Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Εργατικά «ατυχήματα» ή «ανθρωποκτονίες»;

Γρά­φει ο Θανά­σης Αλε­ξί­ου* //

Ο θάνα­τος μιας εργα­ζό­με­νης στο κέντρο της Αθή­νας θέτει εκ νέου το ζήτη­μα των συν­θη­κών εργα­σί­ας. Φαί­νε­ται όμως, όπως και σε πλη­θώ­ρα άλλων περι­πτώ­σε­ων (εργα­τι­κών «ατυ­χη­μά­των»), πως πρό­κει­ται, ‑ανε­ξάρ­τη­τα από τις «τεχνι­κές» λεπτο­μέ­ρειες του συγκε­κρι­μέ­νου περιστατικού‑, για επι­κίν­δυ­νες εργα­σια­κές πρα­κτι­κές. Μάλι­στα τις περισ­σό­τε­ρες φορές οι εργο­δό­τες γνω­ρί­ζουν ότι οι συν­θή­κες εργα­σί­ας μπο­ρεί να είναι επι­κίν­δυ­νες για την υγεία των εργα­ζο­μέ­νων. Εντού­τοις αυτοί τις δια­τη­ρούν, καθώς έτσι αυξά­νο­νται τα κέρ­δη τους. Οι εργο­δό­τες ιδιο­ποιού­νται, εκτός της απλή­ρω­της εργα­σί­ας (υπε­ρερ­γα­σία), και τα ποσά που όφει­λαν να δια­θέ­σουν για την ασφά­λεια των χώρων εργασίας. 

Αυτή η δια­πί­στω­ση μας υπο­χρε­ώ­νει να θέσου­με το ερώ­τη­μα αν και κατά πόσον ο τραυ­μα­τι­σμός και ο θάνα­τος εργα­ζο­μέ­νων στη δου­λειά τους συνι­στά «ατύ­χη­μα» ή «ανθρω­πο­κτο­νία»; Σε μεγά­λο βαθ­μό το πώς θα χαρα­κτη­ρι­στεί ένα τέτοιο περι­στα­τι­κό (ως ατύ­χη­μα ή ως ανθρω­πο­κτο­νία) εξαρ­τά­ται από το ποιος έχει τη δύνα­μη να ορί­σει τα πράγ­μα­τα και βεβαί­ως από το «νόμο». Ωστό­σο στις κοι­νω­νί­ες της μισθω­τής εργα­σί­ας, δηλα­δή στις καπι­τα­λι­στι­κές κοι­νω­νί­ες, στις οποί­ες η εργα­σία έχει γίνει εμπό­ρευ­μα, η ανά­λω­ση και η φθο­ρά της εργα­τι­κής δύνα­μης (ψυχι­κή και φυσι­κή) είναι, ‑εκτός της αλλο­τρί­ω­σης και της έκπτω­σης που προ­κα­λεί («δυσφο­ρία» σύμ­φω­να με τον S. Freud)- μια καθό­λα νόμι­μη και ηθι­κή πρά­ξη. Έχο­ντας τα αστι­κά στρώ­μα­τα στα χέρια τους τα οικο­νο­μι­κά μέσα αλλά και το συμ­βο­λι­κό κεφά­λαιο (κύρος, ανα­γνώ­ρι­ση κ.λπ.), έχουν ως εκ τού­του και τη δύνα­μη ορι­σμού και χαρα­κτη­ρι­σμού της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας ελέγ­χο­ντας ή επη­ρε­ά­ζο­ντας με τον ένα ή τον άλλο τρό­πο το νομι­κό και ποι­νι­κό σύστημα. 

Καλό είναι να υπεν­θυ­μί­σου­με εδώ ότι εγκλή­μα­τα που δια­πράτ­το­νται από ανώ­τε­ρα κοι­νω­νι­κά στρώ­μα­τα και από πρό­σω­πα που χαί­ρουν γενι­κής εκτί­μη­σης (τρα­πε­ζί­τες, βιο­μή­χα­νοι, εκδό­τες, εφο­πλι­στές, κρα­τι­κά στε­λέ­χη κ.λπ.) αλλά δεν επι­ση­μαί­νο­νται ή, δεν εισά­γο­νται στο ποι­νι­κό σύστη­μα, έχουν ορι­στεί από τον E. Sutherland (1949) ως ‘‘εγκλή­μα­τα του λευ­κού κολά­ρου’’ (Whithe Collar Crime) (φορο­δια­φυ­γή, ρύπαν­ση περι­βάλ­λο­ντος, επι­κίν­δυ­νες εργα­σια­κές πρα­κτι­κές, υπε­ξαί­ρε­ση δημό­σιου χρή­μα­τος, παρα­γω­γή επι­κίν­δυ­νων προ­ϊ­ό­ντων, ασφα­λι­στι­κές απά­τες, θαλασ­σο­δά­νεια κ.ά.). Από τις πλέ­ον χαρα­κτη­ρι­στι­κές περι­πτώ­σεις «εγκλη­μά­των» που δεν επι­ση­μαί­νο­νται, τόσο επει­δή η επί­ση­μη κοι­νω­νι­κή αντί­δρα­ση (ποι­νι­κό σύστη­μα) δεν τα «κατα­γρά­φει» και δεν τα ανα­δει­κνύ­ει, όσο και επει­δή η άτυ­πη κοι­νω­νι­κή αντί­δρα­ση (κοι­νή γνώ­μη κ.ά.) δια­μορ­φώ­νε­ται από τα κυρί­αρ­χα στρώ­μα­τα που δια­θέ­τουν και τη δύνα­μη ορι­σμού των πραγ­μά­των (ΜΜΕ κ.λπ.), είναι εκεί­να που περι­γρά­φο­νται ως εργα­τι­κά ατυ­χή­μα­τα. Πάνω από το 40% των τραυ­μα­τι­σμών στις ΗΠΑ από εργα­τι­κά ατυ­χή­μα­τα, οφεί­λε­ται σύμ­φω­να με τον A. Giddens, σε παρά­νο­μες συν­θή­κες εργα­σί­ας. Άλλο ένα τέταρ­το (24%) οφεί­λε­ται σε νόμι­μες αλλά μη ασφα­λείς συν­θή­κες και μόνο το ένα τρί­το των συνο­λι­κών τραυ­μα­τι­σμών οφεί­λε­ται στην «απρο­σε­ξία», η οποία όμως μπο­ρεί να οφεί­λε­ται και στην περιο­ρι­σμέ­νη κατάρ­τι­ση, των εργα­ζο­μέ­νων. Η μετα­φο­ρά, λόγου χάρη, της πυρα­σφά­λειας σε υπερ­γο­λα­βί­ες με ανεκ­παί­δευ­τους και υπο­πλη­ρω­μέ­νους εργα­ζό­με­νους, έχει επώ­δυ­νες επι­πτώ­σεις στην ασφά­λεια των χώρων εργα­σί­ας. Με βάση τα στοι­χεία του Διε­θνούς Οργα­νι­σμού Εργα­σί­ας 1, 1 εκατ. εργα­ζό­με­νοι χάνουν κάθε χρό­νο τη ζωή τους από προ­βλή­μα­τα που συν­δυά­ζο­νται με την εργα­σία τους.

Στην Ελλά­δα σύμ­φω­να με στοι­χεία του ΣΕΠΕ (Σώμα Επι­θε­ω­ρη­τών Εργα­σί­ας), τα μισά εργο­τά­ξια (κατα­σκευα­στι­κά έργα, χημι­κή-πετρε­λαϊ­κή βιο­μη­χα­νία, ορυ­χεία κ.ά.) έχουν προ­βλή­μα­τα ασφα­λεί­ας. Παρά τις υπο­δεί­ξεις του ΣΕΠΕ οι εργο­δό­τες δεν συμ­μορ­φώ­νο­νται. Εν γνώ­σει τους αυτοί εισά­γουν και δια­τη­ρούν επι­κίν­δυ­νες πρα­κτι­κές αγνο­ώ­ντας την κεί­με­νη νομο­θε­σία και μ’ αυτήν την έννοια τα εργα­τι­κά ατυ­χή­μα­τα ανε­ξάρ­τη­τα του χαρα­κτη­ρι­σμού τους, θα μπο­ρού­σαν να θεω­ρη­θούν, ‑στο βαθ­μό που η δύνα­μη χαρα­κτη­ρι­σμού δεν μονο­πω­λού­ντο από τα αστι­κά στρώματα‑, και ως ανθρω­πο­κτο­νί­ες. Συχνά μάλι­στα μια πρά­ξη ενώ εισά­γε­ται λόγω του μεγέ­θους (θάνα­τος πολ­λών ατό­μων) στο ποι­νι­κό σύστη­μα ως εγκλη­μα­τι­κή με τον χαρα­κτη­ρι­σμό ανθρω­πο­κτο­νία από πρό­θε­ση ή δόλο, στη συνέ­χεια και αφού κοπά­σει η κοι­νω­νι­κή αντί­δρα­ση ο χαρα­κτη­ρι­σμός αυτός ανα­θε­ω­ρεί­ται (Ρικο­μέξ, Σάμι­να Εξπρές, Πέρα­μα, ΕΛΠΕ κ.ά.).

Με βάση αυτή τη συλ­λο­γι­στι­κή γίνε­ται σαφές πως ο ορι­σμός μιας πρά­ξης, ως εγκλη­μα­τι­κής ή μη, είναι σχε­τι­κός, καθώς αυτό εξαρ­τά­ται από το ποιος έχει τη δύνα­μη ορι­σμού της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας. Αυτό αφο­ρά πολύ περισ­σό­τε­ρο τα «ατυ­χή­μα­τα» στους χώρους εργα­σί­ας. Μάλι­στα σε συν­θή­κες μαζι­κής ανερ­γί­ας και γενί­κευ­σης της εργα­σια­κής επι­σφά­λειας εξα­σθε­νί­ζει και η θέση των εργα­ζο­μέ­νων να επη­ρε­ά­σουν τα πράγ­μα­τα. Ένα δεύ­τε­ρο συμπέ­ρα­σμα αφο­ρά στον ταξι­κό χαρα­κτή­ρα του ποι­νι­κού συστή­μα­τος με την αστι­κή τάξη και τις μερί­δες της να απο­λαμ­βά­νουν εξαι­τί­ας της ταξι­κής τους θέσης ευνοϊ­κή μετα­χεί­ρι­ση (οιο­νεί ασυ­λία), παρό­λο που οι πρά­ξεις τους προ­σβάλ­λουν την υγεία και τη ζωή μεγά­λων στρω­μά­των του πλη­θυ­σμού, επι­φέ­ρο­ντας ακό­μη και το θάνατο.

Καθη­γη­τής Κοινωνιολογίας/Πανεπιστήμιο Αιγαίου

 

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο