Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Ο “πατριωτικός” παροξυσμός και η “κατασκευή” του εχθρού

Γρά­φει ο Θανά­σης Αλεξίου
Καθη­γη­τής Κοινωνιολογίας/Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Καθώς τα πράγ­μα­τα έχουν τελ­μα­τώ­σει με την Κυβέρ­νη­ση (ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ) να πιά­νει πάτο (και δημο­σκο­πι­κά), αλε­ξι­πτω­τι­στές πέφτουν στο αερο­δρό­μιο Ιωαν­νί­νων, επί­στρα­τοι  της Εθνο­φυ­λα­κής ασκού­νται, παρου­σία τηλε­ο­πτι­κών συνερ­γεί­ων, με πραγ­μα­τι­κά πυρά στη Σαμο­θρά­κη παρου­σία του αρμό­διου υπουρ­γού, ενώ στα “μετό­πι­σθεν” διά­φο­ροι “ειδι­κοί” στα γεω­πο­λι­τι­κά και στη στρα­τη­γι­κή ανά­λυ­ση δημιουρ­γούν “πατριω­τι­κή” ατμό­σφαι­ρα. Άλλοι προ­τεί­νουν να «επι­τε­θού­με πρώ­τοι στην Τουρ­κία», άλλοι να συσφί­ξου­με τις σχέ­σεις με το Ισρα­ήλ και την Αρμε­νία (σαν τανά­λια, ή τόξο;) και άλλοι την ενο­ποί­η­ση της ΑΟΖ Ελλά­δας-Κύπρου-Ισρα­ήλ κ.ο.κ. Βεβαί­ως πάντα γνω­ρί­ζα­με, ή το γνω­ρί­ζου­με πλέ­ον, μετά τη φυλά­κι­ση του  “σοσια­λι­στή” υπουρ­γού, πως μέρος της “δου­λειάς” είναι και η χρη­μα­το­δό­τη­ση περιο­δι­κών, εφη­με­ρί­δων, ραδιο­φώ­νων κ.ά. για να δημιουρ­γεί­ται κλί­μα και να νομι­μο­ποιού­νται κατ’ αυτόν τον τρό­πο οι εξο­πλι­σμοί για να προ­κρί­νο­νται  συγκε­κρι­μέ­να οπλι­κά συστή­μα­τα. Εδώ εντάσ­σε­ται και η ανά­δει­ξη της γεί­το­να χώρας, ανά­λο­γα με το «πώς πάνε οι δου­λειές»  σε κύριο εχθρό, ή, και φίλο (περί­ο­δος Παπανδρέου-Τζέμ).

Δεν λεί­πουν βέβαια και οι προ­σεγ­γί­σεις από την πλευ­ρά ενός «χυδαί­ου μαρ­ξι­σμού» που βλέ­πει τον πόλε­μο σαν μια δυνα­τό­τη­τα «συνει­δη­το­ποί­η­σης» των μαζών, με την έννοια ότι αυτό που δεν έγι­νε σε και­ρό ειρή­νης θα μπο­ρού­σε να γίνει σε και­ρό πολέ­μου (όξυν­ση των αντι­θέ­σε­ων, “ωρί­μαν­ση” συν­θη­κών κ.λπ.). Έτσι, ούτε και αυτές απο­κλί­νουν  ουσια­στι­κά από τον  “πατριω­τι­κό” παρο­ξυ­σμό και την “εθνι­κή” ομο­ψυ­χία, πόσο μάλ­λον όταν, η Τουρ­κία ήταν πάντα ο «χωρο­φύ­λα­κας» των ιμπε­ρια­λι­στών στην περιο­χή. Και αυτό παρό­λο που στον πόλε­μο του Ιράκ (2003), δεν ήταν η Τουρ­κία, αλλά η «μικρά άλλα έντι­μος Ελλάς» που έδω­σε στον Αμε­ρι­κα­νι­κό ιμπε­ρια­λι­σμό, «γη και ύδωρ», και βεβαί­ως τη βάση της Σού­δας. Ως γνω­στόν η Τουρ­κία αρνή­θη­κε, παρά τις πιέ­σεις, τη διέ­λευ­ση του Aμε­ρι­κα­νι­κού στρα­τού από το έδα­φός της και έκλει­σε μάλι­στα τη βάση του Ιντσιρ­λίκ στα αερο­πλά­να των ΗΠΑ.

Βεβαί­ως ο πόλε­μος συνι­στού­σε πάντα και μια δυνα­τό­τη­τα κατα­στρο­φής κεφα­λαί­ου αλλά για να συμ­βεί αυτό θα έπρε­πε να συντρέ­ξουν και άλλοι παρά­γο­ντες (ενδοϊ­μπε­ρια­λι­στι­κές αντι­θέ­σεις κ.ά.). Αυτό δεν βγαί­νει νομο­τε­λεια­κά ενώ δεν υπάρ­χει κάποιος λόγος για­τί μια στρα­τη­γι­κή  επι­λο­γή του κεφα­λαί­ου θα πρέ­πει ναι γίνει και επι­λο­γή των λαών.  Στην ίδια κατεύ­θυν­ση, στον προσ­διο­ρι­σμό του “εχθρού” συμ­βάλ­λουν και οι γεω­πο­λι­τι­κές ανα­λύ­σεις (βλ. “ριζο­σπα­στι­κή αρι­στε­ρά”, “εθνο­πα­τριώ­τες” κ.ά.) που “βάζο­ντας κάτω τους χάρ­τες”, αλλά βάζο­ντας επί­σης σε παρέν­θε­ση  κάθε έννοια ταξι­κής ή ιμπε­ρια­λι­στι­κής αντί­θε­σης βλέ­πουν τα πράγ­μα­τα μέσα από το εθνο-θρη­σκευ­τι­κό καλει­δο­σκό­πιο. Το σημα­ντι­κό είναι να προ­λά­βου­με τους γεω­πο­λι­τι­κούς, γεω-θρη­σκευ­τι­κούς άξο­νες πριν μας «προ­κά­νει» ο εχθρός. Ας έχου­με όμως καλού κακού και τις πλά­τες μιας μεγά­λης δύνα­μης. Σημα­σία έχει να είναι ο εχθρός του εχθρού μας.

Το φέρ­νουν από εδώ, το φέρ­νουν από εκεί, το πιά­νουν «πατριω­τι­κά», το πιά­νουν γεω­πο­λι­τι­κά, το πιά­νουν «μαρ­ξι­στι­κά», όλες αυτές οι βαθυ­στό­χα­στε ανα­λύ­σεις απο­λή­γουν στο συμπέ­ρα­σμα πως η Τουρ­κία ανα­βαθ­μί­ζε­ται συνε­χώς εξο­πλι­στι­κά, γεγο­νός που την καθι­στά  κύριο  εχθρό για τη χώρα μας. Και αυτό, παρά το γεγο­νός ότι τα δεδο­μέ­να άλλα κατα­μαρ­τυ­ρούν. Είναι η «υπερ­χρε­ω­μέ­νη» Ελλά­δα που έρχε­ται πρώ­τη στους εξο­πλι­σμούς (2016)  ανά­με­σα στις ευρω­παϊ­κές χώρες δαπα­νώ­ντας το 2,38% του ΑΕΠ ενώ η Τουρ­κία δαπα­νά μόλις το 1,56%, σαφώς κάτω από το 2% του ΑΕΠ που προ­βλέ­πει το ΝΑΤΟ. Μάλι­στα προς επίρ­ρω­ση  της επε­κτα­τι­κής πολι­τι­κής της Τουρ­κί­ας  επι­στρα­τεύ­ε­ται και το οθω­μα­νι­κό παρελ­θόν της και το γεγο­νός ότι  το «ελλη­νι­κό γένος» βρέ­θη­κε επί τέσ­σε­ρις  αιώ­νες  «υπό τουρ­κι­κό ζυγό».

Σε αυτή τη γραμ­μι­κή αντί­λη­ψη εθνο­γέ­νε­σης φαντά­ζει παρά­δο­ξο, το ότι, σε αρκε­τές περι­πτώ­σεις οι χωρι­κοί του ελλα­δι­κού χώρου,  υπο­δέ­χτη­καν τους Οθω­μα­νούς ως απε­λευ­θε­ρω­τές. Και αυτό επει­δή η οθω­μα­νι­κή εξου­σία κατήρ­γη­σε την δου­λο­πα­ροι­κία που είχαν εγκα­θι­δρύ­σει οι Σταυ­ρο­φό­ροι μετά την άλω­ση της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης (1204). Αυτό δεν σημαί­νει πως δεν υπήρ­χε κατα­πί­ε­ση και εκμε­τάλ­λευ­ση των χωρι­κών (δεκά­τη, φόροι κ.λπ.), ούτε βεβαί­ως ότι η Οθω­μα­νι­κή Αυτο­κρα­το­ρία ήταν μια πολυ-πολι­τι­σμι­κή κοι­νω­νία, όπως δια­τεί­νο­νται εκεί­νοι που φετι­χο­ποιούν τη δια­φο­ρά (εθνο­τι­κή, θρη­σκευ­τι­κή κ.λπ.) για να επι­κα­λυ­φτεί η ταξι­κή. Απλά στην οθω­μα­νι­κή κοι­νω­νία μικρή σημα­σία είχε η εθνο­τι­κή κατα­γω­γή, καθώς αυτή ανή­κε ως σύστη­μα στον «ασια­τι­κό τρό­πο παρα­γω­γής», όπως το έχουν ανα­λύ­σει οι Μαρξ, Ένγκελς. Εξάλ­λου το εμπό­ριο, η διοί­κη­ση, η διπλω­μα­τία κ.ά. ανή­καν στη βάση ενός κοι­νω­νι­κού κατα­με­ρι­σμού εργα­σί­ας που επι­κυ­ρώ­νο­νταν από το Ισλάμ, ‑αν δεχτού­με τη θέση του Μ. Βέμπερ (βλ. Η προ­τε­στα­ντι­κή ηθι­κή και το πνεύ­μα του καπι­τα­λι­σμού)- στα χέρια των εθνο­τι­κών μειο­νο­τή­των  (Έλλη­νες, Εβραί­οι, Αρμέ­νιοι κ.ά.).

Λέγα­με λοι­πόν πως η «κλι­μα­κού­με­νη επι­θε­τι­κό­τη­τα της Τουρ­κί­ας», όπως αξιο­λο­γεί­ται και προ­βάλ­λε­ται από διά­φο­ρους κύκλους μας “εξα­να­γκά­ζει” ως χώρα να αγο­ρά­σου­με εκ νέου αερο­πλά­να «νέας γενιάς», να εκσυγ­χρο­νί­σου­με τα παλιά (500 εκα­τομ.), και πάει λέγο­ντας. Παρε­μπι­πτό­ντως η Ελλά­δα, όπως και η Τουρ­κία είναι μέλη του ΝΑΤΟ, και οι εξο­πλι­σμοί τους είναι οργα­νι­κό μέρος της νατοϊ­κή δομής, όπως το βλέ­που­με στις κοι­νές ασκή­σεις στο Αιγαίο κ.α. Ωστό­σο η Τουρ­κία είναι ένα εθνι­κό κρά­τος, όπως και η Ελλά­δα. Ως χώρα έχει τα δικά της συμ­φέ­ρο­ντα, όπως και η Ελλά­δα, και ερμη­νεύ­ει, έχο­ντας προ­φα­νώς τους λόγους της, δια­φο­ρε­τι­κά το διε­θνές δίκαιο, απ’ ότι η Ελλά­δα. Η Ελλά­δα, λόγου χάρη, αξιώ­νει χωρι­κά ύδα­τα στα 12 μίλια, κάτι που αμφι­σβη­τεί η Τουρ­κία,  καθώς σε αυτή την περί­πτω­ση το Αιγαίο μετα­τρέ­πε­ται σε μια κλει­στή ελλη­νι­κή λίμνη, πράγ­μα που ισο­δυ­να­μεί με ναυ­τι­κό απο­κλει­σμό της Τουρ­κί­ας. Αντι­δρώ­ντας στις αξιώ­σεις της Ελλά­δας για επέ­κτα­ση των χωρι­κών υδά­των στα 12 μίλια  η Τουρ­κι­κής εθνο­συ­νέ­λευ­ση (1995) την εκλαμ­βά­νει με ομό­φω­νο ψήφι­σμα ως αιτία πολέ­μου (casus belli). Για να έχου­με μια εικό­να των ανα­τρο­πών που θα επι­φέ­ρει η επέ­κτα­ση των χωρι­κών υδά­των της χώρας μας στο Αιγαίο να ανα­φέ­ρου­με  πως με το σημε­ρι­νό καθε­στώς των 6 μιλί­ων τα κυριαρ­χι­κά δικαιώ­μα­τα της Ελλά­δας ασκού­νται στο 35% των υδά­των και της Τουρ­κί­ας στο 8,8%  (56,6%  διε­θνή). Με το καθε­στώς των 12 μιλί­ων η Ελλά­δα θα διπλα­σιά­σει σχε­δόν την κυριαρ­χία της στο 64% των υδά­των, η Τουρ­κία στο 10% ενώ τα διε­θνή ύδα­τα θα μειω­θούν στο 26%.

Μια άλλη κατά­στα­ση που δεί­χνει τις αντι­φά­σεις ακό­μη και της ελλη­νι­κής πλευ­ράς είναι, ότι, ενώ τα χωρι­κά ύδα­τα της Ελλά­δας είναι σήμε­ρα στα  6 μίλια, ο ενα­έ­ριος χώρος της, τον οποί­ον παρα­βιά­ζει η Τουρ­κία, είναι στα 10 μίλια. Δηλα­δή η Τουρ­κία δεν παρα­βιά­ζει τα χωρι­κά ύδα­τα, όταν τα πολε­μι­κά της πλοία πλέ­ουν στα 7 μίλια από τις ελλη­νι­κές ακτές αλλά μόνο τον ενα­έ­ριο χώρο (ανα­ντι­στοι­χία). Εξάλ­λου και αυτή η συν­θή­κη της Λοζά­νης ερμη­νεύ­ε­ται κατά το δοκούν τόσο από την Τουρ­κία όσο και από την Ελλά­δα (βλ. μειο­νό­τη­τα της Θρά­κης, απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­ση νησιών κ.ο.κ.). Παρό­λα αυτά,  αυτές είναι οι συνή­θεις δια­φο­ρές μετα­ξύ γει­το­νι­κών χωρών και έτσι θα έπρε­πε να προ­σεγ­γί­ζο­νται. Από που­θε­νά δεν βγαί­νει ότι η Τουρ­κία έχει μια ιδιαί­τε­ρα επι­θε­τι­κή πολι­τι­κή απέ­να­ντι στην Ελλά­δα, απ’ ότι είναι, λόγου χάρη,  οι σχέ­σεις της Ελλά­δας με την Αλβα­νία, της Ελλά­δας με την FYROM, της Νικα­ρά­γουα με την Κολομ­βία (πρό­βλη­μα ΑΟΖ), ή της Κίνας με την Ιαπω­νία κ.ο.κ. Αυτό με την έννοια πως δεν υπάρ­χει κάποιο  «ανθρω­πο­λο­γι­κό» βάθος στις σχέ­σεις Ελλά­δας-Τουρ­κί­ας. Αυτό δεν σημαί­νει όμως,  ότι, ‑υπό άλλες συνθήκες‑, η πολι­τι­κή αυτή δεν θα μπο­ρού­σε να γίνει επι­θε­τι­κή, όπως όμως και η πολι­τι­κή της Ελλά­δας κ.ά.

Αμέ­σως κάποιοι θα αντι­προ­τεί­νουν  πως η Τουρ­κία εισέ­βαλ­λε το 1974 στην Κύπρο και ο Ερντο­γάν πάει να γίνει «νέος σουλ­τά­νος». Όσον αφο­ρά στην εισβο­λή στην Κύπρο απο­σιω­πού­νται κρί­σι­μες λεπτο­μέ­ρειες από το μακρι­νό 1963–64  (επι­θέ­σεις και βιαιο­πρα­γί­ες σε τουρ­κο­κυ­πρια­κά χωριά κ.ά.) πρα­ξι­κό­πη­μα και ανα­τρο­πή του εκλεγ­μέ­νου προ­έ­δρου της Κύπρου (1974), ‑γεγο­νό­τα που δικαιο­λο­γη­μέ­να προ­κά­λε­σαν φόβο και ανη­συ­χία στην τουρ­κο­κυ­πρια­κή κοι­νό­τη­τα και επη­ρε­ά­ζουν, απ’ ότι φαί­νε­ται στις συνο­μι­λί­ες Ανα­στα­σιά­δη-Ακιν­τζί, ακό­μη και σήμε­ρα την επα­να­προ­σέγ­γι­ση στην Κύπρο‑, νομι­μο­ποιώ­ντας εν τέλει την τουρ­κι­κή εισβο­λή. Να υπεν­θυ­μί­σου­με επί­σης ότι η Τουρ­κία απο­τε­λού­σε, όπως και η Ελλά­δα (και η Μ. Βρε­τα­νία), σύμ­φω­να με την συν­θή­κη της Ζυρί­χης (1959), «εγγυ­ή­τρια δύνα­μη» της Κύπρου.

Όσον αφο­ρά στον κατα­πιε­στι­κό χαρα­κτή­ρα  του καθε­στώ­τος Ερντο­γάν θα πρέ­πει να γνω­ρί­ζου­με, ότι αυτό δεν αφο­ρά στα κρά­τη. Αυτό είναι πρώ­τα απ’ όλα υπό­θε­ση των λαών της Τουρ­κί­ας αλλά και υπό­θε­ση των λαών των άλλων χωρών (διε­θνής αλλη­λεγ­γύη). Ας μην ξεχνού­με επί­σης πως κατ’ αυτόν τον τρό­πο και με πρό­φα­ση την κατα­πί­ε­ση, ή, την προ­στα­σία των μειο­νο­τή­των, νομι­μο­ποι­ή­θη­καν: ο βομ­βαρ­δι­σμός της Σερ­βί­ας, η ιμπε­ρια­λι­στι­κή εισβο­λή στο Ιράκ, η διά­λυ­ση της Λιβύ­ης και της Συρί­ας κ.ο.κ. Αλλά ακό­μη και αυτή η επι­θε­τι­κή πολι­τι­κή της Τουρ­κί­ας στη Συρία, έχει μια λογι­κή βάση εξή­γη­σης για την ίδια, καθώς η Τουρ­κία βλέ­πει στην ντε φάκτο ίδρυ­ση κουρ­δι­κών κρα­τών στα σύνο­ρά της ξανά το φάντα­σμα του δια­με­λι­σμού της, όπως συνέ­βη κάπο­τε με την ιμπε­ρια­λι­στι­κή επέμ­βα­ση και τον δια­με­λι­σμό της Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας (1919–1922). Από την άλλη «ο νεο­θω­μα­νι­σμός» της σημε­ρι­νής Τουρ­κί­ας φαί­νε­ται πως απο­βλέ­πει περισ­σό­τε­ρο στο να δώσει πολι­τι­κή κάλυ­ψη και «στρα­τη­γι­κό βάθος» σε μια οικο­νο­μι­κή και βιο­μη­χα­νι­κή δύνα­μη, όπως είναι η Τουρ­κία (μέλος των G‑20). Μόνο μετά το ναυά­γιο των συνο­μι­λιών της τουρ­κι­κής κυβέρ­νη­σης με τον  Οτσα­λάν (ηγέ­τη των Κούρ­δων της Τουρ­κί­ας) και το PKK, η επέμ­βα­ση-εισβο­λή της Τουρ­κί­ας στη Συρία κατέ­στη “μονό­δρο­μος”, καθώς η αυτο­νο­μία των Κούρ­δων της Συρί­ας, που έχουν όμως την υπο­στή­ρι­ξη των ΗΠΑ, και είναι πολι­τι­κά κοντά στο PKK, εξε­λή­φθη ως «ανοι­κτή» απει­λή για την Τουρκία.

Κλεί­νο­ντας, νομί­ζω πως μπο­ρού­με να συμ­φω­νή­σου­με πως ο πόλε­μος ως το «μεγά­λο κακό», ‑όταν βεβαί­ως πρό­κει­ται για την εμπλο­κή της χώρας μας σε επι­θε­τι­κές κινή­σεις- θα πρέ­πει να απο­τρα­πεί παντοιο­τρό­πως. Μια τέτοια εμπλο­κή θα σημά­νει ένα πισω­γύ­ρι­σμα για την κοι­νω­νία μας, επει­δή, μαζί με όλα τα δει­νά και τον ανθρώ­πι­νο πόνο που θα προ­κα­λέ­σει,  θα εγκλω­βί­σει την κοι­νω­νία σε ένα εθνο­πα­τριω­τι­κό αρχαϊ­σμό, με ότι αυτό συνε­πά­γε­ται για την έκβα­ση των κοι­νω­νι­κών πραγ­μά­των. Επει­δή λοι­πόν η υπό­θε­ση της ειρή­νης είναι ένα πολύ­τι­μο αγα­θό, δεν μπο­ρού­με να το αφή­σου­με σε μια ανεύ­θυ­νη κυβέρ­νη­ση, ‑η οποία, όπως έδει­ξε με τη «σκλη­ρή δια­πραγ­μά­τευ­ση» με τους δανει­στές και το φιά­σκο του δημο­ψη­φί­σμα­τος (2015), συμπε­ρι­φέ­ρε­ται τυχοδιωκτικά‑, πόσο μάλ­λον όταν, στην προ­κεί­με­νη περί­πτω­ση, ο αρμό­διος υπουρ­γός βλέ­πει τις σχέ­σεις μετα­ξύ κρα­τών ως σχέ­σεις μετα­ξύ προσώπων.

Κατά συνέ­πεια η παρέμ­βα­ση του λαϊ­κού παρά­γο­ντα στην Ελλά­δα και στην Τουρ­κία, είναι που θα βάλ­λει στο περι­θώ­ριο τους ετε­ρό­κλη­τους κύκλους στις δύο χώρες, οι οποί­οι ποντά­ρο­ντας στη σύγ­χυ­ση και στην έντα­ση στην περιο­χή, απει­λούν την ειρή­νη και τα δημιουρ­γι­κά έργα των λαών

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο