Το κολαστήριο του «Φιξ»

Γρά­φει η ofisofi //

Το ξενο­δο­χείο «Παλ­λά­διο» δεσπό­ζει σ’ ένα από τα κεντρι­κά και πολυ­σύ­χνα­στα μέρη της πόλης των Ιωαν­νί­νων. Πριν από αρκε­τά χρό­νια στον ίδιο χώρο λει­τουρ­γού­σε και το κινη­μα­το­θέ­α­τρο «Παλ­λά­διο». Στο χώρο αυτό δεν υπάρ­χει τίπο­τε που να θυμί­ζει, να μαρ­τυ­ρεί – ούτε και για ιστο­ρι­κούς λόγους — την ύπαρ­ξη των φοβε­ρών φυλα­κών του «Φιξ», μέσα στις οποί­ες κρα­τή­θη­καν και μαρ­τύ­ρη­σαν εκα­το­ντά­δες αρι­στε­ροί και κομ­μου­νι­στές που συμ­με­τεί­χαν στην Εαμι­κή αντί­στα­ση, στην ΕΠΟΝ, στο ΔΣΕ και στο ΚΚΕ ή που  υπήρ­χε η υπο­ψία ότι συνερ­γά­ζο­νταν μαζί τους ή απλά τους βοήθησαν.

Έχουν χαρα­κτη­ρι­στεί το «Μακρο­νή­σι των Ιωαν­νί­νων» και αφο­ρούν τις πιο μαύ­ρες σελί­δες της ιστο­ρί­ας της πόλης και της Ηπεί­ρου. Γνω­στοί και άγνω­στοι, επώ­νυ­μοι και ανώ­νυ­μοι Γιαν­νιώ­τες και Ηπει­ρώ­τες είναι συν­δε­δε­μέ­νοι με τις πιο απάν­θρω­πες και φρι­χτές συν­θή­κες κρά­τη­σης και δια­βί­ω­σης  μέσα σε αυτές.

Αρχι­κά και πριν τον Β’ Παγκό­σμιο Πόλε­μο στο χώρο αυτό λει­τουρ­γού­σαν παγο­ποιεία. Στη δεξιά πλευ­ρά του ήταν κτι­σμέ­νοι πέτρι­νοι, θολω­τοί θάλα­μοι, στε­γα­νοί και ψυκτι­κοί. Κοντά σ’ αυτούς ήταν σπαρ­μέ­να ετοι­μόρ­ρο­πα κτί­σμα­τα. Οι Γερ­μα­νοί κατα­κτη­τές είχαν μετα­τρέ­ψει τους θαλά­μους του παγο­ποιεί­ου και τα ερεί­πια του χώρου σε φυλα­κές δίνο­ντάς τους το όνο­μα του Γερ­μα­νού ζυθο­βιο­μή­χα­νου Φιξ.

Η είσο­δος των φυλα­κών βρι­σκό­ταν στη νότια πλευ­ρά (σημε­ρι­νή οδό Μπό­τσα­ρη). Δυτι­κά υψω­νό­ταν ένας πύρ­γος και απέ­να­ντί του βρι­σκό­ταν ένα κτί­ριο το οποίο είχε δίπα­τα κελιά πάνω και κάτω. Έξω απ’ αυτό μια σκά­λα οδη­γού­σε στον επά­νω θάλαμο.

Ψηλοί τοί­χοι με αγκα­θω­τά συρ­μα­το­πλέγ­μα­τα  έζω­ναν τις φυλα­κές σχη­μα­τί­ζο­ντας τον  προ­αύ­λιο χώρο. Στις τέσ­σε­ρις γωνί­ες των φυλα­κών υπήρ­χαν τα φυλά­κια με τους φρου­ρούς να παρα­κο­λου­θούν συνε­χώς τους κρα­τού­με­νους και οποια­δή­πο­τε κίνη­σή τους.

“Χρι­στια­νι­κή” δια­φώ­τι­ση από τον “άγιο” Σωσί­πα­τρο στον απά­νω θάλα­μο του Φιξ (Σκί­τσο ανώνυμου)

Στο μέσον της βόρειας πλευ­ράς ήταν ο από­πα­τος, ένας λάκ­κος βαθύς και ανοι­χτός με τσου­βά­λια κρε­μα­σμέ­να γύρω γύρω και σάπια ξύλα για να πατούν οι κρα­τού­με­νοι την ώρα της σωμα­τι­κής τους ανά­γκης, χωρίς καμία άλλη προ­στα­σία ή προφύλαξη.

Υπήρ­χε και ένα μικρό εκκλη­σά­κι στην κορυ­φή, όπου οι κρα­τού­με­νοι εκκλη­σιά­ζο­νταν, άκου­γαν αντι­κομ­μου­νι­στι­κά κηρύγ­μα­τα και παρα­κα­λού­σαν να τους συγ­χω­ρε­θούν οι αμαρ­τί­ες τους!

Στο βάθος δεξιά ήταν τα απο­μο­νω­τή­ρια. Δίπλα τους τα γρα­φεία της διοί­κη­σης και τα κατα­λύ­μα­τα της φρου­ράς. Η φρου­ρά  απο­τε­λού­νταν από φαντά­ρους και άλλα­ζε κάθε βδο­μά­δα. Μόνι­μοι ήταν ο διοι­κη­τής και οι βασα­νι­στές. Αρχι­κά διοι­κη­τής τους ο Σπύ­ρος Αρα­βα­νής από τη Λευ­κά­δα. Η συμπε­ρι­φο­ρά του κτη­νώ­δης, σαδι­στι­κή, ανώ­μα­λη. Αμόρ­φω­τος, παι­δε­ρα­στής, βια­στής, σχι­ζο­φρε­νής. Φόβος και τρό­μος. Την εγκλη­μα­τι­κή του δρά­ση βοη­θού­σαν με κάθε τρό­πο οι δήμιοι, οι βασα­νι­στές που τον υπά­κου­γαν τυφλά οποια­δή­πο­τε στιγ­μή και δεν δίστα­ζαν να βασα­νί­σουν μέχρι θανά­του τους κρα­τού­με­νους και τις κρα­τού­με­νες των φυλακών.

Προς το τέλος του 1948 ο Αρα­βα­νής αντι­κα­τα­στά­θη­κε από τον Καλαθάκη.

Αξί­ζει να σημειω­θεί ότι οι βασα­νι­στές αυτοί στο τέλος του εμφυ­λί­ου βρα­βεύ­τη­καν και προ­ή­χθη­σαν σε διά­φο­ρες θέσεις με τη μεσο­λά­βη­ση της ίδιας της Φρειδερίκης.

Μέρα και νύχτα κου­βα­λού­σαν πολί­τες και αιχ­μα­λώ­τους, υπό­δι­κους και κατά­δι­κους με ανυ­πό­στα­τες κατη­γο­ρί­ες. Τον κάθε ένα από αυτούς τον οδη­γού­σαν στην απο­μό­νω­ση για να μην έρχε­ται σε επα­φή με τους άλλους κρα­τού­με­νους. Οι κρα­τού­με­νοι υπο­βάλ­λο­νταν σε φοβε­ρά και τρο­με­ρά βασα­νι­στή­ρια προ­κει­μέ­νου να τους  απο­σπά­σουν ομο­λο­γί­ες  και να υπο­γρά­ψουν δήλω­ση μετα­νοί­ας.  Στην ανά­κρι­ση έπρε­πε να ομο­λο­γή­σουν ή να απο­κη­ρύ­ξουν «τις προ­δο­τι­κές οργα­νώ­σεις ΚΚΕ – ΕΑΜ – ΕΛΑΣ –ΕΠΟΝ και λοι­πές παρα­φυά­δες που συνερ­γά­ζο­νται με τους εχθρούς της πατρί­δας». Επι­νο­ού­σαν συνε­χώς νέους τρό­πους βασα­νι­σμού, σωμα­τι­κού, ψυχι­κού, συνει­δη­σια­κού. Ο στό­χος τους ήταν η εξό­ντω­ση με κάθε τρό­πο εκεί­νων που άντε­χαν και αντι­στέ­κο­νταν. Κάποιοι δεν άντε­ξαν και ορι­σμέ­νοι προ­σπά­θη­σαν να αυτοκτονήσουν.

Μια γωνιά της αυλής του Φιξ (Σκί­τσο Βαγ­γέ­λη Κατσάνου)

Τα βασα­νι­στή­ρια ήταν ποι­κι­λό­μορ­φα και οδυ­νη­ρά. Εξευ­τε­λι­σμοί πάσης φύσε­ως και μαρ­τύ­ρια μέχρι θανά­του. Πολ­λούς από τους νεκρούς των βασα­νι­στη­ρί­ων τους εξα­φά­νι­σαν και δε βρέ­θη­καν ποτέ. Με τα ονό­μα­τα που έδω­σαν στα βασα­νι­στή­ρια προ­σπά­θη­σαν  να καλύ­ψουν την  φρι­κτή πραγματικότητα:

«Ο φάλαγ­γας», «το δεν­δρά­κι», «η νυχτε­ρί­δα», «το ζίου–ζίτσου», «το νερά­κι», «η κασό­να», «το ιπτά­με­νο χαλί», «η μοσκο­βο­λή­θρα», «το τεσ­σα­ρά­κο­ντα παρά μία» κ.α.

Στον επά­νω θάλα­μο συγκέ­ντρω­ναν πάρα πολ­λούς με ελα­φρύ­τε­ρες κατη­γο­ρί­ες για ανά­νη­ψη. Η ατμό­σφαι­ρα ήταν πνι­γη­ρή καθώς πίσω από την πόρ­τα βρί­σκο­νταν μαζε­μέ­να τα δοχεία με τα ούρα, οι βού­τες, και οι κοριοί, οι ψεί­ρες και η βρώ­μα ήταν ένα ακό­μα βασα­νι­στή­ριο ανά­με­σα στα άλλα.

Το από­γευ­μα, και αφού είχε γίνει το προ­σκλη­τή­ριο, οι κρα­τού­με­νοι οδη­γού­νταν κοπα­δια­στά με κλω­τσιές και βουρ­δου­λιές στα κελιά και στους θαλά­μους. Τότε ερχό­ταν και η ώρα της προ­σευ­χής. Όλοι έπρε­πε να στέ­κο­νται όρθιοι και ακού­νη­τοι, ακό­μα και αυτοί που ήταν ανή­μπο­ροι από τα βασα­νι­στή­ρια. Οι βασα­νι­στές, ανά­λο­γα με τις δια­θέ­σεις τους και το μίσος για ορι­σμέ­νους, έκα­ναν καψό­νια ή τους έβα­ζαν να μαθαί­νουν απέ­ξω την προ­σευ­χή και να την απαγ­γέ­λουν εκα­τό φορές. Όποιος βέβαια τολ­μού­σε να κάνει μια κίνη­ση αντί­δρα­σης ξυλο­φορ­τω­νό­ταν ανελέητα.

Τη νύχτα, στον επά­νω θάλα­μο, έπρε­πε να επι­κρα­τεί από­λυ­τη σιω­πή  δια­φο­ρε­τι­κά οι βασα­νι­στές τους  τιμω­ρού­σαν αδιακρίτως.

Τα κελιά των μελ­λο­θα­νά­των βρί­σκο­νταν στον κάτω θάλα­μο. Οι νύχτες ήταν άγριες. Οι βασα­νι­στές έμπαι­ναν στα κελιά άρπα­ζαν τα κατα­ξε­σκι­σμέ­να κορ­μιά των βασα­νι­σμέ­νων και κυρί­ως των γυναι­κών και αφού τα έσερ­ναν έξω ασελ­γού­σαν πάνω τους.

Κρε­μά­λα μεσαιω­νι­κής μορ­φής. Από τις παρό­μοιες που γίνο­νταν στον “Αρά­πη” του Φιξ

Ο «Αρά­πης», το κελί 18 του χάρου, ο χώρος των ανα­κρί­σε­ων που βρί­σκο­νταν στα υπό­γεια, ήταν τόπος μαρ­τυ­ρί­ου για όσους οδη­γού­νταν εκεί. Ξύλα, κρα­νό­βερ­γες, βούρ­δου­λες και καλά­μια ήταν τα μέσα με τα οποία ξυλο­φόρ­τω­ναν οι βασα­νι­στές τους κρα­τού­με­νους, άνδρες και γυναί­κες, που πολ­λοί έβγαι­ναν παρα­λυ­μέ­νοι ή πεθαμένοι.

Το φαγη­τό ήταν χεί­ρι­στης ποιό­τη­τας, συνή­θως σκου­λη­κια­σμέ­να όσπρια . Η σίτι­ση ήταν υπο­χρε­ω­τι­κή και  η άρνη­σή της συνο­δευό­ταν από βρι­σιές και απειλές.

Αν και το περι­βάλ­λον των φυλα­κών ήταν εφιαλ­τι­κό δεν έλει­παν και οι στιγ­μές που με αστεία και παι­γνί­δια προ­σπα­θού­σαν οι φυλα­κι­σμέ­νοι να μοι­ρά­ζουν και να ελα­φρύ­νουν τον πόνο τους. Τα βιβλία γίνο­νταν ανάρ­πα­στα, όσα επι­τρέ­πο­νταν να κυκλο­φο­ρούν στη φυλα­κή. Ήταν ένας τρό­πος αντί­στα­σης στον πόνο, στην τρέ­λα και στο θάνατο.

Η εξο­ρία, η εκτέ­λε­ση ή η δήλω­ση ήταν οι τρεις τρό­ποι για να βγει κανείς από τις φυλα­κές του Φιξ. Οι περισ­σό­τε­ροι κρα­τού­με­νοι επέ­λε­γαν τους δύο πρώτους.

Η αγω­νία του θανά­του κυριαρ­χού­σε ανά­με­σα στους φυλα­κι­σμέ­νους καθώς κανείς δεν γνώ­ρι­ζε τι του επε­φύ­λασ­σε η κάθε στιγ­μή, η επό­με­νη μέρα.

Οι εκτε­λέ­σεις γίνο­νταν κάθε Δευ­τέ­ρα στη Δου­ρού­τη, στο Μπι­ζά­νι, στο Αυγό και στο Σταυ­ρά­κι. Πολ­λές φορές όμως γίνο­νταν και την Πέμ­πτη, όταν οι μαχη­τές του ΔΣΕ κέρ­δι­ζαν μια σημα­ντι­κή νίκη. Τότε οι δήμιοι φρέ­νια­ζαν. Αλλά οι φυλα­κές δεν άδεια­ζαν με τις τόσες εκτε­λέ­σεις για­τί αμέ­σως ξανα­γέ­μι­ζαν με νέους κρα­τού­με­νους που συνε­λάμ­βα­ναν στις συνοι­κί­ες της πόλης και στα χωριά.

Πολ­λές φορές η διοί­κη­ση των φυλα­κών έβα­ζε δικούς της ανθρώ­πους για να επη­ρε­ά­ζουν με τα λόγια και τη στά­ση τους τούς  κρα­τού­με­νους. Άλλο­τε πάλι ανά­γκα­ζαν ορι­σμέ­νους αιχ­μά­λω­τους αντάρ­τες να δέρ­νουν τους φυλα­κι­σμέ­νους. Μια άλλη  μορ­φή βασα­νι­σμού ήταν ο εκφυ­λι­στι­κός πόλε­μος με πόρ­νες που τις έβα­ζαν σκό­πι­μα στα κελιά για να σκαν­δα­λί­σουν και να δια­λύ­σουν ψυχι­κά τους κρα­τού­με­νους με στό­χο να λυγίσουν.

Εικο­νι­κές ανα­κοι­νώ­σεις εκτε­λέ­σε­ων χρη­σι­μο­ποιού­νταν πολύ συχνά για ψυχι­κό εκβια­σμό. Βασα­νί­ζο­νταν οι άνθρω­ποι και δεν ήξε­ραν αν θα ζήσουν ή αν θα πεθά­νουν από στιγ­μή σε στιγ­μή, κάθε στιγμή.

Χιλιά­δες οι αγω­νι­στές που πέρα­σαν από τις φυλα­κές του «Φιξ». Οι περισ­σό­τε­ροι μαρ­τύ­ρη­σαν και πέθα­ναν είτε με φρι­κτά βασα­νι­στή­ρια, είτε στή­θη­καν στον τοί­χο. Άλλοι έμει­ναν παρά­λυ­τοι και παρα­μορ­φω­μέ­νοι σε όλη τους τη ζωή. Πολ­λές και οι γυναί­κες που βασα­νί­στη­καν με μεσαιω­νι­κά βασανιστήρια.

Δυο πλά­να, δυο σκη­νές: πάνω ο σάλα­γος στον αυλό­γυ­ρο και κάτω τα σακα­τε­μέ­να θύμα­τα (Ξυλο­γρα­φι­κό σκί­τσο ανώνυμου)

Με τις φυλα­κές αυτές συν­δέ­ο­νται τρεις μεγά­λες και πολύ­κρο­τες δίκες  που συγκλό­νι­σαν την πόλη των Ιωαν­νί­νων . Πρό­κει­ται για τις : α) Υπό­θε­ση και δίκη Φαρί­δου, β) τη δίκη των για­τρών και την γ) τη δίκη της Πρίν­τζου. Στην Ασφά­λεια και στου Φιξ στή­θη­καν τα κατη­γο­ρη­τή­ρια και μέσα εκεί βασα­νί­στη­καν πριν τη δίκη και κατά τη διάρ­κεια των ανα­κρί­σε­ων οι κατη­γο­ρού­με­νοι . Από αυτές τις φυλα­κές μετα­φέ­ρο­νταν οι υπό­δι­κοι κρα­τού­με­νοι στην αίθου­σα του δικα­στη­ρί­ου με στρα­τιω­τι­κά οχή­μα­τα και δεμέ­νοι με χει­ρο­πέ­δες για όλο το χρο­νι­κό διά­στη­μα της δίκης.

Θα ανα­ρω­τη­θεί κανείς και η κοι­νω­νία της πόλης τι έκα­νε, πώς αντι­δρού­σε, αν αντι­δρού­σε. Ανη­συ­χού­σε, αλλά λένε ότι δεν μπο­ρού­σε να κάνει κάτι ουσια­στι­κό. Οι περισ­σό­τε­ρες οικο­γέ­νειες είχαν και ένα φυλα­κι­σμέ­νο στου Φιξ και αγω­νιού­σαν για την τύχη του. Εκτός αυτού οι συγ­γε­νείς δέχο­νταν απει­λές και πιέ­σεις  ακό­μα και αυτοί να υπο­γρά­ψουν δήλω­ση μετα­νοί­ας. Το θέμα έφτα­σε στον ΟΗΕ. Αντι­προ­σω­πεία της Διε­θνούς Ειρη­νευ­τι­κής Επι­τρο­πής του ΟΗΕ με επι­κε­φα­λής τον πρό­ε­δρό της Πωλ Ελυάρ και άλλους αντι­προ­σώ­πους από διά­φο­ρες χώρες επι­σκέ­φθη­κε τις φυλα­κές και συζή­τη­σε με τους κρα­τού­με­νους. Η συζή­τη­ση όμως γινό­ταν με διερ­μη­νέα. Τι συζη­τή­θη­κε και τι κινή­σεις έκα­νε η αντι­προ­σω­πεία κανείς δεν γνω­ρί­ζει ακρι­βώς. Τίπο­τε δεν άλλα­ξε. Ανα­φέ­ρε­ται μάλι­στα και το εξής περιστατικό:

« …ο Ελυάρ ρώτη­σε τον αγω­νι­στή γιαν­νιώ­τη οικο­δό­μο Μιχά­λη Καζαν­τζή (γιο του καπνερ­γά­τη Θωμά Καζαν­τζή που είχε χρό­νια στην εξορία).

- Πώς θέλε­τε να πάψει ο εμφύ­λιος και να ειρη­νεύ­σει η Ελλάδα;…

- Να κλεί­σε­τε τα σύνο­ρα, να αφαι­ρέ­σε­τε τα όπλα απ’ όλους και να κάνε­τε τίμιες και αδιά­βλη­τες εκλογές…

Ε, λοι­πόν, αυτή τη λογι­κή απά­ντη­ση – πρό­τα­σή του, ο Καζαν­τζής, την πλή­ρω­σε τόσο βαριά που ο βασα­νι­στής Γιον, τον έκα­νε μπα­λό­νι στο ξύλο…και επί 15 μέρες κατου­ρού­σε κι έφτυ­νε αίμα!…»

Οι πηγές και οι πλη­ρο­φο­ρί­ες για τις φυλα­κές του «Φιξ» στα Γιάν­νε­να είναι ελά­χι­στες. Πριν ενά­μι­ση περί­που χρό­νο στην τοπι­κή εφη­με­ρί­δα «Ηπει­ρω­τι­κός Αγών» δημο­σιεύ­τη­κε το άρθρο του Γιώρ­γου Μ. Βρα­ζι­τού­λη Οι φυλα­κές του «Φιξ» στα βρε­τα­νι­κά αρχεία. Ανα­φέ­ρε­ται στο βρε­τα­νι­κό αρχείο British Pathé  και στη δημο­σί­ευ­ση της συλ­λο­γής του που απο­τε­λεί­ται από φιλ­μά­κια που τρα­βή­χτη­καν τον 20ο αιώ­να . Ένας μικρός αριθ­μός από αυτά καλύ­πτει σημα­ντι­κά γεγο­νό­τα που δια­δρα­μα­τί­στη­καν στην Ελλά­δα. Ανά­με­σά τους ο Γ. Βρα­ζι­τού­λης ανα­κά­λυ­ψε ένα φιλ­μά­κι που γυρί­στη­κε το 1947 και περι­λαμ­βά­νει πλά­να από τις φυλα­κές του «Φιξ» στα Γιάννενα.

«Στα πλά­να από το προ­αύ­λιο του «Φιξ», διάρ­κειας 62 δευ­τε­ρο­λέ­πτων, βλέ­πει κανείς αρχι­κά έναν αξιω­μα­τι­κό (πιθα­νόν να πρό­κει­ται για τον περι­βό­η­το διοι­κη­τή των φυλα­κών εκεί­νη την επο­χή, Σπύ­ρο Αρα­βα­νή, από τη Λευ­κά­δα) να κάθε­ται πίσω από ένα τρα­πέ­ζι. Πιο πίσω στέ­κο­νται κατώ­τε­ροι αξιω­μα­τι­κοί και απλοί στρα­τιώ­τες. Οι κρα­τού­με­νοι βρί­σκο­νται άλλοι παρα­ταγ­μέ­νοι όρθιοι κι άλλοι καθι­σμέ­νοι στη βόρεια πλευ­ρά της αυλής, ενώ ένας φρου­ρός κοι­τά­ζει τα δρώ­με­να από το φυλά­κιο του εξω­τε­ρι­κού τοί­χου. Ο αξιω­μα­τι­κός φαί­νε­ται να ζητά­ει από έναν κρα­τού­με­νο να του δεί­ξει διά­φο­ρα σημεία πάνω σε έναν απλω­μέ­νο χάρ­τη (πιθα­νόν κάποιες θέσεις των ανταρ­τών;). Στον επό­με­νο κρα­τού­με­νο που ανα­κρί­νε­ται, είναι εμφα­νή σημά­δια τραυ­μα­τι­σμού (από βασα­νι­σμό;) στο αρι­στε­ρό του μάτι. Από μια ψηλό­τε­ρη λήψη φαί­νε­ται και η πίσω μεριά του κτη­ρί­ου των φυλα­κών, με την σκε­πα­στή εξω­τε­ρι­κή σκά­λα που συνέ­δεε τον πάνω με τον κάτω θάλα­μο, καθώς και κάποια γει­το­νι­κά με τις φυλα­κές κτή­ρια από την πλευ­ρά της 28ης Οκτωβρίου.

Το φιλ­μά­κι του βρε­τα­νι­κού αρχεί­ου (μετα­ξύ 2.44 — 3.46)

Ο προ­πα­γαν­δι­στι­κός σκο­πός των, όπως φαί­νε­ται, «στη­μέ­νων» γυρι­σμά­των είναι ολο­φά­νε­ρος. Οι κοντι­νές λήψεις στα πρό­σω­πα και στο παρου­σια­στι­κό των κρα­του­μέ­νων επι­δί­ω­κε να απο­δο­μή­σει στα μάτια του θεα­τή την εικό­να του περή­φα­νου και αγέ­ρω­χου αγω­νι­στή, όπως για παρά­δειγ­μα την είχε απο­θα­να­τί­σει μερι­κά χρό­νια πιο πριν η φωτο­γρα­φι­κή μηχα­νή του Μπα­λά­φα και του Μελε­τζή. Ο κρα­τού­με­νος αντάρ­της-κομ­μου­νι­στής, παρου­σιά­ζε­ται εδώ σαν ένας «ρακέν­δυ­τος συμ­μο­ρί­της», «κατσα­πλιάς» ή στην καλύ­τε­ρη περί­πτω­ση σαν «φοβι­σμέ­νο αγρί­μι», οι δε στρα­τιω­τι­κοί εκπρό­σω­ποι της Πολι­τεί­ας ως «τυπι­κοί», «άψο­γοι», σχε­δόν «ευγε­νι­κοί».»

Το καλο­καί­ρι  του 1948 και ενώ ο εμφύ­λιος κορυ­φω­νό­ταν δημο­σιεύ­τη­κε το προ­πα­γαν­δι­στι­κό άρθρο του Σπύ­ρου Τρια­ντα­φύλ­λου στην εφη­με­ρί­δα Εμπρός ( 8/7/1948)   με τίτλο : Αυτοί που θα έσω­ζαν την Ελλά­δα . ΟΙ ΣΥΜΜΟΡΙΤΑΙ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΓΚΕΛΑ. Μία επί­σκε­ψις εις τας φυλα­κάς Ιωαν­νί­νων – Πώς είδα 200 ανθρώ­πι­να ράκη κόκ­κι­να – Παι­διά και κορί­τσια εώς 14 ετών! Μπο­ρεί­τε να το δια­βά­σε­τε εδώ.

Στον ανώ­νυ­μο αγω­νι­στή του λαού (Σκί­τσο του Νίκου Παππά)

Ένα μήνα μετά, στις 2 Αυγού­στου 1948, ο γιαν­νιώ­της συγ­γρα­φέ­ας Λάμπρος Μάλα­μας, κρα­τού­με­νος στου Φιξ, δίνει απά­ντη­ση απο­τυ­πώ­νο­ντας  την εμπει­ρία του και  τη ζοφε­ρή ατμό­σφαι­ρα της φυλα­κής  συμπυ­κνω­μέ­νη σε στίχους.

Στιγ­μές Οδύνης

1948. Στις φυλα­κές του Φιξ
      καθώς νυχτώ­νει κάθε βράδυ
      ακού­με αναλυγμούς
      και ουρ­λια­χτά συντρόφων.
      Πέφτου­με σωριασμένοι
      σ’ ένα θάλα­μο 5Χ8
      ο ένας πάνω στον άλλο
      και το εκκλη­σά­κι στην κορφή(!)

Κάθε Τρί­τη και Πέμπτη
Παίρ­νουν για εκτέ­λε­ση αγωνιστές
από τα κάτω σκο­τει­νά κελιά
Οι βόγ­γοι των βασανισμένων
γίνο­νται ρίγη ανατριχίλας,
σφίγ­γου­με δόντια και γροθιές‘
και μελ­λο­θά­να­τοι αποχαιρετούν
τη ζήση τραγουδώντας!

Οι δήμιοι γρυ­λί­ζουν ξέφρενα
τα θύμα­τα χτυπώντας.
Του Φιξ οι ανασεμιές
μυρί­ζουν αίμα και πληγές!
Τα βουρ­δού­λια βου­βου­νί­ζουν τα κορμιά
με τις ευχές των «οψω­νί­ων»
του «αγί­ου» Σωσιπάτρου(!)

Κάποιοι συγκρα­τού­με­νοι παραλογούνε…
Κι ένας κρε­μά­στη­κε με την κου­βέρ­τα του.
Ένας αιχ­μά­λω­τος αντάρτης
έχει στο πλάι μου 40 πυρετό,
τονε δρο­σί­ζου­με μ’ ένα πανί βρεγμένο.

Οι φρου­ροί σφυ­ρί­ζουν για σισίτιο
συχνά πλη­γού­ρι, ρέγ­γες και φακές
με δυο ελιές σκουληκιασμένες
Μα…από τέτοιους τάφους ανασταίνεται
η λευ­τε­ριά του κόσμου…

                                      Φιξ 2.8.48

Πηγές:

1) Λάμπρου Μάλα­μα, Το Χρο­νι­κό του «Φιξ». Ανα­μνή­σεις, αφη­γή­μα­τα, Ντο­κου­μέ­ντα Από Φυλα­κές Δίκες και Κατα­δί­κες. Σει­ρά «Ελεύ­θε­ρο Πνεύ­μα» Αθή­να 1988. Από το βιβλίο αυτό και οι εικόνες.

2) Σπύ­ρος Εργο­λά­βος, Η δίκη της Πρίν­τζου και οι εκτε­λε­σμέ­νοι των Ιωαν­νί­νων, Εκδό­σεις Σοκό­λη 1988

3)  Γιώρ­γου Μ. Βρα­ζι­τού­λη, Οι φυλα­κές του «Φιξ» στα βρε­τα­νι­κά αρχεία, Εφη­με­ρί­δα Ηπει­ρω­τι­κός Αγών, Πέμ­πτη 24 Ιου­λί­ου 2014