Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΤΟ «ΑΛΛΟ ΜΙΣΟ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ»

Μια περι­ή­γη­ση στο βιβλίο «Γυναί­κες στην Κού­βα, μια επα­νά­στα­ση μέσα στην επανάσταση»

Γρά­φει η Άννε­κε Ιωαν­νά­του //

Το ως άνω βιβλίο υπο­γρά­φουν οι Βίλ­μα Εσπίν, Ασέ­λα ντε λος Σάντος και Γιο­λά­ντα Φερέρ και κυκλο­φό­ρη­σε πρό­σφα­τα στα ελλη­νι­κά από τις εκδό­σεις «Διε­θνές Βήμα», μετα­φρα­σμέ­νο και επι­με­λη­μέ­νο από τους Λου­κία Κων­στα­ντί­νου, Μαρία Πλέσ­σα, Κώστα Σανί­δα και Νατά­σα Τερ­λε­ξή. Περι­λαμ­βά­νε­ται ένα πολύ πλού­σιο και ιστο­ρι­κά ιδιαί­τε­ρα ενδια­φέ­ρον φωτο­γρα­φι­κό υλι­κό που παίρ­νει τον ανα­γνώ­στη με εικό­νες στο συναρ­πα­στι­κό ταξί­δι της «επα­νά­στα­σης μέσα στην επα­νά­στα­ση» των γυναι­κών της Κού­βας. Τέσ­σα­ρεις χάρ­τες της Κού­βας κατα­το­πί­ζουν τον ανα­γνώ­στη στο χώρο των επα­να­στα­τι­κών γεγο­νό­των της δεκα­ε­τί­ας του 1950, ενώ ένα χρο­νο­λό­γιο τον κατα­το­πί­ζει στο χρό­νο. Ένα γλωσ­σά­ριο προ­σώ­πων, οργα­νώ­σε­ων και γεγο­νό­των  προ­σφέ­ρει ένα απα­ραί­τη­το ιστο­ρι­κό υλι­κό. Οι εισα­γω­γές στο κάθε μέρος του βιβλί­ου δίνουν ένα σύντο­μο διε­θνές ιστο­ρι­κό πλαί­σιο που βοη­θά­ει τον ανα­γνώ­στη να κατα­λά­βει σε μεγα­λύ­τε­ρο βάθος τη σημα­σία της κου­βα­νι­κής επα­νά­στα­σης. Στις πρώ­τες σελί­δες μπο­ρεί να δια­βά­σει το «ποιόν» των τριών επα­να­στα­τριών συγ­γρα­φέ­ων, γυναι­κών των πρώ­των ωρών της επα­νά­στα­σης από τις οποί­ες η Βίλ­μα Εσπίν έχει πεθά­νει αφή­νο­ντας ένα μεγά­λο ριζο­σπα­στι­κό έργο για τη χει­ρα­φέ­τη­ση των γυναι­κών της Κούβας.

Γυναί­κα και επανάσταση

Η Εισα­γω­γή της Μέρι-Αλις Γουό­τερς  ξεκι­νά­ει με δύο απο­σπά­σμα­τα, ένα από ομι­λία του Φιντέλ Κάστρο τονί­ζο­ντας ότι η συμ­με­το­χή των γυναι­κών στην επα­νά­στα­ση είναι μια επα­νά­στα­ση μέσα στην επα­νά­στα­ση και ότι αυτό είναι και το πιο επα­να­στα­τι­κό πράγ­μα. Το άλλο είναι του Φρί­ντριχ ‘Ενγκελς που ήδη το 1885 είχε δηλώ­σει ότι «η ισό­τη­τα μετα­ξύ ανδρών και γυναι­κών μπο­ρεί να γίνει πραγ­μα­τι­κό­τη­τα μόνο όταν καταρ­γη­θεί η εκμε­τάλ­λευ­ση και των δύο από το κεφά­λαιο και η ιδιω­τι­κή εργα­σία στο σπί­τι έχει μετα­τρα­πεί σε δημό­σια βιο­μη­χα­νία». Στο βιβλίο μνη­μο­νεύ­ο­νται και τα εξής λόγια του Μαρξ: «Όποιος γνω­ρί­ζει κάτι από ιστο­ρία, γνω­ρί­ζει επί­σης ότι οι μεγά­λες κοι­νω­νι­κές επα­να­στά­σεις είναι αδύ­να­τες χωρίς τη ζύμω­ση μετα­ξύ των γυναι­κών. Η κοι­νω­νι­κή πρό­ο­δος μπο­ρεί επα­κρι­βώς να μετρη­θεί από την κοι­νω­νι­κή θέση του [γυναι­κεί­ου φύλου].  Άλλω­στε, πριν ακό­μα από τους Μαρξ-Ένγκελς ο Γάλ­λος ουτο­πι­κός σοσια­λι­στής Σεν-Σιμόν είχε τονί­σει ότι η θέση της γυναί­κας στην κοι­νω­νία είναι βαρό­με­τρο για το βαθ­μό του πολι­τι­σμού αυτής της κοι­νω­νί­ας και ο Λένιν, του οποί­ου στο βιβλίο ανα­φέ­ρε­ται ενα από­σπα­σμα σχε­τι­κά με το γυναι­κείο ζήτη­μα, θεω­ρού­σε ότι δεν μπο­ρεί να γίνει επα­να­στα­τι­κή αλλα­γή σε μια κοι­νω­νία χωρίς την ενερ­γή συμ­με­το­χή των γυναι­κών. Λογι­κό, για­τί πώς θα κάνεις ριζι­κές αλλα­γές χωρίς το μισό πλη­θυ­σμό;  Το βιβλίο απο­τε­λεί­ται από δύο μέρη στα οποία δια­νύ­ε­ται η από­στα­ση από το Σαντιά­γο ντε Κού­βα και τον επα­να­στα­τι­κό στρα­τό ώς τη γέν­νη­ση της Ομο­σπον­δί­ας Γυναι­κών Κού­βας. Μέσα από συνε­ντεύ­ξεις οι τρεις γυναί­κες εξι­στο­ρούν την ιστο­ρία τους που δεν είναι άλλη από την ιστο­ρία της ίδιας της επα­νά­στα­σης. Μιλούν εφ’ όλης της ύλης και ιδιαί­τε­ρα για το γυναι­κείο κίνη­μα στην Κού­βα. Διη­γού­νται την ιστο­ρία από πρώ­το χέρι από τις πρώ­τες μέρες της παρα­νο­μί­ας των επα­να­στα­τών στην ανα­το­λι­κή επαρ­χία περ­νώ­ντας από τα υπεύ­θυ­να πόστα που ανέ­λα­βαν στο Δεύ­τε­ρο Ανα­το­λι­κό Μέτω­πο του Επα­να­στα­τι­κού Στρα­τού μέχρι και την ήττα της δικτα­το­ρί­ας του Μπα­τί­στα τις πρώ­τες μέρες του Γενά­ρη 1959. «Στο Δεύ­τε­ρο Μέτω­πο,» θα πει η Βίλ­μα Εσπίν, «όταν μάθα­με αυτό που είχαν ζήσει οι αγρό­τες, κατα­λά­βα­με ότι οι αλλα­γές έπρε­πε να είναι πολύ μεγά­λες. Μπαί­να­με λίγο λίγο στον μαρ­ξι­στι­κό δρό­μο, χωρίς καθό­λου αντι­πα­ρα­θέ­σεις»… «Το Σεπτέμ­βρη του 1958 ο Φιντέλ είχε οργα­νώ­σει την πρώ­τη γυναι­κεία μονά­δα μάχης του Αντάρ­τι­κου Στρα­τού, τη Διμοι­ρία Μαριά­να Γκραν­χά­λες. …Ήταν μια εξαί­ρε­τη στιγ­μή στην ιστο­ρία της συμ­με­το­χής της γυναί­κας στην επα­νά­στα­ση». Ο Φιντέλ ήταν πεπει­σμέ­νος για τις στρα­τιω­τι­κές ικα­νό­τη­τες των γυναι­κών. Αρχές του 1959 είχε πει τα εξής χαρα­κτη­ρι­στι­κά λόγια: «Έχει απο­δει­χθεί ότι στην Κού­βα δεν μάχο­νται μόνο οι άντρες, αλλά μάχο­νται επί­σης και οι γυναί­κες. Η καλύ­τε­ρη από­δει­ξη είναι η Διμοι­ρία Μαριά­να Γκραν­χά­λες που τόσο δια­κρί­θη­κε σε πολυά­ριθ­μες μάχες. Οι γυναί­κες είναι τόσο τέλειοι στρα­τιώ­τες όσο και οι καλύ­τε­ροι άντρες στο στράτευμα…Όταν σε έναν λαό οι γυναί­κες μπο­ρούν να μάχο­νται πλάι στους άντρες, αυτός ο λαός είναι αήτ­τη­τος… […] Και εσείς οι νεα­ρές γυναί­κες που βλέ­πω εκεί με τα φορέ­μα­τά σας στο­λι­σμέ­να με τα μαυ­ρο­κόκ­κι­να δια­κρι­τι­κά της 26ης Ιού­λη, σας ζητώ επί­σης να μάθε­τε να χει­ρί­ζε­στε όπλα» μιλώ­ντας κατά τ’ άλλα και για τις προ­κα­τα­λή­ψεις που αρχι­κά έπρε­πε να κατα­πο­λε­μη­θούν για να ξεπε­ρα­στούν. Αλλά και σε πολ­λούς άλλους τομείς της κοι­νω­νί­ας έπρε­πε να σπά­σει ο απο­κλει­σμός των γυναικών.

Η δημιουρ­γία της Ομο­σπον­δί­ας Γυναι­κών Κούβας

Η Ασέ­λα ντε λος Σάντος διη­γεί­ται, πώς το γυναι­κείο κίνη­μα είχε αρχί­σει να κυο­φο­ρεί­ται από τους πρώ­τους μήνες της νίκης της επα­νά­στα­σης. Γυναί­κες υπήρ­χαν σε αρκε­τές οργα­νώ­σεις, αλλά και μέσα στον παρά­νο­μο αγώ­να. Θέμα ήταν να συγκε­ντρώ­σουν όλες τις προ­ο­δευ­τι­κές γυναι­κεί­ες δυνά­μεις σε μία οργά­νω­ση. Η Βίλ­μα Εσπίν ήταν εκεί­νη που πρω­το­στά­τη­σε σ’ αυτή την προ­σπά­θεια. Ήταν ευρύ­τε­ρα ανα­γνω­ρι­σμέ­νη σαν επα­να­στά­τρια και είχε πολ­λές αρε­τές. Στις σελί­δες του βιβλί­ου η Ασέ­λα εξι­στο­ρεί με γλα­φυ­ρό­τη­τα την πορεία πρός την ίδρυ­ση τελι­κά της Ομο­σπον­δί­ας. Με τα λόγια της Ασέ­λας: «Έπρε­πε να γίνει πολι­τι­κή δου­λειά μετα­ξύ των γυναι­κών, διό­τι ήταν το πιο υπο­βαθ­μι­σμέ­νο κομ­μά­τι του πλη­θυ­σμού, το πιο εκμε­ταλ­λευό­με­νο. Εκεί­νη την επο­χή δε μιλού­σα­με με όρους ισό­τη­τας της γυναί­κας. Ανα­φε­ρό­μα­σταν στο ότι οι γυναί­κες ήταν νοι­κο­κυ­ρές, περιο­ρι­σμέ­νες απο­κλει­στι­κά στην ενα­σχό­λη­ση με τις οικια­κές εργα­σί­ες, υπο­βαθ­μι­σμέ­νες και αντι­κεί­με­να δια­κρί­σε­ων. Υπήρ­χε ανά­γκη να εντα­χτούν στην κοι­νω­νία και την εργα­σία. Οι διά­φο­ρες ομά­δες και σύλ­λο­γοι γυναι­κών που υπήρ­χαν πλη­σί­α­σαν τη Βίλ­μα με στό­χο να επι­τευ­χθεί η ενό­τη­τα όλων σε μία και μονα­δι­κή οργά­νω­ση». Τελι­κά η Ομο­σπον­δία Γυναι­κών Κού­βας ιδρύ­ε­ται στις 23 Αυγού­στου του 1960.

Ο δρό­μος προς μαρ­ξι­στι­κές αντιλήψεις

Η ίδια η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα οδή­γη­σε τους επα­να­στά­τες από τον εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό αγώ­να στο μαρ­ξι­σμό. Οι ιδέ­ες για ισό­τη­τα, χει­ρα­φέ­τη­ση του λαού, κατάρ­γη­ση των ταξι­κών δια­φο­ρών δεν θα μπο­ρού­σαν να οδη­γή­σουν αλλού. Έτσι η Βίλ­μα θα πει ότι δεν είχε δια­βά­σει το Κομ­μου­νι­στι­κό Μανι­φέ­στο, αλλά ότι εξέ­φρα­ζε τις από­ψεις της για κοι­νω­νι­κή δικαιο­σύ­νη. Αυτό έκα­ναν κι άλλοι φτά­νο­ντας σε συμπε­ρά­σμα­τα που στο τέλος οδή­γη­σαν σε μια μαρ­ξι­στι­κή ανα­ζή­τη­ση: «Εγώ δεν είχα πολ­λές γνώ­σεις των βάσε­ων του μαρξισμού.Όμως με τον και­ρό ταυ­τι­ζό­μα­σταν με τις μαρ­ξι­στι­κές προ­σεγ­γί­σεις, ιδιαί­τε­ρα καθώς απο­κτού­σα­με, μέσα στον αγώ­να, ολο­έ­να περισ­σό­τε­ρες επα­φές με τους αγρό­τες του Δεύ­τε­ρου Μετώ­που. Θα έλε­γα ότι στη μεγά­λη μας πλειο­ψη­φία –όσοι ήμα­σταν πανε­πι­στη­μια­κοί φοι­τη­τές όπως εγώ, μέχρι και εκεί­νοι που ήταν αναλ­φά­βη­τοι όπως ήταν πολ­λοί από τους αγρό­τες – στα­δια­κά βαδί­σα­με προ­ο­δευ­τι­κά σε αυτή την κατεύ­θυν­ση από απλή ανά­γκη». Μ’ αυτά τα απλά και ειλι­κρι­νά λόγια η Βίλ­μα Εσπίν έθι­ξε την ουσία μιας συνει­δη­σια­κής εξέ­λι­ξης και ξέρου­με ότι, όταν οι επα­να­στα­τι­κές ιδέ­ες κερ­δί­σουν τη μάζα, γίνο­νται μια τερά­στια υλι­κή δύνα­μη. Οι συνε­ντεύ­ξεις στο βιβλίο έλα­βαν μέρος σε δια­φο­ρε­τι­κές χρο­νι­κές στιγ­μές και αντι­προ­σω­πεύ­ουν από μόνες τους μια ιστο­ρία. Η συνέ­ντευ­ξη με την Ιολά­ντα Φερέρ, γενι­κή γραμ­μα­τέα της Ομο­σπον­δί­ας μέχρι το 2007, χρειά­στη­κε 17 ολό­κλη­ρα χρό­νια για να ολο­κλη­ρω­θεί και πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε στη διάρ­κεια περιο­δειών στις επαρ­χί­ες. Τυπώ­θη­κε το 2001 με αφορ­μή τις εκδη­λώ­σεις γύρω από την 40η επέ­τειο της ίδρυ­σης της Ομο­σπον­δί­ας Γυναι­κών της Κού­βας. Η Φερέρ τόνι­σε ότι από την πρώ­τη μέρα κιό­λας της επα­νά­στα­σης άρχι­ζε να αλλά­ζει το τι σημαί­νει να είσαι γυναί­κα και άρχι­σαν να χάνουν έδα­φος οι προκαταλήψεις.

Το βιβλίο είναι γεμά­το από αυθε­ντι­κά ντο­κου­μέ­ντα και οι αφη­γή­σεις είναι εξαι­ρε­τι­κά ζωντα­νές, ένα υλι­κό από πρώ­το χέρι που ρέει σαν το μεγά­λο ποτά­μι της ιστο­ρί­ας για το οποίο μιλούν οι συντε­λε­στές της. Ο ανα­γνώ­στης δια­βά­ζο­ντας, θα μάθει πολ­λά  για την ιστο­ρία της σοσια­λι­στι­κής επα­νά­στα­σης της Κούβας.