ΟΝΟΜΑΤΑ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ (Γ’ Μέρος): Γυναικεία ονόματα – Προερχόμενα από αγίους

Γρά­φει ο Ηρα­κλής Κακα­βά­νης //

Στην προη­γού­με­νη ανάρ­τη­ση διε­ρευ­νή­σα­με τα θεο­φό­ρα γυναι­κεία ονό­μα­τα και όσα σχε­τί­ζο­νται με την Πανα­γία, τα οποία και εμφα­νί­ζουν υψη­λά ποσο­στά στο νομό. Αντί­θε­τα παρά πολύ χαμη­λά είναι τα ονό­μα­τα ομώ­νυ­μων αγί­ων που πανελ­λα­δι­κά είναι στην πρώ­τη δεκάδα.

Το Αικα­τε­ρί­νη από το πανελ­λα­δι­κό 4,37 και την τρί­τη θέση στο 2,04 και 12η θέση στο νομό. Με το Αικα­τε­ρί­νη συν­δέ­ε­ται και το Κάτια και φυσι­κά το Κατε­ρί­να (από 1 εμφά­νι­ση). Μέσα από διά­φο­ρες γλωσ­σι­κές επι­δρά­σεις – μετα­βο­λές προ­κύ­πτει το όνο­μα Κανή και από αυτό το Κανιώ, Κανιό. Πιθα­νά ανδρι­κή εκδο­χή του ονό­μα­τος Κανιό είναι το Κανιός που κατέ­γρα­ψε η έρευ­νά μας στο Έβρο. Το Κανιός δεν εμφα­νί­ζε­ται άλλη φορά ούτε ως επί­θε­το ούτε ως βαπτι­στι­κό στον Εβρο. Στις όποιες άλλες (πολύ λίγες) εμφα­νί­σεις του ανά την Ελλά­δα μόνο ως επί­θε­το. Ο Αθα­νά­σιος Μπού­τρας στη μελέ­τη του για τα ονό­μα­τα (1912)[1] συν­δέ­ει το όνο­μα Μαλί­να που συνα­ντή­σα­με στο νομό, με το Αικατερίνη.

Το Ειρή­νη στην 21η θέση με μόλις 1,38% (2,24% πανελ­λα­δι­κά και 9η θέση) ενώ το Άννα με το 2,63% κερ­δί­ζει μία θέση (από 2,06% και 10η θέση). Μία εμφά­νι­ση ο τύπος Αννί­κα. Το Ειρή­νη το περι­μέ­να­με υψη­λό­τε­ρα και λόγω της οσί­ας Ειρή­νης που ήταν ηγου­μέ­νη στη Μονή τη Χρυ­σο­βα­λά­ντω στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη. Υπάρ­χει και ένας ναός στην περιο­χή. Από το όνο­μα της μονής προ­έ­κυ­ψε και το όνο­μα Χρυ­σο­βα­λά­ντης (χρυ­σός + βαλά­ντης < βαλά­ντιο = με βαλά­ντιο γεμά­το με χρυ­σά νομί­σμα­τα) και Χρυ­σο­βα­λά­ντου (από μία εμφά­νι­ση στο νομό).

Η Παρα­σκευή που πανελ­λα­δι­κά έχει ένα αξιό­λο­γο ποσο­στό (1,36%) και βρί­σκε­ται στην 17η θέση στο νομό έχει μόνο 5 εμφα­νί­σεις (0,31%, 54η θέση) παρό­τι 7 ναοί είναι αφιε­ρω­μέ­νοι στην αγία. Μία φορά εμφα­νί­ζε­ται το Παρα­σκευού­λα και 3 το Παρασκευάς.

Το Στυ­λια­νή θηλυ­κό του Στυ­λια­νός μας ταξι­δεύ­ει στην επο­χή των στυ­λι­τών και τη συνή­θεια τους να ασκη­τεύ­ουν πάνω σε στύ­λους. Ο άγιος Στυ­λια­νός, από την παρε­τυ­μο­λο­γι­κή σύν­δε­ση του ονό­μα­τός του με το ρήμα στυ­λώ­νω θεω­ρεί­ται στύ­λος και προ­στά­της της υγεί­ας. Είναι προ­στά­της των άρρω­στων παι­διών. Σε αυτή τη σύν­δε­ση συνέ­βα­λε και η υμνο­γρα­φία του όπου «των νεο­γνο­νών και των νηπί­ων φύλαξ γενό­με­νος». Στα ασθε­νι­κά παι­διά δίνουν το όνο­μα Στυ­λια­νός και Στυ­λια­νή για­τί ο άγιος Στυ­λια­νός στυ­λώ­νει και τα άρρω­στα παι­διά, στυ­λώ­νει και τις έγκυ­ες για να μην απο­βά­λουν. Το Στυ­λια­νή έχει 14 εμφα­νί­σεις και ποσο­στό 0,92% ένα­ντι του πανελ­λα­δι­κού 1% και το Στυ­λια­νός 7 εμφα­νί­σεις (0,23%) πολύ χαμη­λό­τε­ρα από το πανελ­λα­δι­κό του 0,85%. Από το Στυ­λια­νός ε εκ του υ δια το υγρό και διπλα­σια­σμού του λ Στελ­λια­νός < Στελ­λια­νή < Στέλ­λα. Το όνο­μα Στέλ­λα με τις 3 εμφα­νί­σεις παρε­τυ­μο­λο­γεί­ται και από το ιτα­λι­κό Stella <λατ. Stella = αστέ­ρι. Και μία εμφά­νι­ση το Στέλιος.

Το όνο­μα Κυρια­κή συν­δέ­ε­ται με την Αγία Κυρια­κή. Διε­ρευ­νώ­ντας τον χώρο των θαυ­μά­των φθά­νου­με στην περί­πτω­ση του Δωρί­θε­ου και της Ευσε­βεί­ας που παρα­κα­λού­σαν το θεό να τους χαρί­σει παι­δί, και σαν δώρο θεού το παι­δί ήρθε στον κόσμο ημέ­ρα Κυρια­κή (ημέ­ρα αφιε­ρω­μέ­νη στον Κύριο) και οι γονείς του δεί­χνο­ντας την ευγνω­μο­σύ­νη τους το ονό­μα­σαν Κυρια­κή. Όλα αυτά συνέ­βη­σαν τον 3ο αιώ­να. Η αγία θερα­πεύ­ει κάθε είδους αρρώ­στια. Θερα­πεύ­ει αδιά­κρι­τα ανθρώ­πους και ζωά. Λογι­κά σε αγρο­το­κτη­νο­τρο­φι­κούς πλη­θυ­σμούς έχει σημα­ντι­κή θέση. Ενας ναός στο νομό. Με τις 21 εμφα­νί­σεις το όνο­μα φτά­νει σε ποσο­στό 1,38% ένα­ντι 1,12% του πανελ­λα­δι­κού. Ο τύπος Κυρια­κού­λα 2 εμφα­νί­σεις. Ενώ το Κυριά­κος με 26 εμφα­νί­σεις έχει αρκε­τά μεγα­λύ­τε­ρο ποσο­στό (0,85%) από το πανελ­λα­δι­κό (0,46%). Από το Κυριά­κος πιθα­νά μ την προ­σθή­κη της κατά­λη­ξης ‑ης μετά τσι­τα­κι­σμού προ­έ­κυ­ψε το Κυρια­ζής (2 εμφανίσεις).

Ευδο­κία (< ευδο­κία < ευδο­κώ < ευ + δοκώ· η καλή θέλη­ση, η ευμε­νής διάθεση).

Μια πρώ­ην «ακό­λα­στη πόρ­νη», πανέ­μορ­φη και πλού­σια. Εζη­σε τον 1ο με 2ο αιώ­να μετά Χρι­στόν, μετα­νό­η­σε έγι­νε χρι­στια­νή και απο­κε­φα­λί­στη­κε. Η Εκκλη­σία δίνει έμφα­ση στη (μετα­γε­νέ­στε­ρη) σύζυ­γο του βυζα­ντι­νού αυτο­κρά­το­ρα Θεο­δό­σιου Β’ Αθη­ναία Αθη­να­ΐς που βαπτι­ζό­με­νη χρι­στια­νή μετο­νο­μά­στη­κε Ευδο­κία. Ηταν όνο­μα αυτο­κρα­τει­ρών και πρι­γκι­πισ­σών του Βυζα­ντί­ου. 7 εμφα­νί­σεις στο νομό και ποσο­στό 0,46% (0,26).

Μία φορά συνα­ντή­σα­με το όνο­μα Μελα­νία. Ονό­μα ποντια­κό που μάλ­λον προ­έρ­χε­ται από το «μελα­νία» που σημαί­νει μαυ­ρί­λα. Χρη­σι­μο­ποιεί­ται και στην Κύπρο, ενώ είναι αρκε­τά δημο­φι­λές στις ΗΠΑ. Υπάρ­χει και αστε­ροει­δής με το όνο­μα αυτό. Η ομώ­νυ­μη αγία έζη­σε και μαρ­τύ­ρη­σε τον 4ο μ.Χ. αιώνα.

Οκτώ εμφα­νί­σεις έχει και η Μάρ­θα (αραμ. Marta=κυρία, οικο­δέ­σποι­να· αγνή). Η Μάρ­θα, αδελ­φή του Λαζά­ρου, ανα­φέ­ρε­ται από τον Ευαγ­γε­λι­στή Ιωάν­νη στο θαύ­μα της ανά­στα­σης του Λαζάρου.

Μία εμφά­νι­ση το Λου­κία (αρσε­νι­κό του Λου­κάς, δεν εμφα­νί­ζε­ται το αρσε­νι­κό στο νομό) και μία το Μακρί­να, οσία αδελ­φή του αγί­ου Βασι­λεί­ου, και του αγί­ου Γρη­γο­ρί­ου Νύσσης.

Η Μαγα­λη­νή, η «…εν πολ­λαίς αμαρ­τί­αις περι­πε­σού­σα γυνή» αισθα­νό­με­νη τη θεό­τη­τα το Χρι­στού ανα­λαμ­βά­νει «τάξιν» μυρο­φό­ρας. Η Μαρία Μαγδα­λη­νή, η οποία ανή­κε στον κύκλο των γυναι­κών που ακλου­θού­σαν τον Χρι­στό και τους απο­στό­λους βοη­θώ­ντας το έργο τους παρα­κο­λού­θη­σε τη σταύ­ρω­ση, υπήρ­ξε η πρώ­τη μυρο­φό­ρα που έπλε­νε με μύρα και αρώ­μα­τα το σώμα του χρι­στού μετά την απο­κα­θή­λω­σή του. Το όνο­μα Μαγδα­λη­νή (έβρ. τοπω­νύμ. Μάγδα­λα, η κατα­γό­με­νη από τα Μάγδα­λα) έχει 2 εμφανίσεις.

Στις γυναί­κες η ταύ­τι­ση με την ομώ­νυ­μη αγία δεν επι­δρά στην ονο­μα­το­δο­σία. Αυτό ενι­σχύ­ε­ται και από την περί­πτω­ση του ονό­μα­τος Βαρ­βά­ρα. Στο νομό υπάρ­χουν δύο ναοί αφιε­ρω­μέ­νοι στην ομώ­νυ­μη αγία και παρά­δο­ση που τη συν­δέ­ει με τα σπυ­ρά­κια των παι­διών (όπως και πανελ­λα­δι­κά) το όνο­μα εμφα­νί­στη­κε στο δείγ­μα μόνο δύο φορές και ακό­μη μία ως δεύ­τε­ρο όνο­μα. Στην επι­βε­βαιω­τι­κή ανα­ζή­τη­ση επα­λή­θευ­σης πολύ λίγες ήταν οι Βαρ­βά­ρες που συνα­ντή­σα­με, τις οποί­ες τις απο­κα­λούν Βέρες. Το πανελ­λα­δι­κό ποσο­στό του ονό­μα­τος (0,50%) δεν είναι ευκαταφρόνητο.

Ισως με το έντο­νο θρη­σκευ­τι­κό συναί­σθη­μα μπο­ρεί να εξη­γη­θεί και η χρή­ση του ονό­μα­τος Βασι­λι­κή που με ποσο­στό της 3,29% (3,52%) και 50 εμφα­νί­σεις κατα­λαμ­βά­νει την 5η θέση.

Η εκκλη­σία συν­δέ­ει και τα ονό­μα­τα Φωτει­νός και Φωτει­νή (21 εμφα­νί­σεις και ποσο­στό 1,37% ένα­ντι πανελ­λα­δι­κού 1,09%) με τα Θεο­φά­νια (τα γιορ­τά­ζει την ίδια ημέ­ρα), όμως αυτά ανή­κουν στην κατη­γο­ρία των ονο­μά­των που προ­έρ­χο­νται ή οφεί­λουν τη διά­δο­σή τους σε «Παρο­μοί­ω­ση προς το περι­βάλ­λον και τη φύση» και δεί­χνουν μια ιδιό­τη­τα του ανθρώ­που που τα φέρει (Φωτει­νός = αυτός που εκπέ­μπει φως, που φωτί­ζει). Το κατα­χω­ρί­σα­με σε αυτή την κατη­γο­ρία επει­δή στο νομό υπάρ­χει και εκκλη­σία προς τιμήν της αγί­ας Φωτει­νής, κάτι που ενδε­χο­μέ­νως παί­ζει το ρόλο του στη χρή­ση του ονό­μα­τος. Η ομώ­νυ­μη αγία έζη­σε στα χρό­νια του Χρι­στού και βαπτί­σθη­κε Χρι­στια­νή μετα­ξύ των πρώ­των γυναι­κών της Σαμά­ρειας και ονο­μά­σθη­κε Φωτει­νή και αργό­τε­ρα μαρ­τύ­ρη­σε για την πίστη της.

Με τη τιμή προς τους αγί­ους – αγί­ες σχε­τί­ζο­νται τα ονό­μα­τα Αθα­να­σία (26 εμφα­νί­σεις – 1,71%), Γεωρ­γία (31 – 2,04%), Ευστρα­τία (3), Ευστα­θία (1), Ελευ­θε­ρία (6), Ιωάν­να (27 – 1,77%), Γιαν­νού­λα (4), Αντω­νία (10), Θεο­δώ­ρα (21 – 1,38), Κων­στα­ντί­να (6), Κων­στα­ντία (3), Κων­στα­ντι­νιά (5) και Απο­στο­λία (14 – 0,91%), Στε­φα­νία (4), Νικο­λέ­τα (9), Σπυ­ρι­δού­λα (1), Θωμαή (1), Χαρα­λα­μπία (1), Πετρού­λα (2). Τα περισ­σό­τε­ρα από αυτά είναι η θηλυ­κή εκδο­χή ανδρι­κών και γι’ αυτό θα τα εξε­τά­σου­με μαζί με τα αντί­στοι­χα ανδρι­κά μιας και υπάρ­χει ομώ­νυ­μος άγιος. Και στην περί­πτω­ση της Αθα­να­σί­ας που υπάρ­χει εκτός από τον άγιο Αθα­νά­σιο ομώ­νυ­μη αγία που γιορ­τά­ζει στις 31 Γενά­ρη, το όνο­μα γιορ­τά­ζε­ται στις 18 Γενά­ρη οπό­τε η εκκλη­σία τιμά τον άγιο Αθανάσιο.

Τέλος έχου­με και δύο ονό­μα­τα από την Παλαιά Δια­θή­κη. Ελι­σά­βετ (< έβρ. Eliseva = ο Θεός μου είναι άφθο­νος, φέρ­νει την αφθο­νία) με 8 εμφα­νί­σεις. Σύζυ­γος του προ­φή­τη Ζαχα­ρία και μητέ­ρα (σε μεγά­λη ηλι­κία με θεϊ­κή παρέμ­βα­ση) του βαπτι­στή Ιωάν­νη. Εύα (Hawwah = Ζωή, «ζωντα­νή ζώσα»), με 2 εμφα­νί­σεις. Η πρώ­τη γυναί­κα που έπλα­σε ο Θεός, σύντρο­φος του Αδάμ στον Παρά­δει­σο. Η πρώ­τη άπι­στη γυνή. Την παρέ­συ­ρε ο κατα­ρα­μέ­νος όφις. Τη δικαιο­λο­γού­με όμως για­τί είμα­στε όλοι …από­γο­νοί της. Και το Εμμα­νου­έ­λα (θηλυ­κό του Εμμα­νου­ήλ) με μια εμφάνιση.

Με τα ανδρι­κά ονό­μα­τα θα συνε­ξε­τά­σου­με τα ονό­μα­τα Ευαγ­γε­λία (6η θέση), Σαρά­ντω και Σαρά­ντο από 1 εμφά­νι­ση (πιθα­νο­λο­γώ­ντας ότι προ­έρ­χε­ται και αυτό από το Σαρά­ντης), Σταυ­ρού­λα (17 – 1,11%), Φανή (6), Χρι­στί­να (23 – 1,51%) Αγγε­λι­κή (17 – 1,11%), Ανδρε­ά­να (1), Φιλί­τσια (1) και τα πασχα­λι­νά Βάια (5 εμφα­νί­σεις), Βαγια­νή (2), Βάη (1), Πασχα­λιά (3), Πασχα­λί­να (3) Λαμπρι­νή (11). Σε αυτή την κατη­γο­ρία, πασχα­λι­νά, εμπί­πτει και το Ανα­στα­σία (58 εμφα­νί­σεις) που από το πανελ­λα­δι­κό 2,54% φτά­νει στο 3,81%. Και μία εμφά­νι­ση το υπο­κο­ρι­στι­κό Τασού­λα. Εβδο­μη πανελ­λα­δι­κά η Ανα­στα­σία τρί­τη στην κατά­τα­ξη στο νομό. Ομως εδώ πρέ­πει να συνυ­πο­λο­γί­σου­με μαζί, την ενί­σχυ­ση που έχει το όνο­μα από την ταύ­τι­σή της με την Ανά­στα­ση του Κυρί­ου και την ύπαρ­ξη ομώ­νυ­μης αγί­ας με ναό αφιε­ρω­μέ­νο. Μάλι­στα, στην περιο­χή η αγία θεω­ρεί­ται φαρ­μα­κο­λύ­τρα αφού θερα­πεύ­ει από τις δηλη­τη­ριά­σεις. Γιορ­τά­ζε­ται στις 22 Δεκέμβρη.

[1] Αθα­νά­σιος Χ. Μπού­τρα «Τα νεο­ελ­λη­νι­κά κύρια ονό­μα­τα ιστο­ρι­κώς και γλωσ­σι­κώς ερμη­νευό­με­να», 1912

Το Α’ ΜΕΡΟΣ

Το Β’ ΜΕΡΟΣ