Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Κι όμως, είναι σωστό αυτό που είπε ο Φίλης…

Γρά­φει ο Ηρα­κλής Κακα­βά­νης //

Η γλώσ­σα μας ήταν ένα πρό­σφο­ρο πεδίο πάνω στο οποίο ανα­πτύ­χθη­καν κατά το παρελ­θόν αντι­πα­ρα­θέ­σεις ιδε­ών ενί­ο­τε και συγκρού­σεις, μιας και το θέμα της γλώσ­σας ήταν επι­βα­ρυ­μέ­νο με πάρα πολ­λούς συμ­βο­λι­σμούς. Οι αντι­πα­ρα­θέ­σεις ήταν τέτοιες που οδή­γη­σαν και σε αιμα­τη­ρές συγκρού­σεις. Τόσο στα Ευαγ­γε­λι­κά όσο και στα Ορε­στεια­κά, στις αρχές του προη­γού­με­νου αιώ­να, είχα­με νεκρούς.

Στα 1974 το γλωσ­σι­κό ζήτη­μα λύθη­κε με την απά­λει­ψη της γλωσ­σι­κής διά­τα­ξης από το Σύνταγ­μα του 1974, καθώς και με τη σει­ρά των νομο­θε­τι­κών μέτρων που πάρ­θη­καν από τις κυβερ­νή­σεις του Κων­στα­ντί­νου Καρα­μαν­λή (1976) και του Ανδρέα Παπαν­δρέ­ου (1982) οι οποί­ες καθιέ­ρω­ναν τη χρή­ση της δημο­τι­κής γλώσ­σας και την ενί­σχυ­ση της διδα­σκα­λί­ας της.

Από τη γλωσ­σι­κή μεταρ­ρύθ­μι­ση όμως του 1976 επί υπουρ­γεί­ας Γεωρ­γί­ου Ράλ­λη έως μεταρ­ρύθ­μι­ση του 1992 τα αρχαία διδά­σκο­νταν μόνο στο Λύκειο από το πρω­τό­τυ­πο. Από το 1992 και εξής, οπό­τε στα­δια­κά υπο­νο­μεύ­τη­κε η εκπαι­δευ­τι­κή μεταρ­ρύθ­μι­ση του 1976 που, βάσει επι­στη­μο­νι­κών γλωσ­σο­λο­γι­κών και παι­δα­γω­γι­κών κρι­τη­ρί­ων, θέσπι­ζε την κατάρ­γη­ση της διδα­σκα­λί­ας των αρχαί­ων ελλη­νι­κών από το πρω­τό­τυ­πο στο Γυμνά­σιο, οι ώρες διδα­σκα­λί­ας της αρχαί­ας ελλη­νι­κής από το πρω­τό­τυ­πο συνε­χώς αυξά­νο­νται με παράλ­λη­λη μεί­ω­ση των ωρών διδα­σκα­λί­ας της νέας ελλη­νι­κής γλώσσας.

 

Εκτο­τε ανά τακτά χρο­νι­κά δια­στή­μα­τα στο προ­σκή­νιο της δημό­σιας συζή­τη­σης έρχε­ται το θέμα της διδα­σκα­λί­ας των αρχαί­ων ελλη­νι­κών στο Γυμνά­σιο και στο Λύκειο. Αρκεί έναν άρθρο, μια δήλω­ση να ενερ­γο­ποι­ή­σουν ευαί­σθη­τα αντα­να­κλα­στι­κά και να επα­νέλ­θει το θέμα της διδα­σκα­λί­ας των αρχαί­ων στην επι­και­ρό­τη­τα συν­δε­ό­με­νο με την καλή γνώ­ση της γλώσ­σας αλλά και με τη δυνα­τό­τη­τα να γνω­ρί­σου­με καλύ­τε­ρα το ιστο­ρι­κό και πολι­τι­σμι­κό μας παρελθόν.

Αφορ­μή για τη συζή­τη­ση που άνοι­ξε στις μέρες μας, η επι­στο­λή 56 καθη­γη­τών πανε­πι­στη­μί­ου, γλωσ­σο­λό­γων, οι οποί­οι επι­σή­μα­ναν ότι στο Γυμνά­σιο η αρχαία ελλη­νι­κή γλώσ­σα από το πρω­τό­τυ­πο διδά­σκε­ται 3 ώρες τη βδο­μά­δα ανά τάξη και 2 ώρες τα αρχαία από μετά­φρα­ση, ενώ η νέα ελλη­νι­κή γλώσ­σα (μαζί με την παρα­γω­γή κει­μέ­νων) μόνο 2 ώρες, και ζητούν να καταρ­γη­θεί η διδα­σκα­λία των αρχαί­ων από το πρω­τό­τυ­πο και να αυξη­θούν οι ώρες που αφιε­ρώ­νο­νται στα νέα ελλη­νι­κά. Ακο­λού­θη­σε και η δήλω­ση του υπουρ­γού Παι­δεί­ας ο οποί­ος απα­ντώ­ντας σε ερώ­τη­ση φιλο­λό­γων χαρα­κτή­ρι­σε παρά φύσιν αυτή την κατάσταση.

Αντέ­δρα­σαν σε αυτή την πρό­τα­ση τόσο η Πανελ­λή­νια Ένω­ση φιλο­λό­γων όσο και ο Τομέ­ας Κλα­σι­κής Φιλο­λο­γί­ας του Καπο­δι­στρια­κού Πανε­πι­στη­μί­ου, αλλά και μέρος του Τύπου. Το σημα­ντι­κό­τε­ρο όμως είναι ότι ενερ­γο­ποι­ή­θη­καν πάσης φύσε­ως αντα­να­κλα­στι­κά και σε χώρους που δε θα έπρεπε.

Κι όμως, ο Φίλης είχε δίκαιο. Δεν μπο­ρεί να διδά­σκο­νται τα αρχαία περισ­σό­τε­ρες ώρες από τα νέα. Δεν μπο­ρεί να διδά­σκο­νται στο Γυμνά­σιο αρχαία από πρω­τό­τυ­πο. Είναι ολέ­θριο. Δεύ­τε­ρον, δε συν­δέ­ε­ται η γλωσ­σι­κή καλ­λιέρ­γεια με τη διδα­σκα­λία αρχαί­ων από το πρω­τό­τυ­πο. Αυτό η άπο­ψη έρχε­ται να σκε­πά­σει την ανά­γκη για μια παι­δεία που θα καλ­λιερ­γεί μια πλού­σια προ­σω­πι­κό­τη­τα και θα πλα­ταί­νει το νου. Η γλώσ­σα που χρη­σι­μο­ποιού­με ως άτο­μα αντα­να­κλά το βάθος της σκέ­ψης μας. Οσο ρηχή η σκέ­ψη μας τόσο φτω­χή η γλώσ­σα. Το ζητού­με­νο μέσα στο σχο­λείο είναι η σωστή και απο­τε­λε­σμα­τι­κή διδα­σκα­λία της σύγ­χρο­νης μορ­φής της γλώσ­σας που είναι μαζί εργα­λείο επι­κοι­νω­νί­ας, σκέ­ψης και βίω­σης της πραγματικότητας.

Ας το δού­με συγκεκριμένα:

  1. Η γλώσ­σα και η σκέ­ψη βρί­σκο­νται σε δια­λε­κτι­κή σχέ­ση και ακο­λου­θούν παράλ­λη­λη πορεία. Καλ­λιερ­γώ τη γλώσ­σα σημαί­νει καλ­λιερ­γώ τη σκέ­ψη. Καλ­λιερ­γώ τη σκέ­ψη σημαί­νει βοη­θάω τη γλώσ­σα. Ετσι στο σχο­λείο η γλώσ­σα δεν αφο­ρά μόνο το μάθη­μα της γλώσ­σας αλλά όλα τα μαθή­μα­τα. Επί­σης η γλωσ­σι­κή καλ­λιέρ­γεια δεν τελειώ­νει με την ολο­κλή­ρω­ση της εκπαι­δευ­τι­κής δια­δι­κα­σί­ας. Συνε­χί­ζε­ται σε όλη τη διάρ­κεια της ζωής του.
  2. Πολ­λοί βλέ­πουν μέσω της διδα­σκα­λί­ας των αρχαί­ων την επι­βε­βαί­ω­ση της δια­χρο­νι­κό­τη­τας της ελλη­νι­κής γλώσ­σας. Ποιος το αμφι­σβή­τη­σε αυτό; Η επι­βί­ω­ση της γλώσ­σας μας είναι δεδο­μέ­νη και πάει παρέα με την επι­βί­ω­ση του φορέα που τη χρη­σι­μο­ποιεί. Και η νεο­ελ­λη­νι­κή είναι η από­λη­ξη της συνε­χι­ζό­με­νης εξε­λεγ­κτι­κής πορεί­ας της γλώσσας.
  1. Δεν μαθαί­νου­με τη γλώσ­σα μας για­τί δε διδα­σκό­μα­στε αρχαία ή «η ωφέ­λεια από την ενί­σχυ­ση των παρε­χό­με­νων γνώ­σε­ων της Αρχαί­ας ελλη­νι­κής γλώσ­σας στη Δευ­τε­ρο­βάθ­μια Εκπαί­δευ­ση θα είναι σημα­ντι­κή στη χρή­ση της καθο­μι­λου­μέ­νης, καθώς απο­τε­λεί καθη­με­ρι­νή πλέ­ον δια­πί­στω­ση, η μη ορθή χρή­ση της γλώσ­σας, η αδυ­να­μί­ες στην έκφρα­ση και η λεξι­πε­νία». (Οι λαοί που δεν έχουν αρχαία γλώσ­σα δεν μπο­ρούν να μάθουν σωστά τη γλώσ­σα τους;). Οι άλλοι λαοί δεν έχουν πρό­βλη­μα λεξι­πε­νί­ας; Είναι ελλη­νι­κό φαι­νό­με­νο; Λάθος. Αφο­ρά όλους τους λαούς και είναι απο­τέ­λε­σμα του τρό­που λει­τουρ­γί­ας του εκπαι­δευ­τι­κού συστή­μα­τος. Όταν οι από­φοι­τοι της τρι­το­βάθ­μιας εκπαί­δευ­σης είναι λει­τουρ­γι­κά αναλ­φά­βη­τοι, τότε δεν είναι να απο­ρεί κανείς για το φαι­νό­με­νο της λεξι­πε­νί­ας. Η ενί­σχυ­ση της διδα­σκα­λί­ας των αρχαί­ων είναι μέρος του προ­βλή­μα­τος και όχι λύση του. (Οδυρ­μούς και περι­σπού­δα­στες ανα­λύ­σεις για λεξι­πε­νία της ελλη­νι­κής νεο­λαί­ας είχα­με και τις επο­χές που τα αρχαία διδά­σκο­νταν στην ελλη­νι­κή εκπαίδευση) .
  1. Η γνώ­ση και κατο­χή των αρχαί­ων είναι στοι­χείο απα­ραί­τη­το για τον αρχαιο­λό­γο, για τον φιλό­λο­γο, για τον εξει­δι­κευ­μέ­νο επι­στή­μο­να, δεν μπο­ρεί όμως αυτό να καλύ­πτει τη δρα­στη­ριό­τη­τα όλης της εκπαι­δευ­τι­κής δια­δι­κα­σί­ας. Αυτό αφο­ρά τη μελέ­τη και την εκμά­θη­ση της γλώσ­σας και όχι το περιε­χό­με­νο του πολι­τι­σμού μας.
  1. Η μη διδα­σκα­λία των αρχαί­ων από το πρω­τό­τυ­πο δε σημαί­νει ότι ξεκό­βου­με από τις ρίζες μας. Αντί­θε­τα, όταν αφιε­ρω­θεί χρό­νος στην κατα­νό­η­ση του Πλά­τω­να (από μετά­φρα­ση) και όχι στη γραμ­μα­τι­κή και συντα­κτι­κή ανα­γνώ­ρι­ση του πλα­τω­νι­κού κει­μέ­νου τότε καλύ­τε­ρα ποτί­ζου­με τις ρίζες μας. Το κέρ­δος από τη μελέ­τη των αρχαί­ων κλα­σι­κών μας θα είναι πολύ μεγα­λύ­τε­ρο από το υπο­τι­θέ­με­νο μεγά­λο αλλά στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ανύ­παρ­κτο κέρ­δος από την άμε­ση επα­φή με το αρχαίο κείμενο.
  1. Τέλος, όλη αυτή η αντί­λη­ψη και έκφρα­ση περί των αρχαί­ων είναι ένας ελι­τι­σμός που εγκλω­βί­ζει και απο­προ­σα­να­το­λί­ζει. Απο­σκο­πεί σε μια ελι­τί­στι­κη δια­κο­σμη­τι­κή γνώ­ση σε ένα σχο­λείο που απλά είναι προ­θά­λα­μος των ΑΕΙ.

Εχει δίκαιο ο κ. Φίλης… Αυτό όμως αφο­ρά στη γενι­κή θέση ότι δεν μπο­ρεί να διδά­σκο­νται τα αρχαία περισ­σό­τε­ρες ώρες από τα νέα ελλη­νι­κά. Όμως σε καμιά περί­πτω­ση δεν πιστεύ­ου­με – περι­μέ­νου­με από τον κ. Φίλη μεταρ­ρυθ­μί­σεις που θα θίγουν τα βασι­κά χαρα­κτη­ρι­στι­κά του εκπαι­δευ­τι­κού συστήματος

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο