Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Α ρε Γιάννη…

Γρά­φει ο Ηρα­κλής Κακα­βά­νης //

Ο Ιωάν­νης ο Πρό­δρο­μος και Βαπτι­στής του Χρι­στού κατέ­χει την πρώ­τη θέση στο χορό των αγί­ων. Εφτά φορές τον γιορ­τά­ζου­με σε έξι δια­φο­ρε­τι­κούς μήνες. Αν προ­σθέ­σου­με σε αυτές τις γιορ­τές και τις αντί­στοι­χες για τον Ιωάν­νη τον Θεο­λό­γο (Ευαγ­γε­λι­στή), τον Χρυ­σό­στο­μο, τον Ελε­ή­μο­να, τον Ρώσο, τον Ερη­μί­τη, τον Δαμα­σκη­νό και τον Κου­κου­ζέ­λη, τότε δεν κατα­λα­βαί­νου­με για­τί ο λαός λέει ότι «Κάθε μέρα δεν είναι τ’ Αγιαν­νιού»  (Πλέ­ον των 80 οι άγιοι με αυτό το όνομα).

Σχε­τι­κό και το ανέκ­δο­το που κυκλοφορεί:

Κάποιος αυτο­κτο­νεί πέφτο­ντας από τον 15ο όρο­φο. Όταν φτά­νει στον 10ο το μετανιώνει:
-«Άη Γιάν­νη, σώσε με». Ένα αόρα­το χέρι το κρα­τά και δια­κό­πτει την πτώ­ση του.
-«Ποιον Άη Γιάν­νη φώνα­ξες, τον Πρό­δρο­μο ή τον Θεο­λό­γο;» ακού­ει μια φωνή.
-«Τον Θεολόγο!»
-«Πέσε τότε κάτω. Εγώ είμαι ο Πρό­δρο­μος». Και τον αφήνει…

Το Γιάν­νης είναι από τα πιο συνη­θι­σμέ­να ανδρι­κά ονό­μα­τα, με 9% του ανδρι­κού πλη­θυ­σμού — τα πρω­τεία κατέ­χει ο Γιώρ­γος με 11%, γι’ αυτό και στο στρα­τό τους νεο­σύλ­λε­κτους τους απο­κα­λού­σαν στρα­βό­γιαν­νους. Λόγω του κεντρι­κού ρόλου τόσο του Προ­δρό­μου όσο και του Ευαγ­γε­λι­στή Ιωάν­νη στο Χρι­στια­νι­σμό, το όνο­μα είναι δημο­φι­λές τόσο στους Ορθό­δο­ξους όσο και στους Καθο­λι­κούς (Τζον, Ιβαν, Ζαν κλπ.).

Τον Γιάν­νη (έβρ. Y(eh)okhanan =) στον οποίο ο Θεός έχει δεί­ξει την εύνοιά του (εξ ου και η παροι­μία «Γιάν­νης και τουυ Θεού η χάρη») ο θυμό­σο­φος λαός τον έχει «προι­κί­σει» με αρκε­τές παροι­μί­ες. Πενή­ντα πέντε περί­που (κάποιες, που μόνη πηγή ήταν το δια­δί­κτυο, δεν τις κατα­γρά­ψα­με). Δε λεί­πει από καμιά περί­στα­ση. Όπου παροι­μία και ένας Γιάν­νης με το «μαγι­κό» όνο­μα παρών («Βγά­λε το παι­δί σου Γιάν­νη, και από­λα το στον λόγ­γο»). Τον Γιάν­νη που είναι δημο­φι­λές όνο­μα και καλύ­πτει ένα εύρος χαρα­κτή­ρων χρη­σι­μο­ποιεί ο λαός για να εκφρά­σει το από­σταγ­μα της πεί­ρας του, τα διδάγ­μα­τα για τις πρά­ξεις και τις σκέ­ψεις των ανθρώ­πων, θα βρει κανείς πρα­κτι­κές αλή­θειες και παραγ­γέλ­μα­τα για τη ζωή ή μια εξή­γη­ση γι’ αυτό που συμ­βαί­νει στην κοι­νω­νία και στη φύση.

Από τον Γιάν­νη ως την Μαρία

Σε όλες στις χώρες υπάρ­χει ένα όνο­μα που συν­δέ­ε­ται με φάρ­σες και παθή­μα­τα. Στη Γαλ­λία το Φραν­σουά, στις ΗΠΑ το Τζο, στην Ιτα­λία το Τζο­βά­νι κλπ. Στην Τουρ­κία το Αλή, που εμφα­νί­ζε­ται και σε αρκε­τές ελλη­νι­κές παροι­μί­ες. Οπως στην παροι­μία «Αν ο Αλής γίνε­ται Γιάν­νης, κι η όρνι­θα κτα­πό­δι» που δηλώ­νει αυτά που είναι απί­θα­να και αδύ­να­το να γίνουν. Στους μου­σουλ­μά­νους οι Χασάν είναι οι περισ­σό­τε­ροι και ο λαός λέει «Ισα Γιάν­νης ίσα Χασά­νης», μια και τα όμοια πράγ­μα­τα από την ουσία ξεχω­ρί­ζουν (και γι’ αυτούς που δε δια­φέ­ρουν στα ήθη, αλλά μόνο κατά τα ονό­μα­τά τους «Από το Γιάν­νη ως το Λιό, τύφλα να ‘χου­νε και οι δυο»).

Το αντί­στοι­χο δημο­φι­λές θηλυ­κό είναι το Μαρία. Σε αρκε­τές παροι­μί­ες Γιάν­νης και Μαρία κάνουν «ντου­έ­το»: «Μπρος Μαρία και πίσω Γιάν­νης» (ή «Μπρος Μαρία και πίσω Ρήνη κι από πίσω Καται­ρή­νη») λένε αυτοί που ενο­χλού­νται ταυ­τό­χρο­να από πολ­λούς. «Αλλη καμιά δε γέν­νη­σε, μόνο η Μαριώ τον Γιάν­νη», για τους κομπορ­ρή­μο­νες και επαι­ρό­με­νους για συνη­θι­σμέ­να πράγ­μα­τα. «Σ’ τον μπι­ρι­σμέ­νο τον και­ρό δυστυ­χι­σμέ­νη χώρα, εγώ η Μάρω Δέσποι­να κι ο Γιάν­νης Θεο­λό­γος» όταν επι­κρα­τεί δια­φθο­ρά, δια­πλο­κή, ανα­ξιο­κρα­τία κλπ. (όπως σε όλα τα εκμε­ταλ­λευ­τι­κά συστή­μα­τα) και τα δημό­σια αξιώ­μα­τα κατα­λαμ­βά­νουν οι ανί­κα­νοι και οι ανήθικοι.

Γιάν­νης και Μαρία στη νεο­ελ­λη­νι­κή μυθο­λο­γία είναι ζευ­γά­ρι και στον ουρανό:

«Τους δύο λαμπρούς πλα­νή­τες τα’ Ουρα­νού Αφρο­δί­τη και Δία, τους φκεί­σα­νε Γιάν­νη και Μάρω και μάλι­στα τους θέλουν και αγα­πη­τι­κούς. Από την πολ­λή αγά­πη πού­χαν, παρα­κά­λε­σαν το θεό να τους κάνει αστέ­ρια. Ο Θεός άκου­σε την προ­σευ­χή τους κι έκα­νε τα δυο λαμπρά αστέ­ρια Γιάν­νο και Μάρω. Το ένα βγαί­νει στην Ανα­το­λή πολύ πριν βγει ο Ηλιος, κι είναι ο μάγος Αυγου­ρι­νός (‘’τ’ αστέ­ρι της Αυγής’’). Τ’ άλλο βγαί­νει το βρά­δυ, μόλις βασι­λέ­ψει ο Ηλιος κι έρθει το πρώ­το σκο­τά­δι. Το χει­μώ­να ο Γιάν­νος βγαί­νει στην Ανα­το­λή απά­νω στα βου­νά, κι η Μάρω στη Δύση, κάτω στους κάμπους. Το καλο­καί­ρι αλλά­ζουν θέση.  Ο Γιάν­νος βγαί­νει κάτω στους κάμπους κι η Μάρω απά­νω στα βου­νά. Ετσι η αβρή Μάρω απο­φεύ­γει του χει­μώ­να τους πάγους και του καλο­και­ριού τις ζέστες. Αυτό το λέει και ένας παροι­μιώ­δης στίχος:

Η Μάρω μένει στα βου­νά κι ο Γιάν­νος πάει στους κάμπους» («Φως από τους μύθους μας: Νεολ­λη­νι­κή Μυθο­λο­γία» Δημ. Λου­κο­πού­λου, 1926).

***

Κλεί­νου­με αυτό το αφιέ­ρω­μα στους Γιάν­νη­δες με τις θερ­μό­τε­ρες ευχές, όπως και σε όλους τους εορ­τά­ζο­ντες των ημε­ρών. Και με μια υπό­μνη­ση: Οι ευχές δε θα ‘χουν αντί­κρι­σμα αν συνε­χί­σεις Γιάν­νη στην ανε­με­λιά σου και δε φορέ­σεις τα ταξι­κά γυα­λιά σου. Οσο ολι­γω­ρείς και απο­δέ­χε­σαι παθη­τι­κά αυτά που άλλοι απο­φα­σί­ζουν για σένα, θα σε συνο­δεύ­ει η λαϊ­κή ρήση «ήθε­λές τα κι ήπα­θές τα, γεια σου Γιάν­νη Μπαρ­λα­φέ­τα».

Και αρχή καλός μας χρόνος…

 

ΥΓ: Οποιος αντέ­χει μπο­ρεί να συνε­χί­σει και να δια­βά­σει όλες τις σχε­τι­κές με το Γιάν­νη παροιμίες

giannis1

Ο Γιάν­νης στο λαϊ­κό «παροι­μια­στή­ριο»

Από το λαϊ­κό «παροι­μια­στή­ριο» όπου θα βρει κανείς πρα­κτι­κές αλή­θειες και παραγ­γέλ­μα­τα για τη ζωή ή μια εξή­γη­ση γι’ αυτό που συμ­βαί­νει στην κοι­νω­νία και στη φύση ούτε «(Μόνο) ο Γιάν­νης ο σπα­νός μας λεί­πει» και ας τον θεω­ρούν ασή­μα­ντο. Η ανά­γκη κάνει τον άνθρω­πο να γίνει πολυ­τε­χνί­της και εξαί­ρε­ση δεν είναι ούτε ο Γιάν­νης «Και παπάς έγι­νες Γιάν­νη; Ετσι θέλει ο δάσκα­λός μου». Οταν ο άνθρω­πος μαθαί­νει να γρά­φει το όνο­μά του έχει κάνει και το πρώ­το βήμα για την ολο­κλή­ρω­σή του, γι’ αυτό και ο λαός προ­τρέ­πει «Γρά­ψε Γιάν­νη γράμ­μα­τα και γρά­ψε τ’ όνο­μά σου». Γι’ όσους άλλα ζητούν και άλλα επι­διώ­κουν «Γιάν­νη γύρευε και Νικό­λα καρ­τέ­ρει» και γι’ αυτούς που θεω­ρούν τα πιθα­νά ως σίγου­ρα «Ακό­μα δεν τον είδα­με Γιάν­νη τον βαφτί­σα­με». Σε μια αμφίρ­ρο­πη ανα­μέ­τρη­ση «Φοβά­ται ο Γιάν­νης το θεριό και το θεριό τον Γιάν­νη». Τέλος, μια επί­και­ρη παροι­μία που χαρα­κτη­ρί­ζει αυτούς που με τις πρά­ξεις τους μας έχουν προ­κα­λέ­σει μεγά­λο κακό και έρχο­νται μετά να μας βοη­θή­σουν: «Να σε κάψω Γιάν­νη, να σ’ αλεί­ψω λάδι». Κάτι τέτοιο συμ­βαί­νει με τις εκά­στο­τε κυβερ­νή­σεις που με τα μέτρα που παίρ­νουν επι­δει­νώ­νουν τους όρους δια­βί­ω­σης και έρχο­νται μετά με το λάδι (ψίχου­λα που τα πλη­ρώ­νου­με πάλι εμείς) να μας ξεγελάσουν.

Πολ­λές παροι­μί­ες παρου­σιά­ζουν τους Γιάν­νη­δες πνευ­μα­τι­κά ανε­παρ­κείς «Αν είχαν οι Γιάν­νη­δες γνώ­ση, θα μας δάνει­ζαν καμπό­ση» και πρω­τά­πει­ρους «Σαρά­ντα πέντε Γιάν­νη­δες ενός κοκό­ρου γνώ­ση» (το λέμε ειρω­νι­κά για τις πολ­λές δια­τυ­πω­μέ­νες και συνά­μα ανό­η­τες από­ψεις), «Ο Γιάν­νης καβά­λα στ’ άλο­γο και τ’ άλο­γο αρα­δού­σε». Ολες οι ανθρώ­πι­νες αδυ­να­μί­ες προ­σω­πο­ποι­η­μέ­νες στους Γιάν­νη­δες. Πασί­δη­λα τα ελατ­τώ­μα­τά τους «Οπου ακούς Μαρία και Γιάν­νη βάλε ψάρια στο τηγά­νι». Είναι διπρό­σω­ποι «Εξω Γιάν­νης μέσα Σου­λεϊ­μά­νης». Αθε­ρά­πευ­τα αδιόρ­θω­τοι «Τι έχεις Γιάν­νη; Τι είχα πάντα», «Δεν είναι Γιάν­νης — είναι Γιαν­νά­κης», «Γιάν­νης πήγες, Γιάν­νης ήρθες» για όποιον δεν είχε νου να επω­φε­λη­θεί από την ευκαι­ρία που του δόθη­κε. Απλη­στοι και πλε­ο­νέ­κτες «Ολα τα φαγιά του Γιάν­νη», ενερ­γούν μόνο για πάρ­τη τους «Γιάν­νης κερ­νά­ει, Γιάν­νης πίνει» και δεν αλλά­ζουν ποτέ «Κι αυτο­κρά­το­ρας να γένεις, πάντα Γιάν­νης θε να μένεις».

Κατα­γί­νο­νται με ό,τι τους ενδια­φέ­ρει αδια­φο­ρώ­ντας για οτι­δή­πο­τε άλλο «Ολοι μιλούν για τ’ άρμα­τα και ο Γιάν­νης για την πίτα». Οκνη­ροί, προ­κει­μέ­νου να απο­φύ­γουν τη δου­λειά προ­φα­σί­ζο­νται διά­φο­ρα «Πότε ο Γιάν­νης δεν μπο­ρεί, πότε ο κώλος του πονεί». Παρα­σύ­ρο­νται εύκο­λα απ’ τους άλλους «Σέρ­νει ο Γιάν­νης το Γιαν­νά­κη, κι η Γιαν­νά­και­να το Γιάν­νη». Μέσα σε όλα αυτά είναι και παντο­γνώ­στης, «Ποιος κλά­νει; Τον Γιάν­νη ρώτα». Είναι τυχε­ρός όποιος πάρει σαφή απά­ντη­ση από τον Γιάν­νη, που συνή­θως απα­ντά άλλ’ αντ’ άλλων «Γεια σου Γιάν­νη; Κου­κιά σπέρ­νω…» και με ασυ­ναρ­τη­σί­ες «Γεια σου Γιάν­νη, τα καρά­βια τα μικρά και τα μεγά­λα». Τέλος, «Οπου γάμος και τρα­πέ­ζι και ο Γιαν­νά­κης εις τη μέση», πάντα παρεί­σα­κτος όμως και φασα­ριό­ζος «Γιάν­νη, Γιάν­νη ρού­βε­λα (κοκ­κι­νο­λαί­μης), που λαλείς στα κού­φα­λα και λαλείς και τζι­τζι­ρί­ζεις και τα κού­φα­λα βουρ­λί­ζεις».

«Όλη μέρα καλο­γιάν­νη και το βρά­δυ κακο­γιάν­νη» λέει ο λαός για αυτούς που μας καλο­πιά­νουν για να πετύ­χουν το σκο­πό τους και όταν γίνε­ται η δου­λειά τους δε μας δίνουν σημα­σία. «Κάλ­λια καλο­γιάν­νης παρά κακο­γιάν­νης», για­τί προ­τι­μό­τε­ρο είναι να επαι­νείς παρά να κατη­γο­ρείς, αλλά και «Οχι Γιάν­νη μόνο καλο­γιάν­νη» για τους ταυ­το­λο­γού­ντες (όμοια και η «Τα ίδια Γιάν­νη μου, τα ίδια Κων­στα­ντή μου»). Για αυτόν που ανα­πά­ντε­χα νοι­κο­κυ­ρεύ­ε­ται «Άφη­σε ο Γιάν­νος την κλε­ψιά κι έπια­σε το ζευ­γά­ρι». Για αυτούς που ται­ριά­ζουν λέμε «Αδερ­φός του Γιάν­νη είναι ο Παρα­σκευάς» ή «Ηυρ’ ο Χατζή Γιάν­νης τον καη­μέ­νο Παπα­γιάν­νη» Βρή­κε τον όμοιό του και «Πιάσ’ το Γιάν­νη τον άπια­στο» γι’ αυτά που είναι αδύ­να­το να γίνουν. «Κατά το μαστρο-Γιάν­νη και τα κοπέ­λια του».

Στα παλιά τα χρό­νια, τότε που δεν υπήρ­χαν τα κατάλ­λη­λα θερα­πευ­τή­ρια, όσους «δε στέ­καν στα καλά τους» τους έστελ­ναν στις μονές όπου τους φρό­ντι­ζαν οι μονα­χοί. Γι’ αυτό ακού­με να λένε «αυτός είναι για τον άγιο (ή τον όσιο) τάδε», ανά­λο­γα με το πού ήταν αφιε­ρω­μέ­νη η μονή της περιο­χής. Πολ­λοί οι Αϊ — Γιάν­νη­δες, πολ­λές και οι μονές, οπό­τε «αυτός είναι για τον Αϊ — Γιάν­νη».

Ίσως είμα­στε και εμείς λίγο αγνώ­μο­νες και αχά­ρι­στοι απέ­να­ντί τους, «Τα καλά του Γιάν­νη θέμε, και το Γιάν­νη δεν τον θέμε». Οσα όμως και να του σούρ­νουν με τις παροι­μί­ες «Ξέρ’ ο Γιάν­νης τ’ έχ’ς τον τορ­βά του», όπως όλοι που ξέρουν τι πράτ­τουν και καθώς είναι άφο­βος και τολ­μη­ρός δεν ενδί­δει στις απει­λές κανε­νός, όσο ισχυ­ρός κι αν είναι αυτός «Γύρευ’ αγά μου τη δου­λειά σου κι ο Γιάν­νης δεν είναι για χαρά­τζι». Ανθρω­πος καλό­βου­λος «Οπου Γιάν­νης και μάλα­μα», που ενσαρ­κώ­νει όλα τα ανθρώ­πι­να προ­τε­ρή­μα­τα «Σπί­τι χωρίς Γιάν­νη, προ­κο­πή δεν κάνει», ο ιδα­νι­κός σύζυ­γος για κάθε γυναί­κα, «Γιάν­νη είχα, Γιάν­νη έχω κι αν ποτέ μου θα χηρέ­ψω, πάλι Γιάν­νη θα γυρέ­ψω», και αναντικατάστατος.

Η δημο­φι­λία του ονό­μα­τος και οι συχνές γιορ­τές του Αγί­ου Ιωάν­νη είναι η αφορ­μή και για την παροι­μία «Κόψε πρί­νο, καμ’ Αντώ­νη κι από κου­μαρ­γιά Μανώ­λη, κι αν ρωτάς και για το Γιάν­νη, ό,τι ξύλο κόψεις κάνει» ή «Κόψε ξύλο καμ’ Αντώ­νη κι άλλο για Μανώ­λη, και τον άτυ­χο το Γιάν­νη κάθε ξύλο τον εφτιά­νει» (τα ευτε­λή πράγ­μα­τα γίνο­νται από οποιο­δή­πο­τε υλι­κό). Είναι τόσο άτυ­χος, «Ούτε ποτέ χαρά’ς το Γιάν­νη, ούτε τώρα’ς τα παι­διά του», που συμ­βο­λί­ζει αυτούς που κατα­τρέ­χει η τύχη.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο