75 χρόνια από την εξέγερση της Δράμας

Γρά­φει ο Σφυ­ρο­δρέ­πα­νος //

Οι Δρα­μι­νοί σήμε­ρα τιμούν τη μνή­μη των θυμά­των της φασι­στι­κής κατο­χής κατά τη διάρ­κεια των αντί­ποι­νων και της κατα­στο­λής της λαϊ­κής εξέ­γερ­σης, που ξέσπα­σε στο νομό Δρά­μας το βρά­δυ της 28ης προς 29 Σεπτέμ­βρη του 1941. Μια ηρω­ι­κή πρά­ξη που θεω­ρεί­ται από τις πρώ­τες αντι­στα­σια­κές ενέρ­γειες σε όλη την κατε­χό­με­νη Ευρώπη.

Τη νύχτα της 28ης προς την 29η του Σεπτέμ­βρη 1941, οι κάτοι­κοι πολ­λών χωριών του νομού Δρά­μας ξεση­κώ­θη­καν ενα­ντί­ον των Βουλ­γά­ρων κατα­κτη­τών. Πάνω από 2.000 πατριώ­τες, με επι­κε­φα­λής τους κομ­μου­νι­στές, χτύ­πη­σαν και κατέ­λυ­σαν τις αρχές κατο­χής στο Δοξά­το και τα γύρω χωριά. Οι Βούλ­γα­ροι φασί­στες όμως κινη­το­ποί­η­σαν ισχυ­ρές δυνά­μεις. Οι πατριώ­τες, παρά τη σθε­να­ρή αντί­στα­σή τους, υπο­χώ­ρη­σαν. Οι φασί­στες εφάρ­μο­σαν σκλη­ρά αντί­ποι­να κατά του πλη­θυ­σμού… Η λαϊ­κή εξέ­γερ­ση κατά των Βουλ­γά­ρων κατα­κτη­τών ήταν πρό­ω­ρη ενέρ­γεια. (…) Όμως, παρά την έκβα­σή του, το κίνη­μα αυτό απο­τε­λεί μια ηρω­ι­κή σελί­δα στην ιστο­ρία της πόλης του ελλη­νι­κού λαού για τη λευτεριά.
(Δοκί­μιο Ιστο­ρί­ας του ΚΚΕ 1918–1949 Α’ Τόμος, σ. 382–3)

Η ηρω­ι­κή αυτή σελί­δα στους αγώ­νες του λαϊ­κού κινή­μα­τος έγι­νε μία μόλις μέρα μετά τη συγκρό­τη­ση του ΕΑΜ, με πρω­το­πο­ρία τους κομ­μου­νι­στές και τις κομ­μα­τι­κές οργα­νώ­σεις, που δεν είχαν δια­λυ­θεί από τη δικτα­το­ρία του Μετα­ξά. Η από­φα­ση πάρ­θη­κε χωρίς να υπάρ­χει επα­φή-συνεν­νό­η­ση με τα κεντρι­κά όργα­να ή με το Μακε­δο­νι­κό Γρα­φείο, που είχε συγκρο­τη­θεί. Η εξέ­γερ­ση πνί­γη­κε στο αίμα κι αυτό αξιο­ποι­ή­θη­κε από δωσί­λο­γους συνερ­γά­τες των κατα­κτη­τών, και τους ιστο­ρι­κούς του (μετ)εμφυλιακού κρά­τους, που θέλη­σαν να παρου­σιά­σουν το κίνη­μα ως ενορ­χη­στρω­μέ­νη προ­βο­κά­τσια, σε συνερ­γα­σία με τους Βούλ­γα­ρους, που στό­χευε στον αφελ­λη­νι­σμό της περιο­χής και τη μετέ­πει­τα προ­σάρ­τη­σή της στο βουλ­γά­ρι­κο κράτος.

Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, η επι­χεί­ρη­ση αυτή, παρά την ήττα της, κατά­φε­ρε το εντε­λώς αντί­θε­το. Κατά­φε­ρε δηλα­δή να βάλει φρέ­νο στους σχε­δια­σμούς των φασι­στών, που είχαν ξεκι­νή­σει πολύ πριν το ξέσπα­σμα της εξέ­γερ­σης τους διωγ­μούς, και να δια­τρα­νώ­σει τη θέλη­ση του πλη­θυ­σμού της περιο­χής. Όσο για την εκδο­χή της προ­βο­κά­τσιας και της συνερ­γα­σί­ας με τους κατα­κτη­τές, καταρ­ρί­πτε­ται από την ηρω­ι­κή αυτο­θυ­σία των ηγε­τών της, που έπε­σαν ένας προς έναν στο πεδίο της μάχης ή στην παρα­νο­μία, λίγους μήνες αργότερα.

Παρά τις αδυ­να­μί­ες της και την έκβα­σή της, η Εξέ­γερ­ση της Δρά­μας, το πρώ­το στην Ελλά­δα και το δεύ­τε­ρο στην Ευρώ­πη οργα­νω­μέ­νο αντι­στα­σια­κό κίνη­μα κατά του Άξο­να, κατέ­χει μια ιδιαί­τε­ρη θέση στον αντι­φα­σι­στι­κό αγώ­να, καθώς εκδη­λώ­θη­κε την περί­ο­δο που ο φασι­σμός είχε υπε­ρι­σχύ­σει σε ολό­κλη­ρη σχε­δόν την Ευρώ­πη. Ήταν μια λαϊ­κή, πατριω­τι­κή, ηρω­ι­κή, πρω­το­πό­ρα αλλά και πρό­ω­ρη πρά­ξη αντί­στα­σης των Δρα­μι­νών με οργα­νω­τές, καθο­δη­γη­τές και μπρο­στά­ρη­δες τα τοπι­κά κομ­μα­τι­κά στε­λέ­χη του ΚΚΕ. Τους Δρα­μι­νούς κομ­μου­νι­στές που αγω­νί­στη­καν, βασα­νί­στη­καν και εκτε­λέ­στη­καν, αλλά δε συμ­βι­βά­στη­καν, δε λύγι­σαν, δε βουλ­γα­ρο­γρά­φτη­καν. Που πολέ­μη­σαν στο βου­νό και στην πόλη, στο χωριό και στην κωμό­πο­λη, άοπλοι και ένο­πλοι, επι­λέ­γο­ντας τον αγώ­να κατά του κατα­κτη­τή και όχι τη συνερ­γα­σία μαζί του, προ­τι­μώ­ντας τη λευ­τε­ριά και όχι τη σκλαβιά.
(Η ηρω­ι­κή εξέ­γερ­ση του 1941 στη Δρά­μα, σ. 63, εισή­γη­ση Ν. Γεωργιάδη)

Μήπως όμως αυτοί οι αγώ­νες πηγαί­νουν χαμέ­νοι, χωρίς αντίκρισμα;

Ένα από τα βασι­κό­τε­ρα συμπε­ρά­σμα­τα είναι πως οι τερά­στιες θυσί­ες του λαού μας, των εργα­ζό­με­νων, ανε­ξάρ­τη­τα από το απο­τέ­λε­σμα, δεν ήταν και δε θα είναι ποτέ μάταιες. Πόσες φορές η ιστο­ρία, η ζωή, η ταξι­κή πάλη δεν έχει επι­δεί­ξει πρω­το­πό­ρες ενέρ­γειες και γεγο­νό­τα που πρω­τα­γω­νι­στές ήταν αυτοί που δέχο­νταν την εκμε­τάλ­λευ­ση και τη βαρ­βα­ρό­τη­τα; Οι περισ­σό­τε­ρες από αυτές κατέ­λη­ξαν κάτω από τον αρνη­τι­κό συσχε­τι­σμό σε ήττα ή άλλες ακό­μη να μην είχαν ωρι­μά­σει οι προ­ϋ­πο­θέ­σεις για να νική­σουν. Και όμως, αυτές οι εξε­γέρ­σεις, οι επα­να­στά­σεις, δεν ήταν ένα μαζι­κό ρομα­ντι­κό αλλά μάταιο όρα­μα των πρω­το­πό­ρων αγω­νι­στών. Ήταν τα σκιρ­τή­μα­τα του νέου που γεν­νιό­ταν μέσα στο παλιό που σιγά-σιγά έσβη­νε και σάπι­ζε, ήταν η ανά­γκη της ζωής και της ιστο­ρί­ας που γεν­νού­σε την ιδέα, το όρα­μα, τον σκο­πό. Αυτά τα γεγο­νό­τα όπως και η εξέ­γερ­ση της Δρά­μας, άνοι­ξαν το δρό­μο στις μεγά­λες λαϊ­κές εργα­τι­κές εφό­δους, ήταν οι πρό­δρο­μοι των μεγά­λων στιγ­μών της ιστο­ρί­ας του λαού μας, όπως και έγι­νε με τον ηρω­ι­κό αγώ­να του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ.
(στο ίδιο, σ. 7‑, από το άνοιγ­μα της εκδή­λω­σης, του Δ. Παπατολίδη)

Το Δεκέμ­βρη του 15′, οι τοπι­κές οργα­νώ­σεις του ΚΚΕ τίμη­σαν τη μνή­μη της εξέ­γερ­σης και τη θυσία των αγω­νι­στών με μια εκδή­λω­ση-ημε­ρί­δα. Η Επι­τρο­πή Περιο­χής Ανα­το­λι­κής Μακε­δο­νί­ας-Θρά­κης του ΚΚΕ συγκέ­ντρω­σε τα υλι­κά της ημε­ρί­δας και τα εξέ­δω­σε σε μια καλαί­σθη­τη, μικρή μπρο­σού­ρα, που συνο­δεύ­ε­ται από DVD με ένα βίντεο από την ίδια εκδή­λω­ση, και δια­κι­νού­ταν στο χώρο του 42ου Φεστι­βάλ ΚΝΕ-Οδη­γη­τή, αλλά δεν κυκλο­φο­ρεί στο εμπόριο.

Όσοι δεν μπο­ρέ­σουν να την προ­μη­θευ­τούν, αλλά ενδια­φέ­ρο­νται να μάθουν περισ­σό­τε­ρες λεπτο­μέ­ρειες για τα γεγο­νό­τα της Δρά­μας, μπο­ρούν να ανα­τρέ­ξουν στην προ­τει­νό­με­νη βιβλιογραφία-αρθρογραφία:

Σπ. Κου­ζι­νό­που­λος, Δρά­μα 1941. Μια παρε­ξη­γη­μέ­νη εξέγερση
Ν. Γεωρ­γιά­δης, Οι αγώ­νες της Αρι­στε­ράς στην περιο­χή της Δρά­μας (1941–1949)
Δ. Πασχα­λί­δης — Τ. Χατζηα­να­στα­σί­ου, Τα γεγο­νό­τα της Δρά­μας (Σεπτέμ­βριος-Οκτώ­βριος 1941, Εξέ­γερ­ση ή προβοκάτσια;
Ριζο­σπά­στης, Η ηρω­ι­κή εξέ­γερ­ση του 1941 στη Δράμα
Δ. Παυ­λί­δη, 70 χρό­νια από την εξέ­γερ­ση της Δρά­μας ‑Μνη­μείο του ανυ­πό­τα­κτου πνεύ­μα­τος του λαού μας