Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΥΤΑΡΑΣ: ‘’Αν ξύσεις ένα έργο τέχνης θα βγεί αίμα’’

Γρά­φει η Ελέ­νη Μαρ­κά­κη //

‘’‘Ο μεγά­λος ζωγρά­φος πρέ­πει να εκφρά­ζει τον εαυ­τό του μόνο με το πινέ­λο του’’, έλε­γε ο Ανρί Ματίς. Και είναι ακρι­βώς αυτό το ”εκφρα­στι­κό” του πινέ­λο που έκα­νε τον σπου­δαίο ζωγρά­φο Δημή­τρη Μυτα­ρά να ξεχω­ρί­σει. Ένα πινέ­λο που με τα έντο­να χρώ­μα­τα, τις ιδιαί­τε­ρες φιγού­ρες και το μονα­δι­κό ταλέ­ντο, τον οδή­γη­σε στη διε­θνή καταξίωση.

mutaras1

Ο Δημή­τρης Μυτα­ράς γεν­νή­θη­κε στη Χαλ­κί­δα το 1934, μια πόλη που αγά­πη­σε και ανέ­δει­ξε με τη δημιουρ­γία του Εργα­στη­ρί­ου Τεχνών που το λει­τούρ­γη­σε με τη σύντρο­φο της ζωής του Χαρί­κλεια Μυταρά.

Παρά το ότι ήταν πολύ μικρός το 1940, η εμπει­ρία του πολέ­μου τον ωρί­μα­σε και του έδω­σε ένα σπά­νιο μάθη­μα ζωής. Όπως ανα­φέ­ρει ο ίδιος: ”Άνθρω­ποι πεθαί­να­νε στον δρό­μο… Ένας απλός τρό­πος για να πεθά­νεις ήταν από την πεί­να. Από τότε εγώ έχω απο­κτή­σει και μια εμπει­ρία του τι σημαί­νει να μην έχεις να φας. Γι’ αυτό δεν με πει­ρά­ζει και πολύ. Μπο­ρώ να ζήσω και με το τίποτα”.

mutaras2

Σπού­δα­σε ζωγρα­φι­κή στην ΑΣΚΤ (1953–1957) με δασκά­λους τους Σ. Παπα­λου­κά και Γ. Μόρα­λη. Σπού­δα­σε στη συνέ­χεια στο Παρί­σι (1961–1964) με υπο­τρο­φία του Ι.Κ.Υ.  σκη­νο­γρα­φία  στο  Ecole Nationale des Arts Decoratifs και εσω­τε­ρι­κή δια­κό­σμη­ση στο Ecole des Arts et Metiers.

Το 1969 διο­ρί­στη­κε βοη­θός στο Εργα­στή­ριο Ζωγρα­φι­κής στην ΑΣΚΤ. Το 1975 εξε­λέ­γη καθη­γη­τής του Α΄ εργα­στη­ρί­ου ζωγρα­φι­κής της Ανώ­τα­της Σχο­λής Καλών Τεχνών Αθη­νών, το 1977 εξε­λέ­γη τακτι­κός καθη­γη­τής ενώ διε­τέ­λε­σε Πρύ­τα­νης της Ανώ­τα­της Σχο­λής Καλών Τεχνών το διά­στη­μα  1983–1985.

Ως σκη­νο­γρά­φος και ενδυ­μα­το­λό­γος επι­με­λή­θη­κε δεκά­δες θεα­τρι­κές παρα­στά­σεις, συνερ­γα­ζό­με­νος με σημα­ντι­κά ελλη­νι­κά θέα­τρα (Εθνι­κό, ΚΘΒΕ, Θέα­τρο Τέχνης, Ελλη­νι­κό Χορό­δρα­μα, κ.ά.). Ασχο­λή­θη­κε  με την εικο­νο­γρά­φη­ση και με διά­φο­ρες εικα­στι­κές εφαρ­μο­γές. Έχει δια­κο­σμή­σει με τοι­χο­γρα­φί­ες πολ­λά δημό­σια και ιδιω­τι­κά κτί­ρια (ξενο­δο­χεία, τρά­πε­ζες, κλπ).

mutaras3

Αφε­τη­ρία της ζωγρα­φι­κής του υπήρ­ξε από την αρχή της στα­διο­δρο­μί­ας του η ανθρώ­πι­νη μορ­φή. Κινού­με­νες μετα­ξύ ενός άλλο­τε περισ­σό­τε­ρο περι­γρα­φι­κού, νατου­ρα­λι­στι­κού ιδιώ­μα­τος και άλλο­τε εγγύ­τε­ρα σε εξπρε­σιο­νι­στι­κούς τρό­πους έκφρα­σης, οι συν­θέ­σεις του Μυτα­ρά δια­κρί­νο­νται για τον έντο­νο συναι­σθη­μα­τι­κό χρω­μα­τι­σμό τους. Το σχέ­διο είναι ελλει­πτι­κό, αλλά δυνα­μι­κό. Οι γραμ­μές περι­γρά­φουν απλώς τις μορ­φές χωρίς ιδιαί­τε­ρες λεπτο­μέ­ρειες, πλά­θουν ογκο­με­τρι­κά το χώρο και ορί­ζουν προ­ο­πτι­κά τον τόπο της δρά­σης. Το χρώ­μα παί­ζει ισό­τι­μο ρόλο. Προ­τι­μά τα θερ­μά χρώ­μα­τα, κυρί­ως κόκ­κι­νο και κίτρι­νο, τα οποία χρη­σι­μο­ποιεί καθα­ρά και έντο­να. Στην αντι­πα­ρά­θε­σή τους με το μαύ­ρο και το μπλε οδη­γούν σε ισορ­ρο­πη­μέ­να αποτελέσματα.

Ο Δημή­τρης Μυτα­ράς είναι ένας ζωγρά­φος με προ­σω­πι­κό ύφος. Τον διέ­κρι­νε ένας ανε­πα­νά­λη­πτος τρό­πος συν­δυα­σμού της γραμ­μής με το χρώ­μα , ακό­μα και όταν πραγ­μα­τεύ­ε­ται θέμα­τα της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας, έτσι που τον φέρ­νουν κοντά σε γνω­στά κινή­μα­τα όπως ο εξπρεσιονισμός.

mutaras4

Τα κρί­σι­μα γεγο­νό­τα της δεκα­ε­τί­ας του ΄60 (εικα­στι­κά και πολι­τι­κά) δεν τον άφη­σαν αδιά­φο­ρο. Για τους περισ­σό­τε­ρους άλλω­στε τότε ήταν ήταν μια πνευ­μα­τι­κή στά­ση. Κρι­τι­κή στην παρά­δο­ση, στο σύστη­μα, σε όλα!

Είναι αλή­θεια ότι ο Mυτα­ράς αρχι­κά επέ­λε­ξε το δρό­μο του ρεα­λι­σμού αλλά τελι­κά στρά­φη­κε σε μια ζωγρα­φι­κή υπαι­νι­κτι­κή, διά­χυ­τη από σύμ­βο­λα και με κοι­νω­νιο­λο­γι­κό προσανατολισμό.

Η εξπρε­σιο­νι­στι­κή γρα­φή του Φράν­σις Μπέι­κον τον επη­ρέ­α­σε αλλά η ιδιο­συ­γκρα­σία του και η ”ελλη­νι­κό­τη­τα” της τέχνης του δεν απο­δέ­χτη­καν την ωμή και βίαιη εικα­στι­κή γλώσ­σα του μεγά­λου Ιρλαν­δού ζωγράφου.

mutaras6

Ο ίδιος σημεί­ω­σε τις σημα­ντι­κό­τε­ρες περιό­δους της ζωγρα­φι­κής του ”Καθρέ­φτες” 1960–1964, η ”Δικτα­το­ρία” 1966–1970, τα ”Επι­τύμ­βια” 1971–1976, τα ”Πορ­τρέ­τα” 1977–1987 και οι ”Σκη­νές θεά­τρου” 1988–1991.

Στους ”Καθρέ­φτες” δοκί­μα­σε τις μορ­φο­πλα­στι­κές του δυνά­μεις σ’ ένα μοτί­βο, που από την φύση του δημιουρ­γεί προ­βλή­μα­τα μορ­φής και χώρου και γεν­νά συμ­βο­λι­κούς συνειρμούς.

Στη διάρ­κεια της δικτα­το­ρί­ας ο Μυτα­ράς φανέ­ρω­σε τις ενδό­μυ­χες κρι­τι­κές του θέσεις για κοι­νω­νιο­λο­γι­κά ζητή­μα­τα και για παναν­θρώ­πι­νες αξί­ες. Τα ”Επι­τύμ­βια” ανή­κουν σ’ αυτήν την κατη­γο­ρία και επι­βάλ­λο­νται με την όψη τους: καταρ­χάς με τα βαρύ­τι­μα πλαί­σια, τους κίο­νες και τα κιο­νό­κρα­να της αρχαί­ας ελλη­νι­κής πλα­στι­κής και αρχι­τε­κτο­νι­κής που ορί­ζουν το χώρο και περι­βάλ­λουν ανθρώ­πους σε από­γνω­ση. Ζωντα­νοί νεκροί ή φυλα­κι­σμέ­νοι στο ίδιο τους  το σπί­τι. Οι ζωγρα­φι­σμέ­νες φωτο­γρα­φι­κές εικό­νες από εφη­με­ρί­δες και περιο­δι­κά, δάνεια προ­φα­νώς από το νεο­ρε­α­λι­σμό, εντεί­νουν τη δραμ­μα­τι­κή ατμό­σφαι­ρα των έργων και επι­τεί­νουν την εξπρε­σιο­νι­στι­κή τους όψη.

mutaras7

Τα ”Επι­τύμ­βια” δεν είναι κατ’ ανά­γκη έργα πολι­τι­κής δια­μαρ­τυ­ρί­ας και κρι­τι­κής, αλλά εικό­νες με καθο­λι­κό περιε­χό­με­νο, που απο­τε­λούν την κατά­θε­ση του ζωγρά­φου για το κοι­νω­νι­κό σύστη­μα, την απο­ξέ­νω­ση του ανθρώ­που από το χώρο του και την ”ουδε­τε­ρό­τη­τα” του αστι­κού περιβάλλοντος.

Στα μέσα της δεκα­ε­τί­ας του ’70 το μοτί­βο της μοτο­συ­κλέ­τας έλκει την προ­σο­χή του. Παρα­μορ­φω­μέ­νοι από τα κρά­νη ασφα­λεί­ας, οι  μοτο­συ­κλε­τι­στές του γίνο­νται ένα με τις μηχα­νές που οδη­γούν. Γεμά­τα απει­λη­τι­κή έντα­ση και κίνη­ση, τα έργα αυτά εκφρά­ζουν την κρι­τι­κή στά­ση του Μυτα­ρά απέ­να­ντι στον αγχω­τι­κό ρυθ­μό της σύγ­χρο­νης ζωής. Τον ίδιο τρό­πο γρή­γο­ρης γρα­φής χρη­σι­μο­ποί­η­σε για μια σει­ρά τοπί­ων στα τέλη της δεκα­ε­τί­ας του ’70, που αυτή τη φορά απει­κό­νι­ζαν ένα αλλο­τριω­μέ­νο αστι­κό τοπίο και τους δρό­μους των πόλε­ων, γεμά­τους σήμα­τα οδι­κής κυκλοφορίας.

Στα τελευ­ταία του έργα ο Μυτα­ράς  γίνε­ται περισ­σό­τε­ρο διεισ­δυ­τι­κός στην ουσία των μορ­φών. Το ότι η γραμ­μή περισ­σό­τε­ρο από ποτέ εκφρά­ζει τις δια­κυ­μάν­σεις της ψυχής, αυτό είναι ολο­φά­νε­ρο. Οι αντι­λή­ψεις του πάλι για τον εξπρε­σιο­νι­σμό επι­βε­βαιώ­νο­νται σ’ αυτη τη ζωγραφική.

mutaras8

Ο ίδιος ο ζωγρά­φος λέει στο κεί­με­νο που γρά­φτη­κε για την ανα­δρο­μι­κή του έκθε­ση το Μάιο του 2006 στη Θεσ­σα­λο­νί­κη: ‘’ ’ Μικρός ζού­σα σένα σπί­τι που ήταν όλο θάνα­τος. Αυτό πέρα­σε και μες στην ζωγρα­φι­κή μου.
Αρχι­κά, ζωγρά­φι­ζα σκο­τει­νά δωμά­τια, γεμά­τα φυτά που, όπως είπα­με, έβλε­πα καθη­με­ρι­νά. Αυτά τα πρώ­τα έργα έχουν την σκιά μιας μητέ­ρας που λεί­πει, που ελίσ­σε­ται μέσα στο χώρο. Με επη­ρέ­α­σε πάρα πολύ ένας τρι­πλός καθρέ­πτης που ήταν μέσα στο σπί­τι, ο οποί­ος υπάρ­χει ακό­μα και που χρη­σί­μευ­σε σαν μοντέ­λο για διά­φο­ρες συνθέσεις.
Όταν ζωγρά­φι­ζα επι­τύμ­βια, μου φαι­νό­ταν ότι όλοι οι άνθρω­ποι που κυκλο­φο­ρού­σαν γύρω μου ήταν έτοι­μοι να φύγουν. Αλλά πριν φύγουν ήταν πάνω σε μοτο­σι­κλέ­τες, μέσα σε τηλε­φω­νι­κούς θαλά­μους, μέσα σε σπί­τια, σε καφε­νεία. Πρέ­πει να ήταν μια σκιά απαισιοδοξίας.
Οι σκη­νές της διδα­κτο­ρί­ας και τα επι­τύμ­βια είχαν το ίδιο ύφος με την δια­φο­ρά ότι στην περί­πτω­ση της δικτα­το­ρί­ας ήταν πιο φανε­ρό το θέμα. Στο άλλο ήταν μετα­φυ­σι­κό μολο­νό­τι πιστεύω ότι το επι­τύμ­βιο δεν είναι κάτι εντε­λώς μετα­φυ­σι­κό: είναι αυτό που μένει όταν φεύ­γει κάποιος’’

Το 2008 εκλέ­γε­ται τακτι­κό μέλος της Ακα­δη­μί­ας Αθη­νών. Την ίδια χρο­νιά όμως ξεκι­νά η περι­πέ­τεια του σπου­δαί­ου εικα­στι­κού με την όρα­ση του.

mutaras9

Μελα­νό σημείο η δια­γρα­φή του από την Ακα­δη­μία Αθη­νών της οποί­ας μέλος είχε εκλε­γεί μόλις το 2008. Ο ίδιος είπε τότε εκφρά­ζο­ντας την πικρία του: ”Η από­φα­ση της Συγκλή­του να τεθεί στα μη ενερ­γά μέλη της, μου κοι­νο­ποι­ή­θη­κε στις 18/5/2010, δύο χρό­νια αφό­του είχα εκλε­γεί και ενώ είχε προη­γη­θεί επι­στο­λή μου με την οποία γνω­στο­ποιού­σα την ασθέ­νειά μου, ‑οπτι­κή νευροπάθεια‑, που με ανά­γκα­ζε να μπαι­νο­βγαί­νω στα  νοσο­κο­μεία. Ακο­λού­θη­σαν κι άλλες επι­στο­λές με τις ιατρι­κές γνω­μα­τεύ­σεις της πάθη­σής μου από τη Σου­η­δία. Έλει­ψα περισ­σό­τε­ρο από έναν χρό­νο, δεν μπο­ρού­σα για λόγους υγεί­ας να παρα­στώ στην Ολο­μέ­λεια και σύμ­φω­να με το κατα­στα­τι­κό της Ακα­δη­μί­ας Αθη­νών, η απου­σία πάνω από ένα χρό­νο άνευ αδεί­ας, θεω­ρεί­ται παραί­τη­ση. Αρρώ­στη­σα από μια ασθέ­νεια που σύμ­φω­να με τους για­τρούς, απαι­τεί τις περισ­σό­τε­ρες φορές, τέσ­σε­ρα χρό­νια για να θερα­πευ­τεί. Τώρα η όρα­σή μου έχει βελ­τιω­θεί αλλά η δια­γρα­φή μου με τσά­κι­σε ηθικά”.

‘’Αν ξύσεις ένα έργο τέχνης θα βγεί αίμα’’ έλε­γε ο Δημή­τρης Μυτα­ράς που θα παρα­μεί­νει για πάντα κοντά μας με το έργο του κι ας ”έφυ­γε” πριν από δυο ημέ­ρες. Ήταν ένας στο­χα­στι­κός καλ­λι­τέ­χνης, ουμα­νι­στής, ευαί­σθη­τος δέκτης των μηνυ­μά­των του και­ρού του και σχο­λια­στής των πολι­τι­κο­κοι­νω­νι­κών προ­βλη­μά­των, πράγ­μα που απο­δει­κνύ­ει η ίδια η ζωγρα­φι­κή του…

 

Πηγες: ‑ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ — ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ Μιλτ.                Παπαιω­αν­νου,  Εκδό­σεις ΑΔΑΜ

       ‑Ινστι­τού­το Σύγ­χρο­νης Ελλη­νι­κής Τέχνης

       ‑Μακε­δο­νι­κό Μου­σείο Σύγ­χρο­νης Τέχνης

        — από συνε­ντεύ­ξεις του Δ. Μυταρά

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο