Μέρες Μαρτίου, μέρες αποτίμησης και εναύσματος νέας πάλης

Δύο εξέ­χου­σες μορ­φές των γυναι­κεί­ων αγώ­νων στη Ρωσία και στα πρώ­τα χρό­νια της σοβιε­τι­κής δημο­κρα­τί­ας. Πρώ­το μέρος.

Γρά­φει η Άννε­κε Ιωαν­νά­του //

Ο Μάρ­της είναι ο μήνας με τις εκδη­λώ­σεις για τις 8 Μαρ­τί­ου, παγκό­σμια μέρα της γυναί­κας. Λου­λού­δια και χρό­νια πολ­λά, γυναί­κα, και του χρό­νου απ’ την αρχή. Λόγοι για γιορ­τή όμως, δεν υπάρ­χουν. Λόγοι για απο­τί­μη­ση και εντα­τι­κο­ποί­η­ση των αγώ­νων υπάρ­χουν πολ­λοί και όχι μόνο για τις γυναί­κες. Όταν το 1910, στην Κοπεγ­χά­γη, στη 2η Διε­θνή Συν­διά­σκε­ψη των Σοσια­λι­στριών Γυναι­κών ύστε­ρα από πρό­τα­ση της Γερ­μα­νί­δας επα­να­στά­τριας Κλά­ρας Τσέτ­κιν, καθιε­ρώ­θη­κε η 8η Μαρ­τί­ου ως Διε­θνής Μέρα της Γυναί­κας, αυτό έγι­νε με σκο­πό να οργα­νω­θεί η πάλη των γυναι­κών μέσα στο διε­θνές εργα­τι­κό κίνη­μα. Η αρχι­κή ιδέα ήταν να τιμη­θεί μ’ αυτό τον τρό­πο η δια­δή­λω­ση των ραπτριών της Νέας Υόρ­κης στις 8 Μαρ­τί­ου 1857 για καλύ­τε­ρες συν­θή­κες εργα­σί­ας, μια δια­μαρ­τυ­ρία και διεκ­δί­κη­ση που πνί­γη­κε στο αίμα. Δηλα­δή, ήταν η μέρα της εργά­τριας και όχι των γυναι­κών γενι­κά και αόρι­στα. Η έννοια αυτή επε­κτά­θη­κε και οι προ­σπά­θειες να τη σφε­τε­ρι­στούν ώστε να γίνει εντε­λώς ατα­ξι­κή, συνε­χί­ζο­νται μέχρι σήμε­ρα και όχι τυχαία. Τί το κοι­νό έχει όμως η εργά­τρια με τις μεγα­λο­α­στές εκτός από το γεγο­νός ότι ανή­κουν στο ίδιο φύλο; Ωστό­σο, το φυλε­τι­κό δια­πλέ­κε­ται με το ταξι­κό και η όλο και μεγα­λύ­τε­ρη πλειο­ψη­φία των γυναι­κών γίνε­ται θύμα διπλής εκμε­τάλ­λευ­σης και γι’ αυτό έχει κάποια βάση να μιλά­με γενι­κά για τη γυναίκα.

Οι ιστο­ρι­κές ρίζες της 8ης του Μάρ­τη πέφτουν θύμα στο βωμό των αβρο­τή­των και του απο­προ­σα­να­το­λι­σμού ώστε να ξεχα­στεί η ανά­γκη οργα­νω­μέ­νης αντε­πί­θε­σης, να χαθεί η μέρα αυτή μακριά από κάθε κοι­νω­νι­κο­πο­λι­τι­κή δρά­ση.  Τη στιγ­μή μάλι­στα που παίρ­νο­νται πίσω όλο και περισ­σό­τε­ρο τα όσα είχαν κατα­κτη­θεί. Μετά από το ταξί­δι μας στο προη­γού­με­νο άρθρο στην Κού­βα με τις Κου­βα­νέ­ζες επα­να­στά­τριες θα πάμε πίσω στο χρό­νο εστιά­ζο­ντας σε δύο επα­να­στα­τι­κές μορ­φές των αρχών του 20ου αιώ­να που δρού­σαν και ζού­σαν στην επα­να­στα­τη­μέ­νη Ρωσία και μετά στη νεα­ρή σοβιε­τι­κή δημο­κρα­τία: την Αλε­ξάν­δρα Κολ­λο­ντάι (1872–1952)  και στην πολύ λιγό­τε­ρο γνω­στή Ινέσ­σα Αρμάν (1874–1920) και κυρί­ως στην τελευ­ταία που η αγω­νι­στι­κή ζωή της ήταν στε­νά συνυ­φα­σμέ­νη με τη ζωή και τη δρά­ση του Λένιν, της συζύ­γου του Ναντιέζ­ντα Κρούπ­σκα­για και της Κολλοντάι.

Ινέσ­σα Αρμάν (1874–1920)

Η Ινέσ­σα Αρμάν γεν­νή­θη­κε το 1874 από Γάλ­λο πατέ­ρα και Αγγλί­δα μητέ­ρα. Οι γονείς της ήταν ηθο­ποιοί που είχαν εγκα­τα­στα­θεί στη Ρωσία και περιό­δευαν στη Γαλ­λία, όταν γεν­νή­θη­κε η Ινέσ­σα. Ο πατέ­ρας της πέθα­νε λίγο μετά και η μητέ­ρα της, στε­ρη­μέ­νη και χωρίς λεφτά πήρε τη μικρή Ινέσ­σα πίσω στη Ρωσία για να μεί­νει με τη για­γιά της, η οποία δού­λευε ως γου­βερ­νά­ντα για ένα πιο πλού­σιο κλά­δο της οικο­γέ­νειας Αρμάν. Η Ινέσ­σα δέχθη­κε μια καλή ανα­τρο­φή  από τους φιλε­λεύ­θε­ρους ευερ­γέ­τες της και έγι­νε πρώ­τα αφο­σιω­μέ­νη οπα­δός του Τολ­στόι, όπως άλλω­στε και η Ναντιέζ­ντα Κρούπ­σκα­για και πολ­λές άλλες ριζο­σπά­στριες στις δεκα­ε­τί­ες ’80 και ’90 του 19ου αιώ­να. Στα δεκα­ο­χτώ της ολο­κλή­ρω­σε την εκπαί­δευ­σή της για γου­βερ­νά­ντα, επάγ­γελ­μα που δεν άσκη­σε ποτέ, για­τί παντρεύ­τη­κε έναν από τους πλού­σιους επι­χει­ρη­μα­τί­ες της οικο­γέ­νειας Αρμάν και από­κτη­σε 4 παι­διά στα επό­με­να 17 χρόνια.

Τα πρώ­τα τσι­γκλί­σμα­τα του αγώνα

Η Αρμάν έγι­νε για πρώ­τη φορά πολι­τι­κά δρα­στή­ρια το 1900, όταν προ­σχώ­ρη­σε σε μια φιλαν­θρω­πι­κή οργά­νω­ση στη Μόσχα, την Εται­ρία για τη Βελ­τί­ω­ση της Τύχης των Γυναι­κών. Δού­λευε στο τμή­μα που ασχο­λιό­ταν με την απο­κα­τά­στα­ση πορ­νών. Είχε γρά­ψει μάλι­στα ένα γράμ­μα στον Τολ­στόι γι αυτό το οδυ­νη­ρό ζήτη­μα, αλλά πήρε την εξής ωμή απά­ντη­ση: «Έτσι ‘ηταν στην επο­χή πριν από τον Μωϋ­σή και έτσι θα μεί­νει πάντα». Από τότε η Αρμάν δεν μπό­ρε­σε πια να μεί­νει στον παλιό, θολό της τολ­στοϊ­κό φιλε­λευ­θε­ρι­σμό και άρχι­σε να ανα­ζη­τεί πιο ριζο­σπα­στι­κές λύσεις για το γυναι­κείο ζήτη­μα. Το Δεκέμ­βρη του 1905 έπαι­ξε δρα­στή­ριο ρόλο στην εξέ­γερ­ση της Μόσχας. Μετά απ’ αυτό η τσα­ρι­κή αστυ­νο­μία την παρα­κο­λου­θού­σε στε­νά. Το 1907 συλ­λή­φθη­κε ως «σοσια­λί­στρια επα­να­στά­τρια». Δεν ξέρου­με αν ήταν τότε μέλος ενός πολι­τι­κού κόμ­μα­τος, αλλά πάντως εξο­ρί­στη­κε στον Αρχάγ­γε­λο, συνο­δευ­μέ­νη από το νεό­τε­ρο- και πιο ριζο­σπά­στη απο τον αδερ­φό του- κου­νιά­δο της. Τα στο μετα­ξύ 5 παι­διά της έμει­ναν με τον άντρα της. Από­δρα­σε μέσω Φιν­λαν­δί­ας και πήγε στις Βρυξέλλες.

Μια καθο­ρι­στι­κή συνάντηση

Το 1910 μετα­κό­μι­σε στο Παρί­σι όπου συνα­ντά­ει τον Λένιν και την Κρούπ­σκα­για και έγι­ναν στε­νοί φίλοι. Νοί­κια­σε ένα φτη­νό δια­μέ­ρι­σμα, ήρθαν τα παι­διά της από τη Ρωσία και πολύ σύντο­μα έγι­νε πολι­τι­κά δρα­στή­ρια, λενι­νί­στρια ηγε­τι­κού παρα­στή­μα­τος και με πολύ πάθος. Επί­σης έγι­νε φλο­γε­ρή μαχή­τρια υπέρ της χει­ρα­φέ­τη­σης των γυναι­κών. Το 1911 οι Λένιν, Κρούπ­σκα­για και Αρμάν συνα­ντή­θη­καν για πρώ­τη φορά με την Αλε­ξάν­δρα Κολ­λο­ντάι, η οποία έμε­νε στο Παρί­σι εκεί­νη την επο­χή. Η Αρμάν δίδα­σκε στους θερι­νούς κύκλους μαθη­μά­των του Λένιν, ως μόνη γυναί­κα, σ’ ένα χωριό κοντά στο Παρί­σι. Έμε­νε με τα παι­διά της στο σχο­λι­κό κτί­ριο. Η Κολ­λο­ντάι συνα­ντού­σε την Αρμάν, καθώς και άλλους μπολ­σε­βί­κους, στις συγκε­ντρώ­σεις στο Παρί­σι. Η Κολ­λο­ντάι τότε ήταν ακό­μα μεν­σε­βί­κα και είχε επι­φυ­λά­ξεις απέ­να­ντι στη μπολ­σε­βί­κι­κη ηγε­σία. Ωστό­σο, εντυ­πω­σιά­στη­κε από τους μπολ­σε­βί­κους του Παρι­σιού μη δίνο­ντας μεγά­λη σημα­σία στις κομ­μα­τι­κές δια­φο­ρές. Άλλω­στε, η Κολ­λο­ντάι ήταν εξαι­ρε­τι­κά δημο­φι­λές πρό­σω­πο στη ρώσι­κη κοι­νό­τη­τα του Παρι­σιού. Εφό­σον είχαν τελειώ­σει οι θερι­νοί κύκλοι μαθη­μά­των το φθι­νό­πω­ρο του 1911, η Αρμάν μετα­κό­μι­σε στο Παρί­σι, όπου ο Λένιν της ανά­θε­σε στε­λε­χι­κή θέση στο Κόμ­μα ως γραμ­μα­τέα της Επι­τρο­πής για την Οργά­νω­ση των Μετα­να­στών. Η Κρούπ­σκα­για θυμά­ται: «Βλέ­πα­με την Αρμάν κάθε μέρα και γινή­κα­με στε­νές φίλες». Παρ’ όλες τις κάποιες δια­φο­ρές στις από­ψεις τους οι δύο γυναί­κες είχαν κοι­νό τον τρό­πο με τον οποίο έβα­ζαν σε δεύ­τε­ρη μοί­ρα τις δικές τους πρω­το­βου­λί­ες προς όφε­λος των μεγα­λύ­τε­ρων συμ­φε­ρό­ντων της ταξι­κής πάλης και της ενό­τη­τας μέσα στο Κόμ­μα. Οι μισοί μπολ­σε­βί­κοι που έμε­ναν το 1910 στο Παρί­σι, ήταν γυναί­κες. Η Κρούπ­σκα­για ήταν συντα­κτι­κή γραμ­μα­τέ­ας της εφη­με­ρί­δας των μπολ­σε­βί­κων, ενώ η Αρμάν είχε ανα­λά­βει όλη την αλλη­λο­γρα­φία ανά­με­σα στις σκορ­πι­σμέ­νες σ’ όλη την Ευρώ­πη μπολ­σε­βί­κι­κες κοι­νό­τη­τες των μετα­να­στών. Τότε πολ­λές γυναί­κες  έκα­ναν  υπεύ­θυ­νη και δύσκο­λη κομ­μα­τι­κή δουλειά.

Η στρο­φή προς τη δου­λειά με γυναίκες

Για τους προ­α­να­φε­ρό­με­νους λόγους η Αρμάν και η Κρούπ­σκα­για ήθε­λαν να συν­δυά­σουν αυτή τη δου­λειά με πολι­τι­κές συγκε­ντρώ­σεις γυναι­κών. Απευ­θύ­νο­νταν στις Γαλ­λί­δες και Ρωσί­δες μοδί­στριες, ράπτριες και υπη­ρέ­τριες. Πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­καν μερι­κές συγκε­ντρώ­σεις με την υπο­στή­ρι­ξη του Λένιν.  Όμως, σύντο­μα υπήρ­ξαν σφο­δρές αντι­δρά­σεις εκ μέρους των περισ­σό­τε­ρων αντρών της μπολ­σε­βί­κι­κης κοι­νό­τη­τας και τα σχέ­δια αυτά έμει­ναν απραγ­μα­το­ποί­η­τα, όπως δια­βά­ζου­με στα απο­μνη­μο­νεύ­μα­τα της Κρούπ­σκα­για του 1910.

Αλε­ξάν­δρα Κολ­λο­ντάι (1872–1952)

Το 1912 ο Λένιν και η Κρούπ­σκα­για ανα­χώ­ρη­σαν για την Πολω­νία, ενώ η Αρμάν επέ­στρε­ψε στη Ρωσία για να δου­λέ­ψει στην παρα­νο­μία παρ’ όλους τους αυξη­μέ­νους κιν­δύ­νους. Και πράγ­μα­τι, συλ­λή­φθη­κε αμέ­σως και φυλα­κί­στη­κε. Επί­σης εκδη­λώ­θη­καν εκεί τα πρώ­τα συμ­πτώ­μα­τα μιας φυμα­τί­ω­σης. Μετά από ένα χρό­νο και με την παρέμ­βα­ση του συζύ­γου της απο­φυ­λα­κί­στη­κε η Αρμάν με εγγύ­η­ση. Αμέ­σως έφυ­γε από τη Ρωσία και το Σεπτέμ­βρη του 1913 βρέ­θη­κε στην Πολω­νία με το Λένιν και την Κρούπ­σκα­για, η οποία την εκτί­μη­σε ακό­μα περισ­σό­τε­ρο λόγω του θάρ­ρους της να επι­στρέ­ψει στη Ρωσία, όπως φαί­νε­ται από τα απο­μνη­μο­νεύ­μα­τα της Κρούπ­σκα­για. Στην Πολω­νία η Αρμάν νοί­κια­σε πάλι ένα δια­μέ­ρι­σμα κοντά τους και συνέ­χι­σαν από κοι­νού την πολι­τι­κή τους δου­λειά. Στη Ρωσία στο μετα­ξύ φού­ντω­νε το απερ­για­κό κύμα, καθώς και οι δια­δη­λώ­σεις των γυναι­κών, ιδιαί­τε­ρα των εργα­τριών στην υφα­ντουρ­γεία. Νωρί­τε­ρα την ίδια χρο­νιά οι εργά­τριες των πόλε­ων προ­ε­τοί­μα­ζαν δια­δη­λώ­σεις για τη Διε­θνή Μέρα της γυναί­κας που είχε καθιε­ρω­θεί πριν από λίγα χρό­νια, όπως είδα­με. Η Κρούπ­σκα­για πρό­τει­νε τότε να αφιε­ρω­θεί στην εφη­με­ρί­δα «Πρά­βδα» ένα ειδι­κό τεύ­χος στις γυναί­κες.  Εξέ­χο­ντες Ευρω­παί­οι και Ρώσοι σοσια­λι­στές, όπως η Κολ­λο­ντάι, έγρα­ψαν άρθρα για την πολι­τι­κή σημα­σία της δια­δή­λω­σης στην Παγκό­σμια Μέρα της Γυναί­κας στην τσα­ρι­κή Ρωσία. Γιόρ­τα­σαν την 8η Μαρ­τί­ου εκεί­νης της χρο­νιάς με μαζι­κές συγκε­ντρώ­σεις και πορεί­ες γυναι­κών και πολ­λές γυναί­κες συλ­λή­φθη­καν. Η Κρούπ­σκα­για και η Αρμάν, εμπνευ­σμέ­νες από τα γράμ­μα­τα γυναι­κών που κατά­κλυ­σαν απ’ όλη τη Ρωσία την εφη­με­ρί­δα «Πρά­βδα», άρχι­σαν να μαζεύ­ουν ιδέ­ες για μια και­νούρ­για εφη­με­ρί­δα, μπολ­σε­βί­κι­κη και γυναικεία.

«Η Εργά­τρια»

Το 1913 η Αρμάν μετα­κο­μί­ζει πάλι στο Παρί­σι, όπου συνε­χί­ζει την παλαιά της δου­λειά για την μπολ­σε­βί­κι­κη οργά­νω­ση  Ρώσων μετα­να­στών. Το 1914 η Αρμάν και η Κολ­λο­ντάι γίνο­νται αντι­πρό­σω­ποι για τη Ρωσία στο Διε­θνές Σοσια­λι­στι­κό Γρα­φείο Γυναι­κών. Η Αρμάν και η Κολ­λο­ντάι στο Παρί­σι, η Κρούπ­σκα­για με τη Λιλί­να, γυναί­κα του Κάμε­νεφ στην Κρα­κο­βία, καθώς και τέσ­σε­ρεις γυναί­κες στην τότε Αγία Πετρού­πο­λη αλλη­λο­γρα­φού­σαν και παρ’ όλες τις αντί­ξο­ες συν­θή­κες και τα τερά­στια προ­βλή­μα­τα επι­κοι­νω­νί­ας, κατά­φε­ραν να δημιουρ­γή­σουν ένα είδος συντα­κτι­κής επι­τρο­πής. Στις 8 Μαρ­τί­ου 1914 βγή­κε το πρώ­το τεύ­χος της και­νούρ­γιας εφη­με­ρί­δας  «Η Εργά­τρια», αλλά το ξέσπα­σμα του πολέ­μου, 5 μήνες αργό­τε­ρα, σήμα­νε το τέλος της νέας εφη­με­ρί­δας, όπως και πολ­λών άλλων πρω­το­βου­λιών. Οι μπολ­σε­βί­κοι, οι μόνοι σοσια­λι­στές στην Ευρώ­πη που αντι­στά­θη­καν στην αιμα­το­χυ­σία, κέρ­δι­σαν εκα­το­ντά­δες και­νούρ­για μέλη, ανά­με­σα στα οποία και την Αλε­ξάν­δρα Κολ­λο­ντάι. Λίγο αργό­τε­ρα, ο Λένιν, η Κρούπ­σκα­για και η Αρμάν, μετα­κό­μι­σαν στην Ελβε­τία. Η Αρμάν έπει­τα πήγε πάλι στο Παρί­σι και μετά σε διά­φο­ρες πόλεις της Ελβε­τί­ας. Η αλλη­λο­γρα­φία του Λένιν με την Ινέσ­σα Αρμάν που δημο­σιεύ­θη­κε στους τόμους 48 και 49 των Απά­ντων του Λένιν, χρο­νο­λο­γεί­ται στην περί­ο­δο 1914–1917.

Την επό­με­νη φορά, στο δεύ­τε­ρο και τελευ­ταίο μέρος του παρό­ντος άρθρου, θα στα­θού­με στη δρά­ση των δύο αγω­νι­στριών στα πρώ­τα χρό­νια της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης. Επί­σης θα προ­στε­θεί η βιβλιο­γρα­φία που χρησιμοποιήθηκε.

Συνε­χί­ζε­ται