Ο ματωμένος Αύγουστος του 1944: Το Μπλόκο της Κοκκινιάς

Επι­μέ­λεια: ofisofi //

Λίγους μήνες πριν την απε­λευ­θέ­ρω­ση η Αθή­να και ο Πει­ραιάς ματο­κυ­λί­στη­καν από τους Γερ­μα­νούς κατα­κτη­τές και τους έλλη­νες συνερ­γά­τες τους. Το καλο­καί­ρι του 1944 υπήρ­ξε εφιαλ­τι­κό για τους κατοί­κους των συνοι­κιών αυτών των δύο πόλεων. 

Ο αυγου­στιά­τι­κος ουρα­νός μαύ­ρι­σε από τους καπνούς των πυρ­πο­λη­μέ­νων σπι­τιών και το χώμα ποτί­στη­κε από το αίμα των εκτελεσμένων .

 Ένα μικρό αφιέ­ρω­μα σε τρεις συνέ­χειες  με αφη­γη­τή τον ιστο­ρι­κό Ιάσο­να Χαν­δρι­νό  από το εξαι­ρε­τι­κό βιβλίο Το τιμω­ρό χέρι του λαού. Η δρά­ση του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ στην κατε­χό­με­νη πρω­τεύ­ου­σα 1942 ‑1944.

***

Το Μπλόκο της Κοκκινιάς ( 17.8.1944)

Σει­ρά είχε η Κοκ­κι­νιά, η οποία δεν είχε δεχθεί σοβα­ρή επί­θε­ση από το Μάρ­τιο, η ατμό­σφαι­ρα ήταν όμως ηλε­κτρι­σμέ­νη, δεδο­μέ­νου ότι από τις αρχές Αυγού­στου άρχι­ζαν επι­θε­τι­κές κινή­σεις Ευζώ­νων και Χωρο­φυ­λα­κής – παράλ­λη­λα μαθαί­νο­νταν τα γεγο­νό­τα στις άλλες συνοι­κί­ες – και τα στε­λέ­χη δια­νυ­κτέ­ρευαν αλλού ( συνή­θως στο Αιγά­λεω), μακριά από κατοι­κη­μέ­νες περιο­χές. Στις 15 και 16 Αυγού­στου ένο­πλες συμπλο­κές ανά­με­σα σε Ελα­σί­τες, αστυ­νο­μι­κούς και την Ειδι­κή Ασφά­λεια Πει­ραιά στο συνοι­κι­σμό των « Κιλι­κια­νών» και στα μανιά­τι­κα, αύξη­σαν την υπε­ρέ­ντα­ση ενό­πλων και αόπλων στην Κοκκινιά.

Μιχά­λης Νικο­λι­νά­κος , Δεν ξεχνά­με!.. Κυκλο­φό­ρη­σε αμέ­σως μετά το μπλό­κο της Κοκ­κι­νιάς 17/8/1944

Στις 02.30 μετά τα μεσά­νυ­χτα της Πέμ­πτης 17 Αυγού­στου ξεκί­νη­σε να γρά­φε­ται μία από τις μελα­νό­τε­ρες σελί­δες της Κατο­χής: Δεκά­δες αυτο­κί­νη­τα περι­κύ­kλω­σαν την Κοκ­κι­νιά από τα βόρεια του Κορυ­δαλ­λού πίσω από το Γ΄Νεκροταφείο και κατά μήκος της οδού Θηβών μέχρι τους ΣΕΚ , κατά μήκος της σιδη­ρο­δρο­μι­κής γραμ­μής. Τα οχή­μα­τα μετέ­φε­ραν ισχυ­ρές δυνά­μεις του Ι Τάγ­μα­τος του 1^ου Συντάγ­μα­τος Ευζώ­νων με επι­κε­φα­λής τον Ταγ­μα­τάρ­χη  Γεώρ­γιο Σγού­ρο, ένα πρό­σω­πο ήδη μιση­τό στους Κοκ­κι­νιώ­τες, γερ­μα­νούς οπλί­τες της 11^ης Αερο­πο­ρι­κής Μεραρ­χί­ας Εδά­φους ( 11. Luftwaffe Felddivision) – δύνα­μης λόχου ή διλο­χί­ας – και μια γερ­μα­νι­κή μηχα­νο­κί­νη­τη διμοι­ρία, ενώ, όπως επι­σή­μα­νε με κάποιου είδους επα­να­στα­τι­κή «αυτα­ρέ­σκεια» και το πρώ­το «ρεπορ­τάζ» της επι­χεί­ρη­σης, ο βαρύς οπλι­σμός των επι­δρο­μέ­ων ήταν πρω­το­φα­νής για τα δεδο­μέ­να επι­χεί­ρη­σης εντός των ορί­ων της πρω­τεύ­ου­σας. Τα ξημε­ρώ­μα­τα οι τηλε­βό­ες καλού­σαν τους άνδρες 14 έως 60 ετών στην πλα­τεία Οσί­ας Ξένης. Στις 09.00 η πλα­τεία είχε γεμί­σει από κόσμο. Κινη­το­ποί­η­ση του ΕΛΑΣ θα ισο­δυ­να­μού­σε με αυτο­κτο­νία, αφού όλα ήταν μπλο­κα­ρι­σμέ­να. Μέσα στην απο­πνι­κτι­κή ζέστη του Αυγού­στου και κάτω από ουρ­λια­χτά και παραγ­γέλ­μα­τα στα ελλη­νι­κά και τα γερ­μα­νι­κά, δια­δρα­μα­τί­στη­καν μερι­κές από τις τρα­γι­κό­τε­ρες σκη­νές της Αντί­στα­σης: Οι κατα­δό­τες – ένας εκ των οποί­ων ήταν πρώ­ην μέλος της ΟΠΛΑ – υπέ­δει­ξαν αρχι­κά όλα τα στε­λέ­χη των ενό­πλων οργα­νώ­σε­ων: το λοχα­γό του ΕΛΑΣ και γραμ­μα­τέα της ΚΟΒ Κιλι­κια­νών, Από­στο­λο Χατζη­βα­σι­λεί­ου, το γραμ­μα­τέα της ΚΟΒ Κοκ­κι­νιάς  ( και αρχη­γό της ΟΠΛΑ), Πανα­γιώ­τη Ασμά­νη, τον Θεό­δω­ρο Περιβ­νό­λα, τις μαχή­τριες Δια­μά­ντω Κου­μπά­κη και Αθη­νά Μαύ­ρου κ.α., οι οποί­οι βασα­νί­στη­καν «κανι­βα­λι­κά» πριν οδη­γη­θούν προ­πη­λα­κι­ζό­με­νοι στο υφα­ντή­ριο πίσω από την πλα­τεία Οσί­ας Ξένης – την περί­φη­μη « Μάντρα» — για να εκτε­λε­στούν με πολυ­βό­λα από γερ­μα­νι­κό τμή­μα – συνο­λι­κά 78 άτομα.

Την ίδια ώρα, σε ένα απο­μο­νω­μέ­νο σπί­τι στα « Αρμέ­νι­κα» της Κοκ­κι­νιάς ( περιο­χή Νεά­πο­λης), μια μικτή ομά­δα του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ παρα­κο­λου­θεί ανή­μπο­ρη τη σφα­γή από τις γρί­λιες. Όταν μια ριπή γαζώ­νει την πόρ­τα, η ομά­δα πετά μια χει­ρο­βομ­βί­δα και φεύ­γει από το πλάι υπό το συνε­χές πυρ ενός γερ­μα­νι­κού πολυ­βό­λου. Βάλ­λου­σα και βαλ­λό­με­νη συνε­χώς, και με πλά­για κάλυ­ψη από μια ομά­δα του 7^ου Λόχου ( λοχα­γός Μιχά­λης Μάλ­λης), η ομά­δα έφτα­σε τελι­κά στην Ευγέ­νεια με έναν τραυ­μα­τία και ένα νεκρό, το σαρα­ντά­χρο­νο μαχη­τή της ΟΠΛΑ, Θεό­δω­ρο Μακρή ή « Καφα­ντά­ρη που « βάστα­γε δυο πιστό­λια κι έρι­χνε σαν τους καου­μπό­υ­δες που λέμε». Στη συμπλο­κή στα Αρμέ­νι­κα τραυ­μα­τί­στη­κε ένας γερ­μα­νός λοχα­γός και μερι­κοί Τσο­λιά­δες, πράγ­μα που έδω­σε την αφορ­μή για νέα σφα­γή « εκτός κατα­λό­γου»: 46 άνδρες και γυναί­κες από τους συγκε­ντρω­μέ­νους στην Οσία Ξένη μετα­φέρ­θη­καν εκεί και εκτε­λέ­στη­καν ομα­δι­κά σε αντί­ποι­να στη συμ­βο­λή των οδών Ακρο­πό­λε­ως και Αρτέ­μι­δος, ενώ κάη­καν και μερι­κά σπί­τια, από τα οποία ο συνοι­κι­σμός ξανα­βα­φτί­στη­κε σε « Καμέ­να του Καρα­βά». Το μακε­λειό στα­μά­τη­σε κατά τις 18.00 και μια τερά­στια φάλαγ­γα ομή­ρων πήρε το δρό­μο για το Χαϊ­δά­ρι μέσω της Κυδω­νιών, αφή­νο­ντας πίσω έναν ατε­λεί­ω­το θρή­νο γυναι­κών , παι­διών, μητέ­ρων και αδελ­φών. Το Ε’ Αστυ­νο­μι­κό Τμή­μα μετέ­φε­ρε 72 άτο­μα για ταφή στο Γ΄Νεκροταφείο και τους υπό­λοι­πους στο Νεκρο­τα­φείο της Ανα­λή­ψε­ως, στη Νεάπολη.

Πηγές της Αντί­στα­σης υπο­λό­γι­σαν περισ­σό­τε­ρους από 200 εκτε­λε­σμέ­νους, σε αντί­θε­ση με τη γερ­μα­νι­κή ανα­φο­ρά της Ομά­δας Στρα­τιών Ε που ανα­φέ­ρει 104 « νεκρούς εχθρούς» και 3.000 συλ­λη­φθέ­ντες ένα­ντι ενός γερ­μα­νού λοχα­γού και μερι­κών Ευζώ­νων τραυ­μα­τιών στις αψι­μα­χί­ες της Νεά­πο­λης. Το πλήγ­μα στη συνοι­κία ήταν τρο­μα­κτι­κό, ειδι­κά αν ανα­λο­γι­στεί κανείς πως το ανθρω­πο­κυ­νη­γη­τό των Κοκ­κι­νιω­τών σε όλο τον Πει­ραιά δε στα­μά­τη­σε. Μια μόλις μέρα μετά το Μπλό­κο, άνδρες των Ταγ­μά­των συνέ­λα­βαν μετά από συμπλο­κή στη Δρα­πε­τσώ­να το δεκα­ο­κτά­χρο­νο Στέ­λιο Σπα­νό ή « Καρ­δά­ρα», έναν από τους εμβλη­μα­τι­κούς μαχη­τές – και ομα­δάρ­χη της ΟΠΛΑ – και τον εκτέ­λε­σαν κοντά στον Άγιο Διο­νύ­σιο. Τα κατα­κλυ­σμιαία γεγο­νό­τα έκα­ναν, μέσω συνε­χών ανα­φο­ρών στον κομ­μα­τι­κό και εαμι­κό Τύπο, το γύρο της χώρας φτά­νο­ντας μέχρι το Γενι­κό Στρα­τη­γείο του ΕΛΑΣ, το οποίο εκεί­νες τις μέρες κοι­νο­ποιού­σε ειδι­κή εγκύ­κλιο και ενη­με­ρω­τι­κό δελ­τίο σε όλες τις Μεραρ­χί­ες σχε­τι­κά με τον αγώ­να της «αδού­λω­της Αθή­νας και του ηρω­ι­κού λαού της».

Μετά τη σφα­γή στην Κοκ­κι­νιά, το μίσος για τα Τάγ­μα­τα και η διά­θε­ση για εκδί­κη­ση είχαν φτά­σει στο από­γειο τους. Στις 18 Αυγού­στου, στο « Ελλη­νι­κό Στά­λιν­γκραντ» της Και­σα­ρια­νής δύο αστυ­φύ­λα­κες του Μηχα­νο­κί­νη­του με πολι­τι­κά πυρο­βο­λή­θη­καν από Ελα­σί­τες που τους ανα­γνώ­ρι­σαν. Μέσα σε ελά­χι­στα λεπτά κατέ­φθα­σαν ενι­σχύ­σεις του Μηχα­νο­κί­νη­του, των Ταγ­μά­των και της Ειδι­κής που συνέ­λα­βαν 35 άτο­μα και εκτέ­λε­σαν τους πέντε στη γωνία Βασ. Κων­στα­ντί­νου και Λυδί­ας. Λίγη ώρα αργό­τε­ρα μια ομά­δα ενό­πλων, συνο­δευό­με­νη από εξα­γριω­μέ­νους κατοί­κους, σκό­τω­σε και πέτα­ξε πάνω στο σωρό των πέντε πτω­μά­των δύο αιχ­μα­λώ­τους Ευζώ­νους, ο ένας εκ των οποί­ων βρέ­θη­κε με ένα μαχαί­ρι καρ­φω­μέ­νο στο λαι­μό του και ένα καρ­φι­τσω­μέ­νο σημεί­ω­μα « Για τους πέντε ήρω­ες θα εκτε­λε­στούν 100 όμοιοί του». Λίγη ώρα πριν, η αδελ­φή του ενός είχε συλ­λη­φθεί και εκτε­λε­στεί με συνο­πτι­κές δια­δι­κα­σί­ες από την ΟΠΛΑ, που εφάρ­μο­ζε πλέ­ον την από­λυ­τη και χωρίς εξαι­ρέ­σεις « οικο­γε­νεια­κή ευθύνη».

Κάν­θος Τηλέ­μα­χος , «Θρή­νος γυναι­κών», ξυλογραφία

Τις τακτι­κές στρα­τιω­τι­κές επι­χει­ρή­σεις του ελλη­νό­φω­νου κατο­χι­κού στρα­τού των Ευζώ­νων στις συνοι­κί­ες ακο­λού­θη­σε μια επί­τα­ση της δρά­σης της Ειδι­κής Ασφά­λειας, η οποία δια­κρι­νό­ταν πλέ­ον στον πόλε­μο εξό­ντω­σης. Πτώ­μα­τα μελών του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ αλλά και Ελα­σι­τών που συλ­λαμ­βά­νο­νταν μεμο­νω­μέ­να ή σε επι­δρο­μές άρχι­σαν να βρί­σκο­νται με σημά­δια βασα­νι­σμού – ακό­μα και κρε­ουρ­γη­μέ­να – σε διά­φο­ρα σημεία της πόλης. Μετά από μια επι­δρο­μή των Ταγ­μά­των στον Ταύ­ρο ( 20.8.1944), τα πτώ­μα­τα δύο Ελα­σι­τών της συνοι­κί­ας που πιθα­νό­τα­τα είχαν αιχ­μα­λω­τι­στεί κατά την επι­δρο­μή – Ανα­στά­σιος και Ιωάν­νης Γρά­φας, βρέ­θη­καν στη γωνία Ιππο­κρά­τους και Διδό­του, ενώ ένας ακό­μα Επο­νί­της από τον Ταύ­ρο κατα­κρε­ουρ­γή­θη­κε στο Θησείο από τους ενό­πλους της Χ. Αντί­στοι­χα παρα­τη­ρή­θη­κε μια « πύκνω­ση» της δρά­σης της ΟΠΛΑ η οποία εκεί­νο τον ματω­μέ­νο Αύγου­στο εξό­ντω­σε συνο­λι­κά 67 άτο­μα – συμπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νων των αντι­ποί­νων για την Ηλέ­κτρα Απο­στό­λου -, ανά­με­σα στους οποί­ους 18 άνδρες και γυναί­κες που είχαν επι­ση­μαν­θεί ως « πρά­κτο­ρες της Ειδι­κής και των Ες – Ες» , κατη­γο­ρία που στην προ­κει­μέ­νη περί­πτω­ση μοιά­ζει να επι­βε­βαιώ­νε­ται κι από τις σωζό­με­νες ανα­φο­ρές των αστυ­νο­μι­κών τμημάτων.