Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Αλέξανδρος, το δημοφιλέστερο ιστορικό όνομα

Γρά­φει ο Ηρα­κλής Κακα­βά­νης //

Με αφορ­μή την αυρια­νή (30 Αυγού­στου) γιορ­τή του Αλέ­ξαν­δρου (η Αλε­ξάν­δρα δε γιορ­τά­ζει αύριο), διε­ρευ­νού­με τους λόγους διά­δο­σης του ονό­μα­τος, το δημο­φι­λέ­στε­ρο από τα ιστο­ρι­κά ονό­μα­τα — 487 εμφα­νί­σεις (1.15%) και 20ό στην κατά­τα­ξη των ανδρι­κών ονο­μά­των —  με τους Αρι­στεί­δη (167 εμφα­νί­σεις) και Λεω­νί­δα (170 εμφα­νί­σεις), δεύ­τε­ρο και τρί­το αντί­στοι­χα να ακο­λου­θούν πολύ πίσω.

Οι παρα­δό­σεις για τον Μέγα Αλέ­ξαν­δρο δεν έσβη­σαν ποτέ. Το όνο­μα Αλέ­ξαν­δρος δεν έπα­ψε στιγ­μή να χρη­σι­μο­ποιεί­ται Mpost(λίγα είχαν αυτή την τύχη) και σήμε­ρα είναι το δημο­φι­λέ­στε­ρο αρχαιο­ελ­λη­νι­κό όνο­μα. Ενδει­κτι­κό είναι, επί­σης, ότι εκτός της γνω­στής μας Αλε­ξάν­δρειας της Αιγύ­πτου, στην αρχαιό­τη­τα 70 πόλεις έφε­ραν το όνο­μα Αλε­ξάν­δρεια. Ήταν πόλεις που είτε χτί­σθη­καν από τον ίδιο είτε ονο­μά­στη­καν έτσι μετά το θάνα­τό του προς τιμή του. Αλλω­στε οι παρα­δό­σεις για τον απο­κα­λού­με­νο Μέγα Αλέ­ξαν­δρο δεν έσβη­σαν ποτέ.

Ανα­φέ­ρε­ται πρώ­τα από τον Ομή­ρο ως δεύ­τε­ρο όνο­μα του Πάρη, όπως επί­σης έχει ανα­γνω­ρι­στεί και σε πινα­κί­δες της γραμ­μι­κής Β, περισ­σό­τε­ρο όμως παγκό­σμια γνω­στό από τον Βασι­λιά της Μακε­δο­νί­ας Μέγα Αλέ­ξαν­δρο, που έζη­σε τον 4ο αιώ­να προ Χρι­στού. Ήταν επί­σης ένας από τους τίτλους (επί­θε­τα) που δίδο­νταν στην θεά Ηρα, που θεω­ρού­σαν ότι ενί­σχυε τους πολε­μι­στές στη μάχη.

Εφτα­σε σε εμάς χωρίς τη μεσο­λά­βη­ση του Χρι­στια­νι­σμού. Σε αυτό συνη­γο­ρεί η αση­μό­τη­τα των γιορ­τών των ομώ­νυ­μων αγί­ων (28 τον αριθ­μό!) στη συνεί­δη­ση του λαού, η οποία είναι αντι­στρό­φως ανά­λο­γη προς τη μεγά­λη διά­δο­ση των ονο­μά­των, και από την άλλη, οι έντο­νες παρα­δό­σεις για το Μ. Αλέ­ξαν­δρο που δεν έσβη­σαν ποτέ και ο σεβα­σμός στην ανθρω­πω­νυ­μι­κή παρά­δο­ση. Στους πρώ­τους χρι­στια­νι­κούς αιώ­νες, πριν η εκκλη­σία βάλει στα ονό­μα­τα το χρι­στια­νι­κό φωτο­στέ­φα­νο, το όνο­μα Αλέ­ξαν­δρος, όπως και του πατέ­ρα του Φίλιπ­που ήταν τα ευρέ­ως δια­δε­δο­μέ­να στην ευρύ­τε­ρη περιο­χή της Μακεδονίας.

Σε έρευ­να για τα ανθρω­πω­νύ­μια της Δυτι­κής Μακε­δο­νί­ας κατά τη Ρωμαιο­κρα­τία  (2π.Χ. – 4. μΧ.) με βάση τις επι­γρα­φι­κές μαρ­τυ­ρί­ες προ­έ­κυ­ψαν 454 ονό­μα­τα. Τα δημο­φι­λέ­στε­ρα με 17 παρου­σί­ες στον κατά­λο­γο, τα Αλέ­ξαν­δρος, Φίλιπ­πος. Δύο παρου­σί­ες είχε το ονό­μα της μητέ­ρας του Αλέ­ξαν­δρου Ολυ­μπιάς και μία το Ολυμπία.

mpost2Καθη­με­ρι­νός τύπος του Αλέ­ξαν­δρος είναι ο Αλέ­κος με 2 εμφα­νί­σεις και ο ομό­ρι­ζος Αλέ­ξιος (συντο­μευ­μέ­νος τύπος του Αλέ­ξαν­δρος) έχει 85 εμφα­νί­σεις. Ο θηλυ­κός τύπος του ονό­μα­τος Αλε­ξάν­δρα έχει 236 εμφα­νί­σεις και η Αλε­ξία (< αλέξω=αποκρούω, προ­στα­τεύω) 12, και 1 το Αλε­ξαν­δρά­κης. Υπάρ­χει τέλος και ο τύπος Αλέ­ξης. Με 4 εμφα­νί­σεις  Από το Αλε­ξάν­δρα προ­έρ­χε­ται και το  Λοξάν­δρα με μετα­τρο­πή του ε σε ο ίσως και κατ’ ανα­λο­γία (λοξός) που δεν εμφα­νί­ζε­ται στο δείγμα.

Αρχι­κή σημα­σία του Αλέ­ξαν­δρος «ο προ­στα­τεύ­ων τους ανθρώ­πους», αυτός που υπε­ρα­σπί­ζε­ται τους άνδρες. Αυτή είναι και η έννοια του προ­θέ­μα­τος άλεξ- που χρη­σι­μο­ποιεί­ται ακό­μη και σήμε­ρα (αλεξ-ι-κέραυ­νο, αλεξ-ι-σφαι­ρο κτλ.).

Το όνο­μα Αλέ­ξαν­δρος το συνα­ντά­με ή έχει περά­σει και και σε άλλες γλώσ­σες κι αυτό δεν είναι άσχε­το με τη δημο­φι­λία του Μεγά­λου Αλε­ξάν­δρου: Αγγλι­κά, γαλ­λι­κά, ιτα­λι­κά, ρώσι­κα, πέρ­σι­κα, αρα­βι­κά, τούρ­κι­κα κλπ.

Αλε­ξάν­δρα

Θηλυ­κός τύπος του ονό­μα­τος είναι η Αλε­ξάν­δρα. Το όνο­μα Αλε­ξάν­δρα έχει τη δική του παρά­δο­ση, τόσο στην αρχαιό­τη­τα όσο και στα χρό­νια του χρι­στια­νι­σμού. Αρχαία λακω­νι­κή θεό­τη­τα που παρι­στα­νό­ταν με μια λύρα στα χέρια. Με τα χρό­νια το πρό­σω­πο αυτής ταυ­τί­στη­κε με την κόρη του Πριά­μου Κασ­σάν­δρα. Λατρευό­ταν και στην Νότια Ιτα­λία όπου προ­στά­τευε τα μεγά­λα, άσχη­μα και ανύ­πα­ντρα κορί­τσια. Σε αυτή κατέ­φευ­γαν πριν το γάμο όσες νόμι­ζαν ότι θα κάνουν κακή εντύ­πω­ση στο σύζυ­γο. Αγκά­λια­ζαν το άγαλ­μα της θεάς για να απο­κτή­σουν νεό­τη­τα και ευχά­ρι­στη όψη.

Στα χρι­στια­νι­κά χρό­νια το όνο­μα ταυ­τί­στη­κε με δύο αγί­ες που γιορ­τά­ζουν στις 21 Απρί­λη. Η μία εξ αυτών κατα­γό­ταν από την Αλε­ξάν­δρεια. Έζη­σε τον 4ο αι. μ.Χ. Κορί­τσι ακό­μα εγκα­τέ­λει­ψε το σπί­τι της και κλεί­στη­κε σ‘ έναν άδειο τάφο, για να απο­φύ­γει ένα νέο, που ήθε­λε να την παντρευ­τεί. Εκεί μέσα έζη­σε δέκα χρό­νια μέχρι το θάνα­τό της. Η εκκλη­σία γιορ­τά­ζει τη μνή­μη της στις 21 Απριλίου.

Η διά­δο­ση του ονό­μα­τος δεν έχει σχέ­ση με τις δύο αγί­ες. Θεω­ρού­με, όμως, ότι η ιστο­ρι­κό­τη­τα είναι αυτή που δίνει και στο Αλε­ξάν­δρα υψη­λή θέση στην κατά­τα­ξη των γυναι­κεί­ων ονο­μά­των. Το Αλε­ξάν­δρα έχει 542 εμφα­νί­σεις (1,02% – 23η θέση) και η Αλε­ξία (< αλέξω=αποκρούω, προ­στα­τεύω) 26. Από το Αλε­ξάν­δρα προ­έρ­χε­ται και το Λοξάν­δρα με μετα­τρο­πή του ε σε ο ίσως και κατ’ ανα­λο­γία (λοξός) που δεν εμφα­νί­ζε­ται στο δείγ­μα. Στην έρευ­να μας κατα­γρά­ψα­με και 2 φορές –σε δια­φο­ρε­τι­κούς νομούς- το γυναι­κείο τύπο Αλέξη.

(Τα σκί­τσα είναι του Μποστ)

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο