Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Κάτσμαν εναντίον «αριστερών» καλλιτεχνών

Γρά­φει ο Πανα­γιώ­της Μανιά­της //

Ο γραμ­μα­τέ­ας της A.P.R.R.*, Ευγέ­νι Κάτσμαν, στο άρθρο του στο περιο­δι­κό «Ζιζν Ιστ­κούβ­να», με τίτλο «Τι έχουν να απα­ντή­σουν», ασκεί πολε­μι­κή στους καλ­λι­τε­χνι­κούς του αντι­πά­λους, γρά­φο­ντας ότι πριν ιδρυ­θεί η A.P.R.R. οι ζωγρά­φοι που απο­κα­λού­νταν επα­να­στά­τες της «αρι­στε­ράς», ήταν οι φου­του­ρι­στές, οι σου­πρε­μα­τι­στές, οι κυβι­στές και οι σεζα­νι­στές, και τους ρεα­λι­στές ζωγρά­φους τους ονό­μα­ζαν «δεξιούς» που σήμαι­νε αντε­πα­να­στά­τες, ή κάτι ξένο «προς την επα­νά­στα­ση». Θεω­ρεί ότι οι «αρι­στε­ροί» ζωγρά­φοι, είχαν απο­κτή­σει τερά­στια εξου­σία καθώς είχαν τη διεύ­θυν­ση όλων των καλ­λι­τε­χνι­κών υπη­ρε­σιών στη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση και διηύ­θη­ναν τις καλ­λι­τε­χνι­κές σχο­λές επη­ρε­ά­ζο­ντας την αγο­ρά έργων. Έτσι οργά­νω­σαν τα δικά τους μου­σεία, λαν­σά­ρο­ντας μέσα σε μια δεκα­ε­τία μια τερά­στια ποσό­τη­τα από τη φιλο­λο­γία τους, έχο­ντας ό,τι ήταν ανθρώ­πι­να δυνατό.

''New Lef'' 2, 1928

”New Lef” 2, 1928

Ανα­ρω­τιέ­ται τι έδω­σαν αυτοί οι «αρι­στε­ροί» ζωγρά­φοι για να απα­ντή­σει τίπο­τα ή σχε­δόν τίπο­τα. Αυτό το εξη­γεί λέγο­ντας ότι οι «maîtres» των «αρι­στε­ρών» ήταν οι Πικά­σο, Σεζάν, Ματίς, Μαρι­νέ­τι και άλλοι, που ήταν οι ιδε­ο­λό­γοι των μικρο­ο­μά­δων και των δια­νο­ού­με­νων αστών, της περιό­δου έντα­σης του καπι­τα­λι­σμού των νευ­ρω­τι­κών αντι­φά­σε­ων, της περιό­δου όπου «το σφυ­ρί του καπι­τα­λι­στι­κού αντα­γω­νι­σμού σφυ­ρη­λά­τι­σε την ατο­μι­κι­στι­κή συνεί­δη­ση». Γι’ αυτό και με τον δια­νο­ου­με­νι­σμό και τον ατο­μι­σμό τους δεν είναι χρή­σι­μοι στη σοσια­λι­στι­κή οικο­δό­μη­ση. Έτσι όταν η επα­νά­στα­ση άρχι­σε να ενδια­φέ­ρε­ται για την «τέχνη της», απο­μά­κρυ­νε τους «αρι­στε­ρούς» στα­σια­στές επι­ση­μαί­νο­ντας έντο­να την ανά­γκη του ρεα­λι­σμού, και ιδιαί­τε­ρα της A.P.R.R.

Ακό­μα πιστεύ­ει ότι υπάρ­χουν οι ζωγρά­φοι των μαζών και οι ζωγρά­φοι των μικρού­τσι­κων ομά­δων. Οι ρεα­λι­στές ανή­κουν στην πρώ­τη κατη­γο­ρία και μάλι­στα οι ζωγρά­φοι της A.P.R.R., κάτω από τη σημαία του ηρω­ι­κού ρεα­λι­σμού, είναι οι ζωγρά­φοι της εργα­τι­κής και της αγρο­τι­κής μάζας. Τέλος, δίνει και τη δική του εκδο­χή για το ρεα­λι­σμό λέγο­ντας ότι είναι η αλή­θεια, το πραγ­μα­τι­κό, δοσμέ­να με ταλέ­ντο και μαε­στρία, και θεω­ρεί ότι «η τέχνη ανή­κει στο Λαό», γι’ αυτό και πρέ­πει να εισχω­ρεί με τις πιο βαθιές της ρίζες στο χώρο της πλα­τιάς εργα­τι­κής μάζας και πρέ­πει να είναι κατα­νοη­τή από τις μάζες που θα την αγαπούν.

Στον Κάτσμαν, απα­ντά ο Μπο­ρίς Αρβά­τοφ, πιστεύ­ο­ντας πως οι «Απρ­ρι­στές» είναι ικα­νοί να παρα­πλα­νή­σουν πολ­λούς εργά­τες. Γι’ αυτό και θεω­ρεί ότι είναι απα­ραί­τη­τη μια ανοι­χτή συζή­τη­ση με αυτούς που θέλουν να πασά­ρουν για προ­λε­τα­ρια­κή Τέχνη, ή κάτι σχε­τι­κό με αυτή, μερι­κές χοντρο­κομ­μέ­νες απο­μι­μή­σεις της αστι­κής τέχνης.

Ο Αρβά­τοφ ξεκι­νά το άρθρο του γρά­φο­ντας πως ο Κάτσμαν βάζει τα εξής δυο ζητήματα:

1) Οι ονο­μα­ζό­με­νοι «αρι­στε­ροί» καλ­λι­τέ­χνες είχαν όλη την επί­ση­μη υπο­στή­ρι­ξη, όλες τις δυνα­τό­τη­τες και δεν έκα­ναν τίποτα.

2) Η A.P.R.R., με το «καβα­λέ­το και το πινέ­λο», τα έκα­νε σχε­δόν όλα.

Αρχί­ζει από το πρώ­το, επι­ση­μαί­νο­ντας ότι ο Κάτσμαν λαν­θα­σμέ­να απα­ριθ­μεί μόνο τους ζωγρά­φους και συγκα­τα­λέ­γει στους «αρι­στε­ρούς» όλους όσους πήγαν πιο μακριά από τον ιμπρεσ­σιο­νι­σμό του σαλο­νιού. Αυτά τα ρεύ­μα­τα που ανα­φέ­ρει ήταν γύρω στο 1913–14. Συνε­χί­ζει, λέγο­ντας ότι το «αρι­στε­ρό» κίνη­μα είναι ένα πολύ καθο­ρι­σμέ­νο φαι­νό­με­νο. Είναι η αγκι­τά­τσια-βιο­μη­χα­νι­σμός στην Τέχνη, που είναι το πιο δυνα­τό παρα­κλά­δι της προ­λε­τα­ρια­κής τέχνης, υπη­ρε­τώ­ντας τους αντι­κει­με­νι­κούς της σκο­πούς, διά μέσου του βιο­μη­χα­νι­σμού και της κολε­κτι­βο­ποί­η­σης των παρα­γω­γι­κών σχέ­σε­ων. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, οι βιο­μη­χα­νι­στές είχαν την επί­ση­μη βοή­θεια στο βιο­μη­χα­νι­κό τομέα όταν δεν μπο­ρού­σε να γίνει τίπο­τα, λέει. Γι’ αυτό το λόγο, τα καλύ­τε­ρα στε­λέ­χη της βιο­μη­χα­νι­στι­κής τέχνης προ­σέ­φε­ραν δημό­σια υπη­ρε­σία μέσα απ’ τη λογο­τε­χνία, το θέα­τρο και τον κινη­μα­το­γρά­φο, εκεί όπου χρειά­ζο­νταν λιγό­τε­ρες τεχνι­κές εγκα­τα­στά­σεις, όπως και στην αρχι­τε­κτο­νι­κή, όπου υπήρ­χε ανοι­χτός ορί­ζο­ντας για την ανοικοδόμηση.

Έπει­τα στα­χυο­λο­γεί τα απο­τε­λέ­σμα­τα των «αρι­στε­ρών» ανα­φέ­ρο­ντας ότι:

  1. Στη λογο­τε­χνία, όλη η ’’σοβα­ρή’’ ποί­η­ση, χωρίς εξαί­ρε­ση είναι των βιο­μη­χα­νι­στών ή επη­ρε­ά­στη­κε από αυτούς.
  2. Η πρό­ζα που δεν είναι μέτρια εξε­λίσ­σε­ται προς συτή την κατεύ­θυν­ση, χωρίς να έχει στα­μα­τή­σει η εξέ­λι­ξή της (Μαγια­κόφ­σκι, Ασέ­γιεφ, Τρε­τια­κώφ, Κρου­τσό­νυχ, Παστερ­νάκ, Τιχό­νωφ, Ζαχά­ρωφ, Μπά­μπελ, Έρε­μπουργκ, Σελ­βίν­σκι, Βεσιό­λι και άλλοι…).
  3. Στο θέα­τρο, που η εξέ­λι­ξή του ήταν τερά­στια μετά τον Οκτώ­βρη δεν υπάρ­χει ούτε μια κατά­κτη­ση που να προ­έρ­χε­ται από τους «δεξιούς». Επη­ρε­α­σμέ­νο από τους «αρι­στε­ρούς» (Μέγιερ­χολντ, Αïζεν­στάιν, Φόρεγ­γερ, Ράντλωφ, Σχεμ­τσούζ­χνι) τρό­μα­ξε τους ακα­δη­μαϊ­κούς που αντι­προ­σώ­πευαν την πιο χαμη­λή μορ­φή του νατουραλισμού.
  4. Στα φιλμ-αγκι­τά­τσια, από τον βιο­μη­χα­νί­στα Αϊζεν­στάιν, και στα φιλμ-ντο­κου­μέ­ντα από τον βιο­μη­χα­νί­στα Βερ­τώφ βρί­σκε­ται η πρό­ο­δος· ελά­χι­στοι είναι οι «δεξιοί» στον κινηματογράφο.
  5. Στην αρχι­τε­κτο­νι­κή, τα προ­σχέ­δια και η εργα­σία των Βέσ­νιν, Λαντόφ­σκι, Γκίντσ­μπουργκ και άλλων, κάθε μέρα παρα­με­ρί­ζουν τα προ­σχέ­δια των «δεξιών»· εδώ πιστεύ­ει ότι ο θρί­αμ­βος των βιο­μη­χα­νι­στών είναι αναμφισβήτητος.
  6. Στις εικα­στι­κές τέχνες, οι βιο­μη­χα­νι­στές συγκρού­στη­καν με την καθυ­στέ­ρη­ση της βιο­μη­χα­νί­ας και με την οικο­νο­μι­κή ανε­πάρ­κεια του κράτους.
  7. Στους τομείς που δεν απαι­τού­νται μεγά­λες τεχνι­κές εγκα­τα­στά­σεις, π.χ. στις αφί­σες της ROSTA το φωτο­μο­ντάζ, στη σκη­νο­γρα­φία (Πόπο­βα, Στε­πά­νο­βα, οι Στέν­μπεργκ, κλπ.), στην τυπο­γρα­φία (Λυσίν­σκι, Ρον­τσέν­κο κλπ.) δημιουρ­γή­θη­κε ένα ολό­κλη­ρο στυλ του μοντάζ· εκεί τυπώ­θη­κε και το άρθρο του Κάτσμαν.

Παρα­τη­ρεί ότι όλα αυτά έγι­ναν μέσα σ’ ένα κλί­μα: α) απί­στευ­των αμφι­βο­λιών για τους αντι­κει­με­νι­κούς σκο­πούς των «αρι­στε­ρών», β) πλή­ρους «ακα­τα­νοη­σί­ας, όχι μόνο από μέρους των υπεύ­θυ­νων της βιο­μη­χα­νί­ας αλλά και των Αππρι­στών σαν τον Κάτσμαν. Άρα θεω­ρεί λαν­θα­σμέ­νο το επι­χεί­ρη­μα περί βοήθειας.

Evgeny Katsman, ''Fisher-kolkhozniks''

Evgeny Katsman, ”Fisher-kolkhozniks”

Στη συνέ­χεια, εξη­γεί ότι η εμφά­νι­ση και η ύπαρ­ξη της A.P.R.R. οφείλεται:

  1. Στις παρα­δο­σια­κές πανάρ­χαιες μεθό­δους, (ο λεγό­με­νος Ρεα­λι­σμός υπάρ­χει από τον 14ο αιώνα).
  2. Στις λεγό­με­νες τεχνι­κές (βιο­γρα­φι­κού χαρα­κτή­ρα κλπ.)
  3. Στο ότι περιο­ρί­ζουν τον ρεα­λι­σμό στην πιο χαμη­λή μορ­φή του, το νατουραλισμό.
  4. Στην όχι φανε­ρή αλλά ιδε­ο­λο­γι­κή βοή­θεια των κρα­τι­κών και συν­δι­κα­λι­στι­κών οργα­νώ­σε­ων, που χαρα­κτη­ρί­ζο­νται για τον μεγά­λο αισθη­τι­κό συντη­ρη­τι­σμό τους, που προ­έρ­χε­ται από την προη­γού­με­νη εκπαίδευση.
  5. Στην ασή­μα­ντη κατά­κτη­ση των «Μέσων και εργα­λεί­ων παρα­γω­γής» (το καβα­λέ­το και το πινέ­λο) που ο Κάτσμαν το θεω­ρεί κατόρθωμα.
  6. Στη μεγά­λη ανά­πτυ­ξη της Ν.Ε.Π. ή μάλ­λον στις εμπο­ρι­κές ανταλ­λα­γές, που ευνο­ούν τις κλει­στές ατο­μι­κι­στι­κές σχέ­σεις και το ανά­λο­γο γού­στο (καδρά­κια στο σπί­τι, το μου­σείο ή έκθε­ση κλπ.).
  7. Στην αδυ­να­μία να οργα­νω­θεί σύμ­φω­να με ένα πλά­νο η υλι­κή κουλ­τού­ρα της κοι­νω­νί­ας στα επό­με­να χρό­νια, η αδυ­να­μία να δοθεί θέση για τους βιο­μη­χα­νι­στές καλ­λι­τέ­χνες όχι σαν σχε­δια­στές, αλλά σαν κατασκευαστές.
  8. Στην απου­σία της έγχρω­μης φωτο­γρα­φί­ας και κινη­μα­το­γρά­φου, που θα αχρή­στευε και θα έκα­νε ακα­τα­νό­η­το το να ζωγρα­φί­ζουν τη ζωή των χωρών της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης, ή άλλα πράγ­μα­τα στο ίδιο στυλ.
  9. Στην πολι­τι­στι­κή καθυ­στέ­ρη­ση της παλιάς Ρωσί­ας που δεν έχει ακό­μη ξεπεραστεί.

Κατα­λή­γει λέγο­ντας ότι σε οποια­δή­πο­τε χώρα της Δυτι­κής Ευρώ­πης και με οποια­δή­πο­τε επα­νά­στα­ση, θα ήταν ακα­τα­νό­η­τες οργα­νώ­σεις σαν την

A.P.R.R. και ότι οι «Απρ­ρι­στές» είναι κατα­λη­πτοί, όχι για­τί έκα­ναν την τέχνη κατα­λη­πτή, αλλά για­τί την υπο­βί­βα­σαν στις μέχρι πριν συνη­θι­σμέ­νες μορφές.

* A.P.R.R.(Εταιρεία Καλ­λι­τε­χνών της Επα­να­στα­τι­κής Ρωσί­ας). Εικα­στι­κή ομά­δα ενώ αντί­στοι­χες οργα­νώ­σεις υπήρ­χαν και στις άλλες τέχνες. Η αντί­λη­ψή τους περί Τέχνης επι­κρά­τη­σε τη δεκα­ε­τία του 30. Έκτο­τε αρκε­τά στε­λέ­χη τους προ­ω­θή­θη­καν σε υπεύ­θυ­νες, καθο­δη­γη­τι­κές καλ­λι­τε­χνι­κές θέσεις.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο