­δή ομοψυχία

125Όμως, σε μια κοι­νω­νία με συγκρουό­με­να συμ­φέ­ρο­ντα και κοι­νω­νι­κές ανι­σό­τη­τες η κάθε ομο­ψυ­χία, η κάθε όμοια συνει­δη­σια­κή κατά­στα­ση, η κάθε ησυ­χία είναι αφύ­σι­κη και δεν αντέ­χει στο χρό­νο μια και η ίδια η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα επι­βάλ­λε­ται σε μια πορεία κι ας μην μπο­ρού­με να προ­βλέ­ψου­με με ακρί­βεια πότε. Με βασι­κές δια­φο­ρές συμ­φε­ρό­ντων των κοι­νω­νι­κών τάξεων/στρωμάτων η κάθε εθνι­κή ομο­ψυ­χία δεν μπο­ρεί παρά να είναι ψευ­δής, άρα πρό­σκαι­ρη. Επο­μέ­νως η ψευ­δή συνεί­δη­ση της μεγά­λης λαϊ­κής πλειο­ψη­φί­ας κάποια στιγ­μή θα γίνει αλη­θι­νή, δηλα­δή αντί­στοι­χη με τα πραγ­μα­τι­κά της συμ­φέ­ρο­ντα και δεν μπο­ρεί παρά να οδη­γή­σει σε σύγκρου­ση και ρήξη. Οι εκά­στο­τε κυρί­αρ­χοι θέλουν με κάθε μέσο και τρό­πο να ανα­βά­λουν αυτή τη «στιγ­μή της αλή­θειας» δια­πο­τί­ζο­ντας όλο τον κοι­νω­νι­κό ιστό με τις δικές τους λογι­κές και αντι­με­τω­πί­ζο­ντας ενδε­χο­μέ­νως κάθε φωνή και πρά­ξη δια­μαρ­τυ­ρί­ας με βίαιη καταστολή.

Με ποιο τρό­πο λοι­πόν διε­ξά­γε­ται αυτός ο «πόλε­μος τω συνει­δή­σε­ων», με ποιο τρό­πο γίνε­ται προ­σπά­θεια να πάρουν τη σκέ­ψη, την κρί­ση από τα λαϊ­κά στρώ­μα­τα ακό­μα και όταν έχουν «μάθει γράμ­μα­τα;» Με ποιό τρό­πο εγκλω­βί­ζε­ται το μυα­λό, η συνεί­δη­ση και καμιά φορά όλο το Είναι τους στα ταξι­κά συμ­φέ­ρο­ντα των κυρί­αρ­χων οι οποί­οι έχουν σωστή συνεί­δη­ση, για­τί αντι­προ­σω­πεύ­ουν και υπε­ρα­σπί­ζο­νται λυσ­σα­λέα στην πρά­ξη και στη σκέ­ψη τον εαυ­τό τους, ενώ η πλειο­ψη­φία αλλο­τριώ­νε­ται, απο­ξε­νώ­νε­ται από τον ίδιο της τον εαυ­τό ενστερ­νι­ζό­με­νη ξένα προς αυτή συμ­φέ­ρο­ντα και λογι­κές; Ποιός «σού­περ­μαν» κρα­τά­ει στα χέρια του τα νήμα­τα της συνείδησης;

123

Ο υπε­ράν­θρω­πος- μονο­πώ­λια και τα Μέσα Μαζι­κής Επικοινωνίας

Ο Αστέ­ριος Λάμπρου στο βιβλίο του «Στη γρο­θιά του Σού­περ­μαν» που κυκλο­φό­ρη­σε εδώ και πάνω από είκο­σι χρό­νια από τις εκδό­σεις «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», κάνει μια φιλό­δο­ξη προ­σπά­θεια να κατα­πια­στεί με αυτό το πολυ­σύν­θε­το θέμα ανα­λύ­ο­ντας σε βάθος και με τρό­πο δια­λε­κτι­κό το φαι­νό­με­νο των λεγό­με­νων υπε­ραν­θρώ­πων – των σού­περ­μαν – στα μέσα μαζι­κής επι­κοι­νω­νί­ας, στα κόμικς, στην παρα­λο­γο­τε­χνία, στους μύθους, στα παρα­μύ­θια, στην τηλε­ό­ρα­ση και τον κινη­μα­το­γρά­φο. Σήμε­ρα έχουν προ­στε­θεί τα λεγό­με­να μέσα κοι­νω­νι­κής δικτύ­ω­σης. Τα μέσα αυξά­νο­νται, η μέθο­δος μένει ουσια­στι­κά ίδια. Πρό­κει­ται για την πρώ­τη στην Ελλά­δα τόσο ειδι­κευ­μέ­νη και σφαι­ρι­κή μελέ­τη του είδους και κρα­τά­ει την επι­και­ρό­τη­τά του σήμε­ρα. Ο συγ­γρα­φέ­ας έχει μελε­τή­σει σε βάθος την τέχνη και τη θεω­ρία της εικό­νας και όχι μόνο. Τα δίδα­ξε πολ­λά χρό­νια στο πανε­πι­στή­μιο της Πάτρας.

Η συγ­γρα­φή του βιβλί­ου πήρε πολ­λά χρό­νια και το απο­τέ­λε­σμα είναι μια πολύ­πλευ­ρη εργα­σία. Ποιος είναι λοι­πόν, αυτός ο σού­περ­μαν, ο υπε­ράν­θρω­πος; Ποιά η ιστο­ρία του; Έχει προ­γό­νους και αν ναι, ποιούς; Ποιός τον κατα­σκεύ­α­σε στη διάρ­κεια της ανθρώ­πι­νης ιστο­ρί­ας; Ποιός τον χρη­σι­μο­ποιεί και με ποιο τρό­πο και στό­χο; Ο υπε­ράν­θρω­πος έχει πλέ­ον παρά πολ­λά πρό­σω­πα στα μέσα μαζι­κής επι­κοι­νω­νί­ας. Στον πρό­λο­γο δια­βά­ζου­με: «Είναι ασφα­λώς ο γνω­στός Σού­περ­μαν με τη στο­λή στα χρώ­μα­τα της αστε­ρό­εσ­σας. Είναι, όμως, επί­σης ο μαυ­ρο­ντυ­μέ­νος Μπά­τμαν, ο ημί­γυ­μνος Ράμπο, ο άψο­γος Τζέιμς Μποντ, ο Ταρ­ζάν, ο Ηρα­κλής και εκα­το­ντά­δες άλλοι που τους δια­βά­ζου­με στα κόμικς ή στην παρα­λο­γο­τε­χνία και τους βλέ­που­με σε κινού­με­να σχέ­δια, σε τηλε­ο­πτι­κές σει­ρές ή στον κινη­μα­το­γρά­φο» (σελ. 15 πρώ­της έκδο­σης). Και προς το τέλος του βιβλί­ου (σελ. 438) απο­κα­λύ­πτε­ται συμπε­ρα­σμα­τι­κά η βαθύ­τε­ρη ταυ­τό­τη­τά του: «…ο υπε­ράν­θρω­πος συνι­στά συμ­βο­λι­κή και μυστι­κο­ποι­η­μέ­νη μετα­φο­ρά της δρά­σης του ηγε­τι­κού πολυ­ε­θνι­κού μονο­πω­λί­ου μετα­φέ­ρο­ντας τα χαρα­κτη­ρι­στι­κά του μονο­πω­λί­ου από το χώρο του συσχε­τι­σμού μεγε­θών στον άυλο κόσμο του πολύ­χρω­μου θεά­μα­τος…» Στο κεφά­λαιο «Υπε­ράν­θρω­πος και μονο­πώ­λια» ο ανα­γνώ­στης θα βρει την ανά­λυ­ση που οδη­γεί στο παρα­πά­νω συμπέρασμα.

superman7

Πορεία προς τη βαρβαρότητα

Με πολ­λά στοι­χεία, στα­τι­στι­κές επε­ξερ­γα­σί­ες σε συν­δυα­σμό με ιστο­ρι­κά και ανθρω­πο­λο­γι­κά στοι­χεία ανά­λυ­σης το βιβλίο μας απο­κα­λύ­πτει τι κάνουν οι διά­φο­ροι σού­περ­μαν με τη συνεί­δη­ση και την ψυχή μας από την παι­δι­κή μας ηλι­κία. Πώς στα­δια­κά κρα­τά­ει τα ευρύ­τε­ρα λαϊ­κά στρώ­μα­τα σε προ­γε­νέ­στε­ρα στά­δια σκέ­ψης; Πώς ο σού­περ­μαν πολε­μά­ει τη γνώ­ση και την κρι­τι­κή σκέ­ψη; Πώς από γλωσ­σι­κή άπο­ψη μας γυρί­ζει πίσω στην επο­χή των άγριων, άναρ­θρων κραυ­γών; Πώς κάνει τους ανθρώ­πους να απο­στρέ­φο­νται όλων των μορ­φών τέχνης; Πώς δου­λεύ­ει για να κάνει τα παι­διά από μικρή ηλι­κία να εθι­στούν στη λογι­κή της ιμπε­ρια­λι­στι­κής βίας μέσα από «αθώα» έργα που δηλη­τη­ριά­ζουν την τρυ­φε­ρή ψυχή τους; Πώς διο­χε­τεύ­ει την οργή – οργή από τις κατα­στά­σεις που βιώ­νει – σε ανώ­δυ­νες για το σύστη­μα ατρα­πούς; Η ιμπε­ρια­λι­στι­κής «πολι­τι­στι­κή» βιο­μη­χα­νία δου­λεύ­ει εδώ και πολ­λές δεκα­ε­τί­ες γι αυτό το σκοπό.

Από τα παρα­πά­νω μπο­ρού­με να κατα­νο­ή­σου­με ότι η αντι­με­τώ­πι­ση, πόσο μάλ­λον η κατα­πο­λέ­μη­ση των ολέ­θριων συνε­πειών των έργων με υπε­ραν­θρώ­πους δεν μπο­ρεί να είναι απλώς ηθι­κο­λο­γι­κή. Δεν μπο­ρεί να μεί­νει απλώς στην επι­φά­νεια, στα φαι­νό­με­να, σε απλούς αφο­ρι­σμούς, αλλά χρειά­ζε­ται να διεισ­δύ­ει στη βαθύ­τε­ρη ουσία του φαι­νο­μέ­νου. Αυτό σημαί­νει ότι το νυστέ­ρι πρέ­πει να φτά­σει μέχρι την ίδια τη φαιά ουσία του κοι­νω­νι­κο­οι­κο­νο­μι­κού συστή­μα­τος που δημιουρ­γεί τέρα­τα, μετα­φο­ρι­κά και κυριο­λε­κτι­κά. Γι αυτό ο συγ­γρα­φέ­ας σε όλο το βιβλίο συν­δέ­ει το κάθε φαι­νό­με­νο με τις αιτί­ες που το γεν­νούν. Μαθαί­νου­με πράγ­μα­τα ελά­χι­στα γνω­στά για τους αρχαί­ους μύθους, το έπος, το θέα­τρο, καθώς και για το σφε­τε­ρι­σμό τους από τη βιο­μη­χα­νία του θεά­μα­τος που στο όνο­μα, παρα­κα­λώ, του σεβα­σμού για τον πολι­τι­σμό και την ιστο­ρία της κάθε χώρας δεν σέβε­ται κανέ­να ιστο­ρι­κό γεγο­νός ή πρό­σω­πο. Οι τερα­τώ­δεις ται­νί­ες για την Τροία, τις Θερ­μο­πύ­λες, τον Λεω­νί­δα και τον Ηρα­κλή είναι μόνο λίγα χολι­γου­ντια­νά παρα­δείγ­μα­τα. Μαθαί­νου­με στο βιβλίο πώς η πολι­τι­στι­κή βιο­μη­χα­νία νεκρώ­νει την ικα­νό­τη­τα δημιουρ­γί­ας του ανθρώ­που, τη φαντα­σία των λαϊ­κών στρω­μά­των ώστε να γίνουν τα άβου­λα παθη­τι­κά όντα, το εύκο­λο ανά­λω­μα της κάθε χειραγώγησης.

superman6

Απο­ξέ­νω­ση και αποβλάκωση

Η από­στα­ση των λαών από τα δημιουρ­γή­μα­τά τους – είτε πρό­κει­ται για τέχνη είτε για τα προ­ϊ­ό­ντα εργα­σί­ας – η προϊ­ού­σα αλλο­τρί­ω­σή τους γίνε­ται αισθη­τή και στον τομέα της επι­στή­μης όπου η επι­στή­μη απο­σπά­ται από τους δημιουρ­γούς της. Παρα­θέ­το­νται τα λόγια του Καρλ Μαρξ στο «Κεφά­λαιο» «…Η επι­στή­μη δε στοι­χί­ζει απο­λύ­τως «τίπο­τα» στον κεφα­λαιο­κρά­τη, πράγ­μα που δεν τον εμπο­δί­ζει καθό­λου να την εκμε­ταλ­λεύ­ε­ται. Την «ξένη» επι­στή­μη την προ­σαρ­τούν στο κεφά­λαιο, όπως την ξένη εργασία».

supermanΑνα­φε­ρό­με­νος σ’ αυτά τα λόγια ο συγ­γρα­φέ­ας θα σχο­λιά­σει «Από τότε που γρά­φη­καν αυτές οι γραμ­μές, ο αντα­γω­νι­σμός ανά­με­σα στα μονο­πώ­λια τα ώθη­σε να παρά­γουν τη «δική τους» επι­στή­μη για την οποία σπα­τα­λούν τερά­στια ποσά και την οποία δια­φυ­λάτ­τουν και κατο­χυ­ρώ­νουν με ένα πλέγ­μα νόμων περί «πνευ­μα­τι­κών δικαιω­μά­των», περί «εξα­γω­γής τεχνο­λο­γί­ας» κλπ. Σήμε­ρα η επι­στη­μο­νι­κή έρευ­να πραγ­μα­το­ποιεί­ται άμε­σα ή χρη­μα­το­δο­τεί­ται άμε­σα ή έμμε­σα από τα μονο­πώ­λια. Επί­σης το μεγα­λύ­τε­ρο μέρος της παρα­γό­με­νης τεχνο­λο­γί­ας – που σύμ­φω­να πάλι με τα λόγια του Μαρξ «…απο­κα­λύ­πτει την ενερ­γό στά­ση του ανθρώ­που απέ­να­ντι στη φύση, την άμε­ση δια­δι­κα­σία παρα­γω­γής της ζωής του και επο­μέ­νως και των κοι­νω­νι­κών συν­θη­κών της ζωής του και των πνευ­μα­τι­κών παρα­στά­σε­ων που πηγά­ζουν απ’ αυτές», τους ανή­κει νομι­κά αυτό το ίδιο, αλλά και οι εφαρ­μο­γές του. Η από­στα­ση που χωρί­ζει την κατά­στα­ση που περι­γρά­φει ο Μαρξ από τη σημε­ρι­νή κατά­στα­ση δεί­χνει επί­σης πόσο επι­τα­χύ­νε­ται η δια­δι­κα­σία σφε­τε­ρι­σμού της σκέ­ψης γενι­κά. Αυτά συμ­βαί­νουν στις επι­στή­μες που σχε­τί­ζο­νται με την τεχνο­λο­γία «αιχ­μής».

Από τις λεγό­με­νες Επι­στή­μες του Ανθρώ­που άλλες παρακ­μά­ζουν μελε­τώ­ντας συνε­χώς τη λεπτο­μέ­ρεια, επει­δή αδυ­να­τούν να παρά­γουν γενι­κεύ­σεις σε καθε­στώς αυστη­ρού ελέγ­χου. Άλλες συνει­σφέ­ρουν απλώς στο έργο της φιλο­σο­φί­ας. Δηλα­δή, παρά­γουν ιδε­ο­λο­γία για την «αγο­ρά επι­χει­ρη­μά­των» που δικαιο­λο­γούν ή κρι­τι­κά­ρουν ανώ­δυ­να το υπαρ­κτό κοι­νω­νι­κό σύστη­μα. Συνε­πώς δημιουρ­γεί­ται μια όλο και πιο αντε­στραμ­μέ­νη επι­στή­μη που, ενώ ανα­πτύσ­σε­ται ραγδαία, καλεί­ται ωστό­σο απο­κλει­στι­κά να αυξή­σει την υπε­ρα­ξία, δηλα­δή την εκμε­τάλ­λευ­ση του ανθρώ­που. Καλεί­ται να απο­βάλ­λει όλο και πιο πολύ τον ανθρω­πι­στι­κό της χαρα­κτή­ρα και να ανα­πτυ­χθεί προς όφε­λος μιας τάξης που δυνα­μώ­νει απο­μυ­ζώ­ντας την κοι­νω­νία σαν παρά­σι­το. Επο­μέ­νως, η αστι­κή τάξη επι­τά­χυ­νε και επέ­κτει­νε την από­σπα­ση της πνευ­μα­τι­κής ζωής από την κοι­νω­νία μετα­τρέ­πο­ντας κάθε πλευ­ρά της σε κερ­δο­φό­ρα επι­χεί­ρη­ση. Ο «βαθ­μός ελέγ­χου της πνευ­μα­τι­κής ζωής συνι­στά ποιο­τι­κό άλμα σε σχέ­ση με όλες τις προη­γού­με­νες συν­θή­κες ταξι­κής κυριαρ­χί­ας» (σελ. 429–430).

Συνε­χί­ζε­ται.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο