Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η ίδρυση της ΕΠΟΝ

Επι­μέ­λεια Σφυ­ρο­δρέ­πα­νος//

Τιμώ­ντας τη σημε­ρι­νή επέ­τειο ίδρυ­σης της ΕΠΟΝ, αντι­γρά­φου­με και δημο­σιεύ­ου­με από τον β’ τόμο των απο­μνη­μο­νευ­μά­των του Δημή­τρη Βλα­ντά, που ήταν ο πρώ­τος γραμ­μα­τέ­ας της, το κεφά­λαιο σχε­τι­κά με την ίδρυ­ση της οργά­νω­σης, την ιδρυ­τι­κή συν­διά­σκε­ψη στους Αμπε­λό­κη­πους, τις δυσκο­λί­ες και το τερά­στιο έργο που επι­τέ­λε­σε στον αγώ­να για εθνι­κή και κοι­νω­νι­κή λευτεριά.

Όταν ιδρύ­θη­κε η ΕΠΟΝ, η κατά­στα­ση στην υπό­δου­λη πατρί­δα μας ήταν εξαι­ρε­τι­κά δύσκο­λη. Οι ήττες του χιτλε­ρι­κού στρα­τού στο ανα­το­λι­κό μέτω­πο προ­κα­λού­σαν λύσ­σα στις κατο­χι­κές αρχές στην Ελλά­δα, που εκδη­λώ­νο­νταν με αιμα­τη­ρή τρο­μο­κρα­τία στις πόλεις, με στρα­τιω­τι­κές εκκα­θα­ρι­στι­κές επι­χει­ρή­σεις ενά­ντια στον ΕΛΑΣ στην ύπαι­θρο, με κάψι­μο δεκά­δων χωριών και κατα­λή­στε­ψη της αγρο­τιάς. Σε όλη αυτή την αιμα­τη­ρή δίω­ξη, οι αρχές κατο­χής κινη­το­ποιού­σαν όλες τις εσω­τε­ρι­κές αντι­δρα­στι­κές δυνά­μεις. Την κατο­χι­κή κυβέρ­νη­ση του Γιάν­νη Ράλ­λη με τις ένο­πλες δυνά­μεις της, που εξό­πλι­σαν και καθο­δη­γού­σαν οι Γερ­μα­νοί κατα­χτη­τές. Τους ένο­πλους συνερ­γά­τες τους στην ύπαι­θρο, που για αυτές παρέ­θε­σα στοι­χεία σε προη­γού­με­να κεφά­λαια. Επι­πλέ­ον, η αγγλι­κή κυβέρ­νη­ση, μέσω της κυβέρ­νη­σης των φυγά­δων στο Κάι­ρο, της αγγλι­κής στρα­τιω­τι­κής απο­στο­λής στα ελλη­νι­κά βου­νά, χτυ­πού­σαν το εαμι­κό Κίνη­μα Εθνι­κής Αντίστασης.

Μέσα σε τέτοιες συν­θή­κες, ήταν εξαι­ρε­τι­κά επι­κίν­δυ­νη δου­λειά η οργά­νω­ση μιας πανελ­λα­δι­κής σύσκε­ψης για ίδρυ­ση της ΕΠΟΝ. Παρό­λα τα αυστη­ρά συνω­μο­τι­κά μέτρα, υπήρ­χε κίν­δυ­νος να γίνει μπλό­κο στη συνοι­κία που θα γινό­ταν η σύσκε­ψη. Τέτοια μπλό­κα γίνο­νταν κάθε νύχτα και μέρα, σε διά­φο­ρες συνοι­κί­ες και συνοι­κι­σμούς της Αθή­νας — Πει­ραιά. Σύλ­λη­ψη των μελών της σύσκε­ψης, θα μετα­τρε­πό­ταν σε αλυ­σι­δω­τό χτύ­πη­μα όλων των οργα­νώ­σε­ων που θα ίδρυαν την ΕΠΟΝ. Παρό­λους αυτούς τους κιν­δύ­νους, η ίδρυ­ση της ΕΠΟΝ ήταν μια επι­τα­χτι­κή ανά­γκη της παρα­πέ­ρα γρή­γο­ρης ανά­πτυ­ξης του εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κού κινή­μα­τος της νεολαίας.

Η Πανελ­λα­δι­κή σύσκε­ψη για την ίδρυ­ση της ΕΠΟΝ, άρχι­σε τη νύχτα της 22 προς 23 του Φλε­βά­ρη του 1943, και τέλειω­σε σε σαρα­ντα­ο­χτώ ώρες αδιά­κο­πης δου­λειάς. Αυτή έγι­νε στο σπί­τι του αεί­μνη­στου συντρό­φου Πανα­γή Δημη­τρά­του, στη συνοι­κία Γηρο­κο­μείο, στο τέρ­μα Αμπε­λο­κή­πων. Σε αυτή τη σύσκε­ψη πήραν μέρος 43 αντι­πρό­σω­ποι όλων των εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κών οργα­νώ­σε­ων της νεο­λαί­ας, που ανά­φε­ρα στο προη­γού­με­νο κεφά­λαιο. Οι αντι­πρό­σω­ποι ήρθαν απ’ όλες τις περιο­χές της Ελλά­δας, εχτός της βουλ­γα­ρο­κρα­τού­με­νης Ανα­το­λι­κής Μακε­δο­νί­ας και Δυτι­κής Θρά­κης. Η ιδρυ­τι­κή σύσκε­ψη της ΕΠΟΝ τέλειω­σε με επιτυχία.

Στην ημε­ρή­σια διά­τα­ξη της ιδρυ­τι­κής σύσκε­ψης, υπήρ­χαν τρία θέμα­τα. Έκθε­ση για την πορεία του εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κού κινή­μα­τος της νεο­λαί­ας, οι προ­γραμ­μα­τι­κές αρχές και τα καθή­κο­ντα της ενιαί­ας οργά­νω­σης, με εμέ­να ειση­γη­τή. Το κατα­στα­τι­κό της ενιαί­ας οργά­νω­σης. Εκλο­γή Κεντρι­κού Συμβουλίου.

Η έκθε­ση της δρά­σης όλων των οργα­νώ­σε­ων που ίδρυ­σαν την ΕΠΟΝ, ήταν ένας ηρω­ι­κός απο­λο­γι­σμός, που σφυ­ρη­λα­τού­σε την πεποί­θη­ση για τη νίκη. Οι προ­γραμ­μα­τι­κές αρχές της ενιαί­ας οργά­νω­σης, δεν ήταν μόνο η εθνι­κή απε­λευ­θέ­ρω­ση, αλλά και η ανοι­κο­δό­μη­ση μιας σοσια­λι­στι­κής Ελλά­δας. Το κατα­στα­τι­κό της ενιαί­ας οργά­νω­σης ήταν πραγ­μα­τι­κά δημοκρατικό.

Σημειώ­νω πως εγώ έγρα­ψα την προ­γραμ­μα­τι­κή δια­κή­ρυ­ξη της ΕΠΟΝ, το κατα­στα­τι­κό της και πρό­τει­να τον τίτλο της οργά­νω­σης, ΕΠΟΝ. Δού­λε­ψα προ­σε­χτι­κά τα δύο κεί­με­να. Ψηφί­στη­καν όπως τα έγρα­ψα. Δημο­σιεύ­τη­καν στο κεντρι­κό δημο­σιο­γρα­φι­κό όργα­νο της ΕΠΟΝ, “Νέα Γενιά”.

Η ιδρυ­τι­κή σύσκε­ψη της ΕΠΟΝ έκλε­ξε ένα Κεντρι­κό Συμ­βού­λιο. Αυτό συνε­δρί­α­σε αμέ­σως κι έκλε­ξε το Προ­ε­δρείο του. Το Κεντρι­κό Συμ­βού­λιο μ’ έκλε­ξε Γραμ­μα­τέα της ΕΠΟΝ.

Έτσι δημιουρ­γή­θη­κε η ΕΠΟΝ. Ο εκδο­τι­κός μηχα­νι­σμός, όλος ο παρά­νο­μος τεχνι­κός μηχα­νι­σμός της ΟΚΝΕ, πέρα­σε στην ΕΠΟΝ. Η ίδρυ­ση της έγι­νε γνω­στή σε όλη την Ελλά­δα, με όλα τα μέσα της δια­φώ­τι­σης που είχα­με στη διά­θε­σή μας. Εκα­το­ντά­δες επο­νί­τι­κα συνερ­γεία, γέμι­σαν τους τοί­χους της Αθή­νας-Πει­ραιά με συν­θή­μα­τα που γνω­στο­ποιού­σαν την ίδρυ­ση της ΕΠΟΝ. Εκα­το­ντά­δες συνερ­γεία με τηλε­βό­ες, μετέ­δω­σαν σύντο­μες ομι­λί­ες για την ίδρυ­ση της ΕΠΟΝ. Παρό­μοια δια­φώ­τι­ση έγι­νε σε όλη την Ελλάδα.

Η δια­κή­ρυ­ξη της ιδρυ­τι­κής σύσκε­ψης της ΕΠΟΝ κυκλο­φό­ρη­σε σε εκα­το­ντά­δες χιλιά­δες αντί­τυ­πα σε όλη την Ελλά­δα. Το ίδιο και το κατα­στα­τι­κό της.

Η ίδρυ­ση της ΕΠΟΝ ξεσή­κω­σε πραγ­μα­τι­κό κύμα ενθου­σια­σμού μέσα στη νεο­λαία. Οι νέοι και οι νέες γρά­φο­νταν κατά μάζες στις οργα­νώ­σεις της ΕΠΟΝ. Σε μια βδο­μά­δα μετά τη δημιουρ­γία της, η ΕΠΟΝ πήρε το βάφτι­σμά της στη μεγά­λη μάχη κατά της πολι­τι­κής επι­στρά­τευ­σης και είχε τα πρώ­τα θύμα­τά της και την πρώ­τη δόξα της. Κατά δια­τα­γή της χιτλε­ρι­κής κυβέρ­νη­σης, η κατο­χι­κή κυβέρ­νη­ση του Γιάν­νη Ράλ­λη δημο­σί­ευ­σε διά­ταγ­μα γενι­κής πολι­τι­κής επι­στρά­τευ­σης, για απο­στο­λή των Ελλή­νων εργα­ζο­μέ­νων σε κατα­να­γκα­στι­κή δου­λειά στη Γερ­μα­νία. Το ΚΚΕ, το ΕΑΜ, η ΕΠΟΝ, απά­ντη­σαν με το σύν­θη­μα της γενι­κής πολι­τι­κής απερ­γί­ας και την κάθο­δο του λαού στους δρό­μους. Η απερ­γία είχε πλή­ρη επι­τυ­χία. Στην Αθή­να-Πει­ραιά κατέ­βη­καν με τους Γερ­μα­νούς κατα­χτη­τές. Σκο­τώ­θη­καν πάνω από 20 αγω­νι­στές και τραυ­μα­τί­στη­καν 250. Στη λεω­φό­ρο Πανε­πι­στη­μί­ου, η επο­νί­τισ­σα Στα­θο­πού­λου πήδη­σε σε ένα γερ­μα­νι­κό τανκ και χτύ­πη­σε ένα Γερ­μα­νό. Ριπές πολυ­βό­λου την ξάπλω­σαν νεκρή. Οι δια­δη­λω­τές βού­τη­ξαν στο αίμα της μια σημαία, σήκω­σαν τη νεκρή και συνέ­χι­σαν τη δια­δή­λω­ση προς την Ομό­νοια. Έγι­ναν πολ­λές οδο­μα­χί­ες. Ο χιτλε­ρι­κός σταθ­μός του Βερο­λί­νου μετέ­δω­σε δήλω­ση του Χίτλερ ότι δε θα γίνει πολι­τι­κή επι­στρά­τευ­ση στην Ελλά­δα. Ο ηρω­ι­κός λαός και νεο­λαί­ας μας κατά­φε­ραν μια πολι­τι­κή ήττα στη χιτλε­ρι­κή Γερ­μα­νία. Αυτή ήταν μια μεγα­λειώ­δι­κη νίκη του Επα­να­στα­τι­κού Κινή­μα­τος Εθνι­κής Αντίστασης.

Η γενι­κή πολι­τι­κή απερ­γία, οι παλ­λαϊ­κές δια­δη­λώ­σεις και συγκρού­σεις, έγι­ναν σε πανελ­λα­δι­κή κλί­μα­κα. Ακό­μα μια φορά απο­δεί­χτη­κε πως η μονα­δι­κή δύνα­μη με πανελ­λα­δι­κή έκτα­ση, που υπε­ρά­σπι­ζε την εδα­φι­κή ακε­ραιό­τη­τα της χώρας μας, ήταν το Επα­να­στα­τι­κό Κίνη­μα Εθνι­κής Αντίστασης.

Μετά την παρα­πά­νω μάχη, επι­τα­χύν­θη­κε η οργα­νω­τι­κή ανά­πτυ­ξη της ΕΠΟΝ. Τότε ιδρύ­θη­κε σε πανελ­λα­δι­κή κλί­μα­κα η οργά­νω­ση των παι­διών, από 10 ως 15 χρο­νών, με τον τίτλο “Αετό­που­λα”. Τα αετό­που­λα έπαι­ξαν σπου­δαίο ρόλο στην εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κή πάλη. Λογου­χά­ρη, τρύ­πω­ναν σε απο­θή­κες των κατα­χτη­τών κι έπαιρ­ναν όπλα και πολε­μο­φό­δια. Παί­ζο­ντας στις προ­σβά­σεις των συνοι­κιών και των χωριών, προει­δο­ποιού­σαν για τις κινή­σεις των κατα­χτη­τών με αυτούς κι εξα­φα­νί­ζο­νταν σαν τα δια­βο­λά­κια. Μετέ­φερ­ναν παρά­νο­μο ταχυ­δρο­μείο. Μοί­ρα­ζαν προ­κη­ρύ­ξεις κλπ.

Χιλιά­δες επο­νί­τες κατα­τά­χτη­καν στον ΕΛΑΣ. Από τάγ­μα και κάτω υπήρ­χαν επο­νί­τι­κες υπο­δειγ­μα­τι­κές ανταρ­το­ο­μά­δες. Αυτές έκα­ναν υπο­δειγ­μα­τι­κή πολε­μι­κή δρά­ση και σοβα­ρή εκπο­λι­τι­στι­κή δουλειά.

Επο­νί­τες φοι­τη­τές ήταν δάσκα­λοι στα χωριά. Συγκρο­τή­θη­καν εκα­το­ντά­δες εκπο­λι­τι­στι­κοί όμι­λοι, θεά­τρου, τρα­γου­διού, μου­σι­κής, που ξάπλω­σαν για πρώ­τη φορά την εκπο­λι­τι­στι­κή δρά­ση στην ύπαι­θρο. Οργα­νώ­θη­καν μαθή­μα­τα για αναλ­φά­βη­τους. Η ΕΠΟΝ ανα­διορ­γά­νω­σε τον αθλη­τι­σμό, ακό­μα και τον προ­σκο­πι­σμό, σε εθι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κή βάση.

Η ΕΠΟΝ δημιούρ­γη­σε τους καλύ­τε­ρους αισθη­μα­τι­κούς δεσμούς ανά­με­σα στους νέους και τις νέες. Για πρώ­τη φορά έσπα­σε η αιω­νό­βια υπο­τα­γή της γυναί­κας, οι σεξουα­λι­κές στρε­βλώ­σεις από μεσαιω­νι­κές προ­λή­ψεις. Το ερω­τι­κό αίσθη­μα σφυ­ρη­λα­τού­νταν μέσα στην πάλη για ένα καλύ­τε­ρο κόσμο, σε πλή­ρη ισο­τι­μία του άνδρα και της γυναί­κας. Από αυτή την άπο­ψη, στον τομέα των αισθη­μα­τι­κών σχέ­σε­ων, η ΕΠΟΝ έκα­νε πραγ­μα­τι­κή επανάσταση.

Η ΕΠΟΝ έδω­σε το ανώ­τα­το παρά­δειγ­μα διαρ­κούς εναλ­λα­γής ποι­κί­λων μορ­φών πάλης με την πολύ­μορ­φη ψυχα­γω­γία, σε έκτα­ση που ποτέ άλλο­τε και ως τώρα δε γνώ­ρι­σε η ζωή και η δρά­ση της νεο­λαί­ας. Μετά από κάθε μαζι­κή, δια­φω­τι­στι­κή, πολε­μι­κή, παρά­νο­μη δρά­ση, περ­νού­σα­με σε διά­φο­ρες μορ­φές ψυχα­γω­γί­ας. Καντά­δες στους δρό­μους, καλ­λι­τε­χνι­κές βρα­διές με ποι­κί­λο πρό­γραμ­μα. Εκδρο­μές. Αθλη­τι­κή δρά­ση. Έτσι, ενώ η παρά­νο­μη και μαχη­τι­κή δρά­ση προ­κα­λεί ένα τέντω­μα των νεύ­ρων και μια κού­ρα­ση, πολύ περισ­σό­τε­ρο στους νέους, η πολυ­ποί­κι­λη ψυχα­γω­γία ξεκου­ρά­ζει, δημιουρ­γεί αίσθη­μα αισιοδοξίας.

Μετά την ίδρυ­ση της ΕΠΟΝ, έγι­νε μια τερά­στια οργα­νω­τι­κή δου­λειά. Συνε­λεύ­σεις των ομά­δων, που ήταν η οργά­νω­ση βάσης. Συν­δια­σκέ­ψεις τομέ­ων, πόλε­ων, επαρ­χιών, νομών και περιο­χών. Η δύσκο­λη κι επι­κίν­δυ­νη κατά­στα­ση που υπήρ­χε στη χώρα μας, δεν επέ­τρε­πε οργά­νω­ση συνε­δρί­ου της ΕΠΟΝ.

Πήρα μέρος σε πολ­λές συν­δια­σκέ­ψεις τομέ­ων, στην Αθή­να και στον Πει­ραιά, και στη γενι­κή συν­διά­σκε­ψη της ΕΠΟΝ της Αθή­νας. Όλες οι συν­δια­σκέ­ψεις είχαν μεγά­λη επι­τυ­χία. Δημο­κρα­τι­κά εκλέ­γη­καν τα καθο­δη­γη­τι­κά όργα­να. Είναι πολύ χαρα­κτη­ρι­στι­κή η εκτί­μη­ση που έκα­ναν οι επο­νί­τες της Αθή­νας. “Η πρώ­τη συν­διά­σκε­ψη μας έδω­σε φτε­ρά”. Πραγ­μα­τι­κά, όλες οι συν­δια­σκέ­ψεις της ΕΠΟΝ σε όλη την Ελλά­δα, έδω­σαν μια τερά­στια ώθη­ση σε όλη την πάλη της νεο­λαί­ας, επι­τά­χυ­ναν την οργα­νω­τι­κή ανά­πτυ­ξη της ΕΠΟΝ. Στις παρα­μο­νές της απε­λευ­θέ­ρω­σης, η ΕΠΟΝ είχε 600.000 μέλη.

Η πολύ­μορ­φη και ηρω­ι­κή δρά­ση της ΕΠΟΝ είναι η πιο πολύ­τι­μη κλη­ρο­νο­μιά που άφη­σε στη νέα γενιά της πατρί­δας μας. Οι νέοι που θέλουν να χτί­σουν έναν καλύ­τε­ρο κόσμο, θα βρουν στη δρά­ση της ΕΠΟΝ μια πολύ­τι­μη πεί­ρα, υπό τον όρο πως δε θα μελε­τούν την ιστο­ρία με πνεύ­μα μισαλ­λο­δο­ξί­ας, είτε μηδενισμού.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο