Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η διαμάχη με τον Τρότσκι για το ζήτημα της «προλεταριακής κουλτούρας»

Γρά­φει ο Πανα­γιώ­της Μανιά­της //

Το Σεπτέμ­βρη του 1923 ο Τρό­τσκι δημο­σιεύ­ει στην Πράβ­ντα το άρθρο «Προ­λε­τα­ρια­κή κουλ­τού­ρα και προ­λε­τα­ρια­κή τέχνη» στο οποίο και απορ­ρί­πτει τις παρα­πά­νω έννοιες με βάση την αντί­λη­ψη ότι η δικτα­το­ρία του προ­λε­τα­ριά­του απο­τε­λεί σύντο­μη μετα­βα­τι­κή περί­ο­δο και έτσι το προ­λε­τα­ριά­το δε θα χει αρκε­τό χρό­νο για να δημιουρ­γή­σει τη δική του κουλ­τού­ρα. Συγκε­κρι­μέ­να αναφέρει:

«Το προ­λε­τα­ριά­το θά ’χει αρκε­τό χρό­νο για να δημιουρ­γή­σει «προ­λε­τα­ρια­κή» κουλ­τού­ρα; Αντί­θε­τα από το καθε­στώς των δου­λο­κτη­τών, των φεου­δαρ­χών και των αστών, το προ­λε­τα­ριά­το θεω­ρεί τη δικτα­το­ρία του σαν μια σύντο­μη μετα­βα­τι­κή περί­ο­δο. Όταν θέλου­με να καταγ­γεί­λου­με τις πάρα πολύ αισιό­δο­ξες αντι­λή­ψεις για το πέρα­σμα στο σοσια­λι­σμό, υπο­γραμ­μί­ζου­με ότι η περί­ο­δος της κοι­νω­νι­κής επα­νά­στα­σης, σε παγκό­σμια κλί­μα­κα, δε θα κρα­τή­σει μήνες μα χρό­νια και δεκά­χρο­να· δεκά­χρο­να, μα όχι αιώ­νες κι ακό­μα λιγό­τε­ρο χιλιετηρίδες.»[1],

ενώ λίγο παρα­κά­τω γράφει:

«Με άλλα λόγια κατά την περί­ο­δο της δικτα­το­ρί­ας δε μπο­ρεί να γίνει λόγος για τη δημιουρ­γία και­νούρ­γιας κουλ­τού­ρας, δηλα­δή για την πλα­τύ­τε­ρη ιστο­ρι­κή οικο­δό­μη­ση. Σ’ αντάλ­λαγ­μα, η πολι­τι­στι­κή οικο­δό­μη­ση θα είναι χωρίς προη­γού­με­νο στην ιστο­ρία όταν η σιδε­ρέ­νια γρο­θιά της δικτα­το­ρί­ας δε θά ’ναι πια ανα­γκαία, δε θά ’χει πια χαρα­κτή­ρα ταξι­κό. Απ’ όπου πρέ­πει να συμπε­ρά­νου­με γενι­κά πως όχι μόνο δεν υπάρ­χει προ­λε­τα­ρια­κή κουλ­τού­ρα, μα και πως δε θα υπάρ­ξει. Και να πού­με την αλή­θεια δεν υπάρ­χει λόγος να λυπό­μα­στε γι’ αυτό. Το προ­λε­τα­ριά­το πήρε την εξου­σία ίσα-ίσα για να ξεμπερ­δέ­ψει μια για πάντα με την ταξι­κή κουλ­τού­ρα και για ν’ ανοί­ξει το δρό­μο σε μιαν ανθρώ­πι­νη κουλ­τού­ρα. Μοιά­ζου­με να το ξεχνά­με αυτό πάρα πολύ συχνά».[2]

Οι από­ψεις αυτές απο­τε­λούν αντα­νά­κλα­ση των πολι­τι­κών του από­ψε­ων πράγ­μα το οποίο βλέ­που­με και αλλού στο κεί­με­νο: «Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, όσο σημα­ντι­κή και ζωτι­κή κι αν μπο­ρεί να είναι η πολι­τι­στι­κή μας οικο­δό­μη­ση, αυτή τοπο­θε­τεί­ται εξο­λο­κλή­ρου κάτω από το σήμα της ευρω­παϊ­κής και της παγκό­σμιας επα­νά­στα­σης. Είμα­στε πάντα στρα­τιώ­τες σε εκστρα­τεία. Έχου­με για την ώρα μια μέρα ανά­πα­ψη, κι αυτή μας χρειά­ζε­ται για να πλύ­νου­με το που­κά­μι­σό μας, να κόψου­με τα μαλ­λιά μας και πρώτ’ απ’ όλα για να καθα­ρί­σου­με και να γρα­σά­ρου­με το του­φέ­κι μας».[3]

Η τοπο­θέ­τη­ση του Τρό­τσκι προ­κά­λε­σε αντι­δρά­σεις [4] μιας και ο όρος «προ­λε­τα­ρια­κή κουλ­τού­ρα» την επο­χή εκεί­νη θεω­ρού­νταν δεδο­μέ­νος και η δια­πά­λη αφο­ρού­σε το περιε­χό­με­νο που θα πρέ­πει να του δοθεί. Έτσι έχου­με την κατα­δί­κη της άπο­ψης του στην από­φα­ση της 1ης Πανε­νω­σια­κής Συν­διά­σκε­ψης των Προ­λε­τα­ρια­κών Συγ­γρα­φέ­ων ενώ ο Λου­να­τσάρ­σκι, σαν κύριος εκφρα­στής της πολι­τι­στι­κής πολι­τι­κής του Κόμ­μα­τος από τη θέση του Λαϊ­κού Επι­τρό­που Παι­δεί­ας, στο άρθρο του «Σχε­τι­κά με την προ­λε­τα­ρια­κή κουλ­τού­ρα» την αντι­κρού­ει λέγοντας:

«Η αντίρ­ρη­ση ότι το προ­λε­τα­ριά­το δε φέρ­νει τη δική του ταξι­κή κουλ­τού­ρα, αλλά μια παναν­θρώ­πι­νη εξω­τα­ξι­κή κουλ­τού­ρα δεν αντέ­χει στην κρι­τι­κή. Στο προ­λε­τα­ρια­κό κρά­τος (σοβιε­τι­κό καθε­στώς), στην προ­λε­τα­ρια­κή φιλο­σο­φία και κοι­νω­νιο­λο­γία (μαρ­ξι­σμός), στις προ­λε­τα­ρια­κές οργα­νώ­σεις του τρό­που ζωής (συν­δι­κά­τα, συνε­ται­ρι­σμοί) έχου­με τα ισχυ­ρά βάθρα μιας και­νού­ριας, προ­λε­τα­ρια­κής κουλ­τού­ρας.»[5],

ενώ λίγο παρα­κά­τω επι­ση­μαί­νει:« Το χρο­νι­κό διά­στη­μα ανά­με­σα στην κατά­κτη­ση της δικτα­το­ρί­ας και την εγκα­θί­δρυ­ση του κομ­μου­νι­στι­κού συστή­μα­τος θα είναι για μας ανα­πό­φευ­κτα μακρό­χρο­νο. Η επο­χή αυτή δεν μπο­ρει και δεν πρέ­πει να μεί­νει χωρίς την κουλ­τού­ρα της.»[6]

Η σοβιε­τι­κή εμπει­ρία μας έδει­ξε το λαν­θα­σμέ­νο της άπο­ψης του Τρό­τσκι μιας και οι συσχε­τι­σμοί δεν ήταν υπέρ της ΕΣΣΔ για να στη­ρι­χτεί στοι­χειω­δώς το επι­χεί­ρη­μα περί «σύντο­μης μετα­βα­τι­κής περιό­δου». Επί­σης, η ταξι­κή πάλη διε­ξά­γε­ται και στον τομέα της κουλ­τού­ρας και μάλι­στα σε οξυ­μέ­νη μορ­φή σε συν­θή­κες ιμπε­ρια­λι­στι­κής περι­κύ­κλω­σης. Συνε­πώς, εσω­τε­ρι­κά και εξω­τε­ρι­κά έχεις να αντι­με­τω­πί­σεις τον πολι­τι­στι­κό σου αντί­πα­λο και η φιλο­λο­γία περί «παναν­θρώ­πι­νης» κουλ­τού­ρας σε οδη­γεί στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα σε παρο­πλι­σμό. Ακό­μα, είναι παρα­πλα­νη­τι­κή η δικαί­ω­ση, απο ανα­θε­ω­ρη­τι­κές και αστι­κές μελέ­τες, της τρο­τσκι­στι­κής αντί­λη­ψης που την παρου­σιά­ζουν ως μια διευ­ρυ­μέ­νη άπο­ψη για τα πολι­τι­στι­κά, μιας και στον αντί­πο­δα τοπο­θε­τούν, όχι τη λενι­νι­στι­κή αντί­λη­ψη, αλλά τις σεχτα­ρι­στι­κές θέσεις κατά βάση της ηγε­τι­κής ομά­δας του Προ­λετ­κούλτ και μετέ­πει­τα της ΡΑΠΠ, που δια­κρί­νο­νταν από μια στε­νή και στρε­βλή εργα­τί­στι­κη αντί­λη­ψη. Γι’ αυτό το λόγο κιό­λας το ΚΚΡ(μπ) με την από­φα­ση του 1932 απο­φά­σι­σε τη διά­λυ­ση τους. Συνε­πώς, οι ανα­ζη­τή­σεις της επο­χής περί «προ­λε­τα­ρια­κής κουλτούρας»(δεκαετία 20) και «σοσια­λι­στι­κού ρεαλισμού»(δεκαετία 30) γενι­κά στη­ρί­ζο­νταν σε μια ορθο­λο­γι­κό­τε­ρη βάση αν και χρειά­ζο­νται περισ­σό­τε­ρη διε­ρεύ­νη­ση ως όροι, ίσως και ως περιε­χό­με­νο, πράγ­μα το οποίο θα γίνει σε επό­με­νες αναρτήσεις.

Παρα­πο­μπές

[1] Τρό­τσκι Λεόν, Λογο­τε­χνία και Επα­νά­στα­ση, http://www.marxistbooks.gr/logotexn_h.htm [2] Το ίδιο [3] Το ίδιο [4] Βογιά­ζος Α., Σοσια­λι­σμός και Κουλ­τού­ρα, Α, Θεμέ­λιο, Αθή­να 1979, σελ. 27 [5] Το ίδιο, σελ 265 [6] Το ίδιο

Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από το ιστο­λό­γιο Mauroflight

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο