Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Το δουλοκτητικό σύστημα σε Ελλάδα και Ρώμη — Σπάρτη — Ρώμη (Ε’ Μέρος — Τελευταίο)

Της Ανα­στα­σί­ας Αβρα­μί­δου* //

Σπάρ­τη

 Και στη Σπάρ­τη οι συγκρού­σεις των γενών, η ανά­πτυ­ξη των παρα­γω­γι­κών σχέ­σε­ων και το εχθρι­κό περι­βάλ­λον μέσα στο οποίο εγκα­τα­στά­θη­καν οι Σπαρ­τιά­τες οδή­γη­σαν νωρίς στο σχη­μα­τι­σμό δου­λο­κτη­τι­κού κρά­τους. Στη Σπάρ­τη έχου­με ένα ιδιό­μορ­φο καθε­στώς και μία αργή ανά­πτυ­ξη των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων. Εδώ επέ­ζη­σαν πολύ περισ­σό­τε­ρα στοι­χεία από την επο­χή των γενών και ακρι­βώς εδώ βρί­σκε­ται η ιδιο­μορ­φία του σπαρ­τια­τι­κού κρά­τους. Η ύπαρ­ξη γενών δια­φαί­νε­ται από την ύπαρ­ξη των δύο βασι­λιά­δων, από τα γένη των Αγιά­δων και των Ευρυ­πο­ντι­δών. Αυτοί είναι οι αρχη­γοί του στρα­τού, δικα­στές οικο­γε­νεια­κών υπο­θέ­σε­ων, έχουν κάποια ιερα­τι­κά καθή­κο­ντα, αλλά λογο­δο­τούν και ενί­ο­τε τιμω­ρού­νται από τους πέντε εφό­ρους, που εκλέ­γο­νται άμε­σα από την Απέλ­λα, τη συνέ­λευ­ση των ομοί­ων. Αυτοί οι τελευ­ταί­οι είναι μια στρα­τιω­τι­κή κοι­νό­τη­τα, ισό­τι­μοι μετα­ξύ τους, με συλ­λο­γι­κή ιδιο­κτη­σία, τους κλή­ρους, που είναι κρα­τι­κή περιου­σία και παρα­χω­ρεί­ται στον όμοιο όταν ιδρύ­ει οικο­γέ­νεια. Με το θάνα­τό του, η γη επι­στρέ­φει στην κοι­νό­τη­τα και δεν κλη­ρο­δο­τεί­ται στους απο­γό­νους. Οι κλή­ροι ήταν περί­που όσοι και οι όμοιοι και κυμαί­νο­νταν από 10.000- 6.000 την κλασ­σι­κή επο­χή. Οι όμοιοι εκλέ­γουν και τη Γερου­σία (28 Γέρο­ντες και 2 βασι­λιά­δες), όργα­νο με μεγά­λη επιρ­ροή. Παρά την πατριαρ­χι­κή οργά­νω­ση του κρά­τους τους οι Σπαρ­τιά­τες έχουν σε ιδιαί­τε­ρη θέση τη γυναί­κα, η οποία οφεί­λει να γεν­νά γερά παι­διά- πολε­μι­στές. Είναι γνω­στές και κακο­χα­ρα­κτη­ρι­σμέ­νες, από τους Έλλη­νες άλλων πόλε­ων, οι φαι­νο­μη­ρί­δες Σπαρ­τιά­τισ­σες. Όπως ανα­φέ­ρει ο Ένγκελς, στη Σπάρ­τη επι­τρέ­πο­νταν μάλι­στα  και ομα­δι­κοί γάμοι, όταν η γυναί­κα ήταν άτε­κνη ή δυο αδελ­φοί μπο­ρού­σαν να μοι­ρά­ζο­νται την ίδια ή να παρα­χω­ρεί­ται στο φίλο. Με την έννοια αυτή δεν υπήρ­χε μοι­χεία. Γενι­κά μπο­ρού­με να πού­με ότι όσο ανα­πτύσ­σε­ται το κρά­τος και η ταξι­κές αντι­θέ­σεις η θέση της γυναί­κας επιδεινώνεται.

Είλω­τες, λέξη που πιθα­νά προ­έρ­χε­ται από την πόλη Έλος, άνι­ση, αλλά σύμ­μα­χο της Σπάρ­της ή από τον Αόρι­στο β΄ του αιρώ= κατα­λαμ­βά­νω, κυριεύω. Πρό­κει­ται για τους υπο­δου­λω­μέ­νους πλη­θυ­σμούς της Λακω­νί­ας και της Μεσ­ση­νί­ας. Ο είλω­τας της Σπάρ­της θυμί­ζει το δου­λο­πά­ροι­κο του Μεσαί­ω­να. Παρα­χω­ρεί­ται μαζί με τη γη στον κύριό του, είναι γεωρ­γός, προ­σκολ­λη­μέ­νος στη γη, πλη­ρώ­νει φόρο σε είδος (την απο­φο­ρά) και κάνει αγγα­ρεί­ες για το αφε­ντι­κό του. Το ενδια­φέ­ρον είναι ότι δίνει και από τη σοδειά του στο Σπαρ­τιά­τη (70 μεδί­μνους), αλλά  και στη Σπαρ­τιά­τισ­σα (12). Στη Σπάρ­τη δεν υπήρ­χαν οικέ­τες δούλοι.

Θεω­ρού­νται ιδιο­κτη­σία της κοι­νό­τη­τας, για­τί η ατο­μι­κή ιδιο­κτη­σία δεν συνη­θί­ζο­νταν στη Σπάρ­τη. Για να κατα­λά­βου­με πόσο δού­λοι ήταν, να σας πω τι έλε­γε ο Κρι­τί­ας, θαυ­μα­στής της σπαρ­τια­τι­κής κοι­νω­νί­ας για τη Σπάρ­τη: εκεί οι ελεύ­θε­ροι ήταν πιο ελεύ­θε­ροι και οι δού­λοι πιο δού­λοι από οπου­δή­πο­τε αλλού. Μετα­ξύ των δύο τάξε­ων υπήρ­χε άγρυ­πνο μίσος και εχθρό­τη­τα. Έτσι εξη­γεί­ται η κρυπτεία-«ιερός πόλε­μος» ενα­ντί­ον των ειλώ­των, η «εξα­φά­νι­ση» 2000 ειλώ­των το 424 π. Χ., το ότι οι είλω­τες άρχι­ζαν την επί­θε­ση στη μάχη για να δια­σπά­σουν τις γραμ­μές του εχθρού, κ.ά., Για­τί ανά πάσα στιγ­μή οι είλω­τες που εκεί ήταν συμπα­γείς πλη­θυ­σμοί, εγκα­τε­στη­μέ­νοι στις όχθες του Ευρώ­τα, μπο­ρού­σαν να ξεση­κω­θούν όπως και έγι­νε με τους Μεσ­ση­νια­κούς πολέ­μους ή μετά από φυσι­κές κατα­στρο­φές κ.λπ.

Περί­οι­κοι: επί­σης εξαρ­τη­μέ­νος πλη­θυ­σμός, κάτοι­κοι των συμ­μα­χι­κών περι­φε­ρειών της Σπάρ­της. Αντί­στοι­χοι των μετοί­κων, είναι οι χει­ρο­τέ­χνες, γεωρ­γοί και εμπο­ρευό­με­νοι. Η θέση τους είναι καλύ­τε­ροι των ειλώ­των, δεν είχαν βέβαια πολι­τι­κά δικαιώ­μα­τα, είχαν μικρή ιδιο­κτη­σία και στρατεύονταν.

Το καθε­στώς της δου­λεί­ας στην Κρή­τη έχει επί­σης ένα ιδιαί­τε­ρο ενδια­φέ­ρον. Ήταν πιο φιλε­λεύ­θε­ρο από της Αθή­νας και μοιά­ζει με αυτό της Σπάρ­της, δηλ. δου­λο­πα­ροι­κό . Ο δού­λος μπο­ρεί να δια­θέ­τει περιου­σία με κατο­χυ­ρω­μέ­να δικαιώ­μα­τα, όταν πέθαι­νε το αφε­ντι­κό του.  Οι γάμοι δού­λων ανα­γνω­ρί­ζο­νταν, αλλά τα παι­διά τους ανή­καν στον αφέ­ντη. Είχαν δικαί­ω­μα να έχουν περιου­σία, δικαιώ­μα­τα στην περιου­σία του αφέ­ντη τους όταν αυτός δεν είχε απο­γό­νους. Τι έχει τώρα ενδια­φέ­ρον ως κατά­λοι­πο της Μητριαρ­χί­ας: όταν αποι­κή­θη­κε η Κρή­τη από τους Δωριείς, ένα προ­ελ­λη­νι­κό υπό­λειμ­μα πλη­θυ­σμού εγκα­τα­στά­θη­κε στο ανα­το­λι­κό άκρο του νησιού. Η γεωρ­γία, λοι­πόν, βρί­σκο­νταν στα χέρια μιας τάξης που έμοια­ζε με τους είλω­τες, δηλα­δή ήταν δου­λο­πά­ροι­κοι. Τα παι­διά από δού­λο πατέ­ρα και ελεύ­θε­ρη μητέ­ρα απο­φα­σί­ζο­νταν νομι­κά αν θα ήταν ελεύ­θε­ρα ή όχι ανά­λο­γα με το που θα επέ­λε­γε η μητέ­ρα να ζήσει. Αν μετα­κό­μι­ζε στο δού­λο το παι­δί γίνο­νταν δού­λος και αντί­στρο­φα. Κάτι τέτοιο ήταν αδια­νό­η­το για την πιο φιλε­λεύ­θε­ρη Αθήνα.

Γενι­κά ίσχυε το εξής: οι περιο­χές που απο­κτή­θη­καν μετά από κατά­κτη­ση, Σπάρ­τη, Θεσ­σα­λία και Κρή­τη, εφάρ­μο­σαν ένα καθε­στώς δου­λεί­ας που θύμι­ζε φεου­δαρ­χι­κές σχέ­σεις παραγωγής.

Πασί­γνω­στες για το μεγά­λο αριθ­μό δού­λων ήταν η Κόριν­θος και η Αίγι­να, πόλεις με πολύ αυξη­μέ­νη εμπο­ρι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα, άρα και αυξη­μέ­νες ανά­γκες για δού­λους. Οι αριθ­μοί των δού­λων που τους απο­δί­δο­νται είναι υπερ­βο­λι­κοί. Μιλά­νε για 400.000, πράγ­μα αδύ­να­το για τα τότε δημο­γρα­φι­κά δεδο­μέ­να, αλλά ο αριθ­μός αυτός φανε­ρώ­νει την μεγά­λη ύπαρ­ξη δούλων.

Τέλος, για να επι­ση­μά­νου­με τη στε­νή σχέ­ση των εμπο­ρι­κών, βιο­τε­χνι­κών και χρη­μα­τι­στι­κών δρα­στη­ριο­τή­των με τη δου­λεία, να πού­με ότι σε περιο­χές της Κεντρι­κής Ελλά­δας, όπως η Θήβα, οι Πλα­ταιές που είναι καθα­ρά αγρο­τι­κές περιο­χές δεν είναι σχε­δόν καθό­λου αναπτυγμένη.

Ρώμη

Μετά την Ελλά­δα η Ρώμη είχε γίνει το κέντρο του δου­λο­κτη­τι­κού κόσμου.. Η δου­λο­κτη­τι­κή κοι­νω­νία έφθα­σε στη μεγα­λύ­τε­ρη ακμή της στα χρό­νια της ρωμαϊ­κής αυτο­κρα­το­ρί­ας. Τα προ­νο­μιού­χα στρώ­μα­τα και ο τερά­στιος μηχα­νι­σμός του κρα­τι­κού μηχα­νι­σμού βασί­ζο­νταν στους δού­λους, γι’ αυτό και οι συνε­χείς πόλε­μοι. Οι Ρωμαί­οι κατόρ­θω­σαν να ανα­πτύ­ξουν στο μέγι­στο βαθ­μό τον κατα­με­ρι­σμό της εργα­σί­ας των δού­λων. Η εξα­θλί­ω­ση των κατα­πιε­ζό­με­νων τάξε­ων κατέ­λη­γε σε εξε­γέρ­σεις που όμως κατα­πνί­γο­νταν με τρα­γι­κές συνέ­πειες για τους εξε­γερ­μέ­νους. Ο στρα­τός της Ρώμης απο­τε­λού­νταν από ελεύ­θε­ρους πολί­τες, που σαν ανε­ξάρ­τη­τοι παρα­γω­γοί μπο­ρού­σαν να συντη­ρούν άλο­γο και να αγο­ρά­ζουν οπλι­σμό. Μέχρι την επο­χή του Αυγού­στου μετά την έμμι­σθη επι­στρά­τευ­σή τους επέ­στρε­φαν κι έπαιρ­ναν το κτή­μα τους. Μόνο για τη φύλα­ξη των συνό­ρων της αυτο­κρα­το­ρί­ας χρειά­ζο­νταν 300.000 στρα­τιώ­τες. Όμως, ο αντα­γω­νι­σμός των μεγά­λων δου­λο­κτη­τών κατέ­στρε­φε οικο­νο­μι­κά τους μικρούς παρα­γω­γούς. Οι πιο αδύ­να­μοι χρε­ο­κο­πού­σαν και μετα­τρέ­πο­νταν σε δού­λους, πράγ­μα που κατέ­λη­ξε στη ελάτ­τω­ση του ρωμαϊ­κού στρα­τού. Η Ρώμη βρί­σκο­νταν εντός ενός φαύ­λου κύκλου: από τη μια οι εξα­θλιω­μέ­νοι-υπερ­χρε­ω­μέ­νοι  ελεύ­θε­ροι πολί­τες δεν μπο­ρού­σαν να εγγυ­η­θούν την άμυ­να του κρά­τους, οι δού­λοι εξε­γεί­ρο­νταν, ενώ από την άλλη τα βαρ­βα­ρι­κά φύλα απει­λού­σαν και εισέ­βα­λαν στα όρια της αυτοκρατορίας.

 

Τα βιβλία που βασί­στη­κα για να γρά­ψω το παρα­πά­νω κεί­με­νο είναι:

  • Η εργα­σία στην αρχαία Ελλά­δα, του Γκού­σταβ Γκλοτς
  • Ο μυκη­ναϊ­κός πολι­τι­σμός / Ντό­ρας Βασιλικού
  • Ιστο­ρία της αρχαί­ας Ελλά­δας, της Ακα­δη­μί­ας Επι­στη­μών της ΕΣΣΔ
  • Η αρχαία δου­λο­κτη­τι­κή δημο­κρα­τία, του Θανά­ση Παπαρήγα
  • Την υπό έκδο­ση μπρο­σού­ρα του Ομί­λου Εκπαι­δευ­τι­κού Προ­βλη­μα­τι­σμού με θέμα: Κι όμως η κοι­νω­νία κινεί­ται, ( πρό­κει­ται για το μορ­φω­τι­κό σωμα­τείο του περιο­δι­κού Θέμα­τα Παιδείας)
  • Ο δημό­σιος και ιδιω­τι­κός βίος των αρχαί­ων Ελλή­νων, του Ρομπέρ Φρασελιέρ
  • Για την κοι­νω­νι­κή ανα­πα­ρα­γω­γή στο αρχαίο κοι­νω­νι­κό σχή­μα, του Α.Β. Μισού­λιν (κάποιες σελίδες)
  • Προ­κα­πι­τα­λι­στι­κοί οικο­νο­μι­κοί σχη­μα­τι­σμοί, Καρλ Μαρξ

 

 

* Μέλος του ΔΣ της Πανελ­λή­νιας Ένω­σης Φιλολόγων

Το δου­λο­κτη­τι­κό σύστη­μα σε Ελλά­δα και Ρώμη (Α’ Μέρος)

Το δου­λο­κτη­τι­κό σύστη­μα σε Ελλά­δα και Ρώμη – Φυλε­τι­κό κρά­τος (Β’ Μέρος)

Το δου­λο­κτη­τι­κό σύστη­μα σε Ελλά­δα και Ρώμη – Πόλη- κρά­τος (Γ’ Μέρος)

Το δου­λο­κτη­τι­κό σύστη­μα σε Ελλά­δα και Ρώμη – Οι ελεύ­θε­ροι πολί­τες (Δ’ Μέρος)

 

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο