Το House of Cards και η ενσάρκωση του νεοφιλελεύθερου αμερικάνικου όνειρου

Μισώ τα spoiler. Αν τα μισείς κι εσύ κλεί­σε τώρα το κεί­με­νο για­τί θα έχει αρκετά.

Γρά­φει ο 2310net //

Θα μιλή­σου­με για μια από τις πιο δημο­φι­λείς σει­ρές των τελευ­ταί­ων ετών, το House of Cards, και για το ρόλο της ως μηχα­νι­σμού προπαγάνδας.

Σε γενι­κές γραμ­μές το στό­ρι της σει­ράς, για όσους δεν την έχουν δει, είναι το εξής: ο Φρανκ Αντερ­γουντ είναι ένας αδί­στα­κτος πολι­τι­κός, ο οποί­ος από Γραμ­μα­τέ­ας της Κοι­νο­βου­λευ­τι­κής Ομά­δας των Δημο­κρα­τι­κών αναρ­ρι­χά­ται στα­δια­κά και μεθο­δι­κά στην Προ­ε­δρία των ΗΠΑ, έχο­ντας στο πλευ­ρό του την φιλό­δο­ξη σύζυ­γό του Κλερ και τον πιστό του υπάλ­λη­λο Νταγκ.

Ενώ αρχι­κά η σει­ρά μοιά­ζει να προ­σφέ­ρει μια σημα­ντι­κή –ειδι­κά για τα επί­πε­δα των ΗΠΑ- κρι­τι­κή της πολι­τι­κής κατά­στα­σης της υπερ­δύ­να­μης στη συνέ­χεια περ­νά­ει σε μια ολο­φά­νε­ρη ιδε­ο­λο­γι­κή και προ­πα­γαν­δι­στι­κή παρέμ­βα­ση. Άλλες φορές αυτό γίνε­ται με πρω­τό­τυ­πο τρό­πο και άλλες μοιά­ζει σαν μια κου­ρα­στι­κή επα­νά­λη­ψη παλαιό­τε­ρων ιδε­ο­λο­γη­μά­των που περ­νάν από ται­νί­ες και σει­ρές. Ας τα δού­με λίγο πιο αναλυτικά:

America Works ή αλλιώς voucher για όλους

Στον τρί­το κύκλο της σει­ράς, ο Πρό­ε­δρος –πλέ­ον- Φρανκ Άντερ­γουντ προ­σπα­θεί να δώσει λύση στο πρό­βλη­μα της ανερ­γί­ας. Του έρχε­ται η ιδέα να βάλει σε λει­τουρ­γία το πρό­γραμ­μα America Works σύμ­φω­να με το οποίο το κρά­τος, παίρ­νο­ντας κον­δύ­λια τα οποία προ­ο­ρί­ζο­νται για την κοι­νω­νι­κή ασφά­λι­ση, την υγεία και τις έκτα­κτες ανά­γκες, για να επι­δο­τή­σει επι­χει­ρή­σεις ώστε να προ­σλά­βουν άνερ­γους. Στα διαγ­γέλ­μα­τα και τις ομι­λί­ες του Φράνκ ακού­με πολ­λές φορές το “you are entitled to nothing” (δεν δικαιού­στε τίπο­τα) να επα­να­λαμ­βά­νε­ται μάλι­στα με φανα­τι­σμό από το κοι­νό. Δηλώ­νε­ται το τέλος του New Deal και η αρχή της εργα­τι­κό­τη­τας. Δεν δικαιού­στε τίπο­τα, πρέ­πει να δου­λέ­ψε­τε για να ζήσε­τε με αξιο­πρέ­πεια και όχι να περι­μέ­νε­τε από το κρά­τος να σας ζήσει. Και μαντέψ­τε: στην μονα­δι­κή πολι­τεία που εφαρ­μό­ζε­ται αυτό το πλά­νο φαί­νε­ται να έχει μεγά­λη επι­τυ­χία, την οποία πιστο­ποιούν εχθροί και φίλοι του Προ­έ­δρου Φρανκ. Με λίγα λόγια η σει­ρά μας λέει ότι αν το κρά­τος κόψει συντά­ξεις, πρό­νοια, υγεία, παι­δεία και άλλα …περιτ­τά έξο­δα και αρχί­σει να δίνει λεφτά στις επι­χει­ρή­σεις για να προ­σλά­βουν κόσμο τα απο­τε­λέ­σμα­τα θα είναι εντυ­πω­σια­κά. Κάτι σαν τα voucher δηλα­δή, αλλά εδώ ούτε σπο­τά­κι δεν μπή­καν στον κόπο να κάνουν.

Που­τι­νιές στον Πούτιν;

Από την επο­χή του Ψυχρού Πολέ­μου κάθε αμε­ρι­κά­νι­κη ται­νία που σέβε­ται τον εαυ­τό της πρέ­πει να έχει ορι­σμέ­νες μπη­χτές ή ξεκά­θα­ρες ανα­φο­ρές στους κακούς Σοβιετικούς/Ρώσους. Δεν ξέρω πόσοι Αμε­ρι­κά­νοι πραγ­μα­τι­κά γνω­ρί­ζουν ότι η Ρωσία δεν είναι πια κομ­μου­νι­στι­κή χώρα, πάντως πολ­λοί φαί­νε­ται να την αντι­με­τω­πί­ζουν σαν τον μεγά­λο εχθρό. Στον τρί­το κύκλο της σει­ράς εμφα­νί­ζε­ται η κλα­σι­κή εικό­να για τη Ρωσία: ένας πρό­ε­δρος που μοιά­ζει εμφα­νι­σια­κά με τον Πού­τιν αλλά λέγε­ται Πέτροφ, που γυμνά­ζε­ται, χωρί­ζει τη γυναί­κα του, είναι αδί­στα­κτος δικτά­το­ρας, κατα­πιέ­ζει τα δικαιώ­μα­τα του λαού του, είναι γέν­νη­μα του κακού κομ­μου­νι­σμού, κακός και αδιάλ­λα­κτος. Την ίδια ώρα ο αμε­ρι­κα­νός πρό­ε­δρος μαζί του ξανα­γεν­νιέ­ται: ενώ γενι­κά παρου­σιά­ζε­ται ως πανί­σχυ­ρος, πονη­ρός, άνθρω­πος που δεν κάνει πίσω, όταν δια­πραγ­μα­τεύ­ε­ται με τον Ρώσο ομό­λο­γό του γίνε­ται ψυχού­λα, χαλί να τον πατή­σεις. Οι κακοί Ρώσοι όμως δεν είναι εύκο­λος αντί­πα­λος: Δεν διστά­ζουν να σκο­τώ­σουν τους ίδιους τους στρα­τιώ­τες τους για να πετύ­χουν κάτι, την ώρα που οι αμε­ρι­κα­νοί ούτε να το σκέ­φτο­νται αυτό δεν μπο­ρούν. Με αφορ­μή την Ρωσία εμφα­νί­ζε­ται μέσα στη σει­ρά ένας χαζός πατριω­τι­σμός που όμοιό του έχου­με ξανα­δει πολ­λές φορές. Είναι δε τόσο κακο­παιγ­μέ­νος που θυμί­ζει περισ­σό­τε­ρο b‑movies παρά μια εξαι­ρε­τι­κού επι­πέ­δου σειρά.

Εξω­τε­ρι­κή πολι­τι­κή: Οι Ισραη­λι­νοί δεν είναι φίλοι μας

Σε μια προ­σπά­θεια να εμφα­νι­στούν οι ΗΠΑ ως δημο­κρα­τι­κή δύνα­μη που δεν κάνει τίπο­τα άλλο από το να προ­στα­τεύ­ει την παγκό­σμια ειρή­νη, και προ­φα­νώς σε μια προ­σπά­θεια να απο­σεί­σουν οι παρα­γω­γοί της σει­ράς την οποια­δή­πο­τε σχέ­ση με το ισραη­λι­νό λόμπι, το Ισρα­ήλ παρου­σιά­ζε­ται στη σει­ρά από ανε­ξάρ­τη­τη χώρα που καμία σχέ­ση δεν έχει με τις ΗΠΑ έως και χώρα αντι­τι­θέ­με­νων συμ­φε­ρό­ντων. Βλέ­που­με τις ΗΠΑ να τηρούν ουδέ­τε­ρη σχέ­ση μετα­ξύ Ισρα­ήλ και Παλαι­στί­νης, γεγο­νός που θα μπο­ρού­σε να κατα­τά­ξει την σει­ρά στην κατη­γο­ρία «επι­στη­μο­νι­κής φαντασίας».

Πολι­τι­κή κάνουν οι πολιτικοί

Αν δει κανείς την εξέ­λι­ξη της σει­ράς θα νομί­ζει ότι δεν υπάρ­χουν συμ­φέ­ρο­ντα, λόμπι, επι­χει­ρη­μα­τί­ες που επη­ρε­ά­ζουν τις πολι­τι­κές απο­φά­σεις. Πολι­τι­κή κάνουν μόνο οι πολι­τι­κοί. Και ενώ κάπου στον δεύ­τε­ρο κύκλο εμφα­νί­ζε­ται ένας πολυ­δι­σε­κα­τομ­μυ­ριού­χος φίλος του προ­έ­δρου που θέλει να επη­ρε­ά­σει τον Λευ­κό Οίκο για δικά του οφέ­λη, αυτός χάνει στην διελ­κυν­στί­δα της δύνα­μης από τον πολι­τι­κό Φρανκ Αντερ­γουντ. Οι πολι­τι­κές απο­φά­σεις λαμ­βά­νο­νται μόνο από τους πολι­τι­κούς. Από το κάδρο έχουν εξα­φα­νι­στεί οι επι­χει­ρη­μα­τί­ες, αλλά και οι σύμ­βου­λοι, θεσμι­κοί παρά­γο­ντες και λοι­ποί παί­κτες του παιχνιδιού.

Ο Συν­δι­κα­λι­σμός όπως τον ονει­ρεύ­ε­ται ο Τζήμερος

Όπως είπα­με πιο πάνω οι φορείς που εμπλέ­κο­νται στην πολι­τι­κή είναι λίγο πολύ εξα­φα­νι­σμέ­νοι. Ιδιαί­τε­ρα ο συν­δι­κα­λι­σμός. Όπου και όταν εμφα­νί­ζε­ται έχει τη μορ­φή μιας ομά­δας πίε­σης που προ­σλαμ­βά­νει επαγ­γελ­μα­τί­ες spokespersons. Χρω­μα­τί­ζε­ται αρνη­τι­κά και λυγί­ζει όταν ο Φρανκ και η γυναί­κα του απευ­θύ­νο­νται στους συγκε­ντρω­μέ­νους εκπαι­δευ­τι­κούς κερ­νώ­ντας τους παϊ­δά­κια. Οι εργα­ζό­με­νοι και ειδι­κά οι συν­δι­κα­λι­στές εμφα­νί­ζο­νται ως λιγού­ρια που εμπο­δί­ζουν την ανά­πτυ­ξη της χώρας. Σας θυμί­ζει κάτι;

Υπάρ­χει λόγος που έχει γίνει τέτοιος ντό­ρος με το House of Cards. Μέχρι και ο πραγ­μα­τι­κός πρό­ε­δρος των ΗΠΑ μιλά­ει για αυτή τη σει­ρά, σχε­δόν τη δια­φη­μί­ζει. Προ­φα­νώς και δεν πρό­κει­ται πια για μια σει­ρά που φωτο­γρα­φί­ζει τα κακώς κεί­με­να της αμε­ρι­κα­νι­κής πολι­τι­κής ζωής, αλλά μέσα από μια μυθο­πλα­σία προ­σπα­θεί να εγχα­ρά­ξει υπο­συ­νεί­δη­τα σημα­ντι­κά ιδε­ο­λο­γή­μα­τα του αστι­κού τρό­που σκέ­ψης: εργα­τι­κό­τη­τα, απε­λευ­θέ­ρω­ση από το κρά­τος, πατριω­τι­σμός, ηγε­μο­νία και άλλα στοι­χεία που συν­θέ­τουν το αμε­ρι­κά­νι­κο όνει­ρο στην πιο νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρη έκδο­σή του.

Όχι, ο πραγ­μα­τι­κός πρό­ε­δρος των ΗΠΑ δεν πετά­ει στις ράγες του τρέ­νου μια ενο­χλη­τι­κή δημο­σιο­γρά­φο, ούτε σκο­τώ­νει έναν αλκο­ο­λι­κό γερου­σια­στή. Όμως, μέσα από την κατα­σκευή ενός πολυ­σύν­θε­του χαρα­κτή­ρα μπο­ρείς εύκο­λα να κάνεις προ­πα­γάν­δα. Όταν αυτή περ­νιέ­ται καλυμ­μέ­νη με ένα πέπλο αγω­νί­ας, μυστη­ρί­ου, περι­πέ­τειας γίνε­ται πιο εύπε­πτη και απο­τε­λε­σμα­τι­κή. Η στρα­τευ­μέ­νη τέχνη άλλω­στε δεν ήταν ποτέ προ­νό­μιο μόνο των καταπιεσμένων.