Γράφει ο Αλέκος Χατζηκώστας //
Ο Καπετάν Μπαρούτας- Θωμάς Λιόλιος (ΦΩΤΟ), γεννημένος το 1902 στη Φυτειά Ημαθίας, ήταν προπολεμικός κομμουνιστής και στον ΕΛΑΣ ήταν καπετάνιος λόχου σαμποτέρ στο Βέρμιο. Η δράση του και τα κατορθώματα του τον έκαναν γνωστό στη ευρύτερη περιοχή της Κ. Μακεδονίας.
Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας δεν παρέδωσε τον οπλισμό του και ήταν από τους πρώτους που ξαναβγήκε στο βουνό (Οκτώβριος 1945), επικεφαλής μιας ομάδας καταδιωκομένων στην ίδια περιοχή από τις πρώτες στην Βόρεια Ελλάδα αποτελούμενη από τους: Δημήτρης Τσέος, Αντώνης Τσέος, Λεωνίδας Μπεσίνας, Αντώνης Γκιλιόπουλος, Κώστας Ελευθεριάδης, Νίκος Μακρυκώστας, Γκίλινας, Κώστας Βύζας, Βαγγέλης Τσέλης, Βαγγέλης Ντίμπαλας,ο γιος του Κώστας , ο ανηψιός του Θάνος Λιόλιος, Κελέσμιτος Κώστας κ.α
Η δράση του προκάλεσε τον φόβο στο «καθεστώς» που πέρα από τις διώξεις της οικογένεια του τον επικήρυξε αυτόν και τα παλικάρια του:
«Επικηρύσσονται εις ληστάς:
Κωνσταντίνος Βύζας του Θωμά
Λεωνίδας Μπεσίνας του Εμμανουήλ
Αντώνιος Νικολόπουλος του Δημητρίου
Νικόλαος Μακρυκώστας του Γεωργίου
Νικόλαος Γκιλίνας του Δημητρίου
Αντώνιος Τσέος του Βασιλείου, άπαντες κάτοκοι Φυτειάς.
Προκηρυχθείσα χρηματική αμοιβή εις 5.000.000 δραχμών δια τη σύλληψιν ή φόνον δι’ έκαστον των ληστών και 2.000.000 δρχ. δια την απετελεσματικήν κατάδειξιν στις αρχές.»(ΦΕΚ Β43/1946). Στη συνέχεια αναπροσαρμόστηκε για τον Θωμά Λιόλιο σε 10.000.000 δραχμές (ΦΕΚ Β83/46)
Το τραγούδι της ομάδας καταδιωκόμενων αγωνιστών-σε σκοπό συρτό γνωστού τραγουδιού της εποχής ήταν:
«Οι παρτιζάνοι βγήκανε
στις πιο ψηλές ραχούλες
γιατί έχουν σκλάβους αδερφούς
και σκλάβες αδερφούλες
Γιόκα έχω στη φυλακή
κόρη στη εξορία
και από μας προσμένουνε
χάρη και ελευθερία»
Ήταν τέτοια η δράση του, ώστε του αποδόθηκε λαθεμένα η επίθεση στο Λιτόχωρο (31/3/1946). Μάλιστα την εποχή αυτή ο Γ.Γ της Κ.Ε του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης σε αχτιφ στελεχών στη Θεσσαλονίκη ανέφερε συγκεκριμένα: « Τα γεγονότα που έγιναν στο Λιτόχωρο είναι ένα μήνυμα για τον μοναρχοφασισμό και του Αγγλους. Θα ‘ναι απόλυτα μέσα στη λογική της πολιτικής, που οι Άγγλοι και οι μοναρχοφασίστες εφαρμόζουν και δεν θα πρέπει να απορεί κανένας , αν αύριο εμφανιστεί και δεύτερος Μπαρούτας και μεθαύριο γίνουν δεκάδες και εκατοντάδες…»
Σκοτώθηκε στις 19/7/1946 κοντά στη Νάουσα . Δύο παιδιά του σκοτώθηκαν επίσης στον ΔΣΕ. Η Κατίνα, ανθυπολοχαγός του ΔΣΕ, σκοτώθηκε τον Δεκέμβριο 1948 στο Μπίκοβικ του Γράμμου και ο Κώστας (Μπαρουτάκης), υπολοχαγός του ΔΣΕ, σκοτώθηκε τον Ιούλιο του 1949 στο Βίτσι.
Πως περιγράφουν τα γεγονότα συμπατριώτες του συγγραφείς
Ολγα Μάστορα-Ψαρογιάννη (Στο δρόμο του χρέους/ Σύγχρονη Εποχή/ 1945): «Τον Ιούνη του 1946 γίνονταν μεγάλες προσπάθειες από τους αντάρτες για συμφιλίωση στα γύρω χωριά. Ο Μπαρούτας με τρεις άλλους της ομάδας του πήραν αποστολή να κατέβουν στο Χωροπάνι (σημερινό Στενήμαχο) και από εκεί να πάνε στα χωριά του κάμπου της Νάουσας. Μερικοί κατεταναίοι όπως ο Ακρίτας και άλλοι δεν συμφωνούσαν να κατέβει τόσο κοντά στα νύχια του εχθρού ο Μπαρούτας με τόσο λίγη δύναμη.. Θαρραλέος όπως ήταν ο Θωμάς διάλεξε τέσσερα παλικάρια και ξεκίνησε. Ο πρώτος σταθμός ήταν η τοποθεσία «Ντιχαλέβι» (εκεί υπήρχαν στρούγκες κτηνοτρόφων, με τους οποίους είχαν κι άλλες επαφές οι αντάρτες) που βρίσκονταν ανάμεσα στη Νάουσα και στο Χωροπάνι. Το βράδυ διάλεξαν μια καλή τοποθεσία να κοιμηθούν και χαράματα θα περνούσαν σε ένα δασωμένο μέρος για να μπορούν να ελέγχουν όλες τις κινήσεις της γύρω περιοχής. Πριν καλά-καλά λαλήσουν τα πρώτα κοκόρια των χωριών που ήταν και το σύνθημα για να ξεκινήσουν, βρέθηκαν περικυκλωμένοι από ισχυρές δυνάμεις του στρατού και όλων των παρακρατικών ενέοπλων δυνάμεων της περιοχής. Τους ξύπνησαν καταιγιστικά πυρά. Ήταν καλά στημένη παγίδα. Ο προδότης είχε κάνει «καλά τη δουλειά» του. Πετάχτηκαν όρθιοι και προσπάθησαν με αυτοθυσία να αμυνθούν και να διασπάσουν τον κλοιό, αλλά δεν τα κατάφεραν. Τα παλικάρια ο ένας μετά τον άλλο έπεσαν νεκρά και τελευταίος σκοτώθηκε ο καπετάν Μπαρούτας. Ενώ του φώναζαν να παραδοθεί και θα του χαρίσουν τη ζωή, θα του έδιναν πλούτη και θα έφερναν την οικογένεια του που ήταν στην εξορία στη Λήμνο αυτός αρνήθηκε. Οι φήμες λένε ότι γνώρισε τον προδότη και είπε: «Εγώ δεν προδίδω τα ιδανικά και τις ιδέες μου, παλεύω για ένα καλύτερο μέλλον και για τα δικά σου παιδιά. Εσύ και οι όμοιοί σου θα νιώθετε τύψεις για τις πράξεις σας. Θα σέρνεστε σαν σκουλήκια. Εγώ πεθαίνω για την Ελλάδα και το λαό της». Μια παρατεταμένη βολή από τη πλευρά των παρακρατικών (σ.σ. προερχόταν και από το χωριό του) έβαλε τέρμα στη ζωή του τιμημένου αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης».
Μία άλλη άποψη για το τέλος του Μπαρούτας εκφράζει ο Δ. Βύζας στο βιβλίο του «Τσόρνοβο-Φυτειά Ημαθίας» (Βέροια 2015): «..Το απόσπασμα δήλωνε ότι μετά τη συζήτηση και λογομαχία ο Μπαρούτας προσπάθησε να τους πυροβολήσει και τότε τον σκότωσαν. Μέλη των αποσπασμάτων πολύ αργότερα διηγούνταν ότι αυτοκτόνησε με χειροβομβίδα. Οσοι είδαν τον εκτεθεμένο σε κοινή θέα νεκρό συνηγορούν υπερ της αυτοκτονίας. Κάποιος Πατρίκας που ήταν μέλος του αποσπάσματος θυμόταν ότι προτού σκοτωθεί ο Μπαρούτας γινόταν διάλογος και του έλεγαν να παραδοθεί. Τις πρωινές ώρες ακούστηκε ένας δυνατός κρότος και μάλλον ο Μπαρούτας αυτοκτόνησε. Έσκυψε στη χειροβομβίδα και του έσπασε το επάνω μέρος του κεφαλιού του. Φαίνεται ότι και ο Μπαρούτας είχε περίπου την ίδια τύχη με τον Αρη Βελουχιώτη…Το θλιβερό της όλης υπόθεσης…ήταν ότι μέρος των Φυτειωτών από το απόσπασμα γύρισαν στο χωριό με τον αέρα του θριαμβευτή, ενώ κάποιοι καμάρωναν στη Βέροια δίπλα στο νεκρό χωριανό τους. Οι παλιότεροι αναρωτιούνταν τι απέγιναν τα χρήματα της επικήρυξης του Μπαρούτα…»
Ασέβεια απέναντι στους νεκρούς αγωνιστές
Τα πτώματα των αναρτών-δείγμα της βαρβαρότητας του αστικού καθεστώτος- τέθηκαν σε «κοινή θέα» προς «φόβο και συμμόρφωση» των πολιτών της Βέροιας, τους οποίους και υποχρέωσαν να περνούν και να βλέπουν…
Στο βιβλίο της Ολγας Μάστορα-Ψαρογιάννη «Στο δρόμο του χρέους» (Σύγχρονη Εποχή1995) γράφονται τα εξής: «…Τα πτώματα των νεκρών τα κατέβασαν στη Βέροια, στην πλατεία Ωρολογίου, όπου οι αναίσθητοι και πωρωμένοι εχθροί του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης χόρευαν γύρω τους. Μακάβριο το θέαμα και η συγκίνηση των ανθρώπων μεγάλη. Παρά την τρομοκρατία, για πολλές μέρες στον τόπο αυτό υπήρχαν λουλούδια. Η γυναίκα του Ελένη και η αδελφή του Μαρία, μαζί με τα παιδιά του ήταν εξορία. Αργότερα έμαθαν το τραγικό μαντάτο».
Στο βιβλίο «Τσόρνοβο-Φυτειά Ηαθίας» (Βέροιας 2015-Δημήτρης Κ. Βύζας) γράφονται τα εξής: «Τους νεκρούς μετέφεραν για κοινή θέα πρώτα στη πλατεία Αγίου Αντωνίου και αργότερα στην πλατεία Ωρολογίου Βέροιας. Κάποια Φυτειώτισα, παρά τις απαγορεύσεις, πήγε κρυφά και σκέπασε με μαντήλα το πρόσωπο του νεκρού Μπαρούτα…»
Τι έγραψε και πως πανηγύρισε ο αστικός τύπος της εποχής
Ήταν «φυσικό» η όλη υπόθεση να πάρει πανελλαδικές διαστάσεις από τον αστικό Τύπο της εποχής, να αξιοποιηθεί προπαγανδιστικά από την κυβέρνηση, ενώ δεν έλειψαν και οι προβοκάτσιες σε βάρος της ηγεσίας του ΕΑΜ και του ΚΚΕ.
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (20/7/1946): Είχε τη φωτογραφία των νεκρών στη εκτεθειμένη στη Βέροια και από επάνω της στρατιώτες και με τίτλο «ΕΞΟΝΤΩΘΗ ΧΘΕΣ Η ΣΥΜΜΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΠΑΡΟΥΤΑ. ΕΖΩΓΡΗΘΗ ΕΙΣ ΟΠΑΔΟΣ ΤΟΥ» σημείωνε τα εξής: «…Την πενταμελήν ομάδα του καπετάν Μπαρούτα περικύκλωσαν τέσσερα αποσπάσματα με αρχηγό τον αντιστυνταγματάχρη Γ. Βαρδουλάκη στο Διχαλεύρι, τοποθεσία βόρεια του χωριού Στενημάχου. Διοικητές των αποσπασμάτων ήταν οι ανθυπομοπίραχροι Βάιλος, Εφεντάκης και οι ανθυπασπιστές Σγουρός και Γκραβαρίτης….Και δεν ήτο μικρόν βέβαια κατόρθωμα, ο άθλος ο επιτελεσθείς χάρις εις την αυτοθυσίαν και των ηρωϊσμόν των χωροφυλάκων. Διότι η εξόντωσις του τρομοκρατών καπετάν Μπαρούτα είναι δια τα περιφερείας αυτάς μια αληθής Δευτέρα απελευθέρωσις..»
ΕΜΠΡΟΣ (20/7/1946 ‑ΦΩΤΟ): Με χαρακτηριστικό τίτλο «ΕΞΟΝΤΩΘΗ Η ΣΥΜΜΟΡΙΑ ΜΠΑΡΟΥΤΑ ΦΟΝΕΥΘΕΝΤΩΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΤΗΣ. Φέρεται ως οργανωτής των επιθέσεων κατά του λόχου Ποντοκερασιάς και του Λιτοχώρου. Η ΒΕΡΡΟΙΑ ΠΑΝΗΓΥΡΙΖΕΙ» αναφέρει τα εξής: «Κατόπιν τριώρου μάχης παρά το χωριόν Χορπάνιον Βερροίας μεταξύ αποσπάσματος Χωροφυλακής υπό την διοίκησιν του επόπτου αποσπασμάτων συνταγματάρχου κ. Γ. Βαρδουλάκη και της κομμουνιστικής συμμορίας του διαβοήτου Θωμά Λιόλιου ή καπετάν Μπαρούτα εφονεύθησαν ο αρχηγός της συμμορίας καπετάν Μπαρούτας εκ Φυτειάς Βερροίας επικηρυγμένος αντί 15 εκατομμυρίων δραχμών και οι δύο υπαρχηγοί του, συνελήφθη δε παραδοθείς ο υπασπιστής του ληστάρχου.
Τα πτώματα των ληστάρχων μεταφέρθησαν εις Βέρροιαν της οποίας οι κάτοικοι πανηγυρίζουν δια την απελευθέρωσιν. Εκ των ανδρών της χωροφυλακής ουδείς έπαθε τι. Εις τον ιματισμόν και τας αποσκευάς των ληστών ανευρέθη ολοκληρος η αλληλογραφία του ληστάρχου δια της οποίας αποκαλύπτεται ο μηχανισμός των συμμοριών.Ούτω, εκτός των μονίμων πυρήνων, οι οποίοι παραμένουν εις τα όρη, αι συμμορίαι συγκροτούνται και δι’ εφεδρικών συμμοριτών , οι οποίοι μετέχουν εις τας εκάστοτε επιχειρήσεις , μετά την λήξιν των οποίων επανέρχονται εις τα χωρία των , προσποιούμενοι τον φιλήσυχον αγρότην. Ο κατάλογος των ονομάτων των εφεδρικών συμμοριτών περιήλθε και ούτος εις τας χείρας των αρχών. Ο φονευθής Μπαρούτας ήτο εκ των σημαινόντων στελεχών του ΚΚΕ φέρεται δε ως οργανωτής της προσφάτου κατά του λόχου Ποντοκερασιάς επιθέσεως και του φόνου των 11 στρατιωτών, ως και της επιθέσεως κατά του Λιτοχώρου και της αγρίας σφαγής δέκα ανδρών της εθνοφυλακής».
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (20/7/1946): «Τηλεγραφούν εκ Βερροίας ότι μεταβατικά αποσπάσματα συνεπλάκησαν χθες εις την περιοχήν Κάτω Βερμίου με τη συμμορίαν του καπετάν Μπαρούτα.Επηκολούθησε δίωρος μάχη καθ’ ην εφονεύθη ο αρχηγός της σημμορίας και έταιροι δύο συμμορίται , εις άλλος συνελήφθην ζων».
Σε άλλη της ανταπόκριση η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (21/7/1946) και το ΕΜΠΡΟΣ (21/7/1946) αναφέρουν τα εξής: «Επίσης από το Υπουργείο Τύπου ανακοινώθη χθες το κατωτέρω τηλγράφημα. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 20. νεώτεραι πληροφορίαι αναφέρουν ότι ο αρχηγός της κομμουνιστικής επιτροπής Παρτσαλίδης κατά την μετάβασιν του εις Βέρροιαν κατόρθωσε να έλθη εις επαφήν με τον εξοντωθέντα ληστήν Μπαρούταν μετά του οποίου είχε πολύωρον συζήτησιν. Κατά την συνάντησιν ταύτην ο Παρτσαλίδης έλαβεν γνώσιν του σχεδίου του Μπαρούταν το οποίον και ενέκρινεν. Εκ της γενομένης μελέτης του περιελθέντος εις χείρας των αρχών αρχείου του συμμορίτου Μπαρπούτα απεδείχθη ότι ούτος κατευθύνετο υπό του ΚΚΕ και ελάμβανε διαταγάς από την τοπικήν επιτροπήν Βερροίας-Ναουσης».
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και σχετικό δημοσίευμα στη εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ (23/7/1946) με τίτλο «ΣΥΝΔΕΔΥΑΣΜΕΝΑΙ ΕΝΕΡΓΙΑΙ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΙ ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΗΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΑΝΑΡΧΙΚΩΝ». Γράφει η σχετική ανταπόκριση: «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 22. Την νύκτα του Σαββάτου αφίκετο εις την πόλιν μας ο γενικός Επόπτης των καταδιωκτικών αποσπασμάτων Βερροίας-Ναουσης συνταγματάρχης κ. Βαρδουλάκης όστις και υπέβαλε προς την Ανωτέραν Διοίκησιν Χωροφυλακής Μακεδονίας την έκθεσιν του σχετικώς με την εξόντωσιν των ληηστών Μπαρούτα και Νικήτα (σ.σ. καπετάνιος του 16 του συντάγματος του ΕΛΑΣ, σκοτώθηκε στις 20/7/1946) στην περιοχή του Βερμίου). Παρά το γεγονός ότι το περιεχόμενον της εκθέσεως του κ. Βαρδουλάκη ετηρήθη μυστικόν , εν τούτοις εγνώσθη ότι η συνάντησις των περιοδευόντων ηγετών του κομμουνισμού και του Μπαρούτα εγένετο μεταξύ 2ας και 3ης απογευματινής ώρας της 18ης τρέχοντος μηνός. Η αποκάλυψις εγένετο υπό σηλληφθέντος μέλους της συμμορίας το οποίον και καταφέρεται εναντίον της οργανώσεως των μεγάλων πόλεων, διότι παρά τα μεγάλα ποσά που εισπράττονται δια των διαφόρων κομμουνιστικών εράνων , ουδέν ποσόν φτάνει μέχρι των συμμοριών. Εκ των περιελθόντων εις χείρας των αρχών στοιχείων καταφαίνεται ότι το γενικόν στρατηγείον των συμμοριών βρίσκεται εις τον Ολυμπον. Επίσης απεκαλύφθη ότι εις το Βέρμιον ανασυνεστήθη το 16ον σύνταγμα του ΕΛΑΣ και εις τα Πιέρια το 50ο σύνταγμα. Η επιστράτευσις των ανδρών δια τας συμμορίας διενεργείται εντατικωτάτη μεταξύ εκείνων οι οποίοι δεν έχουν οικογενειακά βάρη , ήτοι μεταξύ νέων ηλικίας 19 μέχρι 21 ετών. Κατόπιν των αποκαλύψεων τούτων αναμένεται η συνδιασμένη εκκαθαριστική ενέργεια των Γ’ και Β’ Σωμάτων Στρατού εν συνδυασμώ προς τας δυνάμεις Χωροφυλακής Μακεδονίας και Θεσσαλίας».
…Και τα πανηγύρια των «επίσημων νικητών»
Ενδεικτική είναι και η στάση των διορισμένων τοπικών αρχών (νομάρχης, δήμαρχος Βέροιας) στο όλο γεγονός.
Το έγγραφο (ΦΩΤΟ) που παρουσιάζουμε (ΓΑΚ Ν. Ημαθίας- Αρχείο Νομαρχίας) είναι προκήρυξη του τότε νομάρχη Γ. Πεντζίκη (19/7/1946) που αναφέρει το γεγονός ενώ κάνει και προσπάθεια προπαγανδιστικής του αξιοποίησης: «Η εξόντωσις της συμμορίας Μπαρούτα, του ήρωα του ΚΚΕ αποτέλεσε την πρώτη νίκη της Πατρίδος μας κατά των αργυρώνητων του ΚΚΕ. ΕΛΛΗΝΕΣ. Σεις που αγαπάτε την ωραία μας Ελλάδα ξυπνήστε. Αυτή η πρώτη Νίκη της Ελληνικής Πατρίδος ας σας γίνη παράδειγμα και αρπάξτε τα ξύλά και μ’αυτά ελευθερώστε την Πατρίδα μας από τους εγκληματίες και τους Εαμοβουλγάρους. Η Ελλάδα μας που έζησε 3.000 χρόνια δεν μπορεί να σβύση από τους αλήτες και τους εγκληματίες. Η Ελλάς προώρησεται να ζήση και θα ζήση. Γιατί το θέλουμε εμείς οι Ελληνες. Εμπρός λοιπόν σε μια νέα Εθνικιστική εξόρμησι που θα σώση και θα δοξάση την Πατρίδα μας.
Οσοι από σας παραπλανηθήκατε ελάτε μαζί μας. Η Πατρίδα σας συγχωρεί. Ξαναγυρίστε στα έργα σας και βοηθήστε μας να ανοικοδομήσουμε την ερειπωμένη Πατρίδα μας. Μη γελιώστε από τις υποσχέσεις αυτών οι οποίοι δεν έχουν κανένα άλλο σκοπό παρά να υποδουλώσουν την Πατρίδα μας στους Βουλγάρους. Αδέρφια μας Μακεδόνες, οι γνησιώτεροι Ελληνες λυπηθήτε την Ελληνική μας Μακεδονία, φυλάξτέ την, από αυτούς που θέλουν να την παραδώσουν στους εχθρούς μας όπως φυλάττε το βιός σας.ΕΜΠΡΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ. Η νίκη μας αυτή ας είναι το σύμβολο μας και ας δώσουμε την υπόσχεσι ότι από δώ και πέρα θα είναι ο σκοπός μας: Η απελευθέρωσι της Μακεδονίας από τους εχθρούς της Ελλάδος μας. Ζήτω η Μεγάλη Ελλάς. Ζήτω η Ελλάς της Ελλάδος η Μακεδονία.
Στο βιβλίο «Τσόρνοβο-Φυτειά Ημαθίας» (Βέροιας 2015-Δημήτρης Κ. Βύζας) γράφονται τα εξής: «..Τον νεκρό Μπαρούτα κήδεψαν λιγοστοί συγγενείς στη Βέροια. Επιμνημόσυνη δέηση έκανε η εξόριστη οικογένεια του στη Λήμνο. Ο τότε δήμαρχος Βέροιας προς τιμήν του Βαρδουλάκη (σ.σ ήταν ο επικεφαλής της αστυνομικής δύναμης) παρέθεσε δείπνο στον εξοχικό κέντρο «ΕΛΙΑ»
Σημείωση: Στη μνήμη του καπεταν Μπαρούτα στην εφημερίδα «Προς τη Νίκη» (εφημερίδα του ΔΣΕ) δημοσιεύτηκε σε συνέχειες το 1949 το διήγημα του Αλέξη Πάρνη «Θωμάς Μπαρούτας (Ο εξεγερμένος αγρότης) που κυκλοφόρησε και σε βιβλίο τον Μάη του 1949, ενώ υπήρχε και νεκρολογία στο θεωρητικό περιοδικό της Κ.Ε του ΚΚΕ «Νέος Κόσμος».