Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Μια άλλη ματιά στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων — Μέρος Α’

Επι­μέ­λεια Βασί­λης Κρί­τσας //

Εν όψει των Ολυ­μπια­κών Αγώ­νων του Ρίο, που ξεκι­νάν μες στη βδο­μά­δα που έρχε­ται, το Ατέ­χνως κάνει μια μικρή ανα­δρο­μή στο (αρχαίο αλλά κυρί­ως το σύγ­χρο­νο) παρελ­θόν του θεσμού, με τη βοή­θεια μιας μικρής μπρο­σού­ρας των εκδό­σε­ων Α/συνέχεια, που είχε κυκλο­φο­ρή­σει πριν από τους Ολυ­μπια­κούς της Αθή­νας. Η ανα­δρο­μή θα γίνει σε δύο μέρη. Σήμε­ρα παρου­σιά­ζου­με το πρώ­το, που φτά­νει μέχρι το μεταίχ­μιο του Β’ Παγκο­σμί­ου Πολέμου.
Αρχαιό­τη­τα: οι Ολυ­μπια­κοί Αγώ­νες δεν ήταν άλλο από μια ακό­μη θρη­σκευ­τι­κή γιορ­τή. Οι προ­σκυ­νη­τές είχαν ασυ­λία προ­κει­μέ­νου να εισέλ­θουν και να μπο­ρέ­σουν να δια­σχί­σουν εχθρι­κές περιο­χές για να παρα­στούν στις τελε­τές, αλλά οι μάχες κάθε άλλο παρά σταματούσαν.

Ο μύθος λέει πως οι αρχαί­οι αγώ­νες ήταν ερα­σι­τε­χνι­κοί και το μόνο έπα­θλο ήταν ο κότι­νος. Οι αθλη­τές όμως σε κάθε νίκη τους λάμ­βα­ναν πλού­σια δώρα από τους χορη­γούς  της πόλης και χρη­μα­το­δο­τού­νταν κατά τη διάρ­κεια της τετρα­ε­τί­ας, ώστε να αφιε­ρώ­νο­νται απο­κλει­στι­κά στην προ­ε­τοι­μα­σία για τους αγώνες.

ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ

Μπο­ρεί να απο­τε­λεί έκπλη­ξη για πολ­λούς που κατα­κε­ραυ­νώ­νουν την εμπο­ρευ­μα­το­ποί­η­ση των Ολυ­μπιά­δων ότι οι 2οι και 3οι αγώ­νες διορ­γα­νώ­θη­καν ως παραρ­τή­μα­τα-συμπλη­ρω­μα­τι­κά θεά­μα­τα στο πλαί­σιο διε­θνών εμπο­ρι­κών εκθέ­σε­ων και ήταν η απο­τυ­χία τους που οδή­γη­σε στη διε­ξα­γω­γή τους ως απο­κλει­στι­κά αθλη­τι­κού γεγονότος.

1896 — Αθή­να: το αρχι­κό κόστος των αγώ­νων υπο­λο­γί­ζε­ται σε 200 δραχ­μές. Τελι­κά κοστί­ζουν πάνω από 1 εκα­τομ­μύ­ριο. Υπό καθε­στώς πτώ­χευ­σης, το ελλη­νι­κό κρά­τος αντι­με­τω­πί­ζει δυσκο­λί­ες στη διορ­γά­νω­σή τους. Τελι­κά ο πρί­γκι­πας Κων­στα­ντί­νος συγκρο­τεί οργα­νω­τι­κή επι­τρο­πή και “προ­σελ­κύ­ει δωρη­τές” με κυριό­τε­ρο το Γ. Αβέ­ρωφ, ο οποί­ος “δωρί­ζει” 900 χιλιά­δες χρυ­σές δραχ­μές για την ανα­κα­τα­σκευή του Πανα­θη­ναϊ­κού Σταδίου.

Η αστυ­νο­μία έρχε­ται σε συμ­φω­νία με τις συμ­μο­ρί­ες κλε­φτών, τόσο για να ανα­στεί­λουν τη δρά­ση τους τις μέρες των αγώ­νων όσο και για να επι­τη­ρούν τους ξένους “συνα­δέλ­φους” τους.

Έλλη­νες “επι­χει­ρη­μα­τί­ες” είχαν υπο­σχε­θεί μια σει­ρά χρη­μα­τι­κά και βρα­βεία στον Έλλη­να που θα νικού­σε στο μαρα­θώ­νιο. Ο Λού­ης όμως λέγε­ται πως δε δέχτη­κε τις προσφορές.

Στο ίδιο αγώ­νι­σμα τρέ­χει ανε­πι­σή­μως, αφού η αίτη­ση συμ­με­το­χής της είχε απορ­ρι­φθεί, και μια γυναί­κα, η Μελ­πο­μέ­νη, που τερ­μα­τί­ζει τη στιγ­μή που πολ­λοί άντρες συνα­θλη­τές της καταρ­ρέ­ουν. Παρό­λα αυτά οι γυναί­κες θα δώσουν σκλη­ρές μάχες για να σπά­σουν τον απο­κλει­σμό τους εξαι­τί­ας της “ψυχο­λο­γί­ας” τους και θα ξανα­τρέ­ξουν σε μαρα­θώ­νιο σχε­δόν 90 χρό­νια αργό­τε­ρα, στην Ολυ­μπιά­δα της Μόσχας το 1980.

1904 — Σεν Λιού­ις: ο επι­χει­ρη­μα­τί­ας που είχε ανα­λά­βει το οικο­νο­μι­κό κόστος των αγώ­νων διορ­γά­νω­σε σε συνερ­γα­σία με το “εθνο­λο­γι­κό παράρ­τη­μα” της Παγκό­σμιας Έκθε­σης “ανθρω­πο­λο­γι­κές ημέ­ρες” σαν του­ρι­στι­κή αθλη­τι­κή ατρα­ξιόν για την κάλυ­ψη των εξό­δων του. Ερυ­θρό­δερ­μοι, Πατα­γό­νιοι, νέγροι (Πυγ­μαί­οι, Αβο­ρί­γι­νες) και Κινέ­ζοι ανα­γκά­ζο­νται να πάρουν μέρος σε αγω­νί­σμα­τα όπως: η ρίψη της πέτρας και η ιππο­δρο­μία μετ’ εμποδίων.

1908 — Λον­δί­νο: η πρώ­τη άμε­ση πολι­τι­κή εμπλο­κή των αγώ­νων. Η Αγγλία μόλις έχει υπο­γρά­ψει εμπο­ρι­κή συμ­φω­νία με τη Ρωσία και πιέ­ζει τη φιλαν­δι­κή ομά­δα να παρε­λά­σει υπό τη ρωσι­κή σημαία. Επί­σης η ομά­δα των ΗΠΑ αρνεί­ται να χαμη­λώ­σει τη σημαία σύμ­φω­να με το εθι­μο­τυ­πι­κό της επο­χής, μπρο­στά από το βασι­λι­κό ζεύ­γος. Η Σου­η­δία είναι η πρώ­τη χώρα που απο­χω­ρεί από τους αγώ­νες σε ένδει­ξη δια­μαρ­τυ­ρί­ας, για από­φα­ση των κρι­τών στο αγώ­νι­σμα της πάλης.

1912 — Στοκ­χόλ­μη: για πρώ­τη φορά διε­ξά­γε­ται το αγώ­νι­σμα του μοντέρ­νου πεντά­θλου σχε­δια­σμέ­νο από τον Κου­μπερ­τέν στα πρό­τυ­πα της στρα­τιω­τι­κής εκπαί­δευ­σης. Ο Αμε­ρι­κα­νός Τζιμ Θορπ (ινδια­νι­κής κατα­γω­γής), νικη­τής του πέντα­θλου και δέκα­θλου στα­δί­ου, ήταν ο πρώ­τος αθλη­τής που του αφαι­ρέ­θη­καν τα μετάλ­λια ένα χρό­νο μετά τους αγώ­νες, επει­δή “απο­κα­λύ­φθη­κε” ότι κάπο­τε είχε παί­ξει μπέιζ­μπολ επί πλη­ρω­μή, στοι­χείο που τον έκα­νε “επαγ­γελ­μα­τία”. 70 χρό­νια αργό­τε­ρα τα μετάλ­λια επι­στρά­φη­καν από τη ΔΟΕ στους απο­γό­νους του.

1920 — Αντ­βέρπ: 29 κρά­τη συμ­με­τέ­χουν αλλά έχου­με τον πρώ­το απο­κλει­σμό ομά­δων από τη ΔΟΕ. Γερ­μα­νία, Αυστρία, Ουγ­γα­ρία, Βουλ­γα­ρία και Τουρ­κία δεν παίρ­νουν μέρος ως ηττη­μέ­νοι του πολέ­μου. Για πρώ­τη φορά οι αθλη­τές δίνουν τον ολυ­μπια­κό όρκο και η ολυ­μπια­κή σημαία των πέντε κύκλων κυμα­τί­ζει στο στά­διο και καθιε­ρώ­νε­ται ως επί­ση­μο σύμ­βο­λο των αγώνων.

1924 — Παρί­σι: η Γερ­μα­νία απο­κλεί­ε­ται και από αυτούς τους αγώ­νες. Λει­τουρ­γεί το πρώ­το ολυ­μπια­κό χωριό και για πρώ­τη φορά οι αγώ­νες μετα­δί­δο­νται ζωντα­νά από το ραδιόφωνο.

1925 — Φραν­κφούρ­τη: διορ­γα­νώ­νο­νται οι πρώ­τοι επί­ση­μοι “εργα­τι­κοί Ολυ­μπια­κοί” από τη σοσια­λι­στι­κή εργα­τι­κή διε­θνή, με κεντρι­κό σύν­θη­μα “όχι πια πόλε­μος”, οι οποί­οι προ­σελ­κύ­ουν πάνω από 150 χιλιά­δες εργά­τες. Συμ­με­τέ­χουν 19 χώρες αν και οι σοβιε­τι­κοί αθλη­τές, όπως και όσοι ήταν μέλη της Κόκ­κι­νης Αθλη­τι­κής Διε­θνούς (250 χιλιά­δες στη Γερ­μα­νία, 100 χιλιά­δες στην Τσε­χο­σλο­βα­κία) απο­κλεί­ο­νται, με απο­τέ­λε­σμα να διορ­γα­νώ­σουν αντι­δια­δη­λώ­σεις, κατά τη διάρ­κεια των αγώνων.

1928 — Άμστερ­νταμ: για πρώ­τη φορά η ΔΟΕ επι­τρέ­πει πιε­ζό­με­νη τη συμ­με­το­χή των γυναι­κών σε αγω­νί­σμα­τα του στί­βου και της ενόρ­γα­νης γυμνα­στι­κής. 290 γυναί­κες παίρ­νουν μέρος σε σύνο­λο 3 χιλιά­δων περί­που αθλη­τών. Στον αγώ­να δρό­μου των 800 μέτρων, πίσω από τη Γερ­μα­νί­δα νική­τρια Λίνα Ράντ­κε-Μπα­τσά­ου­ερ, πολ­λές αθλή­τριες τερ­μα­τί­ζουν εξα­ντλη­μέ­νες, γεγο­νός που εκμε­ταλ­λεύ­ε­ται η ΔΟΕ, για να απα­γο­ρεύ­σει τη συμ­με­το­χή γυναι­κών σε αγώ­νες δρό­μου πάνω των 200 μέτρων, καθε­στώς που ίσχυε μέχρι το 1960.
Για πρώ­τη φορά ανά­βει η ολυ­μπια­κή φλό­γα στο στά­διο των αγώ­νων και η ελλη­νι­κή ομά­δα παρευ­λαύ­νει πρώ­τη στην τελε­τή έναρξης.
MPW-30711

Στις 12 Αυγού­στου ξεκι­νά­ει στη Μόσχα ενά­ντια στους αστι­κούς ολυ­μπια­κούς αλλά και στις σοσια­λι­στι­κές ολυ­μπιά­δες, η πρώ­τη εργα­τι­κή Σπαρ­τα­κιά­δα. Παρά την απα­γό­ρευ­ση τόσο από τα σοσια­λι­στι­κά όσο και τα αστι­κά αθλη­τι­κά σωμα­τεία στα μέλη τους να πάρουν μέρος σε αυτήν, εξα­κό­σιοι αθλη­τές από 14 χώρες δια­γω­νί­ζο­νται. Μόλις 15% από το σύνο­λο των 4 χιλιά­δων που είχαν δηλώ­σει συμ­με­το­χή. Το πρό­γραμ­μα περι­λαμ­βά­νει περισ­σό­τε­ρα αθλή­μα­τα από την Ολυ­μπιά­δα της ίδιας χρο­νιάς. Μετα­ξύ άλλων μοτο­σι­κλέ­τας και αυτοκινητοδρομίες.

1931 — Βιέν­νη: τελού­νται οι δεύ­τε­ροι εργα­τι­κοί ολυ­μπια­κοί. Η συμ­με­το­χή είναι ελεύ­θε­ρη σε όλους, ανε­ξαρ­τή­τως φύλου και φυλής, και παίρ­νουν μέρος πάνω από 100 χιλιά­δες αθλη­τες-εργά­τες από 26 χώρες. Παρα­κο­λου­θού­νται από περισ­σό­τε­ρους από 250 χιλιά­δες θεατές.

1932 — Λος Άντζε­λες: Στο από­γειο της οικο­νο­μι­κής κρί­σης, μόλις 1700 αθλη­τές από 37 χώρες παίρ­νουν μέρος στους αγώ­νες, όσοι και οι άνερ­γοι και οι νεό­πτω­χοι που εισέρ­χο­νται καθη­με­ρι­νά στην πόλη από την επαρ­χία για τα συσ­σί­τια. Οι άνερ­γοι άνδρες (κανείς δε μέτρη­σε τις γυναί­κες) της πόλης αγγί­ζουν τις 70 χιλιά­δες την περί­ο­δο των αγώ­νων. Την ίδια στιγ­μή, 3,5 χιλιά­δες μου­σι­κοί άνοι­γαν την αυλαία σε ένα υπερ­θέ­α­μα, επί­δει­ξη του χολι­γου­ντια­νού “εργο­στα­σί­ου ονεί­ρων”, που ζει τη χρυ­σή επο­χή του.

1933 Το Νοέμ­βριο η Ερα­σι­τε­χνι­κή Αθλη­τι­κή Ένω­ση (ΕΑΕ) των ΗΠΑ απο­φα­σί­ζει το μποϊ­κο­τάζ των αγώ­νων του Βερο­λί­νου, εξαι­τί­ας της ρατσι­στι­κής πολι­τι­κής και νομο­θε­σί­ας των ναζί. Αντι­δρά­σεις εκδη­λώ­νο­νται και στη Βρε­τα­νία και τη Γαλ­λία, όμως οι κυβερ­νή­σεις των δύο χωρών δεν τις συμ­με­ρί­ζο­νται. Ο Γάλ­λος πρό­ε­δρος Μπλουμ δικαιο­λο­γού­σε την από­φα­ση της κυβέρ­νη­σης του Λαϊ­κού Μετώ­που για συμ­με­το­χή της χώρας στους αγώ­νες, παρου­σιά­ζο­ντάς την ως το αντάλ­λαγ­μα για τη συμ­με­το­χή της Γερ­μα­νί­ας στην παγκό­σμια έκθε­ση του Παρι­σιού το 37′.

1935 Ο πρό­ε­δρος της Εθνι­κής Ολυ­μπια­κής Επι­τρο­πής των ΗΠΑ και μετέ­πει­τα της ΔΟΕ, Έιβε­ρι Μπρά­ντατζ, μετά από “επί­σκε­ψη έρευ­νας” στη Γερ­μα­νία, εκφρά­ζει την από­λυ­τη πεποί­θη­σή του για την εντι­μό­τη­τα της γερ­μα­νι­κής κυβέρ­νη­σης απορ­ρί­πτο­ντας εκκλή­σεις Εβραί­ων μετα­να­στών για μποϊ­κο­τά­ρι­σμα των αγώ­νων. Ο γραμ­μα­τέ­ας της Αμε­ρι­κά­νι­κης Ολυ­μπια­κής Επι­τρο­πής, Φρ. Ράμπιεν έλε­γε: “οι Γερ­μα­νοί δεν πρό­κει­ται να κάνουν δια­κρί­σεις κατά των Εβραί­ων στους αγώ­νες επι­λο­γής. Οι Εβραί­οι απο­κλεί­ο­νται επει­δή δεν είναι αρκε­τά καλοί. Διό­τι δεν υπάρ­χει ούτε μια ντου­ζί­να Εβραί­οι σε όλο τον κόσμο ολυ­μπια­κής κλά­σης”. Προς δια­σκέ­δα­ση των κρι­τι­κών για τη ρατσι­στι­κή νομο­θε­σία του καθε­στώ­τος, συμπε­ρι­λαμ­βά­νο­νται τελι­κά στη γερ­μα­νι­κή ομά­δα δύο ημιε­βραί­οι και δύο ακό­μα Εβραί­οι αθλη­τές, χωρίς να περά­σουν από δια­δι­κα­σία αξιο­λό­γη­σης. Παρό­λα αυτά, ένας από τους καλύ­τε­ρους τότε στον κόσμο άλτες (άλμα εις ύψος), ο Εβραί­ος Γκρέ­τελ Μπέρ­γκ­μαν, αποκλείεται.

1936 — Βερο­λί­νο: Οι αγώ­νες μετα­τρέ­πο­νται στο μεγα­λύ­τε­ρο υπερ­θέ­α­μα διε­θνούς προ­πα­γάν­δας του ναζι­στι­κού καθε­στώ­τος. Στα πρό­τυ­πα της ναζι­στι­κής πορεί­ας με τις δάδες προς την κατά­λη­ψη της εξου­σί­ας, για πρώ­τη φορά οργα­νώ­νε­ται από το καθε­στώς του Χίτλερ η αφή της φλό­γας στην Ολυ­μπία και η λαμπα­δη­δρο­μία από εκεί ως το Βερο­λί­νο, ως φιλο­ξε­νού­σα πόλη. Η ΟΚΝΕ, η νεο­λαι­ί­στι­κη οργά­νω­ση του ΚΚΕ, είχε προ­σπα­θή­σει τότε να σβή­σει τη φλό­γα, όσο αυτή διέ­σχι­ζε την Ελλά­δα. (…) 1948 — Λον­δί­νο Παρά τις δια­μαρ­τυ­ρί­ες η ΔΟΕ δια­τη­ρεί τη ναζι­στι­κή τελε­τουρ­γία της αφής της φλό­γας και της λαμπα­δη­δρο­μί­ας. Αλλά­ζει μόνο το δρο­μο­λό­γιο, παρα­κάμ­πτο­ντας τη Γερ­μα­νία. Η τελευ­ταία μαζί με την Ιαπω­νία απο­κλεί­ο­νται από τους αγώ­νες ως υπεύ­θυ­νες για το Β’ Παγκό­σμιο Πόλεμο.

jesse-owens-1936-olympics

Ο Τζέ­σε Όου­ενς, νέγρος αθλη­τής στί­βου της απο­στο­λής των ΗΠΑ, κατα­κτά τέσ­σε­ρα χρυ­σά μετάλ­λια, ταπει­νώ­νει το Χίτλερ και τους θια­σώ­τες της Άριας φυλής, και ανα­γκά­ζει το “Φύρερ” να απο­χω­ρή­σει από το στά­διο, πριν από την απονομή.

Κόντρα στην Ολυ­μπιά­δα του 36′ και τη φασι­στι­κή απει­λή, Σοσια­λι­στι­κή και Κόκ­κι­νη Αθλη­τι­κή Διε­θνής σχε­διά­ζουν από κοι­νού τους τρί­τους εργα­τι­κούς Ολυ­μπια­κούς Αγώ­νες για τις 19 έως 26 Ιου­λί­ου 1936, στη Βαρ­κε­λώ­νη της δημο­κρα­τι­κής Ισπα­νί­ας, μία βδο­μά­δα πριν από αυτούς του Βερο­λί­νου. Η Ισπα­νι­κή Ολυ­μπια­κή Επι­τρο­πή δηλώ­νει πως θα απέ­χει από τους αγώ­νες του Βερο­λί­νου και θα συμ­με­τά­σχει σε αυτούς της Βαρ­κε­λώ­νης. Οι αγώ­νες όμως δεν έγι­ναν ποτέ για­τί το ίδιο πρωί που είχε προ­γραμ­μα­τι­στεί η τελε­τή έναρ­ξης εκδη­λώ­θη­κε το φασι­στι­κό πρα­ξι­κό­πη­μα και άρχι­σε ο ισπα­νι­κός εμφύ­λιος. Κάποιοι αθλη­τές παρέ­μει­ναν ωστό­σο στην Ισπα­νία να πολε­μή­σουν με τις Διε­θνείς Ταξιαρ­χί­ες, ενώ άλλοι όταν γύρι­σαν στη χώρα τους, δια­γρά­φη­καν από τις εθνι­κές ομοσπονδίες.

1937 — Αντ­βέρπ: Τελού­νται οι ματαιω­μέ­νοι τρί­τοι εργα­τι­κοί Ολυ­μπια­κοί. Παρά τις δυσκο­λί­ες λόγω φασι­στι­κών καθε­στώ­των και άλλων εμπο­δί­ων, ειδι­κά ναυ­λω­μέ­να τρέ­να μετα­φέ­ρουν 27 χιλιά­δες αθλη­τές εργά­τες από 17 χώρες (συμπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νης της ΕΣΣΔ). Μόνο την τελευ­ταία μέρα, πάνω από 50 χιλιά­δες θεα­τές γέμι­σαν το στά­διο. Μετά από αυτήν την επι­τυ­χία, οι 4οι Εργα­τι­κοί Ολυ­μπια­κοί προ­γραμ­μα­τί­ζο­νται για το 1943 στο Ελσίν­κι, αλλά δεν έγι­ναν ποτέ λόγω του πολέμου.
Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο