Δύο κόσμοι — δύο σχεδιασμοί. Το εργοστάσιο VEF στη σοσιαλιστική Λετονία

«…Ό,τι όμως ξεχω­ρί­ζει ένα εργο­στά­σιο σοβιε­τι­κό, δεν είναι οι μηχα­νές και η συγκρό­τη­σή τους, είναι ο κοι­νω­νι­κός ρόλος του και οι σχέ­σεις του με τους εργά­τες, που τελι­κά το μετα­βά­λουν σ’ ένα πολύ­πλευ­ρο και πολυ­σή­μα­ντο οργα­νι­σμό, κοι­νω­νι­κό και πνευ­μα­τι­κό, στην υπη­ρε­σία τους και στην υπη­ρε­σία της κοινωνίας…»

Επι­μέ­λεια: Οικο­δό­μος //

Μοιά­ζουν «εξω­πραγ­μα­τι­κές» σήμε­ρα οι νίκες και οι κατα­κτή­σεις της σοσια­λι­στι­κής κοι­νω­νί­ας, των ανθρώ­πων που έχτι­σαν και έζη­σαν στο σοσια­λι­σμό. Ιδιαί­τε­ρα στα μάτια των μετα­γε­νέ­στε­ρων γενιών που δεν γνώ­ρι­σαν το κοι­νω­νι­κό σύστη­μα που έχει στο επί­κε­ντρο τον άνθρω­πο και, μέσα στην παντο­δυ­να­μία του σάπιου καπι­τα­λι­σμού των κρί­σε­ων και των πολέ­μων, δια­μορ­φώ­νουν μια εικό­να ξένη προς την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, βασι­σμέ­νη στην δια­στρέ­βλω­ση και τη συκοφάντηση.

Στην Ελλά­δα της «κρί­σης», της ανερ­γί­ας, της μιζέ­ριας και της εξα­θλί­ω­σης θεω­ρεί­σαι «τυχε­ρός» αν δου­λεύ­εις μερι­κές ώρες τη βδο­μά­δα, αν δεν αρρω­σταί­νεις, αν δεν έχεις παι­διά να σπου­δά­σεις, αν πρό­λα­βες να πάρεις μια κου­τσου­ρε­μέ­νη σύντα­ξη. Η κατά­στα­ση αυτή δεί­χνει να παγιώ­νε­ται και να γίνε­ται απο­δε­χτή ως «κανο­νι­κό­τη­τα» από την πλειο­νό­τη­τα των κατοί­κων αυτής της χώρας.

Από τη ζωή και τις κατα­κτή­σεις του λαού στη Σοβιε­τι­κή Σοσια­λι­στι­κή Δημο­κρα­τία της Λετονίας

Όμως μια πραγ­μα­τι­κό­τη­τα με αυτούς που δημιουρ­γούν και παρά­γουν τον πλού­το μιας κοι­νω­νί­ας στη γωνία, δεν μπο­ρεί να βαφτι­στεί «κανο­νι­κό­τη­τα», κι ας έχα­σαν στις μέρες μας πολ­λές λέξεις το πραγ­μα­τι­κό νόη­μά τους. Η Ιστο­ρία, όσο κι αν δέχε­ται λάσπη και βρω­μιές, όσο κι αν κάποιοι προ­σπα­θούν να την ξεγρά­ψουν ή να την ξανα­γρά­ψουν, κατέ­γρα­ψε ότι εκεί που οι εργά­τες και οι σύμ­μα­χοί τους έσπα­σαν της αλυ­σί­δες της εκμε­τάλ­λευ­σης και έχτι­σαν το σοσια­λι­σμό ο άνθρω­πος μπό­ρε­σε να ζήσει σαν άνθρω­πος. Τα επι­τεύγ­μα­τα του σοσια­λι­σμού στην ΕΣΣΔ και σε άλλες χώρες, με τα λάθη και τις αδυ­να­μί­ες, αλλά και η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα όπως δια­μορ­φώ­νε­ται μετά την πτώ­ση του,  κατέ­δει­ξαν ότι καμιά παρα­χώ­ρη­ση του καπι­τα­λι­σμού δεν μπο­ρεί να καλύ­ψει τις ανά­γκες του ανθρώ­που, παρά μόνο «τα δικαιώ­μα­τα που πηγά­ζουν αυτο­δι­καί­ως από την κυριαρ­χία της εργα­τι­κής τάξης», όπως γρά­φει ο Αση­μά­κης Παν­σέ­λη­νος στο βιβλίο του Στη Μόσχα με τα νιά­τα του κόσμου (εκδό­σεις Δίφρος, Αθή­να 1962).

Το 1962 ο συγ­γρα­φέ­ας του βιβλί­ου προ­σκλή­θη­κε και έλα­βε μέρος σαν αντι­πρό­σω­πος πολυ­με­λούς και πολυ­κομ­μα­τι­κής ελλη­νι­κής αντι­προ­σω­πεί­ας στο Παγκό­σμιο Φόρουμ Νεο­λαί­ας που έγι­νε στη Μόσχα. Εκτός από την πρω­τεύ­ου­σα της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης του δόθη­κε η ευκαι­ρία να επι­σκε­φτεί και την Ρίγα, πρω­τεύ­ου­σα της Σοβιε­τι­κής Σοσια­λι­στι­κής Δημο­κρα­τί­ας της Λετο­νί­ας. Στο βιβλίο του ο Α. Παν­σέ­λη­νος περι­γρά­φει με γλα­φυ­ρό τρό­πο τη γνω­ρι­μία του με τον σοσια­λι­σμό, όπως τον είδε, παρα­θέ­το­ντας στοι­χεία, περι­στα­τι­κά και εντυ­πώ­σεις που αφο­ρούν από την καθη­με­ρι­νό­τη­τα του σοβιε­τι­κού ανθρώ­που μέχρι τις μεγα­λύ­τε­ρες κατα­χτή­σεις του· τις περισ­σό­τε­ρες φορές αντι­πα­ρα­βάλ­λο­ντάς τα με την ελλη­νι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα της επο­χής, δημιουρ­γώ­ντας ανά­μι­κτα συναι­σθή­μα­τα στον συνει­δη­το­ποι­η­μέ­νο αναγνώστη.

Από τις 165 σελί­δες του βιβλί­ου επι­λέ­ξα­με το από­σπα­σμα που ακο­λου­θεί. Δεσμευό­μα­στε να ακο­λου­θή­σει στο μέλ­λον του­λά­χι­στον μια ακό­μα ανάρ­τη­ση, μιας και το βιβλίο παρου­σιά­ζει ιδιαί­τε­ρο ενδια­φέ­ρον. Τις φωτο­γρα­φί­ες που συμπλη­ρώ­νουν το σημε­ρι­νό θέμα τις βρή­κα­με σε λετο­νι­κές ιστο­σε­λί­δες (η πρώ­τη φωτο­γρα­φία από εδώ, η τελευ­ταία από εδώ, όλες οι άλλες φωτο­γρα­φί­ες από εδώ).

ΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ V.E.F.

Αυτό το εργο­στά­σιο πρέ­πει να είναι η εργα­τι­κή καρ­διά της Ρίγας, η κλώ­σα που μαζεύ­ει γύρω της πολά κλω­σο­πού­λια. Δέκα χιλιά­δες εργά­τες δου­λεύ­ου­νε σήμε­ρα, φτιά­νο­ντας ραδιό­φω­να, τηλέ­φω­να, τηλε­φω­νι­κά κέντρα και τηλε­πι­κοι­νω­νια­κό υλι­κό, σε διά­φο­ρους τύπους. Παρα­κο­λου­θή­σα­με την κατα­σκευή ραδιο­φώ­νων σ’ όλα τα στά­δια, ως την τελι­κή συναρ­μο­λό­γη­ση, απ’ την πιο λεπτή δου­λιά του χεριού, ως την αυτό­μα­τη παρα­γω­γή με κορ­δέ­λα. Όλα τα τμή­μα­τα καθα­ρά και οι εργά­τριες δου­λεύ­ουν χαρού­με­νες και με τάξη.

Όμως όλα αυτά δεν είναι πρά­μα­τα που μπο­ρεί να ξιπά­σουν και υπάρ­χουν ασφα­λώς στον παλιό κόσμο εργο­στά­σια με την ίδια και καλή­τε­ρη οργά­νω­ση στην παρα­γω­γή, από το V.E.F. της Ρίγας. Ό,τι όμως ξεχω­ρί­ζει ένα εργο­στά­σιο σοβιε­τι­κό, δεν είναι οι μηχα­νές και η συγκρό­τη­σή τους, είναι ο κοι­νω­νι­κός ρόλος του και οι σχέ­σεις του με τους εργά­τες, που τελι­κά το μετα­βά­λουν σ’ ένα πολύ­πλευ­ρο και πολυ­σή­μα­ντο οργα­νι­σμό, κοι­νω­νι­κό και πνευ­μα­τι­κό, στην υπη­ρε­σία τους και στην υπη­ρε­σία της κοινωνίας.

VEF: Γραμ­μή παρα­γω­γής τηλε­φω­νι­κών κέντρων

Από την ώρα που μπαί­νεις μέσα στο καθα­ρό του προ­αύ­λιο, νιώ­θεις κάτι ζεστό, με τον κήπο του, τα παρ­τέ­ρια και τα περί­πτε­ρα κι ακό­μα με τις εικό­νες των εργα­τών που πέτυ­χαν στην παρα­γω­γή, αντί για την εικό­να του εργο­δό­τη που θα τη μασού­σε. Κι η εφη­με­ρί­δα του εργο­στα­σί­ου, τετρα­σέ­λι­δη, καλο­τυ­πω­μέ­νη, με πλα­τιά ύλη, έχει γρα­φείο μέσα στο εργο­στά­σιο και γρά­φε­ται από εργάτες.

Ο διευ­θυ­ντής του εργο­στα­σί­ου, αφού μας ρώτη­σε και είδε πως δεν ήταν κανείς από μας τεχνι­κός, ανά­λα­βε να μας πει την ιστο­ρία και την οργά­νω­σή του μ’ ένα τρό­πο καταληπτό.

Ως τα 1927, λέει, τα κτί­ρια είταν άδεια. Κατό­πι έγι­ναν Διοί­κη­ση των Ταχυ­δρο­μεί­ων και στα 1940 εργο­στά­σιο που έφτια­νε ραδιό­φω­να, τηλέ­φω­να, τηλε­φω­νι­κά κέντρα, καλώ­δια, κι αργό­τε­ρα ακό­μα και αερο­πλά­να. Δού­λευαν τότε 4.000 χιλιά­δες εργά­τες. Στο δεύ­τε­ρο παγκό­σμιο πόλε­μο, οι Γερ­μα­νοί πήρα­νε όλες τις εγκα­τα­στά­σεις κι όσες δε μπό­ρε­σαν να τις πάρουν τις ανατίναξαν.

Στα 1944 η παρα­γω­γή άρχι­σε από την αρχή. Δου­λεύ­ουν τώρα 10.000 εργά­τες και η παρα­γω­γι­κό­τη­τα αυξή­θη­κε πέντε φορές, χάρη στην αυτο­μα­το­ποί­η­ση και στις παρα­γω­γι­κές γρα­μές. Λιγό­τε­ρα είδη παρά­γο­νται τώρα αλλά σε ευρύ­τε­ρη έκταση.

Έλεγ­χος στην παρα­γω­γή τηλεφώνων

Ο μισθός είναι 90 ρού­βλια το μήνα, 2.970 δραχ­μές, για εργα­σία εφτά­ω­ρη. Το 60% από τους εργά­τες είναι νέοι. Κι απ’ αυτούς το 50% είναι μέλη της Νεο­λαί­ας. Οι γυναί­κες εργά­ζο­νται από 18 ως 55 χρο­νώ και οι άντρες ως τα 60. Ύστε­ρα σύντα­ξη. Σε σπά­νιες περι­πτώ­σεις και με από­φα­ση του συν­δι­κά­του, μπο­ρεί να δου­λέ­ψει ένα παι­δί 16 χρο­νώ και κάπο­τε και 15, αλλά αυτά μόνο 4 ώρες τη μέρα και μόνο εφό­σο βεβαιω­θεί υπευ­θύ­νως πως δεν παίρ­νουν τα γράματα.

Οι μισοί εργά­τες πρέ­πει να είναι ειδι­κευ­μέ­νοι. Εκεί­νοι που δε είναι, σπου­δά­ζουν σε ειδι­κά σκο­λειά της Νεο­λαί­ας για να γίνουν. Υπάρ­χει τέτοιο σκο­λειό στο εργο­στά­σιο. Στο Πολυ­τε­χνείο της Ρίγας σπου­δά­ζουν πολ­λοί σε νυχτε­ρι­νό τμή­μα. Το εργο­στά­σιο στέλ­νει, αν είναι ανά­γκη, και σε άλλα Ινστι­τού­τα, πλη­ρώ­νο­ντας τους εργά­τες αυτούς. Για την κατα­σκευή ειδι­κά των ραδιο­φώ­νων χρειά­ζο­νται λιγό­τε­ροι ειδι­κοί. Το εργο­στά­σιο όμως δια­τη­ρεί και σκο­λειά για την ανύ­ψω­ση του γενι­κού πνευ­μα­τι­κού επι­πέ­δου των εργα­τών του. Δια­τη­ρεί και εφτά εστια­τό­ρια, με χαμη­λές τιμές, για την ανύ­ψω­ση του βιο­τι­κού επιπέδου.

Οι συσκευ­ές VEF εξά­γο­νταν σε διά­φο­ρες χώρες. (Δια­φη­μι­στι­κό φυλλάδιο)

Υπάρ­χει νοσο­κο­μείο και πολυ­κλι­νι­κή με όλες τις ειδι­κό­τη­τες και η περί­θαλ­ψη είναι πέρα για πέρα δωρε­άν. Άδεια, φυσι­κά, κάθε χρό­νο, πλη­ρω­μέ­νη και υπο­χρε­ω­τι­κή, από δυο βδο­μά­δες ως τέσε­ρις, ανά­λο­γα με τη δου­λιά και με άλλους παρά­γο­ντες. Εκτός απ’ αυτή, οι γυναί­κες έχουν άδεια 56 μέρες πριν και 56 μέρες ύστε­ρα από τη γένα.

Στις ακρο­για­λιές υπάρ­χουν σπί­τια και ανα­παυ­τή­ρια του εργο­στα­σί­ου. Στην πόλη τέσε­ρις παι­δι­κοί σταθ­μοί που μετα­φέ­ρο­νται το καλο­καί­ρι στη θάλα­σα. Υπάρ­χει εγκα­τά­στα­ση κατα­σκή­νω­σης σε χωριό. Πισί­να και στά­διο. Το εργο­στά­σιο δια­τη­ρεί μεγά­λο παλά­τι πολι­τι­σμού μες στην πόλη. Και ειδι­κή οργά­νω­ση ψυχα­γω­γί­ας. Γι’ αυτά ειδι­κώς θα μιλή­σου­με παρακάτω.

Όλα αυτά χρη­μα­το­δο­τού­νται από τα τυχόν υπερ­κέρ­δη κι από ένα ποσο­στό 5% πάνω στο συνο­λι­κό ετή­σιο ποσό της μισθο­δο­σί­ας, που κρα­τεί, γι’ αυτό το σκο­πό, το εργο­στά­σιο από το κρά­τος. Όταν τα υπερ­κέρ­δη είναι πολ­λά, το εργο­στά­σιο χτί­ζει και σπί­τια για τους εργά­τες, που κανο­νί­ζουν οι ίδιοι τη σει­ρά, ποιος θα τα πρω­το­πά­ρει.  Υπάρ­χουν και ηθι­κές αμοι­βές, με τη λεγό­με­νη σοσια­λι­στι­κή άμι­λα, με υπέρ­τα­τη τιμή να πάρεις μια κόκι­νη σημαία. Το κρά­τος, λέει ο διευ­θυ­ντής, φρο­ντί­ζει γενι­κά για όλα αυτά. Εμείς ό,τι κάνου­με είναι συμπληρωματικό.

Το Παλά­τι Πολι­τι­σμού του εργο­στα­σί­ου VEF και στιγ­μιό­τυ­πα από πολι­τι­στι­κές εκδη­λώ­σεις στις οποί­ες πρω­τα­γω­νι­στούν οι εργαζόμενοι.

Το Παλά­τι Πολι­τι­σμού του εργο­στα­σί­ου VEF σχε­διά­στη­κε από τον αρχι­τέ­κτο­να Νικο­λάι Σεμέν­σεβ και χτί­στη­κε επί σοσια­λι­σμού. Η φωτο­γρα­φία είναι μετα­γε­νέ­στε­ρη. Από την πρό­σο­ψη έχουν αφαι­ρε­θεί το έμβλη­μα και η σημαία της Σοβιε­τι­κής Σοσια­λι­στι­κής Δημο­κρα­τί­ας της Λετονίας.

Όλοι από μια ηλι­κία κι απά­νω είναι γρα­μέ­νοι στα συν­δι­κά­τα. Ο διευ­θυ­ντής έχει προ­σω­πι­κή ευθύ­νη για τη δου­λιά, αλλά υπάρ­χουν κι άλλοι ειδι­κοί αρχη­γοί στα διά­φο­ρα τμή­μα­τα. Διο­ρί­ζε­ται από το Συμ­βού­λιο Λαϊ­κής Οικο­νο­μί­ας. Οι κοι­νω­νι­κές οργα­νώ­σεις ελέγ­χου­νε το διευ­θυ­ντή. Στο σημείο αυτό τον ρωτή­σα­με τι γίνε­ται όταν ο διευ­θυ­ντής φέρ­νε­ται άσκη­μα και αδι­κεί τους εργάτες.

― Μα υπάρ­χουν χίλιοι δυο τρό­ποι, απά­ντη­σε σχε­δόν έκπλη­κτος ο διευ­θυ­ντής. Πρώ­τα, λέει, θα υπο­στη­ρί­ξουν τον αδι­κού­με­νο την ίδια ώρα οι σύντρο­φοι του. Το συν­δι­κά­το του. Ύστε­ρα η πολι­τι­κή οργά­νω­ση του εργο­στα­σί­ου μπο­ρεί να συνε­δριά­σει αμέ­σως και χωρίς ημε­ρη­σία διά­τα­ξη. Μπο­ρεί ακό­μα ο εργά­της να απευ­θυν­θεί στον αρμό­διο υπουρ­γό, στα δικα­στή­ρια, στην κυβέρ­νη­ση κι ακό­μα να φτά­σει κι ως την κεντρι­κή κυβέρ­νη­ση στη Μόσχα. Όταν ο εργά­της έχει παρά­πο­να, δεν υπάρ­χουν περιο­ρι­σμοί για να βρει το δίκιο του, συμπέ­ρα­νε ο διευ­θυ­ντής του εργο­στα­σί­ου σα να ήθε­λε να πει: εμέ­να ρωτά­τε σε τι θέση μπο­ρούν να με φέρουν τα παρά­πο­να των εργατών.

Πάνω: «Βεφί­της», η εφη­με­ρί­δα των εργα­ζο­μέ­νων στο εργο­στά­σιο VEF
Κάτω: Χώροι εστί­α­σης μέσα στο εργο­στά­σιο και ιατρι­κές παρο­χές στους εργα­ζό­με­νους, την περί­ο­δο του σοσιαλισμού

Ο Ρίτσης τον ρώτη­σε αν είναι ευχα­ρι­στη­μέ­νος από το βαθ­μό μηχα­νο­ποί­η­σης που εφαρ­μό­ζε­ται στο εργοστάσιο.

― Ποτέ, τίπο­τα δεν μας ικα­νο­ποιεί, απά­ντη­σε ξεκομένα.

Τον ρωτή­σα­με ακό­μα αν οι εργά­τες είναι ευχα­ρι­στη­μέ­νοι και αν γνω­ρί­ζουν αυτό το τόσο ευνοϊ­κό καθε­στώς που περίγραψε.

― Μα τι κάνουν αυτοί εδώ πέρα; μας είπε και μας έδει­ξε εξ εφτά πρό­σω­πα που δεν είχα­με δώσει σημα­σία στην παρου­σία τους. Καθό­ντα­νε σε καθί­σμα­τα αρα­δια­σμέ­να στον τοί­χο, πλάι στο τρα­πέ­ζι του διευ­θυ­ντή, όση ώρα μιλού­σε, σα να περί­με­ναν να τελειώ­σει. Είτα­νε πραγ­μα­τι­κά μια αντι­προ­σω­πία των εργα­τών του εργο­στα­σί­ου και παρα­κο­λου­θού­σε τα όσα μας έλε­γε. Μαζί τους και μια γυναίκα.

Διά­φο­ρα μοντέ­λα τηλε­φω­νι­κών συσκευών VEF

― Δεν έχε­τε παρά να τους ρωτή­σε­τε, μας είπε ο διευ­θυ­ντής και συνέ­χι­σε: Όταν συγκρί­νου­με τη σημε­ρι­νή μας κατά­στα­ση με το παρελ­θόν, είμα­στε βέβαια ευχα­ρι­στη­μέ­νοι. Μη ξεχνά­τε όμως πως ο σοσια­λι­σμός μάς έχει ανοί­ξει το δρό­μο μιας προ­ό­δου απε­ριό­ρι­στης κι από την άπο­ψη τού­τη οι σημε­ρι­νές επι­τεύ­ξεις μας κανέ­να δεν ικανοποιούν.

Κι αλή­θεια, αυτό είναι σοσια­λι­σμός, η απο­δέ­σμευ­ση της ανθρώ­πι­νης δρα­στη­ριό­τη­τας, έτσι που να είναι πάντο­τε γόνι­μη και για το άτο­μο που τη δια­θέ­τει και για το σύνο­λο που τη δέχε­ται. Στον παλιό κόσμο τα όρια της ευη­με­ρί­ας είναι με κάποιο τρό­πο καθο­ρι­σμέ­να για τον καθέ­να από πριν, ανά­λο­γα με την τάξη που ανή­κει. Το να πηδή­ξεις από τη μια τάξη στην άλλη μόνο ως εξαί­ρε­ση μπο­ρεί να νοη­θεί και πλη­ρώ­νε­ται με μια ηθι­κή αβα­ρία κατά κανό­να. Είναι μες στο μηχα­νι­σμό της λει­τουρ­γί­ας του κεφα­λαιο­κρα­τι­κού καθε­στώ­τος το να υπάρ­χου­νε πει­να­σμέ­νοι και να μη ζητούν άλλο παρά να χορτάσουν.

Όταν τέλειω­σε η κου­βέ­ντα, οι εργά­τες σηκώ­θη­καν, μας πήραν και μας οδή­γη­σαν σ’ ένα δωμά­τιο όπου είταν τα γρα­φεία της εφη­με­ρί­δας τους. Είχε τίτλο: ο Βεφί­της, από το V.E.F. και τη διεύ­θυ­νε γυναί­κα. Μας ρώτη­σαν κι αυτοί, για τις εντυ­πώ­σεις μας από τη χώρα τους κι από το εργο­στά­σιο, για να τις δημο­σιέ­ψουν στην εφη­με­ρί­δα. Όταν μερι­κοί από μας τους είπα­νε πως πιστεύ­ουν στην ειρη­νι­κή προ­σπά­θεια της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης, μας παρα­κά­λε­σαν να το πού­με στο ραδιό­φω­νο και κανείς δεν αρνήθηκε.

Η εξέ­λι­ξη της τεχνο­λο­γί­ας προς όφε­λος του λαού: Μικρο­ε­πε­ξερ­γα­στές και συστή­μα­τα υπο­λο­γι­στών VEF

Φεύ­γο­ντας έπια­σα κου­βέ­ντα μ’ ένα νεα­ρό εργά­τη που ξεκου­ρα­ζό­τα­νε μες στην αυλή. Σε μια στιγ­μή, το έφε­ρε ο λόγος και του είπα πως το τηλέ­φω­νο, στην εξυ­πη­ρέ­τη­ση του ατό­μου, το βρί­σκω πιο σημα­ντι­κό από το ραδιόφωνο.

― Άλλο το τηλέ­φω­νο, μου είπε και άλλο το ραδιό­φω­νο. Και τα δυο έχουν αλά­ξει πολύ τη ζωή του ανθρώπου.

Του εξή­γη­σα πόση ευδαι­μο­νία ένιω­σα, μιλώ­ντας από το δωμά­τιο του ξενο­δο­χεί­ου μου, στη Μόσχα, με το σπί­τι μου στην Αθήνα.

― Μα αυτό γίνε­ται σ’ όλο τον κόσμο, από καιρό.

― Ναι, αλλά δεν ήξε­ρα πως γίνε­ται κι απ’ τη Μόσχα.

― Πολ­λά δεν ξέρε­τε πως γίνο­νται κι απ’ τη Μόσχα, μου είπε γελώ­ντας, για­τί δε θέλε­τε ή για­τί δεν σας αφή­νου­νε να τα πλη­ρο­φο­ρη­θεί­τε. Το ίδιο μπο­ρεί­τε να κάνε­τε, αυτή τη στιγ­μή, κι απ’ τη Ρίγα, να κου­βε­ντιά­σε­τε με το σπί­τι σας στην Αθήνα.

― Μου έκα­νε εντύ­πω­ση και η φτη­νή τιμή, του είπα, με 4 ρού­βλια περί­που μίλη­σα κάμπο­ση ώρα.

Έλκη­θρα κατα­σκευα­σμέ­να στο εργο­στά­σιο VEF

Πραγ­μα­τι­κά, στη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση, το τηλέ­φω­νο είναι σχε­δόν τζά­μπα. Ο συν­δρο­μη­τής πλη­ρώ­νει μονά­χα το πάγιο τέλος, ενά­μι­ση ρού­βλι, δηλα­δή λιγό­τε­ρο από 50 δραχ­μές το μήνα και τηλε­φω­νεί όσο θέλει, χωρίς να χρε­ώ­νο­νται τα τηλε­φω­νή­μα­τα, ακό­μα και σε μια πόλη σαν τη Μόσχα, με 8.000.000 κατοί­κους. Τα υπε­ρα­στι­κά πλη­ρώ­νουν ελά­χι­στα, το ίδιο και τα υπε­ρε­θνι­κά. Γενι­κά, στις σοβιε­τι­κές χώρες, δεν παρου­σιά­ζε­ται αυτό το φαι­νό­με­νο της αφαί­μα­ξης των ανθρώ­πων, ανά­με­σο στη δεκα­ρο­λο­γία και στον εκβια­σμό. Όλα αυτά τα αγα­θά κοι­νής ωφε­λεί­ας, τηλέ­φω­νο, νερό, ηλε­κτρι­κό, γκάζ, κατοι­κία, θεω­ρού­νται δημό­σιο κτή­μα και τα έχει ο λαός σε φτη­νή τιμή. Το κρά­τος φρο­ντί­ζει να προ­σαρ­μό­ζο­νται στους μισθούς οι τιμές των πραγ­μά­των και όχι, όπως εδώ, οι μισθοί στις τιμές. Γι’ αυτό συμ­βαί­νει, καμιά φορά, να γίνε­ται και αύξη­ση των μισθών και μαζί μεί­ω­ση των τιμών.

Ποτέ δεν παρου­σιά­ζε­ται το φαι­νό­με­νο να δίνουν στον εργά­τη μια αύξη­ση κι αμέ­σως κατό­πι να πέφτουν επά­νω του με μια δεκά­ρα στο ψωμί, δυο δεκά­ρες στο τρό­λεϋ, τρεις δεκά­ρες στο ηλε­κτρι­κό ρεύ­μα, στο νερό, στο τηλέ­φω­νο και να την παίρ­νου­νε πίσω. Γι’ αυτό και δεν πρέ­πει ποτέ κανείς να συγκρί­νει τους σοβιε­τι­κούς μισθούς με τους μισθούς του κεφα­λαιο­κρα­τι­κού κόσμου, μετα­τρέ­πο­ντας τα ρού­βλια στο νόμι­σμα το δικό του.

Ο μηχα­νι­κός Λέο Ρόζε. Εφευ­ρέ­σεις και και­νο­τό­μα προ­ϊ­ό­ντα VEF, κτή­μα του λαού στο σοσια­λι­σμό. Κάτω δεξιά: Εξο­πλι­σμός μαγνη­τι­κής θερα­πεί­ας “VEF Reflex 01–12”

Όταν εξή­γη­σα στο Λετο­νό συνο­μι­λη­τή μου το σύστη­μα που επι­κρα­τεί στις κεφα­λαιο­κρα­τι­κές χώρες και τον ΟΤΕ, το δικό μας, σχε­τι­κά με την πλη­ρω­μή των τηλε­φω­νη­μά­των, έμει­νε κατάπληκτος.

― Μα θα χρειά­ζε­ται όλος σας ο μισθός, είπε, για να πλη­ρώ­νε­τε το τηλέφωνο.

Ιδιαί­τε­ρη κατά­πλη­ξη δοκί­μα­σε όταν του είπα πως, σαν δεν πλη­ρώ­σεις στην προ­θε­σμία, σου κόβου­νε το τηλέ­φω­νο και για να το ξανα­συν­δέ­σουν εισπρά­τουν κοντά ένα ρούβλι.

― Μα δε χρειά­ζε­ται ούτε έξο­δα ούτε κόπο η επα­να­σύν­δε­ση, είπε.

― Είναι πρό­στι­μο για­τί άργη­σες να πλη­ρώ­σεις, του κάνω.

― Πρό­στι­μο, δηλα­δή, για­τί δεν είχες;

― Ναι, αυτό στην Ελλά­δα το λέμε κερα­τι­λί­κι, ξέρεις τι σημαί­νει κερα­τι­λί­κι, νεα­ρέ Λετονέ;

Όταν φύγα­με από το εργο­στά­σιο V.E.F. σκε­φτό­μουν πολή ώρα την κου­βέ­ντα μας με το νεα­ρό εργά­τη κι έβλε­πα πόσο, μέσα σε μερι­κές λεπτο­μέ­ρειες που τις συνη­θί­σα­με, που φαί­νο­νται ασή­μα­ντες και δεν τις προ­σέ­χου­με πια, εκδη­λώ­νε­ται η απαν­θρω­πία του κεφα­λαιο­κρα­τι­κού καθε­στώ­τος στη συμπε­ρι­φο­ρά του προς τον πολίτη.

«Δυο κόσμοι – δυο σχεδιασμοί»

Κατα­λα­βαί­νε­τε πόση ολι­γαρ­χι­κή περι­φρό­νη­ση προς την ανέ­χεια σημαί­νει να κόβεις το τηλέ­φω­νο του συν­δρο­μη­τή που τον χαρα­τσώ­νεις σ’ όλη του τη ζωή και να του εισπρά­τεις κι από πάνω άλλο χαρά­τσι, για να μάθει ή να μην είναι φτω­χός ή να μην έχει τηλέ­φω­νο. Στη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση, όταν ο πολί­της δεν πλη­ρώ­σει εγκαί­ρως, εισπρά­του­νε το λογα­ρια­σμό από το μισθό του κι αν έχει πέσω έξω, από δικαιο­λο­γη­μέ­νους λόγους, στα οικο­νο­μι­κά του, ανα­βά­λουν την είσπρα­ξη και τον βοη­θούν. Δεν αφή­νουν τον άνθρω­πο να ξεπέσει.

Με τις εντυ­πώ­σεις αυτές πήγα­με με τον Ρίτση και ζητή­σα­με να μιλή­σου­με, το βρά­δυ στις 12, με τα σπί­τια μας στην Αθή­να. Πλη­ρώ­σα­με καθέ­νας περί­που 150 δραχ­μές. Η συνο­μι­λία είταν άνε­τη και στην ώρα της. Όταν τέλειω­σε, μια τηλε­φω­νή­τρια από τις ενδιά­με­σες χώρες που μας συν­δέ­σα­νε με την Αθή­να μάς χαι­ρέ­τη­σε με τη λέξη «κ α λ η ν ύ χ τ α». Το πρωί στις 8 μας τηλε­φώ­νη­σαν από τον ΟΤΕ της Ρίγας, να πάμε και να πάρου­με πίσω ένα ποσό, για­τί πλη­ρώ­σα­με παραπάνω.

*Σημεί­ω­ση: Κατά τη μετα­γρα­φή (στο μονο­το­νι­κό) δια­τη­ρή­θη­κε η ορθο­γρα­φία της έκδοσης.

Ο Αση­μά­κης Παν­σέ­λη­νος (1903–1984), γιος του εμπό­ρου υφα­σμά­των Ιωα­κείμ και της Μυρ­τώς το γένος Βελισ­σα­ρί­ου, γεν­νή­θη­κε στη Μυτι­λή­νη, όπου πέρα­σε τα παι­δι­κά και γυμνα­σια­κά του χρό­νια. Σπού­δα­σε στη Νομι­κή Σχο­λή του Πανε­πι­στη­μί­ου Αθη­νών, από όπου απο­φοί­τη­σε το 1929 και εργά­στη­κε ως δικη­γό­ρος. Στη δικτα­το­ρία του Μετα­ξά συνε­λή­φθη για αντι­κα­θε­στω­τι­κή δρά­ση και κατά τη διάρ­κεια της γερ­μα­νι­κής κατο­χής και του εμφυ­λί­ου εντά­χτη­κε στην Αντί­στα­ση και κλεί­στη­κε από τους Ιτα­λούς και τους Άγγλους στις φυλα­κές Αβέ­ρωφ και το Χασά­νι αντί­στοι­χα. Μετά το τέλος του Εμφυ­λί­ου διε­τέ­λε­σε βου­λευ­τής Λέσβου (1950–1951) με το κόμ­μα της ΕΛΔ. Στη λογο­τε­χνία πρω­το­εμ­φα­νί­στη­κε το 1921 με τη βρά­βευ­ση ενός πεζο­γρα­φή­μα­τός του σε δια­γω­νι­σμό του περιο­δι­κού του Θεό­δω­ρου Θεο­δω­ρί­δη (Ντο­ρή Ντό­ρου) Μυτι­λη­νιός. Γνω­στός ωστό­σο έγι­νε κυρί­ως μέσα από το αυτο­βιο­γρα­φι­κό πεζο­γρά­φη­μα Τότε που ζού­σα­με (1974), στο οποίο παρου­σιά­ζε­ται η κοι­νω­νι­κή και πολι­τι­κή κατά­στα­ση της Ελλά­δας από την προ­πο­λε­μι­κή περί­ο­δο ως την επο­χή του εμφυ­λί­ου. Στα ίδιο πλαί­σιο κινή­θη­κε και το πεζο­γρά­φη­μά του με τίτλο Νερά και χώμα­τα και άλλα πολ­λά. (Τα βιο­γρα­φι­κά στοι­χεία προ­έρ­χο­νται από το βιβλίο του Αση­μά­κη Παν­σέ­λη­νου Τότε που ζού­σα­με, εκδ. Μεταίχ­μιο, Αθή­να 2014).

Σχε­τι­κά θέματα:

Άκου εκεί… «ανα­παυ­τή­ρια εργατών»!

Θέλε­τε να μιλή­σου­με για τον Σοσιαλισμό;