Σημαντική συμβολή στην εκδοτική κίνηση της εποχής μας αποτελεί η παρούσα έκδοση «39+1 Άγνωστα ποιήματα του Κ. Βάρναλη» από τις εκδόσεις «Εντύποις»
Προϊόν της πολύχρονης έρευνας και ενασχόλησης του δημοσιογράφου (με φιλολογικές περγαμηνές) Ηρακλή Κακαβάνη με την Βαρναλική ποιητική έρχεται να φωτίσει μια όχι και τόσο γνωστή πτυχή του έργου του μεγάλου ποιητή, του κομμουνιστή δασκάλου και παιδαγωγού.
Προσφέρει με το θησαυρό αυτό νέο υλικό στη φιλολογική έρευνα για τη σφαιρική μελέτη και αποτίμηση του έργου του.
Τα «39+1 Άγνωστα ποιήματα του Κ. Βάρναλη» απευθύνονται σε παιδιά ενισχύοντας το αποτύπωμα του Βάρναλη στην παιδική λογοτεχνία που εκφράστηκε με τα 18 διαλεχτά παραμύθια και τη διασκευή του Δον Κιχώτη. Γραμμένα τη δεκαετία του ’30 κατά παραγγελία του Νώντα Ελατου,ο οποίος τα αγόρασε και τα εξέδωσε στην Ποιητική συλλογή με τίτλο «Κορυδαλλός» μαζί με δικά του ποιήματα. Η αλληλογραφία μεταξύ των δύο ανδρών και μελών του Εκπαιδευτικού Ομίλου, μέρος της οποίας παρουσιάζεται στην παρούσα έκδοση απαντά σε ερωτήματα που εγείρονται γύρω από την ασυνήθιστη αυτή πρακτική εκποίησης πνευματικής παραγωγής ίσως όχι όμως στη λογοτεχνική πραγματικότητα της χώρας μας.
Ωστόσο η ισχνή παραγωγή παιδικών λογοτεχνικών έργων της εποχής εκείνης ενδυναμώνεται και ως προς την ποσοτική αλλά και ποιοτική έκφανσή της. Χαρακτηριστικά επισημαίνουμε πως η Γαλάτεια Καζαντζάκη από το 1919 με διάλεξή στης στον Εκπαιδευτικό Όμιλο τονίζει την έλλειψη παιδικού βιβλίου στην Ελλάδα με εξαίρεση τα βιβλία της Πηνελόπης Δέλτα και κάποιες μεταφράσεις στην καθαρεύουσα όμως.
Σχετικά μικρή υπήρξε η παραγωγή και στην παιδική ποίηση. Αναφέρουμε ενδεικτικά τις περιπτώσεις του Α, Πάλλη, του Βιζυηνού, Καμπούρογλου, Ζαχαρία Παπαντωνίου, Τ. Αγρα.
Ως εκπαιδευτικός που υπηρέτησε τη δημόσια εκπαίδευση ως το 1925 οπότε και παύτηκε εξαιτίας της ιδεολογίας του συνειδητοποίησε την ανάγκη να ανοίξει νέους ορίζοντες στο πνεύμα των μικρών παιδιών. Οι παιδαγωγικές του πεποιθήσεις η συνείδηση, το πνευματικό και ηθικό μέγεθος του δασκάλου και η αγάπη του για τα παιδιά μεταστοιχειώνονται σε ποίηση με σαφή διαπαιδαγωγικό χαρακτήρα χρ΄θα τον ενοχλητικό, τυποποιημένο διδακτισμό. Μεγάλο επομένως το εύρος της πνευματικής του προσφοράς.
Ο Ηρακλής Κακαβάνης ανέσυρες από την αφάνεια τα συγκεκριμένα ποιήματα τα οποία αριθμούνται 39+1 (και όχι απλώς 40)γιατί τα 39 δημοσιεύτηκαν όπως προαναφέρθηκε στην έκδοση του Νώντα ‘Ελατου «Κορυδαλός» και ένα με τον τίτλο «Ποντικός και Ταύρος» στο περιοδικό «Καλλιτεχνικά Νέα» το1944.
Επιχειρώντας μια σύντομη περιδιάβαση στην ποιητική πορεία του Βάρναλη, παρατηρούμε πως εμφανίστηκε στα νεοελληνικά γράμματα με λυρικά ποιήματα που διακρίνονται για την αισθησιακή όραση, την παλλόμενη συναισθηματική και ψυχική ένταση που φθάνει μέχρι τον ερωτικό αισθησιασμό. Τη δεκαετία του ’20 συναντιέται με τις κομμουνιστικές ιδέες και περνά στην επαναστατική φάση της δημιουργίας του.ο πηγαίο ποιητικό ταλέντο του, ο βαθύς και φιλοσοφημένος στοχασμός του, η πλατιά του μόρφωση και η αρχαιομάθειά του,η άψογη τεχνική του στίχου μπαίνουν στο σκληρό και δύσκολο αγώνα για κοινωνική αναγέννηση αφού περνά μέσα από ένα μεταβατικό στάδιο ελληνολατρικής ιδεαλιστικής κοσμοαντίληψης.
Στο στόχαστρο του τίθεται η αδικία, η τυραννία, η πολεμοκαπηλία, το βόλεμα. Οι ήρωές του, ο φτωχός κόσμος τα πάθη και οι στερήσεις του.Ο λυρισμός, η ζωηρή έκφραση, η διαλεκτική σατιρική και κριτική διάθεση, χαρακτηρίζουν το έργο του.
Μέσα σ’αυτό το corpus αναδύονται ως πραγματικά διαμάντια τα παιδικά του ποιήματα που διακρίνονται για τον Βαρναλικό λυρισμό τους, για τον αρμονικό , άνετο στίχο τους, που άλλοτε λυγερός και τρυφερός, άλλοτε σπαθάτος και κοφτερός αναδεικνύει τα θέματα τους. Γι’αυτό και δεν αποτελεί υπερβολή η εκτίμηση της γεωργίας Λαδογιάννη, που συνέταξε τον πρόλογο της έκδοσης πως αποτελούν δείγμα υψηλής Τέχνης του παραδοσιακού μας λυρισμού.
Τα θέματα που διαπραγματεύονται καλύπτουν όλο το εύρος της παιδικής ψυχής, της παιδικής ζωής, όλων των παιδιών και κυρίως των λαϊκών οικογενειών. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε:
Η σχολική ζωή, η μητρική αγάπη, η πατρική φιγούρα, οι αδελφικές σχέσεις, η παιδική ασθένεια, το σχολείο, τα όνειρα και οι αταξίες των παιδιών, τα παιδικά παιχνίδια, η παιδική εργασία, τα ζώα, ο πατριωτισμός, το θρησκευτικό συναίσθημα. Ορισμένα απ’ αυτά δεν αντιπροσωπεύουν την κοσμοθεωρία του Κώστα Βάρναλη, όπως «Εκκλησία»,»Ο Θεός». Αυτό φυσικά συμβαίνει γιατί τα έγραψε κατά παραγγελία του Νώντα Ελατου ο οποίος τα προόριζε για σχολική χρήση (να συμπεριληφθούν δηλαδή σε σχολικά εγχειρίδια) είτε να χρησιμοποιηθούν από τους δασκάλους.
Ωστόσο τα συγκεκριμένα ποιήματα απέχουν πολύ από τα κυρίαρχα εθνικά και χριστιανικά πρότυπα που καλλιεργούνται, παρουσιάζοντας τη μεταφυσική οντότητα ως χειροπιαστή εμπειρική φύση που έχει το κάθε παιδί.
Απ’ όλα όμως προβάλλονται αξίες ζωής, ηθικές αρχές, διηθημένες στον Βαρναλικό ανθρωπισμό, που γονιμοποιούν ολοκληρωμένες προσωπικότητες. Με τρυφερότητα και ευαισθησία μοναδική, έχοντας ως όπλο μια καλοδουλεμένη δημοτική αγγίζει την παιδική ψυχή, διεγείρει την παιδική φαντασία, συγκινεί και εμάς τους μεγαλύτερους.
Η άμεση αυτή και εξαιρετικά διαυγής ποίηση του Βάρναλη μπορεί και μάλλον επιβάλλεται (είναι χρήσιμο) να μιλήσει στη σκέψη των παιδιών,να αποτελέσει εργαλείο των δασκάλων.
Με διδακτικό θάρρος, έμπνευση και οραματισμό οι δάσκαλοι είναι ανάγκη με τις παρεμβάσεις τους, να διευρύνουν τη γνώση και τη σκέψη των μαθητών. Ο ίδιος ο Βάρναλης, ποιητής, δάσκαλος και φιλόλογος μας έδωσε ένα μάθημα για το πώς πρέπει να διδάσκουμε λογοτεχνία, για το πώς πρέπει να διδάσκουμε γενικά.
(Η παρέμβαση της Ευγενίας Καβαλλάρη στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου «Κ. Βάρναλη 39+1 Άγνωστα ποιήματα» στη Βέροια)