Χοσέ Μαρτί: «Θα πεθάνω με το πρόσωπο στον ήλιο!»

Στις 19 Μάη του 1895 έχα­σε τη ζωή του σε μάχη, στον πόλε­μο κατά της ισπα­νι­κής αποι­κιο­κρα­τί­ας, ο ποι­η­τής, στο­χα­στής, πολι­τι­κός, συγ­γρα­φέ­ας, και δημο­σιο­γρά­φος, ο Κου­βα­νός επα­να­στά­της Χοσέ Μαρ­τί. Ο εθνι­κός ήρω­ας της Κού­βας, ο Από­στο­λος της Κου­βα­νι­κής Ανε­ξαρ­τη­σί­ας όπως τον απο­κα­λούν οι Κου­βα­νοί, αφιέ­ρω­σε τη ζωή του στην πάλη για την ανε­ξαρ­τη­σία και την ενό­τη­τα όλων των λαών της Λατι­νι­κής Αμε­ρι­κής κατά του ισπα­νι­κού και του αμε­ρι­κά­νι­κου ιμπεριαλισμού.

«Η αγά­πη, μάνα, για την πατρίδα
δεν είναι η γελοία αγά­πη για τη γη
ούτε για το χορ­τά­ρι που πατά­νε τα πόδια μας
είναι το άσβε­στο μίσος γι’ αυτόν που την καταπιέζει
είναι η αιώ­νια έχθρα γι’ αυτόν που της επιτίθεται…»

Χοσέ Μαρ­τί, Στί­χοι Απλοί

Στα 42 χρό­νια της ζωής του, ο Μαρ­τί περ­πά­τη­σε στο δρό­μο της ανθρω­πιάς, της δικαιο­σύ­νης, της τιμής, της αξιο­πρέ­πειας, της φιλί­ας και της αλλη­λεγ­γύ­ης. Οι αρχές της ιδε­ο­λο­γί­ας του συνο­δεύ­ουν την κου­βα­νι­κή επα­νά­στα­ση σε όλη τη δια­δρο­μή της, από το ξεκί­νη­μά της μέχρι και σήμε­ρα. Ο Φιντέλ, ο Τσε, ο Καμί­λο, ο Ραούλ ανα­φέ­ρο­νται στον Μαρ­τί ως πηγή έμπνευ­σης και φάρο φωτει­νό της πορεί­ας που οδή­γη­σε την Κού­βα στο δρό­μο της πλή­ρους και ορι­στι­κής ανε­ξαρ­τη­σί­ας της.

«…Ήδη δια­τρέ­χω κάθε μέρα τον κίν­δυ­νο να δώσω τη ζωή μου για την πατρί­δα και για το καθή­κον μου — δεδο­μέ­νου ότι το κατα­λα­βαί­νω κι έχω το κου­ρά­γιο που χρειά­ζε­ται για να το κάνω – το καθή­κον να εμπο­δί­σω έγκαι­ρα για την ανε­ξαρ­τη­σία της Κού­βας την επέ­κτα­ση των Ηνω­μέ­νων Πολι­τειών στις Αντί­λες και το να ριχτούν μ’ αυτή την περίσ­σεια δύνα­μη στα εδά­φη μας της Αμε­ρι­κής. Όσα έκα­να μέχρι τώρα, και όσα θα κάνω, γι’ αυτό το σκο­πό είναι…»

[Από­σπα­σμα από επι­στο­λή στον Μανου­έλ Α. Μερ­κά­ντο ―«τον πιο αγα­πη­μέ­νο μου αδελ­φό»―, που έγρα­ψε ο Μαρ­τί στις 18 Μάη του 1895, μια μέρα πριν πέσει νεκρός στη μάχη. Η επι­στο­λή και άλλες επι­στο­λές του Χοσέ Μαρ­τί ΕΔΩ]

Με την ομορ­φιά της σκέ­ψης του και την απο­φα­σι­στι­κό­τη­τα της δρά­σης του ο Χοσέ Μαρ­τί ξεπέ­ρα­σε την επο­χή του και πρό­σθε­σε στην ιστο­ρία της ανθρω­πό­τη­τας το δικό του ανε­ξί­τη­λο σημά­δι, σ’ αυτά που οι μελ­λο­ντι­κές γενιές πάντα θα ανα­ζη­τούν ως πηγή έμπνευ­σης για να μπο­ρέ­σουν να πετύ­χουν τους μεγά­λους τους στόχους.

«Οι Απλοί Στί­χοι, εκδό­θη­καν για πρώ­τη φορά το 1891. Σε αυτούς ο Μαρ­τί μιλά­ει σε πρώ­το πρό­σω­πο, προ­σφέ­ρο­ντας μας όλες τις ενδό­μυ­χες σκέ­ψεις του και το πνευ­μα­τι­κό του περί­γραμ­μα, με τόση ειλι­κρί­νεια που πολ­λές φορές αγγί­ζει την εκμυ­στη­ρί­ευ­ση. Αυτοί συν­θέ­τουν σε καλό μέτρο, μια αυτο­βιο­γρα­φι­κή κατα­γρα­φή, σε τέτοιο βαθ­μό που απο­τε­λούν ένα ντο­κου­μέ­ντο απα­ραί­τη­το για όποιον θελή­σει να παρου­σιά­σει το πορ­τραί­το του ποιητή.

«Βάσα­να! Ποιος τολ­μά να πει
Πως έχω εγώ βάσα­να; Αργότερα,
Μετά από τον κεραυ­νό και τη φωτιά
Θα έχω χρό­νο για να υποφέρω.

Εγώ ξέρω για ένα μεγά­λο πόνο
Ανά­με­σα στα βάσα­να τα ανείπωτα:
Η σκλα­βιά των ανθρώπων
Είναι η μεγά­λη δυστυ­χία του κόσμου!

Υπάρ­χουν βου­νά και πρέ­πει να σκαρφαλώσεις
Στα ψηλά βου­νά. Μετά
Θα δού­με, ψυχή, ποιος είναι
Αυτός που σε έχει κατα­δι­κά­σει να μου πεθάνεις!»

Χοσέ Μαρ­τί, Στί­χοι Απλοί

Στην εισα­γω­γή του βιβλί­ου των Απλών Στί­χων, ο Μαρ­τί δηλώ­νει πως το δημο­σιεύ­ει «για­τί αγα­πά­ει την ειλι­κρί­νεια και πιστεύ­ει στην ανα­γκαιό­τη­τα να εκφρά­ζε­ται το συναί­σθη­μα με τρό­πο απλό και ειλι­κρι­νή». Με την απλό­τη­τα τους ο Μαρ­τί είχε την πρό­θε­ση να έχει πρό­σβα­ση στο ευρύ­τε­ρο δυνα­τό ακρο­α­τή­ριο και να πλη­σιά­σει τη φωνή του σε αυτή των κατα­πιε­σμέ­νων. Η σοφία των Απλών Στί­χων, το μεγα­λείο τους, δίνε­ται από τη χρή­ση της γλώσ­σας του λαού, του απλού ανθρώ­που, για να του μετα­δώ­σει με αυτή, ένα μήνυ­μα ωραιότητας.»*

Σήμε­ρα, 120 χρό­νια από τον θάνα­τό του, η πατριω­τι­κή και αντι­ι­μπε­ρια­λι­στι­κή σκέ­ψη του Χοσέ Μαρ­τί, εξα­κο­λου­θεί να απο­τε­λεί βασι­κό συστα­τι­κό της κου­βα­νι­κής επα­να­στα­στι­κής ιδε­ο­λο­γί­ας ενά­ντια στις επι­θε­τι­κές πολι­τι­κές του αμε­ρι­κά­νι­κου ιμπε­ρια­λι­σμού και στις πολι­τι­κές απο­κλει­σμού, που για πάνω από πενή­ντα χρό­νια ασκού­νται ενά­ντια στη σοσια­λι­στι­κή Κού­βα. Σήμε­ρα που το απο­κρου­στι­κό πρό­σω­πο του ιμπε­ρια­λι­σμού προ­σπα­θεί να κρυ­φτεί πίσω από μάσκες «φιλί­ας», η μνή­μη του Χοσέ Μαρ­τί απο­τε­λεί, ίσως περισ­σό­τε­ρο από ποτέ, πηγή διαρ­κούς έμπνευ­σης στην ηρω­ι­κή αντί­στα­ση του κου­βα­νι­κού λαού και στην υπε­ρά­σπι­ση της Επα­νά­στα­σής του.

*Από­σπα­σμα από εισή­γη­ση του χιλια­νού ποι­η­τή, Χάι­με Σβαρτ, σε εκδή­λω­ση για την λατι­νο­α­με­ρι­κά­νι­κη ποί­η­ση. Ολό­κλη­ρη η εισή­γη­ση ΕΔΩ.

Ο στί­χος του τίτλου καθώς και όλοι οι στί­χοι της ανάρ­τη­σης περιέ­χο­νται στην έκδο­ση «VERSOS SENCILLOS — ΣΤΙΧΟΙ ΑΠΛΟΙ, Χοσέ Μαρ­τί, Κού­βα», (μετά­φρα­ση: Άννα Καρά­πα, Χάι­με Σβαρτ), Αθή­να 2010.