Ο Φιντέλ Κάστρο για τον αγώνα στη Χιλή, 1970–1973

Με αφορ­μή την επέ­τειο του στρα­τιω­τι­κού πρα­ξι­κο­πή­μα­τος της 11 Σεπτέμ­βρη 1973

Το άρθρο αυτό βασί­ζε­ται στο βιβλίο Fidel Castro on Chile [Ο Φιντέλ Κάστρο για τη Χιλή], Pathfinder Press, που περι­λαμ­βά­νει ομι­λί­ες του Κάστρο κατά τη διάρ­κεια επί­σκε­ψής  του στη χώρα αυτή το 1971. O Κάστρο μίλη­σε σε μαζι­κές συγκε­ντρώ­σεις εργα­ζο­μέ­νων, αγρο­τών και φοιτητών.(1)

Γρά­φει ο Τζωρτζ Μεχρα­μπιάν //

Ο Σεπτέμ­βρης φέρ­νει μια από τις πιο τρα­γι­κές επε­τεί­ους για τους εργα­ζό­με­νους σε όλο τον κόσμο. Την 11η Σεπτέμ­βρη 1973 ο στρα­τός της Χιλής με επι­κε­φα­λής τον στρα­τη­γό Πινο­σέτ έκα­νε πρα­ξι­κό­πη­μα ανα­τρέ­πο­ντας την κυβέρ­νη­σης της Poder Popular [Λαϊ­κή Ενό­τη­τα-ΛΕ] υπό την ηγε­σία του Σαλ­βα­δόρ Αλιέ­ντε. Ο ίδιος ο Αλιέ­ντε σκο­τώ­θη­κε κατά τη διάρ­κεια του πρα­ξι­κο­πή­μα­τος, υπε­ρα­σπι­ζό­με­νος το Προ­ε­δρι­κό Μέγα­ρο. Το ηρω­ι­κό ανά­στη­μά του παρα­μέ­νει χαραγ­μέ­νο στις καρ­διές μας. Δεκά­δες χιλιά­δες εργά­τες, αγρό­τες και επα­να­στα­τι­κή νεο­λαία σκο­τώ­θη­καν, φυλα­κί­στη­καν, βασα­νί­στη­καν και εξα­φα­νί­στη­καν. Οι οργα­νώ­σεις της εργα­τι­κής τάξης δέχτη­καν σοβα­ρά πλήγ­μα­τα σε ολό­κλη­ρη την ήπει­ρο. Η αντί­δρα­ση εξα­πλώ­θη­κε στην Αργε­ντι­νή και αλλού, μπλο­κά­ρο­ντας και αντι­στρέ­φο­ντας την παλίρ­ροια των αγώ­νων που είχε εμπνεύ­σει η κου­βα­νι­κή επανάσταση.

Η κυβέρ­νη­ση της ΛΕ ήρθε στην εξου­σία με τις εκλο­γές του 1970. Η Λαϊ­κή Ενό­τη­τα ήταν μια εκλο­γι­κή συμ­μα­χία που περι­λάμ­βα­νε το Σοσια­λι­στι­κό Κόμ­μα, το Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα, το Ριζο­σπα­στι­κό Κόμ­μα και άλλες ομά­δες. Ο Σαλ­βα­δόρ Αλιέ­ντε, ηγέ­της του Σοσια­λι­στι­κού Κόμ­μα­τος και γερου­σια­στής, ήταν η ανα­γνω­ρι­σμέ­νη κεντρι­κή προ­σω­πι­κό­τη­τα της ΛΕ και εξε­λέ­γη πρό­ε­δρος της Χιλής.

Ο Αλιέ­ντε ήταν ήδη γνω­στός ως ριζο­σπά­στης,  υπε­ρα­σπι­στής των εργα­τών και των αγρο­τών και υπέρ­μα­χος της οργά­νω­σης του εργα­ζό­με­νου λαού. Ως γερου­σια­στής, είχε συμ­βά­λει απο­φα­σι­στι­κά στη στή­ρι­ξη των ενα­πο­μεί­να­ντων μαχη­τών της ομά­δας του Τσε Γκε­βά­ρα στη Βολι­βία, βοη­θώ­ντας τους να ξεφύ­γουν από τη στρα­τιω­τι­κή περι­κύ­κλω­ση, να δια­φύ­γουν μέσω της Χιλής και να φτά­σουν στην Κούβα.

Η νίκη της ΛΕ επι­τεύ­χθη­κε ύστε­ρα από μαζι­κές κινη­το­ποι­ή­σεις εργα­τών ορυ­χεί­ων, άλλων εργα­ζό­με­νων και αγρο­τών. Η εκλο­γι­κή αυτή νίκη με τη σει­ρά της έδω­σε ώθη­ση για την επέ­κτα­ση και εμβά­θυν­ση των αγώ­νων αυτών.

Σε συνέ­ντευ­ξή του προς τον Ρεζίς Ντε­μπρέ, ο Αλιέ­ντε περιέ­γρα­ψε τον εαυ­τό του ως εξής: «Ο Πρό­ε­δρος της Δημο­κρα­τί­ας είναι σοσια­λι­στής. … Έχω απο­κτή­σει το αξί­ω­μα αυτό προ­κει­μέ­νου να επι­τευ­χθεί ο οικο­νο­μι­κός και κοι­νω­νι­κός μετα­σχη­μα­τι­σμός της Χιλής, να ανοί­ξει ο δρό­μος προς τον σοσια­λι­σμό. Στό­χος μας είναι ο ολι­κός, επι­στη­μο­νι­κός, μαρ­ξι­στι­κός σοσια­λι­σμός». (Fidel Castro on Chile [Ο Φιντέλ Κάστρο για τη Χιλή], Pathfinder Press, 1982, σ. 3)

Πάρ­θη­καν σημα­ντι­κά αντι-ιμπε­ρια­λι­στι­κά μέτρα, όπως η εθνι­κο­ποί­η­ση ορυ­χεί­ων χαλ­κού που ήταν ιδιο­κτη­σί­ας ΗΠΑ. Ωστό­σο, η ανώ­τα­τη ηγε­σία της δια­τή­ρη­σε μια πολι­τι­κή που έτει­νε να συγκρα­τεί τους αγώ­νες μέσα σε ένα συνταγ­μα­τι­κό πλαί­σιο και εντός καπι­τα­λι­στι­κών κοι­νω­νι­κών σχέ­σε­ων. Σύμ­φω­να με όσα ελπί­ζαν, πίστευαν και εξη­γού­σαν στους εργα­ζό­με­νους, μια τέτοια στά­ση θα υπο­χρέ­ω­νε την καπι­τα­λι­στι­κή αντι­πο­λί­τευ­ση –το Χρι­στια­νο­δη­μο­κρα­τι­κό Κόμ­μα– καθώς και την ηγε­σία του στρα­τού να υπε­ρα­σπι­στούν τους δημο­κρα­τι­κούς θεσμούς και τη δημο­κρα­τι­κή βού­λη­ση του λαού. Σύμ­φω­να με το σκε­πτι­κό αυτό, αυτές οι δυνά­μεις θα συμ­μα­χού­σαν, μάλι­στα, με τη ΛΕ προ­κει­μέ­νου να μπλο­κά­ρουν τις επι­θέ­σεις από τη δεξιά αλλά και τις από­πει­ρες του ιμπε­ρια­λι­σμού να ανα­τρέ­ψει την κυβέρ­νη­ση. Ο ηγέ­της του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος, Λουίς Κορ­βα­λάν, εξη­γού­σε ότι, «Οι ένο­πλες δυνά­μεις ήταν πιστές στον νόμο και στη νομί­μως συγκρο­τη­μέ­νη κυβέρ­νη­ση.» (ό.π., σ. 7)

Όπως δια­βλέ­πει κανείς από τα απο­σπά­σμα­τα που ακο­λου­θούν, η κου­βα­νι­κή κομ­μου­νι­στι­κή ηγε­σία προ­σπά­θη­σε να δώσει μια δια­φο­ρε­τι­κή προοπτική.

Ο ιμπε­ρια­λι­σμός των ΗΠΑ απά­ντη­σε στον αγώ­να που εκτυ­λισ­σό­ταν στη Χιλή με απο­φα­σι­στι­κό­τη­τα. Οργά­νω­σε οικο­νο­μι­κό σαμπο­τάζ και επέ­βα­λε κυρώ­σεις. Η πιο στα­θε­ρή του σύμ­μα­χος, η αστι­κή τάξη της Χιλής, απο-κεφα­λαιο­ποί­η­σε τη βιο­μη­χα­νία, συσ­σώ­ρευε αγα­θά προ­κα­λώ­ντας ελλεί­ψεις στην αγο­ρά και απέ­συ­ρε τα χρή­μα­τά της από τις τρά­πε­ζες της Χιλής. Οργα­νώ­θη­καν φασι­στι­κές συμ­μο­ρί­ες που τρο­μο­κρα­τού­σαν τους εργα­ζό­με­νους με βίαιες επι­θέ­σεις. Εργο­δο­τι­κές «απερ­γί­ες» οργα­νώ­θη­καν ώστε να παρα­λύ­σει η οικο­νο­μία. Αυτό είναι το πλαί­σιο μέσα στο οποίο πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε το πρα­ξι­κό­πη­μα του 1973.

Ο κομ­μου­νι­στής ηγέ­της της Κού­βας, Φιντέλ Κάστρο, επι­σκέ­φθη­κε τη Χιλή από τις 10 Νοέμ­βρη ως τις 4 Δεκέμ­βρη 1971. Κατά τη διάρ­κεια αυτού του χωρίς προη­γού­με­νο ταξι­διού που κρά­τη­σε σχε­δόν 4 εβδο­μά­δες, ο Κάστρο μίλη­σε σε μαζι­κές κινη­το­ποι­ή­σεις αγρο­τών, εργα­ζο­μέ­νων, νεο­λαί­ας και άλλων λαϊ­κών στρω­μά­των. Σε αυτές τις ομι­λί­ες προ­σπά­θη­σε να βοη­θή­σει να ανα­πτυ­χθεί αυτό που ο ίδιος θεω­ρού­σε ως απαρ­χή μιας επα­να­στα­τι­κής δια­δι­κα­σί­ας απέ­να­ντι στους αυξα­νό­με­νους κιν­δύ­νους που πρό­βαλ­λε ο ιμπε­ρια­λι­σμός των ΗΠΑ και η άρχου­σα τάξη των ντό­πιων καπι­τα­λι­στών και των μεγάλο-γαιοκτημόνων.

Απεύ­θυ­νε απε­ριό­ρι­στη αλλη­λεγ­γύη προς την κυβέρ­νη­ση και τον λαό της Χιλής, εξη­γώ­ντας ότι για τη Χιλή οι Κου­βα­νοί είναι πρό­θυ­μοι όχι μόνο να προ­σφέ­ρουν τη ζάχα­ρή τους αλλά και το ίδιο τους το αίμα! Παράλ­λη­λα, χρη­σι­μο­ποιού­σε τις εμπει­ρί­ες της κου­βα­νι­κής επα­νά­στα­σης για να προ­βά­λει τα στοι­χεία που θεω­ρού­σε απα­ραί­τη­τα ώστε να προ­χω­ρή­σει και να εδραιω­θεί η επα­να­στα­τι­κή δια­δι­κα­σία που είχε ανοί­ξει. Το δια­κύ­βευ­μα ήταν τερά­στιο για την κου­βα­νι­κή επα­νά­στα­ση, καθώς η δια­δι­κα­σία αυτή θα σήμαι­νε το σπά­σι­μο της απο­μό­νω­σης της Κού­βας στην αμε­ρι­κα­νι­κή ήπει­ρο. Το δια­κύ­βευ­μα ήταν επί­σης τερά­στιο για τους ανθρώ­πους του μόχθου σε ολό­κλη­ρη τη Λατι­νι­κή Αμε­ρι­κή, καθώς μια νέα νίκη ενά­ντια στη ιμπε­ρια­λι­στι­κή κυριαρ­χία των ΗΠΑ είχε μπει στην ατζέ­ντα με την πιθα­νό­τη­τα η Χιλή να γινό­ταν, μαζί με την Κού­βα, η δεύ­τε­ρη απε­λευ­θε­ρω­μέ­νη περιο­χή της ηπείρου.

Τα διδάγ­μα­τα που άντλη­σε ο Κάστρο δεν είναι χρή­σι­μα μόνο από ιστο­ρι­κή άπο­ψη. Πρό­κει­ται για ζητή­μα­τα ζωής και θανά­του για τους εργα­ζό­με­νους στη Λατι­νι­κή Αμε­ρι­κή σήμε­ρα και στο μέλ­λον, καθώς ο ιμπε­ρια­λι­σμός και οι καπι­τα­λι­στι­κές τάξεις εξα­πο­λύ­ουν επι­θέ­σεις ενά­ντια στους εργα­ζό­με­νους στο πλαί­σιο της τωρι­νής καπι­τα­λι­στι­κής οικο­νο­μι­κής κρί­σης στην παρα­γω­γή και το εμπό­ριο, και με δεδο­μέ­νο ότι σήμε­ρα  στη Λατι­νι­κή Αμε­ρι­κή γινό­μα­στε μάρ­τυ­ρες ιμπε­ρια­λι­στι­κών επι­θέ­σε­ων ενά­ντια σε αρι­στε­ρές εκλεγ­μέ­νες κυβερ­νή­σεις. Η κυβέρ­νη­ση της Βενε­ζου­έ­λας είναι κεντρι­κός στό­χος των ιμπεριαλιστών.

Ακο­λου­θούν απο­σπά­σμα­τα από τις τις ομι­λί­ες του στη Χιλή και αργό­τε­ρα στην Κού­βα. Μιλούν από μόνα τους.

Η εκλο­γι­κή νίκη της ΛΕ — μια πόρ­τα μισάνοιχτη

«Παρ’όλες τις αντι­ξο­ό­τη­τες … οι πραγ­μα­τι­κές, οι αντι­κει­με­νι­κές αντι­φά­σεις και η ανά­πτυ­ξη μιας γενι­κευ­μέ­νης πολι­τι­κής συνεί­δη­σης δημιούρ­γη­σαν τη δυνα­τό­τη­τα μιας εκλο­γι­κής νίκης (στη Χιλή). Το αντι­λη­φθή­κα­με και το δηλώ­σα­με δημό­σια και ξεκά­θα­ρα για­τί είμα­στε επα­να­στά­τες … . Να είσαι επα­να­στά­της σημαί­νει να είσαι ρεα­λι­στής, πράγ­μα που σημαί­νει ότι έχεις ως σημείο αφε­τη­ρί­ας την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Να είσαι επα­να­στά­της σημαί­νει να αξιο­ποιείς κάθε ευκαι­ρία για να προ­χω­ράς μπρο­στά –και να το κάνεις έντι­μα, να προ­χω­ράς με αξιο­πρέ­πεια, βασι­σμέ­νος σε αρχές–, για να πλη­σιά­σεις την επί­τευ­ξη των στό­χων για τους οποί­ους οι λαοί μας αγω­νί­ζο­νται και πρέ­πει να αγω­νί­ζο­νται. … Όταν, λοι­πόν, κέρ­δι­σε η Λαϊ­κή Ενό­τη­τα, υπήρ­χαν πολ­λοί κίν­δυ­νοι, πολ­λά εμπό­δια. Η εκλο­γι­κή νίκη ήταν σαν μια πόρ­τα που είχε ανοί­ξει λιγά­κι. Αλλά ήταν, παρ’ όλα αυτά, μια ρωγ­μή, ένα άνοιγ­μα, μια μικρή σχι­σμή, αν θέλε­τε». (Ομι­λία προς τη Συνο­μο­σπον­δία Εργα­ζο­μέ­νων Χιλής, Χιλή, 21 Νοέμ­βρη 1971, σ. 56)

Είναι παρά­λο­γο να πιστέ­ψου­με ότι η αντί­δρα­ση θα στα­θεί παράμερα

«Θα ήταν παρά­λο­γο να πιστεύ­α­με ότι ο δρό­μος που βρί­σκε­ται μπρο­στά μας είναι εύκο­λος. Θα ήταν παρά­λο­γο να πιστεύ­α­με ότι τα συμ­φέ­ρο­ντα που έχουν θηγεί πρό­κει­ται να παρα­μεί­νουν άπρα­γα περά­σουν στη δρά­ση. Εντε­λώς παρά­λο­γο». (Ομι­λία προς τη Συνο­μο­σπον­δία Εργα­ζο­μέ­νων Χιλής, Χιλή, 21 Νοέμ­βρη 1971, σ. 56)

«Μπό­ρε­σα να επι­βε­βαιώ­σω μια αρχή της σύγ­χρο­νης πολι­τι­κής ζωής: Ότι οι αντι­δρα­στι­κοί και οι εκμε­ταλ­λευ­τές στη σημε­ρι­νή απελ­πι­σία τους –και η ιστο­ρία μας δίνει άφθο­νες απο­δεί­ξεις γι’ αυτό– τεί­νουν προς τις πιο κτη­νώ­δεις, τις πιο άγριες μορ­φές βίας και αντίδρασης».

«Γνω­ρί­ζε­τε καλά την ιστο­ρία του φασι­σμού σε διά­φο­ρες χώρες … πώς οι προ­νο­μιού­χοι, οι εκμε­ταλ­λευ­τές, κατέ­στρε­ψαν τους θεσμούς που κάπο­τε είχαν δημιουρ­γή­σει και εφεύ­ρει για να δια­τη­ρούν την ταξι­κή κυριαρ­χία τους, όταν αυτοί οι θεσμοί δεν τους ήταν πλέ­ον χρή­σι­μοι. Τι κάνουν οι εκμε­ταλ­λευ­τές όταν οι ίδιοι τους οι θεσμοί δεν εγγυό­νται πλέ­ον την εξου­σία τους; … Απλά τους κατα­στρέ­φουν … Ο φασι­σμός με τη βία του αφα­νί­ζει τα πάντα».

«Κάθε επα­να­στα­τι­κή δια­δι­κα­σία διδά­σκει τους ανθρώ­πους μέσα σε λίγους μήνες πράγ­μα­τα που δια­φο­ρε­τι­κά θα χρειά­ζο­νταν δεκα­ε­τί­ες για να μάθουν».

«Έτσι φτά­νου­με στο ερώ­τη­μα: Ποιος θα μάθει περισ­σό­τε­ρα και πιο γρή­γο­ρα; Ποιος θα ανα­πτύ­ξει μεγα­λύ­τε­ρη συνεί­δη­ση πιο γρή­γο­ρα; Οι εκμε­ταλ­λευ­τές ή εκμε­ταλ­λευό­με­νοι; Ο λαός ή οι εχθροί του λαού;» [Κραυ­γή από το ακρο­α­τή­ριο: «Ο λαός!»]. «Επι­τρέψ­τε μου να πω ότι δε συμ­φω­νώ αυτή τη φορά με τις μάζες … Ειλι­κρι­νά πιστεύω ότι ο εχθρός, οι αντι­δρα­στι­κοί, έχουν μάθει πιο γρή­γο­ρα από τις μάζες». (Απο­χαι­ρε­τι­στή­ρια ομι­λία, Εθνι­κό Στά­διο, Χιλή, 2 Δεκέμ­βρη 1971, σ. 93)

«Περ­νά­τε από αυτή τη φάση της δια­δι­κα­σία κατά την οποία οι φασί­στες … προ­σπα­θούν να παρα­βγούν μαζί σας στους δρό­μους, προ­σπα­θώ­ντας να σας πετά­ξουν έξω από τα μεσαία στρώ­μα­τα του πλη­θυ­σμού. Υπάρ­χει μια συγκε­κρι­μέ­νη στιγ­μή σε κάθε επα­να­στα­τι­κή δια­δι­κα­σία όπου οι φασί­στες και οι επα­να­στά­τες παλεύ­ουν για να κερ­δί­σουν την υπο­στή­ρι­ξη των μεσαί­ων στρω­μά­των του πλη­θυ­σμού. … Θα προ­σπα­θή­σουν να σκορ­πί­σουν τον τρό­μο και τη δυσα­ρέ­σκεια μετα­ξύ όλων των μεσαί­ων στρω­μά­των λέγο­ντάς τους τα πιο απί­στευ­τα ψέμα­τα … και θα απευ­θυν­θούν στα χει­ρό­τε­ρα συναι­σθή­μα­τά τους … . Υπάρ­χουν μέρη όπου βρή­κα τους επα­να­στά­τες να έχουν δεχτεί σκλη­ρά χτυ­πή­μα­τα … φαι­νό­ταν ως και απο­θαρ­ρυ­μέ­νοι». (Απο­χαι­ρε­τι­στή­ρια ομι­λία, Εθνι­κό Στά­διο, Χιλή, 2 Δεκέμ­βρη 1971, σ. 96)

«Αν θέλε­τε τη γνώ­μη μου, η επι­τυ­χία ή η απο­τυ­χία αυτής της ασυ­νή­θι­στης δια­δι­κα­σί­ας θα εξαρ­τη­θεί από την ιδε­ο­λο­γι­κή δια­πά­λη και τους μαζι­κούς αγώ­νες. Θα εξαρ­τη­θεί επί­σης από την ικα­νό­τη­τα των επα­να­στα­τών να αυξη­θούν σε αριθ­μό, να ενω­θούν και να κερ­δί­σουν στην πλευ­ρά τους τα μεσαία στρώ­μα­τα του πλη­θυ­σμού. … Κανείς δεν έχει κερ­δη­θεί ποτέ παρά μόνο με την αλή­θεια, τα ισχυ­ρά επι­χει­ρή­μα­τα και τη λογι­κή». (Απο­χαι­ρε­τι­στή­ρια ομι­λία, Εθνι­κό Στά­διο, Χιλή, 2 Δεκέμ­βρη 1971, σ. 93)

«Από τη δική μας άπο­ψη, όταν οι αντι­δρα­στι­κοί και οι φασί­στες εκσφεν­δο­νί­ζουν προ­κλή­σεις, όταν βγαί­νουν στους δρό­μους, ανα­μέ­νου­με ότι οι μάζες θα κινη­το­ποι­η­θούν και θα ανα­λά­βουν δρά­ση … και περι­μέ­νου­με ότι οι μηχα­νι­σμοί που απαι­τού­νται για την κινη­το­ποί­η­σή τους αυτή υπάρ­χουν ήδη … Πρέ­πει να μελε­τη­θούν οι λόγοι που αυτές οι λαν­θά­νου­σες δυνά­μεις δεν έχουν αξιο­ποι­η­θεί. Αυτό είναι κάτι που οι επα­να­στά­τες θα πρέ­πει να λύσουν από μόνοι τους». (Απο­χαι­ρε­τι­στή­ρια ομι­λία, Εθνι­κό Στά­διο, Χιλή, 2 Δεκέμ­βρη 1971, σ. 113)

«Ποια, όμως, προ­βλή­μα­τα αντι­με­τώ­πι­σε [ο Αλιέ­ντε]; Καταρ­χήν υπήρ­χε ένας αστι­κός κρα­τι­κός μηχα­νι­σμός που παρέ­με­νε άθι­κτος. Υπήρ­χαν ένο­πλες δυνά­μεις που δια­τεί­νο­νταν ότι ήταν απο­λί­τι­κες, θεσμι­κές – φαι­νο­με­νι­κά ουδέ­τε­ρες στην επα­να­στα­τι­κή δια­δι­κα­σία. Υπήρ­χε και εκεί­νο το αστι­κό κοι­νο­βού­λιο, όπου η πλειο­ψη­φία μετα­πη­δού­σε στην πλευ­ρά των κυρί­αρ­χων τάξε­ων. Υπήρ­χε ένα δικα­στι­κό σύστη­μα που ήταν εντε­λώς υπο­ταγ­μέ­νο στους αντι­δρα­στι­κούς. … Υπήρ­χε, επί­σης, το γεγο­νός ότι η οικο­νο­μία ήταν παντε­λώς χρε­ω­κο­πη­μέ­νη». (Μαζι­κή συγκέ­ντρω­ση στην Αβά­να, 28 Σεπτέμ­βρη 1973, σ. 148)

«Φυσι­κά, απο­τε­λεί αξί­ω­μα στην πολι­τι­κή ότι δεν μπο­ρεί να υπάρ­ξει επα­νά­στα­ση χωρίς την ολι­κή κατα­στρο­φή του παλιού αστι­κού κρά­τους.» (Ομι­λία στο Πανε­πι­στή­μιο της Κον­σεπ­σιόν, Κον­σεπ­σιόν της Χιλής, 18 Νοέμ­βρη 1971, σ. 46)

Μην ξεχνά­τε την εξαι­ρε­τι­κή δύνα­μη της εργα­τι­κής τάξης

«Όταν άρχι­σε να τίθε­ται σε εφαρ­μο­γή η αγρο­τι­κή μεταρ­ρύθ­μι­ση, οι μεγά­λοι γαιο­κτή­μο­νες και αγρο­τι­κή αστι­κή τάξη άρχι­σαν να σαμπο­τά­ρουν τη γεωρ­γι­κή παρα­γω­γή. Η αστι­κή τάξη, ιδιο­κτή­τες των κέντρων δια­νο­μής, των απο­θη­κών και των κατα­στη­μά­των, άρχι­σαν να χει­ρα­γω­γούν τις αγο­ρές και να σαμπο­τά­ρουν την κυβέρ­νη­ση Λαϊ­κής Ενό­τη­τας … μόλις εγκρί­θη­καν οι εθνι­κο­ποι­ή­σεις αυτών των επι­χει­ρή­σε­ων (ως επί το πλεί­στον ορυ­χεία χαλ­κού) ο ιμπε­ρια­λι­σμός πάγω­σε όλα τα δάνεια που χορη­γού­σαν οι διε­θνείς οργα­νι­σμοί προς την κυβέρ­νη­ση της Χιλής και ανέ­λα­βε να οδη­γή­σει την οικο­νο­μία της Χιλής στην ασφυ­ξία … τα μέσα μαζι­κής ενη­μέ­ρω­σης, ο Τύπος, η τηλε­ό­ρα­ση και το ραδιό­φω­νο – όλα ήταν στα χέρια της ολι­γαρ­χί­ας και της αντί­δρα­σης – και μάλι­στα σε μια περί­ο­δο που η τιμή του χαλ­κού κατρα­κυ­λού­σε από τα 75 στα 48 σεντς ανά λίβρα».

«Οι κυρί­αρ­χες τάξεις και τα κόμ­μα­τά τους αντέ­δρα­σαν όπως ήταν ανα­με­νό­με­νο. Οι οργα­νώ­σεις των ιδιο­κτη­τών, των έμπο­ρων, ακό­μη και των επαγ­γελ­μα­τιών … οι περισ­σό­τε­ροι από αυτούς στην υπη­ρε­σία της άρχου­σας τάξης, σαμπό­τα­ραν τη δου­λειά της κυβέρ­νη­σης, κάλε­σαν στά­σεις εργα­σί­ας και απερ­γί­ες και παρά­λυ­σαν εντε­λώς τη χώρα πάνω από μία φορά».

«Ο λαός της Χιλής –ιδιαί­τε­ρα οι εργα­ζό­με­νοι και οι αγρό­τες– ένιω­θαν ότι στην προ­ε­δρία της Δημο­κρα­τί­ας βρι­σκό­ταν ένας αντι­πρό­σω­πος όχι της ολι­γαρ­χί­ας, όχι των μεγά­λων γαιο­κτή­μο­νων και της αστι­κής τάξης, αλλά ένας γνή­σιος αντι­πρό­σω­πος του λαού». (Μαζι­κή συγκέ­ντρω­ση στην Αβά­να, 28 Σεπτέμ­βρη 1973, σ. 148)

Με τη χώρα σε πολι­τι­κή κρί­ση και με τις αντι­δρα­στι­κές δυνά­μεις να προ­ε­τοι­μά­ζο­νται για μια επι­κεί­με­νη ανα­μέ­τρη­ση, ο Κάστρο έγρα­ψε τα εξής στον Αλιέ­ντε, στις 29 Ιου­λί­ου 1973, λιγό­τε­ρο από δύο μήνες πριν το στρα­τιω­τι­κό πρα­ξι­κό­πη­μα: «Μην ξεχνάς ποτέ την εξαι­ρε­τι­κή δύνα­μη της εργα­τι­κής τάξης της Χιλής και τη στα­θε­ρή υπο­στή­ρι­ξη που πάντα σου έδω­σε στις δύσκο­λες στιγ­μές. Σε απά­ντη­ση στο κάλε­σμά σου, όταν η επα­νά­στα­ση βρε­θεί σε κίν­δυ­νο, μπο­ρεί να απο­τρέ­ψει όσους διορ­γα­νώ­νουν ένα πρα­ξι­κό­πη­μα, να κρα­τή­σει την υπο­στή­ρι­ξη όσων αμφι­τα­λα­ντεύ­ο­νται, να επι­βά­λει τους όρους της και να απο­φα­σί­σει ορι­στι­κά για την τύχη της Χιλής, εάν παρα­στεί ανά­γκη. Ο εχθρός πρέ­πει να συνει­δη­το­ποι­ή­σει ότι η χιλια­νή εργα­τι­κή τάξη είναι σε επι­φυ­λα­κή και έτοι­μη να προ­χω­ρή­σει σε δρά­ση. Η δύνα­μή της και η μαχη­τι­κό­τη­τά της μπο­ρεί να γεί­ρει τη ζυγα­ριά στην πρω­τεύ­ου­σα υπέρ σου, ακό­μα κι αν άλλες συν­θή­κες μπο­ρεί να είναι δυσμε­νείς … πάνω απ’ όλα η δυνα­τή, απο­φα­σι­στι­κή και ηρω­ι­κή ηγε­σία σου είναι το ζωτι­κό στοι­χείο στην παρού­σα κατά­στα­ση. … Πες μας πώς οι πιστοί  Κου­βα­νοί φίλοι σου μπο­ρούν να φανούν χρή­σι­μοι». (Μαζι­κή συγκέ­ντρω­ση στην Αβά­να, 28 Σεπτέμ­βρη 1973, σ. 151–152)

Αφή­νο­ντας τη Χιλή, ο Κάστρο έδω­σε στον Αλιέ­ντε ένα απο­χαι­ρε­τι­στή­ριο δώρο: Ήταν ένα αυτό­μα­το όπλο. Πίσω από τη συμ­βο­λι­κή αυτή χει­ρο­νο­μία ήταν μια ολό­κλη­ρη πολι­τι­κή προ­ο­πτι­κή. «Ήταν σωστό το προ­αί­σθη­μά μας να δώσου­με στον Πρό­ε­δρο το του­φέ­κι. Ποτέ στο παρελ­θόν δεν έχει πιά­σει του­φέ­κι στα χέρια του ένας τόσο ηρω­ι­κός, τόσο νόμι­μος και συνταγ­μα­τι­κά εκλεγ­μέ­νος πρό­ε­δρος του λαού! … Και, αν κάθε εργα­ζό­με­νος και κάθε αγρό­της είχε ένα του­φέ­κι όπως αυτό στα χέρια του, δεν θα γινό­ταν κανέ­να φασι­στι­κό πρα­ξι­κό­πη­μα! Αυτό είναι το μεγά­λο μάθη­μα που οι επα­να­στά­τες θα πρέ­πει να αντλή­σουν από τα γεγο­νό­τα στη Χιλή». (Μαζι­κή συγκέ­ντρω­ση στην Αβά­να, 28 Σεπτέμ­βρη 1973, σ. 151)
Όπως επε­σή­μα­νε ο Κάστρο, δεν υπήρ­χε τίπο­τα ανα­πό­φευ­κτο στην ήττα στη Χιλή. Αυτό που έλει­πε ήταν μια απο­φα­σι­σμέ­νη ηγε­σία της εργα­τι­κής τάξης.
«Αρκε­τά συχνά οι επα­να­στα­τι­κές δια­δι­κα­σί­ες απο­τυγ­χά­νουν ή εξα­νε­μί­ζο­νται οι επα­να­στα­τι­κές δυνα­τό­τη­τες επει­δή οι ίδιοι οι επα­να­στά­τες τις κάνουν να απο­τυγ­χά­νουν». (Ομι­λία στο Πανε­πι­στή­μιο της Κον­σεπ­σιόν, Κον­σεπ­σιόν της Χιλής, 18 Νοέμ­βρη 1971, σ. 45)

Ο Κάστρο τόνι­ζε επα­νει­λη­μέ­να ότι οι προ­ϋ­πο­θέ­σεις για μια νικη­φό­ρα επα­να­στα­τι­κή πάλη στη Χιλή ήταν καλύ­τε­ρες από ό,τι στην προ-επα­να­στα­τι­κή Κού­βα: «Έχω δει στον λαό της Χιλής ιδιό­τη­τες που έλει­παν από τον λαό μας τα πρώ­τα χρό­νια της Επα­νά­στα­σης: ένα υψη­λό­τε­ρο επί­πε­δο πολι­τι­σμού, ένα υψη­λό­τε­ρο πολι­τι­κό επί­πε­δο … . Από οικο­νο­μι­κής πλευ­ράς, η Χιλή έχει περισ­σό­τε­ρους πόρους από την Κού­βα. … Ξεκι­νά­τε από ένα τεχνο­λο­γι­κό και ένα βιο­μη­χα­νι­κό επί­πε­δο υψη­λό­τε­ρο από εκεί­νο που υπήρ­χε στην Κού­βα. Έτσι λοι­πόν, σε αυτή τη χώρα υπάρ­χουν όλες οι ανθρώ­πι­νες συν­θή­κες, όλες οι κοι­νω­νι­κές συν­θή­κες που είναι ανα­γκαί­ες για να προ­χω­ρή­σε­τε ». (Απο­χαι­ρε­τι­στή­ρια ομι­λία, Εθνι­κό Στά­διο, Χιλή, 2 Δεκέμ­βρη 1971, σ. 94)

Για να τονί­σει πόσο πιο προ­χω­ρη­μέ­νη χώρα ήταν η Χιλή, ο Κάστρο εξη­γού­σε ότι, στις αρχές του 1950 στην Αβά­να, «απο τους 15.000 φοι­τη­τές στο πανε­πι­στή­μιό μας μόνο 30 ήταν αντι-ιμπε­ρια­λι­στες. Δεν μιλάω για 30 κομ­μου­νι­στες, αλλά για 30 αντι-ιμπε­ρια­λι­στες φοι­τη­τές.» (Ομι­λία στη Συνο­μο­σπον­δία Εργα­ζο­μέ­νων Χιλής, Χιλή, 21 Νοέμ­βρη 1971, σ. 62)

Επι­πλέ­ον, ο Κάστρο εξη­γού­σε ότι υπήρ­χε επι­τα­κτι­κή ανά­γκη για ενό­τη­τα στη δρά­ση. «Όταν επι­σκέ­πτε­στε τη χώρα μας, δεν θα βρεί­τε –θα ήταν αδύ­να­τον να συνα­ντή­σει κανείς– τέτοια πράγ­μα­τα όπως αυτά που βλέ­που­με σε όλη τη Χιλή, στο λαϊ­κό κίνη­μα και μετα­ξύ των δυνά­με­ων της αρι­στε­ράς, δηλα­δή  τον κατα­κερ­μα­τι­σμό των δυνά­με­ων. Δεν κατη­γο­ρώ κανέ­ναν, αλλά πρό­κει­ται για ένα γεγο­νός.» (Ομι­λία στο Πανε­πι­στή­μιο της Κον­σεπ­σιόν, Κον­σεπ­σιόν της Χιλής, 18 Νοέμ­βρη 1971, σ. 42)

Τι επι­τρέ­πει στην Κού­βα να αντι­στα­θεί; Η απου­σία ταξι­κής εκμε­τάλ­λευ­σης, η ενό­τη­τα και ένας ένο­πλος λαός
Απευ­θυ­νό­με­νος στους χιλιά­δες ανθρώ­πους που είχαν συγκε­ντρω­θεί στο απο­χαι­ρε­τι­στή­ριο συλ­λα­λη­τή­ριο, ο Κάστρο είπε, «Θα χρειά­ζο­νταν μόλις δύο ώρες για μάς [στην Κού­βα] για να  μαζευ­τούν 10 φορές περισ­σό­τε­ροι άνθρω­ποι απ’ όσους υπάρ­χουν εδώ τώρα. Λέω επί­σης ότι μπο­ρού­με να κινη­το­ποι­ή­σου­με 600.000 ένο­πλους άνδρες μέσα σε 24 ώρες! … Τι είναι αυτό που δίνει στον λαό μας αυτό το δυνα­τό κίνη­τρο για ενό­τη­τα  απέ­ντα­ντι στους κιν­δύ­νους από το εξω­τε­ρι­κό; Το γεγο­νός ότι, όταν πρό­κει­ται για την υπε­ρά­σπι­ση της χώρας μας, η χώρα δεν είναι χωρι­σμέ­νη σε εκα­τομ­μυ­ριού­χους και πένη­τες, σε πλού­σιους γαιο­κτή­μο­νες με όλα τα προ­νό­μια του κόσμου και σε άθλιους αγρό­τες χωρίς γη ή δου­λειά που ζουν μέσα στη φτώ­χεια. Το γεγο­νός ότι η χώρα μας δεν είναι διαι­ρε­μέ­νη μετα­ξύ κατα­πιε­στών και κατα­πιε­σμέ­νων, μετα­ξύ εκμε­ταλ­λευ­τών και εκμε­ταλ­λευό­με­νων, ανά­με­σα σε κυρί­ες βαρυ­φορ­τω­μέ­νες με κοσμή­μα­τα και σε κορί­τσια που ανα­γκά­ζο­νται να ζήσουν μια ζωή στην πορ­νεία. Η χώρα μας δεν χωρί­ζε­ται ανά­με­σα σε προ­νο­μιού­χους και κατα­πιε­σμέ­νους… Έχου­με δει αυτό που κινη­το­ποιεί βαθιά τον λαό μας: ξέρει για­τί αγω­νί­ζε­ται … Ο δικός μας λαός είναι ένας λαός που υπε­ρα­σπί­ζε­ται τη δική του υπό­θε­ση.» (Απο­χαι­ρε­τι­στή­ρια ομι­λία, Εθνι­κό Στά­διο, Χιλή, 2 Δεκέμ­βρη 1971, σ. 97)

Σε πολ­λές ομι­λί­ες του στη Χιλή ανα­φέρ­θη­κε και τόνι­σε το πρό­γραμ­μα της κου­βα­νι­κής επα­νά­στα­σης: «Έχω εδώ ένα ντο­κου­μέ­ντο που δια­κη­ρύ­χθη­κε πριν από 10 χρό­νια, και είναι γνω­στό ως η Δεύ­τε­ρη Δια­κή­ρυ­ξη της Αβά­νας …(2) Ίσως θα έχει κάποια χρη­σι­μό­τη­τα για σας». (Απο­χαι­ρε­τι­στή­ρια ομι­λία, Εθνι­κό Στά­διο, Χιλή, 2 Δεκέμ­βρη 1971, σ. 102)

«Η επα­νά­στα­σή μας είναι, πέρα από κάθε αμφι­βο­λία, η πιο στα­θε­ρή σε αυτό το ημι­σφαί­ριο. Η επα­να­στα­τι­κή κυβέρ­νη­ση της Κού­βας είναι, πέρα από κάθε αμφι­βο­λία, η πιο στα­θε­ρή κυβέρ­νη­ση σε αυτό το ημι­σφαί­ριο, για­τί μετά την κατάρ­γη­ση της εκμε­τάλ­λευ­σης ανθρώ­που από άνθρω­πο σε αυτή τη χώρα, σφυ­ρη­λα­τή­θη­κε η πραγ­μα­τι­κή ενό­τη­τα του λαού – μια στέ­ρεη και ακα­τά­λυ­τη ενό­τη­τα. Ο φασι­σμός και η αντί­δρα­ση δεν έχουν κανέ­να προ­πύρ­γιο εδώ. Οι ένο­πλες δυνά­μεις μας είναι ο ένο­πλος λαός μας. Ο λαός μας είναι οργα­νω­μέ­νος και έχει για ηγε­σία ένα μαρ­ξι­στι­κό-λενι­νι­στι­κό κόμ­μα». (Μαζι­κή συγκέ­ντρω­ση στην Αβά­να, 28 Σεπτέμ­βρη 1973, σ. 156)

1. Οι ομι­λί­ες του Κάστρο στη Χιλή εκδό­θη­καν στα ισπα­νι­κά το 1972 από την Κεντρι­κή Επι­τρο­πή του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος της Κού­βας υπό τον τίτλο Cuba-Chile [Κούβ-Χιλή]. Δημο­σιεύ­θη­καν στα αγγλι­κά από τις εκδό­σεις Pathfinder Press στις ΗΠΑ το 1982 υπό τον τίτλο Fidel Castro on Chile.
2. Η Πρώ­τη και η Δεύ­τε­ρη Δια­κή­ρυ­ξη της Αβά­νας, Διε­θνες Βήμα, Αθή­να, 2006.