Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Το ελληνικό 1848

Γρά­φει η ofisofi //

Ο Τάσος Βουρ­νάς  έγρα­ψε το 1947, σε νεα­ρή ηλι­κία, την μελέ­τη « Το ελλη­νι­κό 1848» , η οποία θα δημο­σιευό­ταν ως συμ­βο­λή της ελλη­νι­κής Αρι­στε­ράς στα 100 χρό­νια ( 1848 ‑1948) από την ευρω­παϊ­κή εξέ­γερ­ση του 1848. Τα γεγο­νό­τα που ακο­λού­θη­σαν δεν επέ­τρε­ψαν την δημο­σί­ευ­σή της. Το βιβλίο κυκλο­φό­ρη­σε το 1952 σε περιο­ρι­σμέ­να αντί­τυ­πα  ‚αλλά και λάθη , από φίλους του συγ­γρα­φέα που βρι­σκό­ταν εξό­ρι­στος στον Άη – Στρά­τη. Το 1956 κυκλο­φό­ρη­σε από τις «Πολι­τι­κές και Λογο­τε­χνι­κές Εκδόσεις».

Ο Τάσος Βουρ­νάς ανα­τύ­πω­σε το αντί­τυ­πο των Πολι­τι­κών και Λογο­τε­χνι­κών Εκδό­σε­ων το 1983 διευ­κρι­νί­ζο­ντας ότι δεν έκα­νε καμία προ­σθή­κη αν και θα είχε να συμπλη­ρώ­σει ή να ερμη­νεύ­σει πολ­λά μετά από τόσα χρόνια.

«Δεν το έκα­να, από συμπά­θεια σε μια νεα­νι­κή μου δου­λειά, που δεν είδε φυσιο­λο­γι­κά , όταν έπρε­πε, το φως της δημο­σιό­τη­τας. Αλλά και υπό τη μορ­φή που ανα­πα­ρά­γε­ται σήμε­ρα, προ­σφέ­ρει πολ­λά και άγνω­στα στοι­χεία στον ανα­γνώ­στη, που φωτί­ζουν ένα μικρό χρο­νι­κό διά­στη­μα της ιστο­ρί­ας των αγώ­νων του ελλη­νι­κού λαού»

Το βιβλίο αυτό το ανα­κά­λυ­ψα πρό­σφα­τα και το διά­βα­σα με πολ­λή προ­σο­χή και ενδια­φέ­ρον τοπο­θε­τώ­ντας τη μελέ­τη στην επο­χή που γρά­φτη­κε  και λαμ­βά­νο­ντας υπό­ψη την έλλει­ψη επαρ­κών πηγών και στοι­χεί­ων. Έτσι κι αλλιώς η απή­χη­ση του ευρω­παϊ­κού 1848 στην Ελλά­δα δεν είναι και από τα πλέ­ον γνω­στά ιστο­ρι­κά θέματα.

Οι βασι­κές πηγές του συγ­γρα­φέα ήταν οι εφη­με­ρί­δες που κυκλο­φο­ρού­σαν στην Αθή­να του 1848, οι λιγο­στές αφη­γή­σεις και μαρ­τυ­ρί­ες και η δια­θέ­σι­μη βιβλιο­γρα­φία το 1947.

Eduard Lear, Αθήνα (1848)

Eduard Lear, Αθή­να (1848)

Η μελέ­τη αρχί­ζει από την επο­χή που έγι­νε η συνταγ­μα­τι­κή μετα­βο­λή της 3ης Σεπτεμ­βρί­ου 1843 και παρου­σιά­ζει τα χαρα­κτη­ρι­στι­κά των πολι­τι­κών κομ­μά­των που πρω­τα­γω­νί­στη­σαν στο χρο­νι­κό διά­στη­μα 1843 ‑1848. Στην εξου­σία βρί­σκε­ται το « γαλ­λι­κό» κόμ­μα του Ι.Κωλέττη , στην αντι­πο­λί­τευ­ση το « αγγλι­κό» κόμ­μα του Αλέ­ξαν­δρου Μαυ­ρο­κορ­δά­του και το «ρωσι­κό» του Α. Μετα­ξά. Ο βασι­λιάς Όθω­νας και ο αυλι­κός περί­γυ­ρος παί­ζουν σημα­ντι­κό ρόλο στην πολι­τι­κή ζωή της χώρας. Κατα­λυ­τι­κή είναι η παρου­σία και οι επεμ­βά­σεις των πρε­σβευ­τών των Μεγά­λων Δυνά­με­ων , οι οποί­οι ουσια­στι­κά κυβερ­νούν και ρυθ­μί­ζουν το πολι­τι­κό σκη­νι­κό ανά­λο­γα με τα συμ­φέ­ρο­ντα των χωρών τους οδη­γώ­ντας την κατά­στα­ση σε αδιέξοδο.

Ανά­με­σα σε όλους αυτούς κινεί­ται σε αργούς ρυθ­μούς και ζει σε δύσκο­λες συν­θή­κες ο ελλη­νι­κός λαός. Τα προ­βλή­μα­τα που τον ταλαι­πω­ρούν είναι  πολι­τι­κά , κοι­νω­νι­κά, εθνι­κά και η δια­νο­μή των εθνι­κών γαιών.

Αρκε­τά χρό­νια μετά την επα­νά­στα­ση του 1821, το νεοϊ­δρυ­θέν κρά­τος παρα­δό­θη­κε  στους ξένους .Η ανε­ξαρ­τη­σία και οι συνταγ­μα­τι­κές ελευ­θε­ρί­ες παρέ­με­ναν αιτή­μα­τα . Κάθε ζωντα­νό κοι­νω­νι­κό στοι­χείο παρα­με­ρί­στη­κε, οι αγω­νι­στές κυνη­γή­θη­καν και  άνοι­ξαν οι πόρ­τες στο ξένο κεφά­λαιο. Η κυβέρ­νη­ση του Ι. Κωλέτ­τη για να μπο­ρέ­σει να επι­βά­λει την εξου­σία της και να αμβλύ­νει τις κοι­νω­νι­κές αντι­θέ­σεις και αντι­δρά­σεις επι­νό­η­σε την ιδε­ο­λο­γία και την πολι­τι­κή της Μεγά­λης Ιδέ­ας. Και σε όλα αυτά ερχό­ταν να προ­στε­θεί το φλέ­γον ζήτη­μα της εθνι­κής γης , η οποία δεν δια­νε­μή­θη­κε  στους ακτή­μο­νες καλ­λιερ­γη­τές και αγρό­τες αλλά ξεπου­λή­θη­κε  με πλα­σμα­τι­κές δημο­πρα­σί­ες και πέρα­σε στα χέρια των τσι­φλι­κά­δων. Η φτώ­χεια, οι διωγ­μοί , η κατα­πί­ε­ση έσπρω­χναν τους αγρό­τες στον ένο­πλο αγώ­να , ο οποί­ος στο δεύ­τε­ρο μισό του 19ου αι. εκφυ­λί­στη­κε  σε ληστεία.

Η κατά­στα­ση μετά την 3η Σεπτεμ­βρί­ου 1843 δεν είχε αλλά­ξει ουσια­στι­κά καθώς δεν έλυ­σε κανέ­να από τα μεγά­λα προ­βλή­μα­τα και δεν έδω­σε τους θεσμούς που δια­μορ­φώ­θη­καν κατά τη διάρ­κεια του αγώ­να της ανε­ξαρ­τη­σί­ας. Αντι­θέ­τως διευ­κό­λυ­νε το παλά­τι να φέρει  συνταγ­μα­τι­κά  στην εξου­σία τον Κωλέτ­τη και το κόμ­μα του. Επι­πλέ­ον η εξάρ­τη­ση από την πολι­τι­κή της Γαλ­λί­ας είχε πάρει τη μορ­φή υπο­τα­γής . Τη χώρα ουσια­στι­κά  κυβερ­νού­σε ο Γάλ­λος πρεσβευτής.

Το 1847 η Ευρώ­πη ήταν ένα  ηφαί­στειο έτοι­μο να εκρα­γεί . Η οικο­νο­μι­κή κρί­ση  δεν άργη­σε να την οδη­γή­σει  στη σύγκρου­ση του 1848. Στις 22 Φεβρουα­ρί­ου 1848 ξέσπα­σε  επα­νά­στα­ση στο Παρί­σι στην οποία συμ­με­τεί­χε ενερ­γά μαζί με τα αστι­κά δημο­κρα­τι­κά κόμ­μα­τα η γαλ­λι­κή εργα­τι­κή τάξη. Η εργα­τι­κή τάξη ήταν η νέα τάξη που γεν­νή­θη­κε με την ανά­πτυ­ξη των νέων παρα­γω­γι­κών σχέ­σε­ων. Η επα­νά­στα­ση ανέ­τρε­ψε  την υπάρ­χου­σα γαλ­λι­κή κυβέρ­νη­ση και τον Λου­δο­βί­κο – Φίλιπ­πο και στη θέση τους ιδρύ­θη­κε  η δεύ­τε­ρη γαλ­λι­κή δημο­κρα­τία. Μόνο που με την εγκα­θί­δρυ­ση της έπνι­ξε στο αίμα τους εργά­τες που ζητού­σαν να ληφθούν άμε­σα μέτρα για κοι­νω­νι­κές μεταρ­ρυθ­μί­σεις και να αντι­με­τω­πι­σθούν ένο­πλα οι αντι­δρά­σεις της Ρωσί­ας και της Αυστρί­ας. Η προ­σω­ρι­νή λαϊ­κή εξου­σία των εργα­τών κατα­λύ­θη­κε και οι εργά­τες δολο­φο­νή­θη­καν στους δρό­μους του Παρι­σιού. Η σπί­θα της όμως εξα­πλώ­θη­κε στην Ευρώπη.

Eduard Lear, Λαμία (1848)

Eduard Lear, Λαμία (1848)

Στην Ελλά­δα τα γεγο­νό­τα της Γαλ­λί­ας είχαν μεγά­λο αντί­χτυ­πο. Η κυβέρ­νη­ση  φάνη­κε να χάνει τα στη­ρίγ­μα­τά της και αυτό δημιούρ­γη­σε πολ­λές ανη­συ­χί­ες στο παλά­τι και στην ολι­γαρ­χία. Ο λαός όμως που έβλε­πε ότι ο εκδη­μο­κρα­τι­σμός δεν ερχό­ταν και οι αλλα­γές μετά το 1843 δεν ήταν οι ανα­με­νό­με­νες άρχι­σε να τρέ­φει ελπί­δες για την αλλα­γή του πολι­τι­κού σκηνικού.

Πνο­ές δημο­κρα­τί­ας έφτα­σαν και στην Ελλά­δα από το 1847, τις οποί­ες προ­σπά­θη­σε να εκμε­ταλ­λευ­τεί η αγγλι­κή πολι­τι­κή καλ­λιερ­γώ­ντας τους πόθους του ελλη­νι­κού λαού για αλλα­γές στην πολι­τι­κή και κοι­νω­νι­κή ζωή. Το παλά­τι διαι­σθάν­θη­κε τον κίν­δυ­νο αλλά τα γεγο­νό­τα ήταν πιο γρή­γο­ρα. Δύο παλαί­μα­χοι στρα­τη­γοί του αγώ­να της ανε­ξαρ­τη­σί­ας, ο Θοδω­ρά­κης Γρί­βας και ο Νικό­λας Κριε­ζώ­της παραι­τή­θη­καν από τις θέσεις τους . Αρχές καλο­και­ριού του 1847 προ­κη­ρύ­χθη­καν  εκλο­γές και η ατμό­σφαι­ρα ήταν  εκρη­κτι­κή. Οι οπα­δοί του Κωλέτ­τη ετοί­μα­ζαν εκλο­γι­κό πρα­ξι­κό­πη­μα  και η αντι­πο­λί­τευ­ση σε συνερ­γα­σία με την αγγλι­κή πρε­σβεία  τις αντι­δρά­σεις της. Ένο­πλα επει­σό­δια ακο­λού­θη­σαν  τις αυθαι­ρε­σί­ες των Κωλεττικών.

Στις 6 Ιου­νί­ου 1847, τέσ­σε­ρις μέρες πριν τις εκλο­γές ξέσπα­σε ανταρ­σία με επι­κε­φα­λής τον Θ. Γρί­βα και μετά από λίγες μέρες ξεση­κώ­θη­κε ο Ν. Κριε­ζώ­της στη Χαλ­κί­δα. Αντάρ­τι­κη σημαία σήκω­σαν στη Δυτι­κή Ελλά­δα οι Ιωάν­νης Φαρ­μά­κης, Μακρυ­γιάν­νης και Βοζα­ΐ­της. Δυνα­μι­κές επεμ­βά­σεις του στρα­τού κατέ­στει­λαν τις στά­σεις και οι Κωλετ­τι­κοί κατέ­λα­βαν πάλι την εξου­σία ενώ η Αγγλία  ενέ­τει­νε τις μηχα­νορ­ρα­φί­ες ηλε­κτρί­ζο­ντας ακό­μη περισ­σό­τε­ρο την ατμό­σφαι­ρα. Μέσα σε αυτή την τετα­μέ­νη πολι­τι­κή κατά­στα­ση ήρθε  να προ­στε­θεί και ο ξαφ­νι­κός θάνα­τος του Ι.Κωλέττη τον Αύγου­στο του 1847, γεγο­νός που προ­κά­λε­σε χαρά στην Αγγλία και μεγά­λη ανη­συ­χία στη Γαλλία.

Την πολι­τι­κή του Κωλέτ­τη συνέ­χι­σαν οι διά­δο­χοί του. Το παλά­τι προ­σπα­θού­σε  να μετριά­σει την έντα­ση με χλια­ρό τρό­πο στρε­φό­με­νο στην αντι­πο­λί­τευ­ση χωρίς όμως να δια­λύ­σει τη Βου­λή του Κωλέτ­τη που τον στή­ρι­ζε. Η άρνη­ση της αντι­πο­λί­τευ­σης να ανα­λά­βει την εξου­σία με αυτή τη Βου­λή οδή­γη­σε τον Όθω­να στην από­φα­ση να ανα­θέ­σει την κυβέρ­νη­ση στον Κίτσο Τζα­βέλ­λα, πιστό όργα­νο του Κωλέτ­τη , γεγο­νός που ξεσή­κω­σε  θύελ­λα αντι­δρά­σε­ων και δια­μαρ­τυ­ριών στην αντι­πο­λί­τευ­ση που κατήγ­γει­λε την πρά­ξη του βασι­λιά ως υπέρ­βα­ση του Συντάγματος.

Τα γεγο­νό­τα του 1848 δημιούρ­γη­σαν την επι­θυ­μία στην αντι­πο­λί­τευ­ση να ανα­τρέ­ψει τους Κωλετ­τι­κούς και να κατα­λά­βει την εξου­σία. Ο επα­να­στα­τι­κός άνε­μος προ­κά­λε­σε ποι­κί­λες αντι­δρά­σεις στην Ελλά­δα με την αντι­πο­λί­τευ­ση να οργα­νώ­νει ένα μεγα­λειώ­δες εορ­τα­στι­κό γεύ­μα και μικρο­δια­δη­λώ­σεις . Η κυβέρ­νη­ση από τη μεριά της δυνά­μω­σε τα τρο­μο­κρα­τι­κά μέσα, κατέ­βα­σε στην Αθή­να το στρα­τό και απα­γό­ρευ­σε στη γαλ­λι­κή παροι­κία τους εορ­τα­σμούς. Η ατμό­σφαι­ρα ηλε­κτρί­στη­κε ακό­μη περισ­σό­τε­ρο και το πολι­τι­κό αδιέ­ξο­δο οδή­γη­σε την κυβέρ­νη­ση Τζα­βέλ­λα σε παραί­τη­ση στις 7 Μαρ­τί­ου 1848.

Ο σχη­μα­τι­σμός νέας κυβέρ­νη­σης στη­ριγ­μέ­νη στο σύνταγ­μα ναυά­γη­σε και μέσα στη γενι­κή ανα­τα­ρα­χή , την αντι­πα­λό­τη­τα και τη λαϊ­κή αγα­νά­κτη­ση το παλά­τι όρκι­σε νέα κυβέρ­νη­ση στις 8 Μαρ­τί­ου με τον Κ. Κου­ντου­ριώ­τη. Το κωλετ­τι­κό σύστη­μα και οι αυλι­κοί εξα­κο­λου­θού­σαν  όμως να ρυθ­μί­ζουν την πολι­τι­κή ζωή.

Μέσα σε αυτή την τετα­μέ­νη κατά­στα­ση η λαϊ­κή οργή ξέσπα­σε σε ένο­πλο ξεση­κω­μό τον Απρί­λιο για­τί ο λαός πεί­στη­κε  ότι τίπο­τε δεν άλλα­ξε και ότι όλα ήταν απάτη.

Συνω­μο­τι­κές  κινή­σεις σημειώ­θη­καν  στην Αθή­να και το παλά­τι με τους υπο­στη­ρι­κτές του πρό­βα­λαν  τη Μεγά­λη Ιδέα και καλ­λιέρ­γη­σαν  την πολε­μι­κή ανα­μέ­τρη­ση με την Τουρκία.

Μέσα στο Μάρ­τιο του 1848 η επα­να­στα­τι­κή ατμό­σφαι­ρα εντά­θη­κε , η νεο­λαία και ιδιαί­τε­ρα οι φοι­τη­τές εξε­γέρ­θη­καν. Τα καφε­νεία της Αθή­νας έγι­ναν κέντρα συζη­τή­σε­ων και συγκε­ντρώ­σε­ων των ξεση­κω­μέ­νων νέων.

Όσο πλη­σί­α­ζε η 25η Μαρ­τί­ου τόσο το πολι­τι­κό κλί­μα φορ­τι­ζό­ταν καθώς οι συνω­μο­τι­κές  ομά­δες την είχαν ορί­σει ως ημέ­ρα παλ­λαϊ­κού ξεσηκωμού.

Την 25η Μαρ­τί­ου 1848  η κυβέρ­νη­ση και το παλά­τι πήραν  έκτα­κτα στρα­τιω­τι­κά μέτρα στο κέντρο της Αθή­νας και δημο­σί­ευ­σαν  το διά­ταγ­μα της αμνη­στί­ας που ήταν αίτη­μα λαϊ­κό, σε μια προ­σπά­θεια να ηρε­μή­σουν τα πράγ­μα­τα. Η κίνη­ση αυτή δεν είχε τα ανα­με­νό­με­να απο­τε­λέ­σμα­τα για­τί εξαι­ρού­σε τρεις φημι­σμέ­νους από την επο­χή της επα­νά­στα­σης του 1821 αγωνιστές.

Οργα­νω­μέ­νες ομά­δες με δημο­κρα­τι­κά συν­θή­μα­τα ήταν έτοι­μες να τεθούν επι­κε­φα­λής του λαού.

Σκηνή εκτοπισμού χωρικών από κρατικά όργανα. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα

Σκη­νή εκτο­πι­σμού χωρι­κών από κρα­τι­κά όργα­να. Εθνι­κό Ιστο­ρι­κό Μου­σείο, Αθήνα

«Η εξου­σία εώρ­τα­σε την εθνι­κή εορ­τήν της 25/3 έντρο­μος, πεφο­βι­σμέ­νη και περι­φρου­ρου­μέ­νη παντα­χό­θεν. Οι πολί­ται απε­να­ντί­ας εώρ­τα­σαν αυτήν ήσυ­χοι και ελεύ­θε­ροι πάσης υπο­νοί­ας. Π ο τ έ  τ ο σ α ύ τ η  κ ί ν η σ ι ς  λ α ο ύ  δ ε ν  ε φ ά ν η  ε ι ς  τ α ς Α θ ή ν α ς, όση καθ’ όλην την ημέ­ραν και καθ’ όλην σχε­δόν την νύκτα της παρελ­θού­σης Πέμ­πτης. Η κίνη­σις αύτη του λαού, καί­τοι ήσυ­χος, ετά­ρατ­τε και έτι εφό­βι­ζε την εξου­σί­αν. Ο λαός ημπο­δί­ζε­το να προ­χω­ρή προς τα ανάκτορα…

Φοι­τη­τές τινές του Πανε­πι­στη­μί­ου μετά δια­φό­ρων πολι­τών, συνελ­θό­ντες εις το κεντρι­κώ­τε­ρον ξενο­δο­χεί­ον εσυ­μπο­σί­α­σαν έψα­λαν δε και ύψω­σαν προ­πό­σεις δια­φό­ρους, μετα­ξύ των οποί­ων διε­κρί­θη η υπέρ των φοι­τη­τών του Βερο­λί­νου και Βιέν­νης γενο­μέ­νη υπό του κ. Α. Παλαιο­λό­γου. Κατα­βά­ντες του ξενο­δο­χεί­ου δια να διευ­θυν­θώ­σιν ευτά­κτως προς την οδόν Ερμού, σ υ ν ω δ ε ύ θ η σ α ν  υ π ό  α π ε ί ρ ο υ  π λ ή θ ο υ ς  π ο λ ι τ ώ ν, οίτι­νες προ­πο­ρευό­με­νοι εζη­τω­κραύ­γα­ζαν εκ δια­λειμ­μά­των υπέρ της Ελλά­δος, του στρα­τού και της εθνο­φυ­λα­κής. Μόλις επλη­σί­α­σεν εις το τέλος της Ερμαϊ­κής οδού όθεν έμελ­λαν να εισέλ­θω­σιν εις την πλα­τεί­αν Συντάγ­μα­τος, αίφ­νης κατά δια­τα­γήν αξιω­μα­τι­κού τινός του ιππι­κού, ως λέγε­ται, περί­πο­λός τις εξ επτά ιππέ­ων επι­πί­πτει με τα ξίφη κατά του αόπλου πλή­θους. Κατα­πα­τού­νται οι άνθρω­ποι ένε­κα ταρα­χής, θέλο­ντες να φύγουν. Πολ­λοί έπα­θον κυρί­ως και μάλι­στα γυναί­κες και παι­δία. Η δια­γω­γή αύτη των ιππέ­ων επρο­ξέ­νη­σεν εντύ­πω­σιν δυσά­ρε­στον» ( «Καρ­τε­ρία» φ. 278/27/3/48)

Από τα μέσα Μαρ­τί­ου έως τα μέσα Απρι­λί­ου του 1848 η πολι­τι­κή ζωή της χώρας κυριαρ­χεί­ται από το κυβερ­νη­τι­κό κόμ­μα, το αγγλό­φι­λο κόμ­μα του Μαυ­ρο­κορ­δά­του, το ρωσό­φι­λο και το δημο­κρα­τι­κό. Αυτό το τελευ­ταίο γεν­νή­θη­κε από τους αγώ­νες του ελλη­νι­κού λαού μετά την απε­λευ­θέ­ρω­ση, επη­ρε­ά­στη­κε  από τα γεγο­νό­τα της εξε­γερ­μέ­νης Ευρώ­πης και ζητού­σε  δημο­κρα­τι­κές λύσεις στο εσω­τε­ρι­κό της χώρας με ανα­τρο­πή του Όθωνα.

Αν και συγκι­νού­σε  λαϊ­κές μάζες και τμή­μα­τα της νεο­λαί­ας δεν ήταν σε θέση να οργα­νώ­σει τους αγώ­νες τους , δεν είχε  πολι­τι­κή οργά­νω­ση και καθο­δή­γη­ση. Είχε όμως να αντι­με­τω­πί­σει το ιδε­ο­λο­γι­κό μέτω­πο της κυβέρ­νη­σης και της αντι­πο­λί­τευ­σης  που ταύ­τι­ζαν  τη δημο­κρα­τία με την αναρ­χία και υπο­στή­ρι­ζαν  ότι οι δημο­κρα­τι­κές αλλα­γές θα φέρουν δυστυ­χία στην Ελλά­δα. Επι­πλέ­ον αντι­με­τώ­πι­ζε  την τσα­ρι­κή απει­λή ότι θα κατα­πνί­ξει κάθε από­πει­ρα ανα­τρο­πής του θρό­νου με όλα τα μέσα .

Έτσι στα τέλη Μαρ­τί­ου κυβέρ­νη­ση, παλά­τι , αντι­πο­λί­τευ­ση ανη­συ­χού­σαν για τη λαϊ­κή οργή και φοβού­νταν  έναν ενδε­χό­με­νο ξεσηκωμό.

Από την άλλη μεριά οι αγω­νι­στές που είχαν κατα­φύ­γει στα εδά­φη που ανή­καν ακό­μη στην Οθω­μα­νι­κή Αυτο­κρα­το­ρία περί­με­ναν  την κατάλ­λη­λη στιγ­μή για να πάρουν τα όπλα. Τις πρώ­τες δέκα ημέ­ρες του Απρι­λί­ου αντάρ­τες συγκε­ντρώ­θη­καν στην ελλη­νο­τουρ­κι­κή μεθό­ριο και άρχι­σαν τις συνεν­νο­ή­σεις με παρα­με­θό­ρια ελλη­νι­κά στρα­τιω­τι­κά τμή­μα­τα προ­κει­μέ­νου να δρά­σουν από κοι­νού ενα­ντί­ον της Κυβέρνησης.

Στις 9 Απρι­λί­ου 1848 από τη συνο­ρια­κή γραμ­μή Δερ­βέν – Φούρ­κα εισέ­βα­λαν οι αντάρ­τες στο ελλη­νι­κό έδα­φος. Τα νέα έφτα­σαν  γρή­γο­ρα στην Αθή­να και προ­κά­λε­σαν  μεγά­λη εντύ­πω­ση. Πολ­λοί ήταν εκεί­νοι που περί­με­ναν να αρθεί το πολι­τι­κό και κοι­νω­νι­κό αδιέ­ξο­δο με την πρά­ξη αυτή των ανταρτών.

Η Κυβέρ­νη­ση και το παλά­τι αρχι­κά προ­σπά­θη­σαν  να απο­σιω­πή­σουν τα γεγο­νό­τα αλλά μπρο­στά στη λαϊ­κή αγα­νά­χτη­ση και τα δημο­σιεύ­μα­τα του Τύπου ανα­κοί­νω­σαν  επί­ση­μα την εισβο­λή μία βδο­μά­δα μετά. Συγ­χρό­νως έγι­νε  και η πρώ­τη προ­σπά­θεια να απο­δώ­σουν το γεγο­νός σε τουρ­κι­κή υποκίνηση.

Η ένο­πλη εξέ­γερ­ση όμως εξα­πλώ­θη­κε με μεγά­λη ταχύ­τη­τα στις παρα­με­θό­ριες περιο­χές. Οι αγρό­τες ακο­λού­θη­σαν  μαζι­κά τους αντάρ­τες και όλη η περιο­χή της Λαμί­ας εκτός από την πόλη, περι­ήλ­θε  στα χέρια των ανταρ­τών, οι οποί­οι είχαν τη λαϊ­κή υπο­στή­ρι­ξη και κυκλο­φό­ρη­σαν  προκηρύξεις.

Όταν οι αντάρ­τες προ­ω­θή­θη­καν  στον Ελι­κώ­να η πανι­κό­βλη­τη Κυβέρ­νη­ση απο­φά­σι­σε να δρά­σει. Συγ­χρό­νως το κόμ­μα του Μαυ­ρο­κορ­δά­του τοπο­θε­τή­θη­κε  εχθρι­κά στην ένο­πλη εξέγερση.

Στις 14 Απρι­λί­ου άρχι­σε  τον ιδε­ο­λο­γι­κό πόλε­μο ενα­ντί­ον των ενό­πλων δια­κη­ρύσ­σο­ντας επί­ση­μα ότι η εισβο­λή γίνε­ται με οθω­μα­νι­κά στρα­τεύ­μα­τα και ανάγ­γει­λε  στρα­τιω­τι­κά μέτρα. Η εξέ­γερ­ση όμως πήρε πανελ­λή­νιες δια­στά­σεις και εξα­πλώ­θη­κε ‚εκτός από τη Στε­ρεά και την Αθή­να, στην Καλα­μά­τα, την Κόριν­θο και τον Πύρ­γο. Αυτό προ­κά­λε­σε ακό­μη μεγα­λύ­τε­ρη σύγ­χυ­ση και πανι­κό στις κυβερ­νη­τι­κές δυνά­μεις  καθώς οι στρα­τιώ­τες δεν ήθε­λαν  να πολε­μή­σουν τους αντάρ­τες. Η στρα­το­λό­γη­ση ντό­πιων συνά­ντη­σε μεγά­λες αντι­δρά­σεις επί­σης και έτσι η Κυβέρ­νη­ση ανα­γκά­στη­κε  να στρα­το­λο­γή­σει άντρες από περιο­χές που δεν έλεγ­χαν οι αντάρ­τες ξοδεύ­ο­ντας τερά­στια και ανε­ξέ­λεγ­κτα ποσά.. Και οι αντάρ­τες από τη μεριά τους στρα­το­λο­γού­σαν αγρό­τες και προ­ε­τοι­μά­ζο­νταν για απο­φα­σι­στι­κή σύγκρουση.

Αν και οι αντάρ­τες προ­έ­λαυ­ναν  στα αστι­κά κέντρα εντεί­νο­ντας και την πολιορ­κία της Λαμί­ας συγκρουό­με­νοι με το στρα­τό εντού­τοις δεν μπό­ρε­σαν να ελέγ­ξουν την κατά­στα­ση λόγω έλλει­ψης συντο­νι­σμού των δυνά­με­ων τους και απου­σί­ας σοβα­ρού στρα­τη­γι­κού σχεδίου.

Η Κυβέρ­νη­ση προ­σπά­θη­σε  να συγκε­ντρώ­σει τις τακτι­κές δυνά­μεις σε στρα­τό­πε­δα – βάσεις στη Θήβα, στη Λει­βα­διά και την Εύβοια αλλά να  στρα­το­λο­γή­σει και ατά­κτους με βίαιο τρό­πο και με διά­θε­ση πολύ μεγά­λων χρη­μα­τι­κών ποσών για την πλη­ρω­μή τους. Σε αυτό συνέ­βα­λε και η Εθνι­κή Τρά­πε­ζα σε μια προ­σπά­θεια να δια­τη­ρη­θεί το καθε­στώς των δια­δό­χων του Κωλέτ­τη στην εξουσία.

Οι άτα­κτοι δεν άφη­σαν  τίπο­τε όρθιο στο πέρα­σμά τους κατα­λη­στεύ­ο­ντας και λεη­λα­τώ­ντας την ύπαιθρο.

Μπρο­στά σε αυτή την κατά­στα­ση το ρωσό­φι­λο κόμ­μα πρό­τει­νε συμ­βι­βα­σμό διό­τι η τσα­ρι­κή διπλω­μα­τία φοβό­ταν την ανα­τρο­πή του Όθω­να. Η κυβέρ­νη­ση και το παλά­τι όμως είχαν απο­φα­σί­σει να αντι­με­τω­πί­σουν την εξέ­γερ­ση στην περιο­χή της Φθιώ­τι­δας δυναμικά .

Στις 24 Απρι­λί­ου  εκδη­λώ­θη­κε εξέ­γερ­ση στην Καλα­μά­τα που οδή­γη­σε σε κατά­λη­ψη της πόλης. Ο αντί­χτυ­πος της ήταν τερά­στιος στην Αθή­να. Συγ­χρό­νως οι Αθη­ναί­οι μαθαί­νουν και την εξέ­γερ­ση των αγρο­τών στην περιο­χή της Κορίνθου.

Οι εξε­γερ­μέ­νοι  τόσο στην Καλα­μά­τα όσο και στην Κόριν­θο κυκλο­φό­ρη­σαν προ­κη­ρύ­ξεις , οι οποί­ες απο­τε­λούν εξαι­ρε­τι­κά δημο­κρα­τι­κά ντο­κου­μέ­ντα για το ελλη­νι­κό 1848 και εμπνέ­ο­νται  από τα ιδα­νι­κά των ευρω­παϊ­κών αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κών εξεγέρσεων.

Καφενείο στην Αθήνα στα μέσα του 19ου αι.

Καφε­νείο στην Αθή­να στα μέσα του 19ου αι.

«Φίλοι συμπο­λί­ται,

Κάμνο­ντες χρή­σιν του συνταγ­μα­τι­κού δικαιώ­μα­τος του ελευ­θέ­ρως εκφρά­ζε­σθαι, φέρο­μεν κατά τας επι­κει­μέ­νας δει­νάς περι­στά­σεις εις γνώ­σιν της Υ.Μ. τας εξής σκέψεις.

Νέα επο­χή ιστο­ρί­ας μετέ­βα­λε την φάσιν του κόσμου. Τα έθνη εγεί­ρο­νται προς ανά­κτη­σιν και υπε­ρά­σπι­σιν των κατα­πα­τη­θέ­ντων δικαιω­μά­των των και ελευ­θε­ριών των. Τα παλαιά ολέ­θρια συστή­μα­τα κατέ­πε­σαν ως ιστός αρά­χνης. Ο Μετ­τερ­νί­χος και μετ’ αυτού το σύστη­μά του κατέ­πε­σαν. Ο Βασι­λεύς Φίλιπ­πος και ο Γκι­ζώ­τος, οίτι­νες κυβερ­νώ­ντες συνταγ­μα­τι­κώς, εμό­λυ­ναν το σύνταγ­μα δια των αισχρο­τέ­ρων μέσων της δια­φθο­ράς, κατέ­πε­σαν μετά του συστή­μα­τός των. Τα έθνη εις τα οποία επε­κτεί­νο­νται αι αλύσ­σεις των συστη­μά­των τού­των, διέ­σπα­σαν αυτάς και αι κυβερ­νή­σεις εχει­ρα­φέ­τη­σαν τους λαούς αυτών. Μία φωνή εγεί­ρε­ται παντα­χό­θεν, η φωνή της απε­λευ­θε­ρώ­σε­ως , η φωνή της χει­ρα­φε­σί­ας των λαών, η φωνή της ενώ­σε­ως των εθνι­κο­τή­των. Η Γερ­μα­νία σχη­μα­τί­ζε­ται εις εν, η Ιτα­λία θέλει απο­τε­λεί εν έθνος, εις δεν την αδελ­φήν αυτής, την ένδο­ξον Ελλά­δα, δεν αρμό­ζει να μένη απλώς θεα­τής. Η απε­λευ­θέ­ρω­σις και η συγκέ­ντρω­σις της ελλη­νι­κής φυλής υπό την νέαν Ελλά­δα, και υπό έναν αρχη­γόν ( σημ συγ­γρ. Η ανα­ζή­τη­ση αρχη­γού πρέ­πει να νοη­θεί εδώ στα κοι­νο­βου­λευ­τι­κά πλαί­σια. Το κήρυγ­μα του – δημο­κρα­τι­κό κι όχι δεσπο­τι­κό – πεί­θει) τον αρχη­γόν αυτής, είναι το αίσθη­μα το κυριεύ­ον τους απα­ντα­χού έλλη­νας και το μόνον υπάρ­χον σύν­θη­μα. Από τα ιδέ­ας ταύ­τας και από τα αισθή­μα­τα ταύ­τα κυριευό­με­νος και ο μεσ­ση­νια­κός λαός και από την πεποί­θη­σιν ότι το κυβερ­νούν την Ελλά­δα φθο­ρο­ποιόν σύστη­μα απο­ρέ­ει εκ των φθο­ρο­ποιών εκέι­νων συστη­μά­των, εγεί­ρε­ται σήμε­ρον και εκφρά­ζει παν­δή­μως και μετά θάρ­ρους τα μέσα εκεί­να δια της ενερ­γεί­ας των οποί­ων δύνα­ται να φθά­ση εις τον περί ου ο λόγος σκο­πόν προς απο­φυ­γήν επι­κει­μέ­νου κιν­δύ­νου και προς σωτη­ρί­αν της πατρί­δος και του θρό­νου. Τα δε μέσα ταύ­τα είναι τα εξής.

Αον) Διά­λυ­σιν της Βου­λής, σχη­μα­τι­σθεί­σης υπό παρα­νό­μου συστή­μα­τος, μέσων δια­φθο­ράς και πλα­στο­γρα­φί­ας και την συγκά­λε­σιν νέας Βου­λής δια βου­λευ­τών εκλεγ­μέ­νων ελευ­θέ­ρως και δια της ελευ­θέ­ρας ψήφου των λαών.

Βον) Γενι­κήν αμνη­στεί­αν δια τους ένε­κα πολι­τι­κών εγκλη­μά­των καταδιωκομένους.

Γον) Πλή­ρη και ιεράν εφαρ­μο­γήν του Συντάγματος.

Δον) Κατάρ­γη­σιν συστή­μα­τος Κυβερ­νη­τι­κού στη­ρι­ζο­μέ­νου εις τα πρό­σω­πα και τεί­νο­ντας εις την διαί­ρε­σιν του έθνους και εις σχη­μα­τι­σμόν φατρί­ας κατά του έθνους και καθιέ­ρω­σιν συστή­μα­τος στη­ρι­ζο­μέ­νου εις αρχάς υγιείς και ηθι­κάς ουχί υπό ανθρώ­πων αμα­θεί­ας αλλ’ υπ’ ανδρός παι­δεί­ας, αρε­τής και ικα­νό­τη­τος και απο­λαμ­βα­νό­ντων την γενι­κής του έθνους υπόληψιν.

Εον) Απο­μά­κρυν­σιν όλων των προ­σώ­πων των περι­στοι­χού­ντων επι­βού­λως τον θρό­νον και υπο­στη­ρι­ζό­ντων το φθο­ρο­ποιόν εκεί­νον σύστη­μα το μολύ­ναν το έθνος δια της δια­φθο­ράς και το εκκε­νώ­σαν το ταμεί­ον δια της κατα­χρή­σε­ως και της σπα­τά­λης του δημο­σί­ου πλούτου.

ΣΤον) Τον σχη­μα­τι­σμόν της εθνο­φυ­λα­κής και την βαθ­μη­δόν ανά­πτυ­ξιν και αύξη­σιν του ναυ­τι­κού στό­λου και του στρατού.

Δια των μέσων τού­των δύνα­ται ν’ απο­μα­κρύ­νη τους περι­στοι­χού­ντας τον θρό­νον και την πατρί­δα κιν­δύ­νους και να φθά­ση εις τον περί ου ο λόγος σκο­πόν, και την ευη­με­ρί­αν του Ελλη­νι­κού λαού και την απε­λευ­θέ­ρω­σιν αδελ­φών και Ελλήνων.

24 Απρι­λί­ου 1848, Καλάμαι

                                           Ο συμπο­λί­της σας

                                            Γ. Ι. Περρωτής»

Η αντι­πο­λί­τευ­ση θορυ­βή­θη­κε  και η κυβέρ­νη­ση πήρε  σκλη­ρά μέτρα με στό­χο την κατά­πνι­ξη του ένο­πλου κινή­μα­τος τόσο στη Στε­ρεά όσο και στην Πελοπόννησο.

Οι εξε­γέρ­σεις στην Πελο­πόν­νη­σο τελι­κά δεν μπό­ρε­σαν να εξε­λι­χθούν. Εκφυ­λί­στη­καν και κατέρ­ρευ­σαν εξαι­τί­ας των ανώ­ρι­μων τοπι­κών συν­θη­κών,  την έλλει­ψη συντο­νι­στι­κού οργά­νου και στρα­τιω­τι­κού σχε­δί­ου που θα συνέ­νω­νε τους Πελο­πον­νή­σιους με τους Στερεοελλαδίτες.

Δια­βά­ζο­ντας τις προ­κη­ρύ­ξεις των εξε­γερ­μέ­νων παρα­τη­ρεί κανείς ότι δεν έθε­ταν ζήτη­μα ανα­τρο­πής του βασι­λιά, αντι­θέ­τως φαί­νο­νται να τον υπο­στη­ρί­ζουν. Αυτό μάλ­λον είχε σχέ­ση με τους αντα­γω­νι­σμούς , τις δια­μά­χες και τις επιρ­ρο­ές των ξένων δυνά­με­ων στην πολι­τι­κή ζωή του τόπου αλλά και τις βαθιές ρίζες των τζα­κιών που στή­ρι­ζαν το παλά­τι και επη­ρέ­α­ζαν μεγά­λες μάζες αγρο­τών κάνο­ντας τους να πιστεύ­ουν ότι ήταν σύμ­βο­λο ανε­ξαρ­τη­σί­ας, εγγύ­η­ση εσω­τε­ρι­κής ησυ­χί­ας , μελ­λο­ντι­κής απε­λευ­θέ­ρω­σης των υπό­δου­λων ελλή­νων και εξα­σφά­λι­σης της ευρω­παϊ­κής βοή­θειας. Παρ’ όλα αυτά ο θρό­νος απειλήθηκε.

Αν στην Πελο­πόν­νη­σο οι εξε­γέρ­σεις εκφυ­λί­στη­καν, στη Στε­ρεά   οι αντάρ­τες συνέ­χι­ζαν  να νικούν και η Κυβέρ­νη­ση έρι­χνε  συνε­χώς νέες δυνά­μεις στη μάχη απο­φα­σι­σμέ­νη να δώσει τέλος στην ένο­πλη εξέ­γερ­ση. Η τελευ­ταία μάχη δόθη­κε  στην Υπά­τη όπου μετά από ολι­γο­ή­με­ρη πολιορ­κία η πόλη εγκα­τα­λεί­φθη­κε  από τους αντάρ­τες σημα­το­δο­τώ­ντας την κατάρ­ρευ­ση του αντάρ­τι­κου μετώ­που και τη νίκη των κυβερ­νη­τι­κών δυνά­με­ων ( 8–9 Μάη 1848)

Έτσι ένα μήνα μετά ο ένο­πλος αγώ­νας έλη­ξε με νίκη των κυβερ­νώ­ντων αφού πέρα­σε από πολ­λές φάσεις και απεί­λη­σε το καθε­στώς και το θρόνο.

Τα αίτια της κατάρ­ρευ­σης του μετώ­που των ανταρ­τών απο­δό­θη­καν  στην απου­σία πολι­τι­κής ηγε­σί­ας ικα­νής να συντο­νί­σει και να διε­ξά­γει τον αγώ­να, σε βασι­κά σφάλ­μα­τα τακτι­κής, στην έλλει­ψη ενιαί­ου στρα­τη­γι­κού σχε­δί­ου και στην ανω­ρι­μό­τη­τα των συνθηκών.

Η ήττα των ανταρ­τών έφε­ρε πολ­λά δει­νά στους αγρό­τες. Διωγ­μοί, συλ­λή­ψεις, φυλα­κί­σεις και δολο­φο­νί­ες ξέσπα­σαν σε βάρος τους. Οι φυλα­κές Λαμί­ας και Χαλ­κί­δας γέμι­σαν από αγρό­τες της Φθιώ­τι­δας, Παρ­νασ­σί­δας και Βοιω­τί­ας. Περιου­σί­ες λεη­λα­τή­θη­καν. Στην Αθή­να η Κυβέρ­νη­ση ενέ­τει­νε τα αστυ­νο­μι­κά μέτρα και στρά­φη­κε κατά της αντι­πο­λί­τευ­σης. Η Αγγλία ανη­συ­χώ­ντας για τη θέση της στη Μεσό­γειο πίε­σε  τον Όθω­να να εγκα­τα­στή­σει αγγλό­φι­λη κυβέρνηση.

Το απο­τέ­λε­σμα ήταν στις 26 Ιου­νί­ου 1848 να γίνει ανα­σχη­μα­τι­σμός αλλά δια­τη­ρώ­ντας τον ίδιο Πρω­θυ­πουρ­γό για αρκε­τό διάστημα.

Η θητεία του ελλη­νι­κού 1848 τελεί­ω­σε μέσα σε μια ατμό­σφαι­ρα βίας και αυθαι­ρε­σί­ας και κατα­στο­λής. Παρ’ όλα αυτά όμως έχει την αξία του και τη σημα­σία του καθώς έθε­σε ζητή­μα­τα πολι­τι­κά και κοι­νω­νι­κά ανε­ξάρ­τη­τα από την πραγ­μά­τω­σή τους και τις  έντο­νες ιδιο­μορ­φί­ες του  σε σχέ­ση με το ευρω­παϊ­κό 1848 .

 

ofi6Τάσος Βουρ­νάς, Το ελλη­νι­κό 1848. Αγώ­νες για κοι­νω­νι­κό και πολι­τι­κό μετα­σχη­μα­τι­σμό στην Ελλά­δα κάτω από την επί­δρα­ση των ευρω­παϊ­κών αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κών εξε­γέρ­σε­ων. Εκδό­σεις Αφων Τολί­δη, Αθή­να 1983

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο