Μη μου κάνεις εμένα εφέ!

Γρά­φει ο Φρα­γκί­σκος Λαγω­νι­κά­κης //

Αυτό πρό­κει­ται να είναι ένα λίγο δια­φο­ρε­τι­κό άρθρο από αυτά που συνη­θί­ζω να γρά­φω. Του­λά­χι­στον τη στιγ­μή που το ξεκι­νάω και έτσι όπως το έχω στο μυα­λό μου δεν ανα­μέ­νε­ται να μιλή­σω καθό­λου για πολι­τι­κή, για ιστο­ρία κλπ κλπ. Στην πορεία βέβαια αυτό μπο­ρεί και να αλλά­ξει –οπό­τε δεν υπό­σχο­μαι- όμως δηλώ­νω υπεύ­θυ­να ότι δεν το έχω σκο­πό εξ αρχής. Αυτό που εξαρ­χής έχω σκο­πό, είναι να παρα­θέ­σω κάποιες από τις σκέ­ψεις μου σχε­τι­κά με το τέλ­μα στο οποίο μοιά­ζει να έχει πέσει ο αμε­ρι­κά­νι­κος κινη­μα­το­γρά­φος, και κυρί­ως δύο από τα αγα­πη­μέ­να μου κινη­μα­το­γρα­φι­κά είδη, οι ται­νί­ες τρό­μου και οι ται­νί­ες φαντα­σί­ας (επι­στη­μο­νι­κής και επικής).

Κάπο­τε, αυτό που μας/με εντυ­πω­σί­α­ζε σε αυτού του είδους τις ται­νί­ες ήταν τα καλο­φτιαγ­μέ­να «ειδι­κά εφέ», και αυτό, για­τί τότε, τις παλιές καλές επο­χές, ήταν ακό­μη κάτι ζητού­με­νο και όχι δεδο­μέ­νο. Με τον και­ρό και την εξέ­λι­ξη των υπο­λο­γι­στών, τα εφέ και πιο εντυ­πω­σια­κά έγι­ναν, και πιο ρεα­λι­στι­κά όπου χρεια­ζό­ταν, και λιγό­τε­ρο κοστο­βό­ρα. Κάτι αντί­στοι­χο έχει συμ­βεί και στη βιο­μη­χα­νία των ηλε­κτρο­νι­κών παι­χνι­διών, τα πολύ καλά γρα­φι­κά είναι σχε­δόν δεδο­μέ­να. Αυτό δυστυ­χώς ή ευτυ­χώς έχει ως επα­κό­λου­θο να συνη­θί­σου­με την υψη­λή ποιό­τη­τα ειδι­κών εφέ και να μη μας κάνουν [σχε­δόν] καθό­λου εντύ­πω­ση. Ναι μεν μια ται­νία με πρό­χει­ρα εφέ δεν θα είχε καμία τύχη, αλλά όσο περ­νά­ει ο και­ρός, όλο και λιγό­τε­ρο πάμε σε μια ται­νία στον κινη­μα­το­γρά­φο απλά και μόνο για τα εφέ της. Υπήρ­χαν βέβαια ται­νί­ες επι­στη­μο­νι­κής φαντα­σί­ας με απλά εφέ, όπως για παρά­δειγ­μα το the cube, που ήταν μικρά δια­μα­ντά­κια, όμως είχαν απλά εφέ όχι κακοφτιαγμένα.

Πέρα από τα εφέ, αν σε κάτι έχουν γίνει καλοί οι παρα­γω­γοί του Χόλυ­γουντ είναι στο μάρ­κε­τινγκ. Είναι πλέ­ον επι­στή­μο­νες στο να δημιουρ­γούν το λεγό­με­νο Hype¹,με απο­τέ­λε­σμα να γεμί­ζουν τις αίθου­σες –και τα ταμεία- τις πρώ­τες μέρες προ­βο­λής. Αν η ται­νία είναι «πατά­τα» μπο­ρεί τελι­κά να πάρει χαμη­λή βαθ­μο­λο­γία από κοι­νό και κρι­τι­κούς στους σχε­τι­κούς ιστό­το­πους, όμως η μπά­ζα έχει ήδη γίνει. Και δυστυ­χώς οι ται­νί­ες είναι συχνά «πατά­τες», και με το πατά­τες εννοώ σενα­ρια­κά αδιά­φο­ρες, ξανα­ζε­στα­μέ­νες, και ανέ­μπνευ­στες, του­λά­χι­στον για τα δικά μου γού­στα. Σε αυτό σίγου­ρα συμ­βά­λει το γεγο­νός ότι κοντεύω τα 40 και ότι από τα παι­δι­κά μου χρό­νια έχω δει χιλιά­δες ται­νί­ες, οπό­τε είναι πιο δύσκο­λο πλέ­ον κάτι να με εντυ­πω­σιά­σει. Όμως δεν είναι μόνο αυτό, δεν είναι μόνο υπο­κει­με­νι­κό το ζήτη­μα αλλά και αντι­κει­με­νι­κό. Αντι­κει­με­νι­κά τα περισ­σό­τε­ρα χολυ­γου­ντια­νά σενά­ρια, ειδι­κά στις κατη­γο­ρί­ες που ανέ­φε­ρα, είναι αδιά­φο­ρα, ξανα­ζε­στα­μέ­να και ανέμπνευστα.

Έχου­με περά­σει από μια παλιό­τε­ρη επο­χή που ακό­μα και οι τσό­ντες είχαν σενά­ρια, σε μια νεό­τε­ρη επο­χή που τα σενά­ρια των υπερ­πα­ρα­γω­γών είναι συχνά κατώ­τε­ρα από αυτά των πορ­νό ται­νιών της δεκα­ε­τί­ας του 80.

Γκου­σγκού­νης: «Έφε­ρα τις πίτσες»
Παρα­λή­πτριες: «Μα δεν παραγ­γεί­λα­με πίτσες»
Γκου­σγκού­νης: «Παραγ­γεί­λα­τε, δεν παραγ­γεί­λα­τε, εγώ θα σας πηδή­ξω!»

Ε, άμα στη θέση του «πηδή­ξω» μπει η λέξη «σκο­τώ­σω», μπο­ρεί κάλ­λι­στα ο παρα­πά­νω διά­λο­γος να χρη­σι­μο­ποι­η­θεί σε ται­νία δρά­σης του στυλ The Expendables. Όχι ότι τέτοια απλοϊ­κά σενά­ρια και διά­λο­γοι δεν υπήρ­χαν παλιό­τε­ρα, όμως δεν θα έπρε­πε μετά από τόσα χρό­νια να είχα­με πάει λίγο παρα­κά­τω; Βαρε­τοί διά­λο­γοι, επα­νά­λη­ψη σκη­νο­θε­τι­κών τρικ κ.α. Ας εξε­τά­σου­με ένα ακό­μα παρά­δειγ­μα. Υπάρ­χει μια κλα­σι­κή σκη­νή που επα­να­λαμ­βά­νε­ται συχνά στις παλιές ται­νί­ες τρό­μου σε διά­φο­ρες εκδο­χές. Ο ήρω­ας ανοί­γει την ντου­λά­πα, ή ντου­λα­πά­κι του μπά­νιου, ή την πόρ­τα του ψυγεί­ου, και όταν μετά από λίγο το κλεί­νει, υπάρ­χει από πίσω ο ψυχο­πα­θής δολο­φό­νος με το κασό­νι. Κάποια στιγ­μή σε μια ται­νία γύρι­σαν αυτή τη σκη­νή χωρίς τελι­κά να εμφα­νι­στεί κάποιος από πίσω, και με αυτόν τον τρό­πο πρω­το­τύ­πη­σαν (δεν θυμά­μαι τώρα ποια ήταν αυτή η ται­νία), ε τώρα πια έχει γίνει κλι­σέ και αυτό, μιας και έχει αντι­γρα­φεί από του­λά­χι­στον 5–6 ακό­μα ται­νί­ες που έχει τύχει να παρα­κο­λου­θή­σω. Ειδι­κά τα σενά­ρια των ται­νιών τρό­μου έχουν κατα­ντή­σει σαν το «σεξ των απο­κλει­στι­κά παντρε­μέ­νων»², ξεκι­νά­νε πάντα έτσι, κλι­μα­κώ­νουν έτσι, και κορυ­φώ­νουν πάλι έτσι, στο τέλος κάνεις και ένα τσιγάρο.

Ο μεγα­λύ­τε­ρος τρό­μος πάντως για εμάς τους καλο­φα­γά­δες είναι να βρού­με το ψυγείο άδειο

Μια άλλη κατη­γο­ρία ται­νιών που έχει κατα­ντή­σει αηδία (αν δεν ήταν από την αρχή) είναι αυτή με τους σού­περ ήρω­ες της Marvel και της Dc. Οκ, υπάρ­χουν και καλές, όπως πχ κάποια Batman, αλλά οι περισ­σό­τε­ρες απο­τε­λούν απλά χορο­γρα­φί­ες δρά­σης που δεν κατα­φέρ­νουν κινη­μα­το­γρα­φι­κά να ξεπε­ρά­σουν την αξία ενός μακρη­γο­ρού­ντος βίντεο κλιπ. Οκ, κατα­λα­βαί­νω, είναι δια­σκε­δα­στι­κές, πετά­νε οι ήρω­ες πού και πού και καμιά καλή ατά­κα (βλέ­πε Deadpool), γίνε­ται ο χαμός επί της οθό­νης, αλλά γενι­κό­τε­ρη κινη­μα­το­γρα­φι­κή αξία έχουν μικρή. Αν και για να πω την αμαρ­τία μου τα κόμικ αυτού του τύπου εγώ ποτέ δεν τα διά­βα­ζα, προ­τι­μού­σα τα ευρω­παϊ­κά, οπό­τε δεν λογί­ζο­μαι και για φαν.

Και γεν­νιέ­ται με όλα τα παρα­πά­νω η απο­ρία… «μα καλά, τόσα λεφτά δίνουν, δεν μπο­ρούν να πλη­ρώ­σουν για ένα καλό σενά­ριο;». Δεν θέλω να είμαι άδι­κος, έχουν βγει και καλές και πρω­τό­τυ­πες ται­νί­ες τα τελευ­ταία δέκα χρό­νια, για παρά­δειγ­μα το Cabin in the woods στην κατη­γο­ρία τρό­μου εμέ­να μου άρε­σε πάρα πολύ. Το κακό είναι όμως ότι οι αξιό­λο­γες ται­νί­ες αυτού του είδους είναι μετρη­μέ­νες στα δάχτυ­λα. Ορι­σμέ­νες φορές χρειά­ζε­ται το μυα­λό μου να πάει τόσο πίσω για να βρει μια πολύ καλή, που φτά­νει στο Sixth Sense που κυκλο­φό­ρη­σε το 1999.

I see dead movies, they look like real movies but they dont have a pulse

Προ­σω­πι­κά ανα­ζη­τώ κάτι δια­φο­ρε­τι­κό … κάτι πρω­τό­τυ­πο, κάτι ενδια­φέ­ρον, αλλά φαί­νε­ται ότι άμα έχει βρε­θεί ο τρό­πος να βγαί­νει το παρα­δά­κι με πιο στά­νταρ τρό­πο, το πρω­τό­τυ­πο, το ενδια­φέ­ρον και το δια­φο­ρε­τι­κό απο­τε­λούν πολυ­τέ­λεια. Πηγαί­νω σχε­τι­κά συχνά στον κινη­μα­το­γρά­φο (2 φορές το μήνα περί­που), βλέ­πω επι­πλέ­ον καμπό­σες ται­νί­ες κατε­βα­σμέ­νες από το internet, αλλά είναι ζήτη­μα να κρα­τάω κάθε χρό­νο 2–3 από αυτές. Γενι­κό­τε­ρα μου είναι πιο εύκο­λο να κάτσω να ξανα­δώ μια παλιά ται­νία από ό,τι μια πιο σύγ­χρο­νη. Ελά­χι­στες είναι οι ται­νί­ες των τελευ­ταί­ων 15 ετών που έχω κάτσει να ξανα­δώ, ενώ υπάρ­χουν αρκε­τές παλιό­τε­ρες που τις έχω δει και δυο και τρεις και τέσ­σε­ρις φορές. Και δεν είναι ότι μου έχει περά­σει η δίψα για καλές ται­νί­ες, το κάθε άλλο, νιώ­θω το λαρύγ­γι μου όλο και πιο στε­γνό, όμως ο δρό­μος που ακο­λου­θεί ο αμε­ρι­κα­νι­κός κινη­μα­το­γρά­φος μου είναι όλο και πιο αδιά­φο­ρος. Μερι­κές φορές πιά­νω τον εαυ­τό μου να πηγαί­νει στον κινη­μα­το­γρά­φο από συνή­θεια, άλλες επει­δή έχω πέσει και εγώ θύμα του Hype.

Τα καλά εφέ πλέ­ον δεν μου λένε τίπο­τα, θα μπο­ρού­σαν να μου προ­κα­λέ­σουν από την αρχή το ενδια­φέ­ρον αν υιο­θε­τού­νταν νέες τεχνο­λο­γί­ες, για παρά­δειγ­μα ο virtual reality κινη­μα­το­γρά­φος, ή η προ­βο­λή με ολο­γράμ­μα­τα. Όμως ακό­μα και έτσι κάποια στιγ­μή θα επέλ­θει ο κορε­σμός και θα απο­ζη­τή­σω ξανά την συνο­λι­κό­τε­ρη ποιό­τη­τα, ή έστω την μη ξανα­ζε­στα­μέ­νη σού­πα. Αν μπο­ρώ να δια­κρί­νω κάτι θετι­κό στην αμε­ρι­κά­νι­κη βιο­μη­χα­νία του θεά­μα­τος είναι το γεγο­νός ότι οι τηλε­ο­πτι­κές σει­ρές έχουν γίνει πολύ πιο ποιο­τι­κές, και, σε κάποιες περι­πτώ­σεις φτά­νουν τα production values των κινη­μα­το­γρα­φι­κών blogbusters (βλέ­πε Game of thrones), ενώ ακό­μα συχνό­τε­ρα έχουν πολύ πιο ενδια­φέ­ρου­σα πλο­κή και σενά­ριο, ακό­μη και ηθο­ποι­ία. Υπάρ­χουν όμως δυο ζητή­μα­τα, από τη μια οι σει­ρές δεν μπο­ρούν να υπο­κα­τα­στή­σουν τον κινη­μα­το­γρά­φο, όπως και ο κινη­μα­το­γρά­φος δεν μπο­ρεί να υπο­κα­τα­στή­σει το θέα­τρο (αν και έχει ανα­πτυ­χθεί εις βάρος του). Από την άλλη, όταν μια σει­ρά πετυ­χαί­νει και φέρ­νει λεφτά στο κανά­λι και στους παρα­γω­γούς, παρα­τη­ρεί­ται το φαι­νό­με­νο να την τρα­βά­νε σε μήκος και να την ξεχει­λώ­νουν και τελι­κά να την χαλά­νε. Άλλες φορές πάλι ανοί­γουν τόσα σενα­ρια­κά μέτω­πα προ­κει­μέ­νου να κρα­τή­σουν αμεί­ω­το το ενδια­φέ­ρον του κοι­νού, που δεν ξέρουν στο τέλος πως να τα κλεί­σουν όπο­τε και μετα­τρέ­πο­νται σε σενα­ρια­κά κενά. Χαρα­κτη­ρι­στι­κό θύμα αυτού του φαι­νο­μέ­νου είναι το Lost.

Αυτά ήταν μερι­κά από τα παρά­πο­να μου από τον χολυ­γου­ντια­νό κινη­μα­το­γρά­φο του οποί­ου είμαι, ομο­λο­γώ, τακτι­κός (και εθι­σμέ­νος) θεα­τής. Κάνω σε αυτό το σημείο και την αυτο­κρι­τι­κή μου που δεν είμαι και πολύ του «ποιο­τι­κού σινε­μά», αλλά σε κάθε περί­πτω­ση το αίτη­μα μου να γίνει και ο εμπο­ρι­κός λίγο πιο ποιο­τι­κός, είναι και δίκαιο και ουτο­πι­κό:P

Πάντως κρά­τη­σα τελι­κά χαρα­κτή­ρα και δεν μίλη­σα καθό­λου ούτε για πολι­τι­κή, αλλά ούτε και για ιστο­ρία είπα τίπο­τα! Ας μου το συγχωρήσετε…

Λαγω­νι­κά­κης Φρα­γκί­σκος (Poexania)