31/1/1915: Η πρώτη επιχείρηση χρήσης χημικών όπλων σε μαζική κλίμακα

Επι­μέ­λεια Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

Το γεγο­νός

31 Γενά­ρη 1915:  Στη μάχη του Μπο­λι­μόφ κατά των Ρώσων, οι Γερ­μα­νοί επι­χει­ρούν την πρώ­τη χρή­ση χημι­κών όπλων σε μαζι­κή κλί­μα­κα κατά την διάρ­κεια του Α’ Παγκό­σμιου Ιμπε­ρια­λι­στι­κού Πολέ­μου.  Η ανώ­τα­τη στρα­τιω­τι­κή ηγε­σία έθε­σε στην διά­θε­ση της 9^ης στρα­τιάς 18.000 βλή­μα­τα περι­χέ­ο­ντα αέρια ( xylyl bromide), αλλά, λόγω των χαμη­λών θερ­μο­κρα­σιών, το υλι­κό δεν  εξα­χνώ­θη­κε και έτσι η επί­θε­ση των Γερ­μα­νών αποκρούστηκε .

Η πρώ­τη πετυ­χη­μέ­νη επί­θε­ση με δηλη­τη­ριώ­δη αέρια πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε κατά τη δεύ­τε­ρη μάχη του Υπρ, στη δυτι­κή Φλάν­δρα. Οι Γερ­μα­νοί επι­τέ­θη­καν πρώ­τη φορά στις 19 Οκτω­βρί­ου 1914 αλλά οι Γάλ­λοι και οι Άγγλοι τους απέ­κρου­σαν με επι­τυ­χία. Στις 22 Απρι­λί­ου 1915 έγι­νε η δεύ­τε­ρη μάχη στο Υπρ, όπου οι Γερ­μα­νοί επι­τέ­θη­καν στους συμ­μά­χους, χρη­σι­μο­ποιώ­ντας δηλη­τη­ριώ­δες αέριο με κυλίν­δρους. Ήταν η πρώ­τη πετυ­χη­μέ­νη μαζι­κή ρίψη χημι­κών όπλων σε πόλεμο.

Το γερ­μα­νι­κό επι­τε­λείο σε επί­ση­μη ανα­κοί­νω­ση του σημεί­ω­νε κυνι­κά : «  Το καπνο­γό­νον αέριον το χρη­σι­μο­ποιού­με­νον παρ’  ημών –πρό­κει­ται για το θανα­τη­φό­ρο αέριο Υπε­ρί­της- δεν ευρί­σκε­ται σε αντί­θε­ση με τους κει­μέ­νους νόμους της διε­ξα­γω­γής  του πολέ­μου. Δεν προ­κα­λεί τίπο­τε περισ­σό­τε­ρο  από μία έντα­ση του απο­τε­λέ­σμα­τος που μπο­ρεί κανείς να προ­κα­λέ­σει με το άναμ­μα  σωρού  αχύ­ρων ή ξύλων. Επει­δή ο παρα­γό­με­νος καπνός είναι ευκό­λως ορα­τός και κατά την νύχτα ο καθείς έχει όλον τον απαι­τού­με­νον και­ρόν εις την διά­θε­σιν του δια να απο­φύ­γει εγκαί­ρως την ενέρ­γειάν του»

Τι προηγήθηκε

Η σύμ­βα­ση της Χάγης (που υπέ­γρα­ψαν στα 1899 και 1907 οι εκπρό­σω­ποι της Γερ­μα­νί­ας μαζί με άλλες χώρες) προ­έ­βλε­πε την απα­γό­ρευ­ση: Χρη­σι­μο­ποί­η­σης δηλη­τη­ρί­ων και δηλη­τη­ρια­σμέ­νων όπλων.2 Την χρη­σι­μο­ποί­η­ση βλη­μά­των των οποί­ων μονα­δι­κός σκο­πός είναι η εξα­φά­νι­ση και διά­δο­ση δηλη­τη­ριω­δών απο­πνι­κτι­κών και θανατηφόρωναερίων.3  Την χρη­σι­μο­ποί­η­ση όπλων, βλη­μά­των ή υλών που είναι κατάλ­λη­λοι να επι­φέ­ρουν στους στρα­τιώ­τες περιτ­τές ταλαιπωρίες.

Το γερ­μα­νι­κό γενι­κό επι­τε­λείο στα 1915 βρι­σκό­ταν σε δύσκο­λη θέση με την εκστρα­τεία στη Δύση να έχει μετα­τρα­πεί σε πόλε­μο χαρα­κω­μά­των. Στο πλαί­σιο της ανα­ζή­τη­ση διε­ξό­δου γίνε­ται προ­σπά­θεια ανα­κά­λυ­ψης ενός νέου απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τε­ρου όπλου. Ο συνταγ­μα­τάρ­χης Μπά­ου­ερ του Ανώ­τα­του Αρχη­γεί­ου κάνει τις πρώ­τες βολι­δο­σκο­πή­σεις και συνο­μι­λεί με τον φυσι­κό Βάλ­τερ  Νέρ­νοτ ο οποί­ος αργό­τε­ρα τιμή­θη­κε με βρα­βείο Νόμπελ στη Χημεία.  Αυτός στη συνέ­χει απευ­θύ­νε­ται στο συνά­δελ­φό του  Φριτς Χάμπερ προϊ­στά­με­νο του Ινστι­τού­του του αυτο­κρά­το­ρα Γου­λιέλ­μου για φυσι­κή χημεία, οποί­ος και αυτός τιμή­θη­κε αργό­τε­ρα με Νόμπελ. Ο Χάμπερ προ­τεί­νει την ανά­πτυ­ξη νέφους αερί­ων η μετά­δο­ση του οποί­ου θα γινό­ταν με τον άνε­μο. Φυσι­κά αυτό δεν είναι αρκε­τό. Χρειά­ζε­ται να βρε­θεί αέριο το οποίο να είναι αρκε­τά βαρύ, δηλα­δή να μην ανέρ­χε­ται πολύ ψηλά και να μην δια­λύ­ε­ται νέφος που θα σχη­μα­τί­ζει πρέ­πει να φθά­νει ως σε κάποιο ύψος, να παρα­μέ­νει για αρκε­τό χρό­νο συμπα­γές εκτός αυτού και να είναι τόσο βαρύ ώστε να μπο­ρεί να μετα­δί­δε­ται στα προ­χώ­μα­τα και τα καλύμ­μα­τα. Ο καθη­γη­τής Χάμπερ επι­λέ­γει το χλώ­ριο για­τί έχει και το «πλε­ο­νέ­κτη­μα» να υπάρ­χει άφθο­νο στη Γερ­μα­νία. Θεω­ρη­τι­κά ο Χάμπερ βλέ­πει τον πόλε­μο των αερί­ων με τέτοιο τρό­πο ώστε με  ευνοϊ­κό άνε­μο να μπο­ρούν να εξα­πο­λυ­θούν κατά των θέσε­ων του εχθρού μεγά­λες ποσό­τη­τες χλω­ριού­χου αερί­ου. Στο δυτι­κό μέτω­πο πρέ­πει να πνέ­ει για το σκο­πό αυτό ανα­το­λι­κός άνε­μος και η ταχύ­τη­τα του δεν πρέ­πει να είναι ούτε γρη­γο­ρό­τε­ρη, ούτε βρα­δύ­τε­ρη από 3–5 μέτρα το δευ­τε­ρό­λε­πτο για­τί αμέ­σως  πίσω από το δηλη­τη­ριώ­δες νέφος θα προ­ω­θη­θεί το πεζι­κό. Αν το νέφος κινεί­ται με μικρό­τε­ρη ταχύ­τη­τα θα κιν­δύ­νευαν οι Γερ­μα­νοί στρα­τιώ­τες που θα το ακολουθούσαν.

Ο Χάμπερ ανέ­φε­ρε το σχέ­διο στον Γενι­κό Επι­τε­λάρ­χη που απο­δέ­χτη­κε το σχέ­διο χωρίς να εκφρά­σει ιδιαί­τε­ρες επι­φυ­λά­ξεις στα όσα προ­έ­βλε­πε το Διε­θνές Δίκαιο.  Στα απο­μνη­μο­νεύ­μα­τά του ο στρα­τη­γός φον Νταϊμ­λιγκ που είχε στις δια­τα­γές το 15 σώμα στρα­τού γρά­φει: «Την 25 Ιανουα­ρί­ου του 1915 εκλή­θην με τον επι­τε­λάρ­χην μου στο Μεζιέρ στο Ανώ­τα­το Αρχη­γείο για μια συνο­μι­λία με τον Φαλκεχαϊν.Μας ανα­κοί­νω­σε ότι θα εχρη­σι­μο­ποιεί­το ένα νέο πολε­μι­κό όπλο με βάση τα δηλη­τη­ριώ­δη αέρια και ότι οι πρώ­τες δοκι­μές θα εγέ­νο­ντο στον δικό του τομέα.Τα δηλη­τη­ριώ­δη  αυτά αέρια θα παρα­δί­νο­νταν σε σιδε­ρέ­νιες φιά­λες, που θα τοπο­θε­τού­νταν στα χαρα­κώ­μα­τα. Από τις φιά­λες αυτές θα εξε­κε­νώ­νε­το το αέριο μόλις θα έπνεε ευνοϊ­κός άνε­μος. Πρέ­πει να ομο­λο­γή­σω ότι η εντο­λή της δηλη­τη­ριά­σε­ως του εχθρού με τον ίδιον τρό­πον όπως δηλη­τη­ριά­ζε­ται ένας ποντι­κός, έκα­με σε μένα την εντύ­πω­ση την οποία έπρε­πε να κάμει σε κάθε έντι­μο στρα­τιώ­τη: Με εγέ­μι­σε φρίκη».

Παρά τις αντιρ­ρή­σε­ως η ανώ­τα­τη στρα­τιω­τι­κή διοί­κη­ση πίστευε ότι οι χημι­κοί των συμ­μά­χων θα έκα­ναν 6 μήνες να κατα­σκευά­σουν ένα αέριο για να χρη­σι­μο­ποι­η­θεί στο μέτω­πο οπό­τε έλπι­ζαν ότι όλα θα είχαν κρι­θεί. Ο στρα­τη­γός Χόφ­μαν  δια­βλέ­πο­ντα το αστή­ρι­κτο των επι­χει­ρη­μά­των τόνι­ζε: «Στο δυτι­κό μέτω­πο χρεια­ζό­μα­στε ανα­το­λι­κό άνε­μο. Σύμ­φω­να με τις δια­πι­στώ­σεις της μετε­ω­ρο­λο­γι­κής μας υπη­ρε­σί­ας επι­κρα­τεί ακρι­βώς αντί­θε­τοι άνεμοι».

Φυσι­κά η χρή­ση χημι­κών αερί­ων έγι­νε αντι­κεί­με­νο προ­πα­γαν­δι­στι­κής αντι­πα­ρά­θε­σης μετα­ξύ των ιμπε­ρια­λι­στι­κών δυνά­με­ων για το ποιος έκα­νε την αρχή χρή­σης του. Για παρά­δειγ­μα οι Γάλ­λοι διέ­θε­ταν πολε­μο­φό­δια με δηλη­τη­ριώ­δη αέρια (τουρπινίτης),ενώ και οι Βρε­τα­νοί είχαν χρη­σι­μο­ποι­ή­σει οβί­δες με «δυσά­ρε­στη οσμή» στον πόλε­μο των Μπό­ερς. ‘Η στα 1912 η Γαλ­λι­κή Αστυ­νο­μία είχε χρη­σι­μο­ποι­ή­σει κατά ληστών σφαί­ρες με δακρυ­γό­να αέρια…

Οι Γάλ­λοι όταν πήγαν στο μέτω­πο το 1914 διέ­θε­ταν 30.000 καψύ­λια  με δακρυ­γό­να αέρια και σε σχε­τι­κή εγκύ­κλιο του 1915 ανα­φε­ρό­ταν τα εξής : «Τα βλή­μα­τα αυτά περιέ­χουν ένα υγρό το οποίο κατά την έκρη­ξη μετα­δί­δει καπνούς που ερε­θί­ζουν τα μάτια την μύτη και το λάρυγ­γα. Οι ατμοί δεν είναι θανα­τη­φό­ροι, του­λά­χι­στον σε μικρές ποσότητες»

Τελι­κά τα χημι­κά όπλα χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­καν και από τις δύο πλευ­ρές και περιε­λάμ­βα­ναν: Δακρυ­γό­να, καυ­στι­κό αέριο «μου­στάρ­δας (Υπε­ρί­της) χλώ­ριο φωσγένιο.

Οι απώλειες

Σύμ­φω­να με τα στοι­χεία  από αέρια οι Ρώσοι είχαν 38.599 νεκρούς, οι  Βρε­τα­νοί 181.000 τραυ­μα­τί­ες και 6.00 νεκρούς. Οι Γάλ­λοι 190.000 τραυ­μα­τί­ες και 8.000 νεκρούς.Το 1/3 των αμε­ρι­κα­νι­κών απω­λειών οφεί­λε­ται σε εχθρι­κές επι­θέ­σεις με αέρια. Οι Γερ­μα­νοί επί­ση­μα παρα­δέ­χτη­καν μόνο 2.300 νεκρούς (αριθ­μός σίγου­ρα πολύ μικρό­τε­ρος του πραγματικού)