Γράφει η Άννεκε Ιωαννάτου //
«Έχουμε έρθει εδώ με τη συναίσθηση του μεγάλου χρέους που οφείλουμε στο λαό της Κούβας. Ποιά άλλη χώρα έχει να επιδείξει μεγαλύτερη ανιδιοτέλεια από την Κούβα στις σχέσεις της με την Αφρική;»
Νέλσον Μαντέλα, 26 Ιουλίου 1990
Η Αγκόλα
Επίσημα η Αγκόλα απέκτησε την ανεξαρτησία της το Νοέμβρη του 1975. Κι εδώ να δούμε το γεωγραφικό και ιστορικό περίγυρο. Η Αγκόλα ήταν αποικία της Πορτογαλίας. Τον Απρίλη του 1974 ανατράπηκε η φασιστική δικτατορία του Σαλαζάρ στην Πορτογαλία. Και φυσικά αυτό σήμανε άλλο ένα ταρακούνημα για τον καπιταλισμό στη γη. Τον Απρίλη του 1975 οι Αμερικάνοι πετάχτηκαν έξω από την Ινδοκίνα. Και σε μια σειρά άλλων χωρών μαίνονταν αντιιμπεριαλιστικοί αγώνες, σε αρκετές περιπτώσεις ένοπλοι. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις δεν ήθελαν να χάσουν και το νότιο τμήμα της Αφρικής μέσα στην πορεία της γενικευμένης κατάρρευσης αποικιών και στη συγκεκριμένη περίπτωση των πορτογαλικών. Επίσης στη Ναμίμπια ( Νοτιαδυτική Αφρική, πρώην γερμανική αποικία, στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο την κατέλαβε η Νοτιαφρική και τη διοικούσε έπειτα με εντολή της Κοινωνίας των Εθνών μέχρι μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν την προσάρτησε χωρίς διεθνή αναγνώριση) νοτίως της Αγκόλα μαινόταν ο αντιαποικιοκρατικός πόλεμος τις δεκαετίες ’70 και ’80. Όσο πλησίαζε η ημερομηνία της ανεξαρτητοποίησης της Αγκόλας εντείνονταν οι προσπάθειες να εγκατασταθεί μια κυβέρνηση μαριονέτα σ΄αυτή τη μεγάλη σε έκταση και πλουσιότατη αφρικανική χώρα. Διακυβευόταν το μέλλον όλης της Νοτίας Αφρικής, δηλαδή και το καθεστώς του απαρτχάιτ της Πραιτόρια. Η πρώτη μεγάλη εισβολή των νοτιοαφρικανικών στρατευμάτων στην Αγκόλα άρχισε τον Οκτώβρη του 1975. Δηλαδή ένα μήνα πριν την ανεξαρτησία της. Προχώρησαν μέσω της Ναμίμπιας που τότε ακόμα ήταν υπό την κατοχή τους. Ταυτόχρονα έγινε μια στρατιωτική επίθεση από το πρώην βελγικό Κονγκό προς το Νότο, αλλά και από Ανατολάς, μέσω της Ζάμπιας, έρχονταν στρατεύματα. Η Αγκόλα περικυκλώθηκε από εχθρικές δυνάμεις. Η κυβέρνηση Μομπούτου ήθελε να προσαρτήσει την αγκολέζικη επαρχία Καμπίνδα, πλούσια σε κοιτάσματα πετρελαίου και με μια ξεχωριστή δική της ιστορία: στην επαίσχυντη Συνδιάσκεψη του Βερολίνου το 1885 οι ευρωπαϊκές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις έδωσαν στον Βέλγο μονάρχη μια λωρίδα γης για να έχει το βελγικό Κονγκό πρόσβαση στη θάλασσα περνώντας σαν σφήνα μέσα από τις πορτογαλικές κτήσεις. Άλλωστε ο μονάρχης αυτός, Λέοπολδ ΙΙ, ιδρυτής και αφεντικό του Ελεύθερου Κράτους του Κονγκό που ήταν δικό του ιδιωτικό σχέδιο, είχε δηλώσει «Πρέπει να είμαστε και προσεκτικοί και επιδέξιοι και έτοιμοι για δράση…προκειμένου να αποκτήσουμε ένα μέρος αυτής της υπέροχης αφρικανικής τούρτας». Σαν αποτέλεσμα η Καμπίνδα χώρισε γεωγραφικά από την υπόλοιπη Αγκόλα. Επιπλέον αργότερα ανακαλύφθηκαν κοιτάσματα πετρελαίου στην Καμπίνδα. Ο σκοπός λοιπόν ήτανοι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις να κατακτήσουν την πρωτεύουσα Λουάνδα πριν ακόμα εγκατασταθεί η νέα κυβέρνηση με επικεφαλής το Λαϊκό Κίνημα για την Απελευθέρωση της Αγκόλας (MPLA) του Αουγκοστίνιο Νέτο, το πιο ισχυρό από τα κινήματα για την ανεξαρτησία και με την ευρύτερη λαϊκή βάση.
Η επιχείρηση «Καρλότα»
Στις δώδεκα παρά πέντε 650 Κουβανοί διεθνιστές εθελοντές μετά από επείγουσα παράκληση της προσωρινής κυβέρνησης της Αγκόλας εμπόδισαν τα νοτιοαφρικανικά σχέδια. Η διεθνιστική αποστολή πήρε το όνομα μιας Αφρικανής ηρωϊδας, της Καρλότα, σκλάβας στην Κούβα που είχε ηγηθεί δύο εξεγέρσεις ενάντια στην αποικιακή καταπίεση στην Κούβα. Το 1843 στη δεύτερη εξέγερση των σκλάβων στο μύλο ζάχαρης στο Τριουνβιράτο στην επαρχία Ματάνζας, την έπιασαν και τη σκότωσαν διαμελίζοντάς την. Συχνά η κουβανέζικη ηγεσία τονίζει τους δεσμούς με την Αφρική, επειδή μεγάλο μέρος του πληθυσμού έχει αφρικανική καταγωγή λόγω του αιώνων εμπορίου σκλάβων που έκαναν οι αποικιοκράτες. Μάλιστα ο Φιδέλ έχει πει κάποτε «είμαστε λατινοαφρικανικός λαός». Δεν είναι τυχαίο ότι οι πρώτοι εθελοντές με τον Τσε Γκεβάρα είχαν πέρα από τις ηρωϊκές επιδόσεις τους στην κουβανέζικη Επανάσταση, επιλεχθεί για το μαύρο δέρμα τους.
Ούτε πέντε μήνες αργότερα οι στρατιωτικές δυνάμεις της Νότιας Αφρικής, αλλά και του Ζαϊρ διώχθηκαν από το αγκολέζικο έδαφος από στο μεταξύ 36 000 Κουβανούς εθελοντές. Ακολούθησαν 10 χρόνια «χαμηλής έντασης πολεμικών πράξεων» ενάντια στο καινούργιο καθεστώς στην Αγκόλα του MPLA. Το 1987 νοτιαφρικανικά στρατεύματα άρχισαν τη δεύτερη μεγάλη εισβολή που κατέληξε στην συντριπτική τους ήττα το Μάρτη του 1988 με την μάχη του Κουίτο Κουαναβάλε, παλαιά αεροπορική βάση του ΝΑΤΟ στη Νότια Αγκόλα, μάχη ορόσημο στην ιστορία. Ξανά η κυβέρνηση της Αγκόλας είχε απευθύνει απεγνωσμένη έκκληση προς τα κουβανικά στρατεύματα. Η ανώτερη πολιτική και στρατιωτική διοίκηση της Κούβας αποφάσισε να συγκεντρώσει τις απαραίτητες δυνάμεις. Επαναλήφθηκε ο άθλος του 1975. Με τα λόγια του Φιδέλ Κάστρο: «Ένας ποταμός από στρατιωτικές μονάδες και πολεμικά μέσα διέσχισε τον Ατλαντικό και αποβιβάστηκε στη νότια ακτή της Αγκόλας, με μεγάλη ταχύτητα, για να επιτεθεί απο τα νοτιοδυτικά με κατεύθυνση τη Ναμίμπια ενώ, 800 χιλιόμετρα προς τα ανατολικά, επίλεκτες δυνάμεις προχώρησαν προς το Κουίτο Κουαναβάλε». Αυτή τη φορά είχαν συγκεντρωθεί 55 000 Κουβανοί στρατιώτες στην Αγκόλα που μαζί με τον αγκολέζικο στρατό και τις δυνάμεις της SWAPO (Οργάνωση του Λαού της Νοτιοδυτικής Αφρικής, δηλαδή της μετέπειτα Ναμίμπιας) κατάφεραν τον άθλο. Ορόσημο χαρακτήρισε τρία χρόνια αργότερα ο Νέλσον Μανδέλα τη μάχη του Κουίτο Κουαναβάλε μιλώντας στις 26 Ιουλίου του 1991 στο Ματάνζας της Κούβας γιορτάζοντας τα 38 χρόνια από την επίθεση στο στρατόπεδο της Μονκάδα, ελεύθερος πια και τρεις μήνες μετά την αποχώρηση των τελευταίων Κουβανών στρατιωτών από την Αγκόλα «Το Κουίτο Κουαναβάλε ήταν ένα ορόσημο στην ιστορία του αγώνα για την απελευθέρωση στη νότια Αφρική!» και «Η ήττα του ρατσιστικού στρατού στο Κουίτο Κουαναβάλε είναι που καθιστά δυνατή την παρουσία μου εδώ σήμερα!» Στο μεταξύ και η Ναμίμπια είχε κερδίσει την επίσημη ανεξαρτησία της το Μάρτη του 1991. Πράγματι, η διεθνιστική έμπρακτη αλληλεγγύη της Κούβας λειτούργησε σαν καταλύτης στα γεγονότα στο νότιο τμήμα της αφρικανικής ηπείρου. Από την άλλη πλευρά η νίκη αυτή είχε και ένα τονωτικό αντίκτυπο στην ίδια την Κούβα ενισχύοντας την επαναστατική διαδικασία εκεί που είχε επισκιαστεί από ένα σκάνδαλο. Η αλληλεγγύη της Κούβας στην απελευθέρωση της Αφρικής ήταν ένας πραγματικός καταλύτης, μοναδικό παράδειγμα έμπρακτης αλληλεγγύης στην ιστορία. Η ανιδιοτέλεια των Κουβανών μαχητών που είχαν καταλάβει όσο κανένας τη σημασία του παγκόσμιου αντιιμπεριαλιστικού αγώνα, ήταν πρωτόγνωρο φαινόμενο και γι αυτό θέλω να κλείσω με τα λογία του Νέλσον Μανδέλα «Έχουμε έρθει εδώ με τη συναίσθηση του μεγάλου χρέους που οφείλουμε στο λαό της Κούβας. Ποιά άλλη χώρα έχει να επιδείξει μεγαλύτερη ανιδιοτέλεια από την Κούβα στις σχέσεις της με την Αφρική;»
Πηγές:
-El Segundo frente del Che en el Congo, Historia del Batallón Patricio Lumumba, Jorge Risquet Valdés, Casa Editora Abril, La Habana
-How far we slaves have come!, Nelson Mandela, Fidel Castro, Εκδόσεις “Pathfinder” (στα ελληνικά υπάρχει μια έκδοση με αποσπάσματα με τον τίτλο «Κούβα και Αφρική: Η συμβολή της Κούβας στην υπόθεση της απελευθέρωσης της Αφρικής, Εκδ. «Διεθνές Βήμα»)
-Misiones en Conflicto, La Habana, Washington y África 1959–1976, Piero Gleijeses, Editorial de Ciencias Sociales
-Visions of Freedom, Havana, Washington, Pretoria and the Struggle for Southern Africa 1976–1991, Piero Gleijeses, The University of North Carolina Press
-Cuba & Angola, Fighting for Africa’s Freedom and Our Own, εκδ. “Pathfinder”
-Ερνέστο Γκεβάρα, γνωστός και ως ΤΣΕ, Πάκο Ιγνάσιο Ταϊμπο ΙΙ, Εκδ. «Κέδρος»
-Verdeel en Heers, De deling van Afrika 1880–1914, H.L. Wesseling, Εκδ.Bert Bakker, Amsterdam
(Το πρώτο μέρος ΕΔΩ)