Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Τρεις συνεταιρισμοί και μια κομμώτρια — Γ’ Μέρος (τελευταίο)

Η πάλη για την αύξη­ση του βιο­τι­κού επι­πέ­δου του λαού στην Κού­βα σε συν­θή­κες απο­κλει­σμού και παγκό­σμιας καπι­τα­λι­στι­κής κρίσης

Γρά­φει η Νατά­σα Τερ­λε­ξή //

Είδα­με ότι τα κρα­τι­κά αγρο­κτή­μα­τα διαι­ρέ­θη­καν σε μικρό­τε­ρες, συνε­ται­ρι­στι­κές παρα­γω­γι­κές μονά­δες το 1993. Ήταν η μεγα­λύ­τε­ρη αλλα­γή στην αγρο­τι­κή παρα­γω­γή, από τη δεύ­τε­ρη αγρο­τι­κή μεταρ­ρύθ­μι­ση του 1963.1

Όπως είπα­με νωρί­τε­ρα, ήταν μια άμε­ση απά­ντη­ση μπρο­στά στη σύν­θε­τη κατά­στα­ση που αντι­με­τώ­πι­σε τότε ο εργα­ζό­με­νος λαός της Κού­βας στην αγρο­τι­κή παρα­γω­γή γενι­κό­τε­ρα και την παρα­γω­γή βασι­κών τρο­φί­μων ειδικότερα:

  • Κατάρ­ρευ­ση των ευερ­γε­τι­κών εμπο­ρι­κών ανταλ­λα­γών με την Σοβιε­τι­κή Ένω­ση και την Ανα­το­λι­κή Ευρώπη.
  • Ανα­χαί­τι­ση της εργα­το­α­γρο­τι­κής επα­νά­στα­σης στην Νικα­ρά­γουα μαζί με την προ­δο­σία της επα­νά­στα­σης στη Γρε­νά­δα και στη συνέ­χεια την εισβο­λή των ΗΠΑ στη χώρα αυτή.
  • Διο­γκω­μέ­νο μη-παρα­γω­γι­κό προ­σω­πι­κό στα κρα­τι­κά αγρο­κτή­μα­τα που ποδη­γε­τού­σε τις πρω­το­βου­λί­ες των παρα­γω­γι­κά εργα­ζο­μέ­νων σε αυτά.
  • Σφί­ξι­μο της θηλιάς του εμπο­ρι­κού απο­κλει­σμού των ΗΠΑ.

Το κρά­τος αδυ­να­τού­σε να εφο­διά­σει τα τερά­στια αγρο­κτή­μα­τα με τα απα­ραί­τη­τα για την παρα­γω­γή, ξεκι­νώ­ντας από το πετρέ­λαιο. Η διαί­ρε­ση των αγρο­κτη­μά­των οργα­νώ­θη­κε με επι­τυ­χία από τη σκο­πιά της δια­τή­ρη­σης της εργα­το­α­γρο­τι­κής συμ­μα­χί­ας και της κατα­πο­λέ­μη­σης της γρα­φειο­κρα­τί­ας. Ενι­σχύ­θη­κε η αυτο­πε­ποί­θη­ση και η δημιουρ­γι­κή πρω­το­βου­λία του εργα­ζό­με­νου λαού οργα­νω­μέ­νου σε άρχου­σα τάξη.

Στο μετα­ξύ, οι εργά­τες και οι αγρό­τες της Λατι­νι­κής Αμε­ρι­κής έχουν ορθώ­σει το ανά­στη­μά τους σε αυτή την περί­ο­δο, ανα­λαμ­βά­νο­ντας σημα­ντι­κούς και συνε­χι­ζό­με­νους αγώ­νες, με πρω­το­πό­ρα τη Βενε­ζου­έ­λα. Έχουν προ­κα­λέ­σει μεγά­λες αλλα­γές συσχε­τι­σμών. Ωστό­σο, σε καμία άλλη χώρα της ηπεί­ρου (ούτε και αλλού!) δεν έχει ανα­τρα­πεί ο καπιταλισμός.

Μετά τη σχε­τι­κή ανά­καμ­ψη από την επι­σι­τι­στι­κή κρί­ση στην Κού­βα, μπό­ρε­σαν να προ­χω­ρή­σουν σε παρό­μοιες κινή­σεις στις υπη­ρε­σί­ες, σχη­μα­τί­ζο­ντας μη-αγρο­τι­κούς συνε­ται­ρι­σμούς στις υπη­ρε­σί­ες και την εστίαση.

terlexi27c

Ο πρω­ταρ­χι­κός στό­χος των μη αγρο­τι­κών συνε­ται­ρι­σμών ήταν η βελ­τί­ω­ση των παρε­χό­με­νων υπη­ρε­σιών σε συν­θή­κες που το κρά­τος αδυ­να­τού­σε να τρο­φο­δο­τεί κεντρι­κά μονά­δες όπως κου­ρεία και συνερ­γεία αυτο­κι­νή­των. Σε ορι­σμέ­νους τομείς, μάλι­στα, ετέ­θη και το ερώ­τη­μα εάν η κρα­τι­κή μορ­φή λει­τουρ­γί­ας ήταν εξαρ­χής η πιο δόκι­μη για τέτοιου τύπου υπη­ρε­σί­ες. Οι ρίζες του προ­βλή­μα­τος αυτού βρί­σκο­νται στα ζοφε­ρά βάθη της ειδι­κής περιό­δου και μας πάνε πίσω στη δεκα­ε­τία του 1990. Τότε, η παντε­λής ανε­πάρ­κεια πόρων για τη λει­τουρ­γία μιας σει­ράς υπη­ρε­σιών οδη­γού­σε ουσια­στι­κά στη «μαύ­ρη εργα­σία», στην κομ­μώ­τρια που πήγαι­νες στο σπί­τι της και σου έκα­νε την κουπ και την περ­μα­νάντ. Τα λίγα δια­θέ­σι­μα υλι­κά κατέ­λη­γαν πολ­λές φορές, κατά κοι­νή ομο­λο­γία, στη «μαύ­ρη αγο­ρά», με πλά­γιους τρό­πους. Μάλι­στα η δια­δε­δο­μέ­νη την περί­ο­δο εκεί­νη κλο­πή υλι­κών και προ­ϊ­ό­ντων από το κρά­τος είναι κάτι ενά­ντια στο οποίο κατα­φέ­ρε­ται με μένος ο Φιντέλ Κάστρο το 2003. Εξη­γού­σε τότε ότι η δια­φθο­ρά που γεν­νά τέτοιες πρα­κτι­κές έχει τη δύνα­μη ακό­μα και να κατα­λύ­σει εκ των έσω το κάστρο της επανάστασης.

Το δεύ­τε­ρο μέλη­μα της επα­να­στα­τι­κής κυβέρ­νη­σης σε αυτή τη δια­δι­κα­σία ήταν να μην οδη­γη­θούν σε ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σεις οι μονά­δες αυτές. Όσοι από τους εργα­ζό­με­νους των μονά­δων που έπαυαν πλέ­ον να λει­τουρ­γούν ως κρα­τι­κές οντό­τη­τες ήθε­λαν να μεί­νουν στη δου­λειά (εστια­τό­ριο, κου­ρείο κλπ.) έπρε­πε να προ­σχω­ρή­σουν σε έναν συνε­ται­ρι­σμό. Να ανα­λά­βουν δηλα­δή την από κοι­νού δια­χεί­ρι­ση και λει­τουρ­γία της επι­χεί­ρη­σης με τους συνα­δέλ­φους τους σε συνε­ται­ρι­στι­κή βάση. Από το κρά­τος θα νοί­κια­ζαν πλέ­ον τον χώρο και θα πλή­ρω­ναν φόρους (κάτι από το οποίο εξαι­ρού­νται οι εργα­ζό­με­νοι στις κρα­τι­κές επι­χει­ρή­σεις). Η κρα­τι­κή τρά­πε­ζα τους διευ­κό­λυ­νε με πιστώ­σεις. Μπο­ρού­σαν πλέ­ον ως οντό­τη­τα να προ­μη­θεύ­ο­νται υλι­κά από τις κρα­τι­κές εισα­γω­γι­κές εται­ρί­ες και τις παρα­γω­γι­κές μονά­δες. Για τους εργα­ζό­με­νους που δεν επι­θυ­μού­σαν να συμ­με­τέ­χουν στον νέο συνε­ται­ρι­σμό υπήρ­χε η δια­σφά­λι­ση ότι το κρά­τος θα έβρι­σκε κάποια άλλη θέση εργασίας.

Ας πάρου­με, λοι­πόν, ένα παρά­δειγ­μα από τα κομ­μω­τή­ρια. Η επι­λο­γή δεν είναι τυχαία. Η κατάρ­γη­ση ολό­κλη­ρου αυτού του κλά­δου από τον αμι­γώς κρα­τι­κό τομέα της οικο­νο­μί­ας ήταν μια πιλο­τι­κή κίνη­ση που ξεκί­νη­σε το 2009 και ολο­κλη­ρώ­θη­κε το 2011.2 Τα στοι­χεία του 2013 που παρα­θέ­τει η καθη­με­ρι­νή εφη­με­ρί­δα Granma, ανα­φέ­ρουν ότι λει­τουρ­γού­σαν το έτος αυτό 2.103 επι­χει­ρή­σεις οι οποί­ες επι­νο­κιά­ζο­νταν στους εργα­ζό­με­νους σε αυτές, μετα­ξύ των οποί­ων 1.387 κομ­μω­τή­ρια και κου­ρεία.3 Οι απο­φά­σεις για θέμα­τα δια­χεί­ρι­σης, υλι­κών, αλλά και «στυλ», όπως ανα­φέ­ρει το άρθρο, λαμ­βά­νο­νταν πλέ­ον τοπι­κά από τους ίδιους τους εργα­ζό­με­νους. Οι εργα­ζό­με­νες δηλώ­νουν ικα­νο­ποι­η­μέ­νες που προ­μη­θεύ­ο­νται τα υλι­κά τους από τις κρα­τι­κές παρα­γω­γι­κές μονά­δες απ’ ευθεί­ας, χωρίς να περ­νούν από το σχε­τι­κό κεντρι­κό γρα­φείο. Πολ­λοί κατα­να­λω­τές που ρωτή­θη­καν δηλώ­νουν ότι το απο­τέ­λε­σμα είναι ποιο­τι­κό. Υπάρ­χουν όμως και παρά­πο­να, ιδιαί­τε­ρα από συντα­ξιού­χους, ότι τα κου­ρεία έχουν ανε­βά­σει τις τιμές τους απα­γο­ρευ­τι­κά. Ως απά­ντη­ση σε τέτοιου είδους παρά­πο­να, ορι­σμέ­να κου­ρεία προ­σφέ­ρουν τις υπη­ρε­σί­ες τους σε ειδι­κές τιμές, ή και δωρε­άν, σε κάποιες κατη­γο­ρί­ες ανθρώ­πων (το άρθρο ανα­φέ­ρει εγκύ­ους γυναί­κες). Και το πάρε-δώσε των πιέ­σε­ων συνεχίζεται…

terlexi27b

Σύμ­φω­να με την καθη­με­ρι­νή εφη­με­ρί­δα των συν­δι­κά­των της Κού­βας Trabajadores, οι μη-αγρο­τι­κοί συνε­ται­ρι­σμοί είναι προ­τι­μη­τέ­οι σε σχέ­ση με άλλες μορ­φές μη-κρα­τι­κής δια­χεί­ρι­σης (όπως αυτο­α­πα­σχό­λη­ση) των ανα­γκών του πλη­θυ­σμού διό­τι λει­τουρ­γούν στε­νά εντός του κρα­τι­κού συστή­μα­τος σχε­δια­σμού και χαρα­κτη­ρί­ζο­νται από τη συλ­λο­γι­κή ιδιο­κτη­σία η οποία δεν πωλεί­ται και δεν μετα­βι­βά­ζε­ται. 4

Οι μη αγρο­τι­κοί συνε­ται­ρι­σμοί, όπως και ο θεσμός της αυτο­α­πα­σχό­λη­σης5, στό­χευαν στην κατα­πο­λέ­μη­ση της άτυ­πης και αδή­λω­της εργα­σί­ας. Της «μαύ­ρης» εργα­σί­ας θα λέγα­με. Στη διάρ­κεια της ειδι­κής περιό­δου, στον του­ρι­σμό και τις υπη­ρε­σί­ες στρά­φη­καν δεκά­δες χιλιά­δες νέοι και άλλοι, ιδιαί­τε­ρα στην Αβά­να και άλλες του­ρι­στι­κές περιο­χές. Η παρα­τε­τα­μέ­νη περί­ο­δος ελλεί­ψε­ων γέν­νη­σε μια μερί­δα ανθρώ­πων που είχαν παραι­τη­θεί. Που δεν είχαν το επί­πε­δο συνεί­δη­σης να εξα­κο­λου­θούν να εργά­ζο­νται όταν ο μισθός τους ορια­κά και με δυσκο­λία τους εξα­σφά­λι­ζε τα στοι­χειώ­δη. Αυτό το στρώ­μα των «παραι­τη­μέ­νων», και ειδι­κά των νέων, βρί­σκε­ται στο στό­χα­στρο των μαζι­κών οργα­νώ­σε­ων της γει­το­νιάς, των πολι­τι­στι­κών οργα­νώ­σε­ων και συλ­λό­γων, της οργά­νω­σης νεο­λαί­ας, της προ­σπά­θειας προ­σέλ­κυ­σης νέων αγρο­τών και πολ­λών άλλων προγραμμάτων.

Για αυτά τα παι­διά μιλά η UJC (Ένω­ση Νέων Κομ­μου­νι­στών) στο συνέ­δριό της πρίν από λίγες εβδο­μά­δες όταν ανα­ζη­τά σύγ­χρο­νους τρό­πους προ­σέγ­γι­σης της νεο­λαί­ας. Για αυτά τα παι­διά συζή­τη­σε τον Μάη το συνέ­δριο των μικρο­καλ­λιερ­γη­τών (ANAP). Σε αυτά τα παι­διά απευ­θύν­θη­καν στην περιο­δεία τους ανά την Κού­βα οι Πέντε  από την αρχή της χρο­νιάς. « Καμία μάχη που δίνουν οι επα­να­στά­τες δεν τελειώ­νει με όσα έκα­νες κάπο­τε. Ό,τι έκα­νες βρί­σκε­ται στο παρελ­θόν. Δεν ζεις με όσα έκα­νες στο παρελ­θόν, αλλά με ό,τι κάνεις καθη­με­ρι­νά. Κάθε μέρα πρέ­πει να ανα­λο­γι­ζό­μα­στε τα καθή­κο­ντα που έχου­με μπρο­στά μας. Το δικό σας μέλ­λον δεν συνί­στα­ται στο να πάρε­τε το δίπλω­μά σας και να λέτε στον κόσμο, “κοί­τα το δίπλω­μα του μηχα­νι­κού που έχω”. Πρέ­πει να ανα­λο­γι­στεί­τε τι αντι­προ­σω­πεύ­ει αυτό το δίπλω­μα. Ότι έχου­με οφεί­λε­τε στην επα­νά­στα­ση”.6

Ανα­ντίρ­ρη­τα αυτές οι κινή­σεις εμπε­ριέ­χουν και μια υπό­κλι­ση προς το ατο­μι­κό κέρ­δος ως κινη­τή­ριο μοχλό της εργα­σί­ας. Αυτό το κίνη­τρο δεν μπο­ρεί να εκλεί­ψει χωρίς την αύξη­ση της παρα­γω­γι­κό­τη­τας της εργα­σί­ας και την άνο­δο του βιο­τι­κού επι­πέ­δου. Οι Κου­βα­νοί κομ­μου­νι­στές γνω­ρί­ζουν καλά (και έχουν διδα­χθεί από τον Τσε Γκε­βά­ρα) ότι τα υλι­κά κίνη­τρα υπο­νο­μεύ­ουν τη συνεί­δη­ση της εργα­σί­ας ως κοι­νω­νι­κή προ­σφο­ρά. Οι παρα­χω­ρή­σεις προς τα υλι­κά κίνη­τρα γίνο­νται στον βαθ­μό που είναι ανα­γκαί­ες και χωρίς να θίγουν τον οικο­νο­μι­κό σχε­δια­σμό, την κοι­νω­νι­κή ιδιο­κτη­σία των μέσων παρα­γω­γής και της γης και το μονο­πώ­λιο του εξω­τε­ρι­κού εμπο­ρί­ου. Κινη­τή­ριος μοχλός του συνό­λου της οικο­νο­μί­ας –μακράν του ατο­μι­κού κέρ­δους– ήταν και παρα­μέ­νει η αλλη­λεγ­γύη: Η ικα­νο­ποί­η­ση των ανα­γκών του λαού και η δια­τή­ρη­ση των κατα­κτή­σε­ων της επα­νά­στα­σης στους τομείς της υγεί­ας, της παι­δεί­ας και του πολιτισμού.

Πάνω απ’ όλα, όμως, γίνο­νται σε μια κοι­νω­νία όπου οι εργα­ζό­με­νοι ασκούν την εξου­σία τους, το Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα της Κού­βας παρα­μέ­νει το κόμ­μα της πρω­το­πο­ρί­ας, και δεν έχει απο­κρυ­σταλ­λω­θεί κάποιο προ­νο­μιού­χο κοι­νω­νι­κό στρώ­μα το οποίο να διεκ­δι­κεί τη δια­σφά­λι­ση του δικού του επι­πέ­δου ζωής σε βάρος των εργα­ζό­με­νων. Σε αυτές τις συν­θή­κες, οι επώ­δυ­νες και επι­κίν­δυ­νες υπο­χω­ρή­σεις γίνο­νται συντε­ταγ­μέ­να και δεν εγκα­τα­λεί­πουν παρα­πά­νω από το απο­λύ­τως ανα­γκαίο έδα­φος. Αυτές οι οπι­σθο­χω­ρή­σεις γίνο­νται, βασα­νι­στι­κά, από τους έμπει­ρους συνα­γω­νι­στές μας στην Κού­βα εδώ και 20 χρό­νια χωρίς ποτέ να τρα­πούν σε άτα­κτη υπο­χώ­ρη­ση, κρα­τώ­ντας ψηλά και έντι­μα τις σημαί­ες του σοσια­λι­σμού και της διε­θνούς αλλη­λεγ­γύ­ης. Αυτό είναι ένα μονα­δι­κό στην ιστο­ρία κατόρθωμα.

 

1) Επι­σή­μαν­ση της Μέρι-Άλις Γουό­τερς το 1994, Βλ. “Defending Cuba, defending Cuba’s Socialist Revolution”[ Στην υπε­ρά­σπι­ση της Κού­βας, στην υπε­ρά­σπι­ση της σοσια­λι­στι­κής επα­νά­στα­σης της Κού­βας], New International νού­με­ρο 10.
2) http://cubainformacion.tv/index.php/economia/52094-un-cambio-de-estilo-peluquerias-convertidas-en-cooperativas-en-cuba
3) Τα στοι­χεία αυτά παρέ­χει η Anaday Ceballos Ricardo, από τη Διεύ­θυν­ση Τεχνι­κών και Προ­σω­πι­κών υπη­ρε­σιών του Υπουρ­γεί­ου Εσω­τε­ρι­κού Εμπο­ρί­ου [Dirección de Servicios Técnicos y Personales del Ministerio de Comercio Interior (MINCIN)] στο προ­α­να­φερ­θέν άρθρο της Granma, 20 Σεπτέμ­βρη 2013. Σημε­ρι­νά στοι­χεία από τη σται­στι­κή υπη­ρε­σία της Κού­βας βρί­σκο­νται εδώ: http://www.one.cu/ryc_cnoa.htm
4) Trabajadores, 3 Ιου­λί­ου 2014. http://www.trabajadores.cu/20140703/analizan-diputados-accionar-de-cooperativas-agropecuarias/. Hasta el momento las ya autorizadas se corresponden con el comercio, la gastronomía y los servicios; transportación de pasajeros, carga y sus servicios asociados; en la construcción, industria, alimentación, y en la energía y servicios contables. Calificada como forma preferente con respecto a otras formas de gestión no estatal, las cooperativas no agropecuarias son promovidas sobre todo en actividades cercanas a la población y consideradas dentro del sistema de planificación de la economía nacional. Con personalidad jurídica ─no así el trabajador por cuenta propia─ son regidas como norma por la oferta y la demanda, se caracterizan por la propiedad colectiva, y su posesión no podrá ser vendida ni transmitida.
5) Βλ. συγκε­ντρω­τι­κό άρθρο της Granma, 31 Γενά­ρη 2014: http://www.granma.cu/cuba/2014–01-31/expectativas-por-cuenta-propia. Επί­σης: http://www.5septiembre.cu/suplementos/itemlist/tag/cuentapropismo
6) Βλ. Ομι­λία σε 300 φοι­τη­τές του Πολυ­τε­χνεί­ου της Αβά­νας (CUJAE) 17 Φλε­βά­ρη 2015, παρα­τί­θε­ται στην εφη­με­ρί­δα Militant, 6 Απρί­λη 2015.

Το Α΄ Μέρος ΕΔΩ
Το Β΄ Μέρος ΕΔΩ

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο