Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η ιστορική αλήθεια για το Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας //

Σαν σήμε­ρα, 23 Αυγού­στου, υπο­γρά­φτη­κε το 1939 στη Μόσχα το σύμ­φω­νο μη επί­θε­σης μετα­ξύ της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης και της Γερ­μα­νί­ας, που έμει­νε γνω­στό στην ιστο­ρία ως Σύμ­φω­νο Μολό­τοφ-Ρίμπε­ντροπ. Στο πλαί­σιο της μετα­πο­λε­μι­κής αντι­κομ­μου­νι­στι­κής προ­πα­γάν­δας, η εν λόγω συμ­φω­νία έγι­νε σημαία κατα­συ­κο­φά­ντη­σης της ΕΣΣΔ και του Σοσια­λι­σμού από τους κάθε λογής απο­λο­γη­τές του ιμπε­ρια­λι­σμού. Ένα ευρύ και ετε­ρό­κλη­το ιδε­ο­λο­γι­κά φάσμα συκο­φα­ντών της ΕΣΣΔ (τρο­τσκι­στές, σοσιαλ­δη­μο­κρά­τες, φιλε­λεύ­θε­ροι κλπ.) δια­στρε­βλώ­νει κατά το δοκούν την ιστο­ρι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, παρου­σιά­ζο­ντας το σύμ­φω­νο Μολό­τοφ-Ρίμπε­ντροπ ως μέσο επε­κτα­τι­κής πολι­τι­κής της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης στην Ευρώ­πη. Έτσι, ο Στά­λιν παρου­σιά­ζε­ται ως… «σύμ­μα­χος του Χίτλερ» και η ΕΣΣΔ ως στή­ριγ­μα της ναζι­στι­κής επιθετικότητας.

Πρό­κει­ται, ασφα­λώς, για χυδαία δια­στρέ­βλω­ση της Ιστο­ρί­ας η οποία απο­σκο­πεί σε δύο πράγ­μα­τα: Πρώ­τον, στην εξί­σω­ση Κομ­μου­νι­σμού-Ναζι­σμού, στο πλαί­σιο της ανι­στό­ρη­της προ­πα­γαν­δι­στι­κής πολι­τι­κής της Ε.Ε. περί «ολο­κλη­ρω­τι­κών καθε­στώ­των» και δεύ­τε­ρον, στην εκμη­δέ­νι­ση της καθο­ρι­στι­κής συμ­βο­λής της ΕΣΣΔ στην αντι­φα­σι­στι­κή νίκη των λαών και στην ήττα των δυνά­με­ων του Άξο­να. Σε αυτό το πλαί­σιο, η αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία έχει βαλ­θεί να κάνει το άσπρο-μαύ­ρο, να προ­βά­λει ψέμα­τα ανα­με­μειγ­μέ­να με μισές αλή­θειες, να ξανα­γρά­ψει την Ιστο­ρία από την σκο­πιά των συμ­φε­ρό­ντων του Κεφαλαίου.

Έτσι, βλέ­που­με εκπρο­σώ­πους του «νέου κύμα­τος» της ιστο­ριο­γρα­φί­ας, όπως ο καθη­γη­τής Ν. Μαραν­τζί­δης, να γρά­φουν για «συνερ­γα­σία του ναζι­σμού και του στα­λι­νι­σμού κατά τα χρό­νια 1939–1941»(!), επι­χει­ρώ­ντας, όπως λένε, να ανα­δεί­ξουν τις «ανα­λο­γί­ες ανά­με­σα στα ολο­κλη­ρω­τι­κά συστή­μα­τα όπως ο ναζι­σμός και ο στα­λι­νι­σμός» («Καθη­με­ρι­νή», 22/3/2015). Στην σοβα­ρο­φα­νή και δήθεν αντι­κει­με­νι­κή ανά­λυ­ση των «Μαραν­τζί­δη­δων» έρχο­νται να προ­στε­θούν και οι παπα­γα­λί­ες δημο­σιο­γρα­φι­κών φερέ­φω­νων του αστι­κού συστή­μα­τος, όπως λόγου χάρη ο Γ.Πρετεντέρης, που ασελ­γούν πάνω στην Ιστο­ρία ανα­φέ­ρο­ντας «πως όταν ξεκί­νη­σε ο Β’ Παγκό­σμιος Πόλε­μος την 1η Σεπτεμ­βρί­ου 1939, η ναζι­στι­κή Γερ­μα­νία, η φασι­στι­κή Ιτα­λία και η κομ­μου­νι­στι­κή Σοβιε­τι­κή Ένω­ση βρί­σκο­νταν στο ίδιο στρα­τό­πε­δο» («Τα Νεα», 29/10/2013).

Ποια είναι, όμως, η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα για την ιστο­ρι­κή περί­ο­δο και τις συν­θή­κες κάτω από τις οποί­ες υπο­γρά­φτη­κε το σύμ­φω­νο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ;

  • Από τα μέσα της δεκα­ε­τί­ας του 1930 το ναζι­στι­κό καθε­στώς του Χίτλερ, έχο­ντας την οικο­νο­μι­κή και τεχνι­κή υπο­στή­ρι­ξη ευρω­παϊ­κών και αμε­ρι­κα­νι­κών μονο­πω­λί­ων (Ford, Standard Oil, IBM, Hugo Boss, JP Morgan Chase, κλπ) ενί­σχυ­σε σημα­ντι­κά του εξο­πλι­σμούς του. Το Μάρ­τη του 1936 η Γερ­μα­νία στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σε την περιο­χή του Ρήνου, ενώ μαζί με την Ιτα­λία του Μου­σο­λί­νι συνέ­βα­λαν στην ήττα του Λαϊ­κού Μετώ­που και την επι­βο­λή της φασι­στι­κής δικτα­το­ρί­ας του Φράν­κο στην Ισπα­νία. Όλα αυτά συνέ­βη­σαν με την ανο­χή και σιω­πη­λή υπο­στή­ρι­ξη των «δημο­κρα­τι­κών» ιμπε­ρια­λι­στι­κών δυνά­με­ων (Βρε­τα­νία, ΗΠΑ, Γαλλία).

  • Στις 30 Σεπτέμ­βρη 1938, ένα σχε­δόν χρό­νο πριν το σύμ­φω­νο μη επί­θε­σης Μολό­τοφ-Ρίμπε­ντροπ, υπο­γρά­φτη­κε στο Μόνα­χο συμ­φω­νία μετα­ξύ των «συμ­μά­χων» (Βρε­τα­νία Γαλ­λία), της ναζι­στι­κής Γερ­μα­νί­ας και της φασι­στι­κής Ιτα­λί­ας. Η αστι­κή προ­πα­γάν­δα επι­χει­ρεί να συσκο­τί­σει την σημα­σία της Συμ­φω­νί­ας του Μονά­χου, η οποία ουσια­στι­κά παρα­χώ­ρη­σε στις χιτλε­ρι­κές δυνά­μεις την Τσε­χο­σλο­βα­κία, ενι­σχύ­ο­ντας σημα­ντι­κά τις επι­θε­τι­κές βλέ­ψεις των Ναζί προς την ανα­το­λή. Τι είχε προη­γη­θεί όμως της Συμ­φω­νί­ας του Μονάχου;

Μόναχο, 1938. Από αριστερά προς δεξιά: Τσάμπερλεν, Νταλαντιέ, Χίτλερ, Μουσολίνι.

Μόνα­χο, 1938. Από αρι­στε­ρά προς δεξιά: Τσά­μπερ­λεν, Ντα­λα­ντιέ, Χίτλερ, Μουσολίνι.

  • Πριν συμ­φω­νή­σουν τον Σεπτέμ­βρη του 1938 με τον Χίτλερ, Βρε­τα­νία και Γαλ­λία είχαν απορ­ρί­ψει επα­νει­λημ­μέ­νες εκκλή­σεις και πρω­το­βου­λί­ες της ΕΣΣΔ για μέτω­πο ενά­ντια στην φασι­στι­κή απει­λή. Το Μάρ­τη του 1938, λίγους μήνες πριν την Συμ­φω­νία του Μονά­χου, η ΕΣΣΔ είχε προ­τεί­νει την σύγκλη­ση Διε­θνούς Συν­διά­σκε­ψης με θέμα την αντι­με­τώ­πι­ση της χιτλε­ρι­κής επε­κτα­τι­κό­τη­τας. «Αύριο μπο­ρεί να είναι πια αργά», σημεί­ω­νε η σοβιε­τι­κή ηγε­σία, «όμως σήμε­ρα υπάρ­χει ακό­μα και­ρός, αν όλα τα κρά­τη και ιδιαί­τε­ρα οι μεγά­λες δυνά­μεις τηρή­σουν στα­θε­ρή και όχι διφο­ρού­με­νη στά­ση απέ­να­ντι στα προ­βλή­μα­τα της συλ­λο­γι­κής ασφά­λειας του κόσμου» [1].
  • Τον Μάρ­τη του 1939, ως απο­τέ­λε­σμα της Συμ­φω­νί­ας του Μονά­χου, τα ναζι­στι­κά στρα­τεύ­μα­τα κατέ­λα­βαν την Πρά­γα [2]. Στις 23 Ιού­λη 1939, η Σοβιε­τι­κή Ένω­ση πρό­τει­νε και πάλι σε Βρε­τα­νία και Γαλ­λία την έναρ­ξη δια­πραγ­μα­τεύ­σε­ων με σκο­πό την κατά­στρω­ση σχε­δί­ου σε περί­πτω­ση επί­θε­σης από τη Γερ­μα­νία. Τότε, λοι­πόν, συνέ­βη το εξής: Ενώ Βρε­τα­νοί και Γάλ­λοι δέχθη­καν- για λόγους σκο­πι­μό­τη­τας- την πρό­τα­ση της ΕΣΣΔ και ξεκί­νη­σαν συνο­μι­λί­ες στη Μόσχα, ταυ­τό­χρο­να στο Λον­δί­νο διε­ξά­γο­νταν μυστι­κές δια­πραγ­μα­τεύ­σεις μετα­ξύ της βρε­τα­νι­κής κυβέρ­νη­σης και αντι­προ­σω­πεί­ας του Χίτλερ. Την ίδια στιγ­μή, δηλα­δή, που παρί­στα­ναν πως συνερ­γά­ζο­νται με την ΕΣΣΔ, οι Βρε­τα­νοί δια­πραγ­μα­τεύ­ο­νταν, πίσω απ’ την πλά­τη των σοβιε­τι­κών, σύμ­φω­νο μη επί­θε­σης με τους Ναζί.
  • Από την ιστο­ρι­κή μελέ­τη της περιό­δου αυτής προ­κύ­πτει ένα σαφές συμπέ­ρα­σμα: Η πολι­τι­κή των καπι­τα­λι­στι­κών δυνά­με­ων (Βρε­τα­νία, Γαλ­λία, ΗΠΑ) είχε ως κύριο στό­χο να στρα­φεί στα­δια­κά η Γερ­μα­νία ενά­ντια στην ΕΣΣΔ. Η λεγό­με­νη «πολι­τι­κή του κατευ­να­σμού» (appeasement policy) απέ­να­ντι στον Χίτλερ εντάσ­σο­νταν σε αυτό το πλαί­σιο. Αυτός ήταν και ο σκο­πός της Συμ­φω­νί­ας του Μονά­χου: μια προ­σπά­θεια να ενθαρ­ρυν­θεί ο Χίτλερ προς την κατεύ­θυν­ση μιας επί­θε­σης ενά­ντια στην Σοβιε­τι­κή Ένωση.
  • Ο κανα­δός ιστο­ρι­κός Μάικλ Κάρ­λεϊ ανα­φέ­ρει: «Εάν ο Τσά­μπερ­λεν (σ.σ: βρε­τα­νός πρω­θυ­πουρ­γός) ήθε­λε να στα­μα­τή­σει τον Χίτλερ, η να συγκρα­τή­σει τη ναζι­στι­κή Γερ­μα­νία, ο καλύ­τε­ρος τρό­πος να το κάνει ήταν δια­μορ­φώ­νο­ντας μια συμ­μα­χία με την ΕΣΣΔ. Δυστυ­χώς, κάτι τέτοιο ήταν απο­κρου­στι­κό σενά­ριο για το βρε­τα­νό πρω­θυ­πουρ­γό και τους στε­νούς συμ­βού­λους του. Η Βρε­τα­νία- και όχι η ΕΣΣΔ- πρέ­πει να θεω­ρεί­ται ότι υπήρ­ξε το βασι­κό εμπό­διο στην κοι­νή ασφά­λεια ενά­ντια στη ναζι­στι­κή Γερ­μα­νία» [3].

    Σύμ­φω­να με τον αμε­ρι­κα­νό καθ. Ιστο­ρί­ας Τζον Σνελ (John Snell) «…τα κρά­τη της Δύσης έβλε­παν στο Τρί­το Ράϊχ το ισχυ­ρό φράγ­μα στην κεντρι­κή Ευρώ­πη κατά της Ρωσί­ας». Στα κρά­τη αυτά, πέραν της Βρε­τα­νί­ας και της Γαλ­λί­ας, περι­λαμ­βά­νο­νταν και οι- αρχι­κά- “ουδέ­τε­ρες” ΗΠΑ. Να τι έλε­γε ο αμε­ρι­κα­νός γερου­σια­στής Ρόμπερτ Ταφτ λίγο πριν τη ναζι­στι­κή επί­θε­ση στην ΕΣΣΔ: «Μια νίκη του κομ­μου­νι­σμού θα είναι για τις ΗΠΑ πολύ πιο επι­κίν­δυ­νη απ’ ό,τι η νίκη του φασισμού» και σημεί­ω­νε πως «γι’ αυτό θα έπρε­πε ν’ αρχί­σουν δια­πραγ­μα­τεύ­σεις με την χιτλε­ρι­κή Γερ­μα­νία» [4].

    Το Σύμ­φω­νο Μολό­τοφ-Ρίμπε­ντροπ ήρθε, λοι­πόν, αφό­του οι «δημο­κρα­τι­κές» καπι­τα­λι­στι­κές χώρες είχαν απορ­ρί­ψει και σαμπο­τά­ρει κάθε σοβιε­τι­κή από­πει­ρα για αντι­φα­σι­στι­κή συμ­μα­χία ενά­ντια στον Χίτλερ. Αυτό που η ιμπε­ρια­λι­στι­κή προ­πα­γάν­δα ανε­ρυ­θρί­α­στα και συκο­φα­ντι­κά απο­κα­λεί «συμ­μα­χία Χίτλερ-Στά­λιν» ήταν μια ανα­γκαία διπλω­μα­τι­κή κίνη­ση ώστε να προ­ε­τοι­μα­στεί κατάλ­λη­λα, κερ­δί­ζο­ντας χρό­νο, η ΕΣΣΔ για τον επερ­χό­με­νο πόλε­μο. «Στις τότε συγκε­κρι­μέ­νες ιστο­ρι­κές συν­θή­κες η θέση αυτή του Σοβιε­τι­κού Κρά­τους ήταν από­λυ­τα ρεα­λι­στι­κή» ανα­φέ­ρει ο αμε­ρι­κα­νός ιστο­ρι­κός Φόστερ Ντά­λες, παρα­δε­χό­με­νος πως το Σύμ­φω­νο υπο­γρά­φτη­κε από την ΕΣΣΔ προ­κει­μέ­νου «να απο­φύ­γει την άμε­ση επί­θε­ση της Γερ­μα­νί­ας» και να «κερ­δί­σει χρό­νο για την ενί­σχυ­ση της άμυ­νας της» [5].

    Το Σύμ­φω­νο μη επί­θε­σης Μολό­τοφ-Ρίμπε­ντροπ (23 Αυγού­στου 1939) ήρθε ως φυσι­κή συνέ­πεια της ανά­γκης της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης να κερ­δί­σει χρό­νο για την προ­ε­τοι­μα­σία της αμυ­ντι­κής της ικα­νό­τη­τας. Την ίδια στιγ­μή που η ΕΣΣΔ ακο­λου­θού­σε, έμπρα­κτα, πολι­τι­κή ειρή­νης και απο­τρο­πής πολέ­μου, βρι­σκό­ταν στο στό­χα­στρο όλων: Και της ναζι­στι­κής Γερ­μα­νί­ας και των «δημο­κρα­τι­κών» καπι­τα­λι­στι­κών χωρών που, όπως είδα­με παρα­πά­νω, έστρω­ναν το έδα­φος για την προ­έ­λα­ση των χιτλε­ρι­κών δυνά­με­ων προς την ανατολή.

poland

Γερ­μα­νοί στρα­τιώ­τες περ­νούν στα πολω­νι­κά σύνο­ρα, 1939.

Τι συνέ­βη στην Πολωνία;

Η χυδαία αντι­κομ­μου­νι­στι­κή προ­πα­γάν­δα για το Σύμ­φω­νο Μολό­τοφ-Ρίμπε­ντροπ συνο­δεύ­ε­ται και από μια σει­ρά δια­στρε­βλώ­σεις για το ζήτη­μα της Πολω­νί­ας. Κατη­γο­ρούν, μάλι­στα, την Σοβιε­τι­κή Ένω­ση ότι άφη­σε… αβο­ή­θη­τη την Πολω­νία, βορά στα νύχια των Ναζί! Η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, ασφα­λώς, είναι δια­φο­ρε­τι­κή. Παρά το γεγο­νός ότι η πολω­νι­κή κυβέρ­νη­ση είχε συνά­ψει (Μάρ­της 1939) συμ­φω­νί­ες συμ­μα­χί­ας και «αμοι­βαί­ας βοή­θειας» με Γαλ­λία και Βρε­τα­νία, όταν οι χιτλε­ρι­κές δυνά­μεις εισέ­βα­λαν στην Πολω­νία την 1η Σεπτέμ­βρη 1939 συνέ­βη­σαν τα εξής:

α) Οι ΗΠΑ κήρυ­ξαν στά­ση ουδε­τε­ρό­τη­τας, β) Βρε­τα­νοί και Γάλ­λοι- που είχαν «εγγυ­η­θεί» την ασφά­λεια της Πολω­νί­ας- κήρυ­ξαν λεκτι­κά τον πόλε­μο στη Γερ­μα­νία, χωρίς ωστό­σο να τον διε­ξά­γουν στην πρά­ξη και γ) η πολω­νι­κή κυβέρ­νη­ση όχι μόνο απέρ­ρι­ψε αμυ­ντι­κό «Σύμ­φω­νο» που της πρό­τει­νε η ΕΣΣΔ, αλλά δια­πραγ­μα­τεύ­ο­νταν με το Βερο­λί­νο από κοι­νού επί­θε­ση κατά της Σοβιε­τι­κής Ένωσης!

Η πολω­νι­κή κυβέρ­νη­ση- όργα­νο της άρχου­σας τάξης της χώρας- εγκα­τέ­λει­ψε τη Βαρ­σο­βία δυο εβδο­μά­δες μετά την επί­θε­ση των Ναζί μετα­κο­μί­ζο­ντας στο Λονδίνο…

[1] Στ.Ζορμπαλάς, Η αλή­θεια για το 2ο Παγκό­σμιο Πόλε­μο- Η συμ­βο­λή της ΕΣΣΔ και οι δια­στρε­βλω­τές της ιστο­ρί­ας, Σύγ­χρο­νη Εποχή.

[2] Με την ολο­κλη­ρω­τι­κή κατά­λη­ψη της Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας από τον Χίτλερ, η Βρε­τα­νία παρέ­δω­σε στους Ναζί απο­θέ­μα­τα χρυ­σού (ιδιο­κτη­σί­ας της Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας που ήταν απο­θη­κευ­μέ­να στην Τρά­πε­ζα της Αγγλί­ας) αξί­ας σχε­δόν 9 εκα­τομ­μυ­ρί­ων δολαρίων.

[3] Eιδησ. Πρα­κτο­ρείο “Sputnik”, 26/9/2015.

[4] CBS, 25/6/1941.

[5] F.Dulles, The Road to Tehran, New York, 1944, σελ. 203–207.

____________________________________________________________________________

Νίκος Μόττας Γεννήθηκε το 1984 στη Θεσσαλονίκη. Είναι υποψήφιος διδάκτορας (Phd) Πολιτικής Επιστήμης, Διεθνών Σχέσεων και Ιστορίας. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Westminster του Λονδίνου και είναι κάτοχος δύο μεταπτυχιακών τίτλων (Master of Arts) στις διπλωματικές σπουδές (Παρίσι) και στις διεθνείς διπλωματικές σχέσεις (Πανεπιστήμιο Τελ Αβίβ). Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε ελληνόφωνα και ξενόγλωσσα μέσα.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο