Γράφει ο Παναγιώτης Μανιάτης //
Ο γραμματέας της A.P.R.R.*, Ευγένι Κάτσμαν, στο άρθρο του στο περιοδικό «Ζιζν Ιστκούβνα», με τίτλο «Τι έχουν να απαντήσουν», ασκεί πολεμική στους καλλιτεχνικούς του αντιπάλους, γράφοντας ότι πριν ιδρυθεί η A.P.R.R. οι ζωγράφοι που αποκαλούνταν επαναστάτες της «αριστεράς», ήταν οι φουτουριστές, οι σουπρεματιστές, οι κυβιστές και οι σεζανιστές, και τους ρεαλιστές ζωγράφους τους ονόμαζαν «δεξιούς» που σήμαινε αντεπαναστάτες, ή κάτι ξένο «προς την επανάσταση». Θεωρεί ότι οι «αριστεροί» ζωγράφοι, είχαν αποκτήσει τεράστια εξουσία καθώς είχαν τη διεύθυνση όλων των καλλιτεχνικών υπηρεσιών στη Σοβιετική Ένωση και διηύθηναν τις καλλιτεχνικές σχολές επηρεάζοντας την αγορά έργων. Έτσι οργάνωσαν τα δικά τους μουσεία, λανσάροντας μέσα σε μια δεκαετία μια τεράστια ποσότητα από τη φιλολογία τους, έχοντας ό,τι ήταν ανθρώπινα δυνατό.
Αναρωτιέται τι έδωσαν αυτοί οι «αριστεροί» ζωγράφοι για να απαντήσει τίποτα ή σχεδόν τίποτα. Αυτό το εξηγεί λέγοντας ότι οι «maîtres» των «αριστερών» ήταν οι Πικάσο, Σεζάν, Ματίς, Μαρινέτι και άλλοι, που ήταν οι ιδεολόγοι των μικροομάδων και των διανοούμενων αστών, της περιόδου έντασης του καπιταλισμού των νευρωτικών αντιφάσεων, της περιόδου όπου «το σφυρί του καπιταλιστικού ανταγωνισμού σφυρηλάτισε την ατομικιστική συνείδηση». Γι’ αυτό και με τον διανοουμενισμό και τον ατομισμό τους δεν είναι χρήσιμοι στη σοσιαλιστική οικοδόμηση. Έτσι όταν η επανάσταση άρχισε να ενδιαφέρεται για την «τέχνη της», απομάκρυνε τους «αριστερούς» στασιαστές επισημαίνοντας έντονα την ανάγκη του ρεαλισμού, και ιδιαίτερα της A.P.R.R.
Ακόμα πιστεύει ότι υπάρχουν οι ζωγράφοι των μαζών και οι ζωγράφοι των μικρούτσικων ομάδων. Οι ρεαλιστές ανήκουν στην πρώτη κατηγορία και μάλιστα οι ζωγράφοι της A.P.R.R., κάτω από τη σημαία του ηρωικού ρεαλισμού, είναι οι ζωγράφοι της εργατικής και της αγροτικής μάζας. Τέλος, δίνει και τη δική του εκδοχή για το ρεαλισμό λέγοντας ότι είναι η αλήθεια, το πραγματικό, δοσμένα με ταλέντο και μαεστρία, και θεωρεί ότι «η τέχνη ανήκει στο Λαό», γι’ αυτό και πρέπει να εισχωρεί με τις πιο βαθιές της ρίζες στο χώρο της πλατιάς εργατικής μάζας και πρέπει να είναι κατανοητή από τις μάζες που θα την αγαπούν.
Στον Κάτσμαν, απαντά ο Μπορίς Αρβάτοφ, πιστεύοντας πως οι «Απρριστές» είναι ικανοί να παραπλανήσουν πολλούς εργάτες. Γι’ αυτό και θεωρεί ότι είναι απαραίτητη μια ανοιχτή συζήτηση με αυτούς που θέλουν να πασάρουν για προλεταριακή Τέχνη, ή κάτι σχετικό με αυτή, μερικές χοντροκομμένες απομιμήσεις της αστικής τέχνης.
Ο Αρβάτοφ ξεκινά το άρθρο του γράφοντας πως ο Κάτσμαν βάζει τα εξής δυο ζητήματα:
1) Οι ονομαζόμενοι «αριστεροί» καλλιτέχνες είχαν όλη την επίσημη υποστήριξη, όλες τις δυνατότητες και δεν έκαναν τίποτα.
2) Η A.P.R.R., με το «καβαλέτο και το πινέλο», τα έκανε σχεδόν όλα.
Αρχίζει από το πρώτο, επισημαίνοντας ότι ο Κάτσμαν λανθασμένα απαριθμεί μόνο τους ζωγράφους και συγκαταλέγει στους «αριστερούς» όλους όσους πήγαν πιο μακριά από τον ιμπρεσσιονισμό του σαλονιού. Αυτά τα ρεύματα που αναφέρει ήταν γύρω στο 1913–14. Συνεχίζει, λέγοντας ότι το «αριστερό» κίνημα είναι ένα πολύ καθορισμένο φαινόμενο. Είναι η αγκιτάτσια-βιομηχανισμός στην Τέχνη, που είναι το πιο δυνατό παρακλάδι της προλεταριακής τέχνης, υπηρετώντας τους αντικειμενικούς της σκοπούς, διά μέσου του βιομηχανισμού και της κολεκτιβοποίησης των παραγωγικών σχέσεων. Στην πραγματικότητα, οι βιομηχανιστές είχαν την επίσημη βοήθεια στο βιομηχανικό τομέα όταν δεν μπορούσε να γίνει τίποτα, λέει. Γι’ αυτό το λόγο, τα καλύτερα στελέχη της βιομηχανιστικής τέχνης προσέφεραν δημόσια υπηρεσία μέσα απ’ τη λογοτεχνία, το θέατρο και τον κινηματογράφο, εκεί όπου χρειάζονταν λιγότερες τεχνικές εγκαταστάσεις, όπως και στην αρχιτεκτονική, όπου υπήρχε ανοιχτός ορίζοντας για την ανοικοδόμηση.
Έπειτα σταχυολογεί τα αποτελέσματα των «αριστερών» αναφέροντας ότι:
- Στη λογοτεχνία, όλη η ’’σοβαρή’’ ποίηση, χωρίς εξαίρεση είναι των βιομηχανιστών ή επηρεάστηκε από αυτούς.
- Η πρόζα που δεν είναι μέτρια εξελίσσεται προς συτή την κατεύθυνση, χωρίς να έχει σταματήσει η εξέλιξή της (Μαγιακόφσκι, Ασέγιεφ, Τρετιακώφ, Κρουτσόνυχ, Παστερνάκ, Τιχόνωφ, Ζαχάρωφ, Μπάμπελ, Έρεμπουργκ, Σελβίνσκι, Βεσιόλι και άλλοι…).
- Στο θέατρο, που η εξέλιξή του ήταν τεράστια μετά τον Οκτώβρη δεν υπάρχει ούτε μια κατάκτηση που να προέρχεται από τους «δεξιούς». Επηρεασμένο από τους «αριστερούς» (Μέγιερχολντ, Αïζενστάιν, Φόρεγγερ, Ράντλωφ, Σχεμτσούζχνι) τρόμαξε τους ακαδημαϊκούς που αντιπροσώπευαν την πιο χαμηλή μορφή του νατουραλισμού.
- Στα φιλμ-αγκιτάτσια, από τον βιομηχανίστα Αϊζενστάιν, και στα φιλμ-ντοκουμέντα από τον βιομηχανίστα Βερτώφ βρίσκεται η πρόοδος· ελάχιστοι είναι οι «δεξιοί» στον κινηματογράφο.
- Στην αρχιτεκτονική, τα προσχέδια και η εργασία των Βέσνιν, Λαντόφσκι, Γκίντσμπουργκ και άλλων, κάθε μέρα παραμερίζουν τα προσχέδια των «δεξιών»· εδώ πιστεύει ότι ο θρίαμβος των βιομηχανιστών είναι αναμφισβήτητος.
- Στις εικαστικές τέχνες, οι βιομηχανιστές συγκρούστηκαν με την καθυστέρηση της βιομηχανίας και με την οικονομική ανεπάρκεια του κράτους.
- Στους τομείς που δεν απαιτούνται μεγάλες τεχνικές εγκαταστάσεις, π.χ. στις αφίσες της ROSTA το φωτομοντάζ, στη σκηνογραφία (Πόποβα, Στεπάνοβα, οι Στένμπεργκ, κλπ.), στην τυπογραφία (Λυσίνσκι, Ροντσένκο κλπ.) δημιουργήθηκε ένα ολόκληρο στυλ του μοντάζ· εκεί τυπώθηκε και το άρθρο του Κάτσμαν.
Παρατηρεί ότι όλα αυτά έγιναν μέσα σ’ ένα κλίμα: α) απίστευτων αμφιβολιών για τους αντικειμενικούς σκοπούς των «αριστερών», β) πλήρους «ακατανοησίας, όχι μόνο από μέρους των υπεύθυνων της βιομηχανίας αλλά και των Αππριστών σαν τον Κάτσμαν. Άρα θεωρεί λανθασμένο το επιχείρημα περί βοήθειας.
Στη συνέχεια, εξηγεί ότι η εμφάνιση και η ύπαρξη της A.P.R.R. οφείλεται:
- Στις παραδοσιακές πανάρχαιες μεθόδους, (ο λεγόμενος Ρεαλισμός υπάρχει από τον 14ο αιώνα).
- Στις λεγόμενες τεχνικές (βιογραφικού χαρακτήρα κλπ.)
- Στο ότι περιορίζουν τον ρεαλισμό στην πιο χαμηλή μορφή του, το νατουραλισμό.
- Στην όχι φανερή αλλά ιδεολογική βοήθεια των κρατικών και συνδικαλιστικών οργανώσεων, που χαρακτηρίζονται για τον μεγάλο αισθητικό συντηρητισμό τους, που προέρχεται από την προηγούμενη εκπαίδευση.
- Στην ασήμαντη κατάκτηση των «Μέσων και εργαλείων παραγωγής» (το καβαλέτο και το πινέλο) που ο Κάτσμαν το θεωρεί κατόρθωμα.
- Στη μεγάλη ανάπτυξη της Ν.Ε.Π. ή μάλλον στις εμπορικές ανταλλαγές, που ευνοούν τις κλειστές ατομικιστικές σχέσεις και το ανάλογο γούστο (καδράκια στο σπίτι, το μουσείο ή έκθεση κλπ.).
- Στην αδυναμία να οργανωθεί σύμφωνα με ένα πλάνο η υλική κουλτούρα της κοινωνίας στα επόμενα χρόνια, η αδυναμία να δοθεί θέση για τους βιομηχανιστές καλλιτέχνες όχι σαν σχεδιαστές, αλλά σαν κατασκευαστές.
- Στην απουσία της έγχρωμης φωτογραφίας και κινηματογράφου, που θα αχρήστευε και θα έκανε ακατανόητο το να ζωγραφίζουν τη ζωή των χωρών της Σοβιετικής Ένωσης, ή άλλα πράγματα στο ίδιο στυλ.
- Στην πολιτιστική καθυστέρηση της παλιάς Ρωσίας που δεν έχει ακόμη ξεπεραστεί.
Καταλήγει λέγοντας ότι σε οποιαδήποτε χώρα της Δυτικής Ευρώπης και με οποιαδήποτε επανάσταση, θα ήταν ακατανόητες οργανώσεις σαν την
A.P.R.R. και ότι οι «Απρριστές» είναι καταληπτοί, όχι γιατί έκαναν την τέχνη καταληπτή, αλλά γιατί την υποβίβασαν στις μέχρι πριν συνηθισμένες μορφές.
* A.P.R.R.(Εταιρεία Καλλιτεχνών της Επαναστατικής Ρωσίας). Εικαστική ομάδα ενώ αντίστοιχες οργανώσεις υπήρχαν και στις άλλες τέχνες. Η αντίληψή τους περί Τέχνης επικράτησε τη δεκαετία του 30. Έκτοτε αρκετά στελέχη τους προωθήθηκαν σε υπεύθυνες, καθοδηγητικές καλλιτεχνικές θέσεις.