Ο κομμουνιστής που τον έλεγαν Επαναστάτη

Στις 13 Αυγού­στου «έφυ­γε» από τη ζωή στα 68 του χρό­νια, στην Τσε­χία, ο κομ­μου­νι­στής μου­σι­κο­συν­θέ­της, ποι­η­τής και τρα­γου­δι­στής Επα­να­στά­της (Στά­της) Πρού­σα­λης. Ήταν παι­δί μαχη­τών του ΔΣΕ που φιλο­ξε­νή­θη­κε στη Σ.Δ. Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας, όπου έζη­σε και δημιούρ­γη­σε πολύ­μορ­φο έργο.

Επι­μέ­λεια: Οικο­δό­μος //

Δεν είναι λίγες οι φορές που συμ­βαί­νει να γνω­ρί­ζου­με σημα­ντι­κούς ανθρώ­πους και να μαθαί­νου­με για το έργο τους αφού πρώ­τα «φύγουν» από τη ζωή. Αν ανα­ζη­τή­σου­με τους λόγους που οι περισ­σό­τε­ροι δεν γνω­ρί­ζου­με τον Επα­να­στά­τη Πρού­σα­λη θα κατα­λή­ξου­με λιγό­τε­ρο στη χιλιο­με­τρι­κή από­στα­ση που μας χωρί­ζει από την Τσε­χία, χώρα όπου έζη­σε και δημιούρ­γη­σε ο σημα­ντι­κός αυτός καλ­λι­τέ­χνης και περισ­σό­τε­ρο  στην ενο­χλη­τι­κή «φύση» της τέχνης του και του  κοι­νού που την αγκά­λια­ζε. Βλέ­πε­τε ο Επα­να­στά­της Πρού­σα­λης ήταν κομ­μου­νι­στής, η τέχνη του στρα­τευ­μέ­νη και το είδος αυτό δύσκο­λα ευδο­κι­μεί σε μια χώρα που από τις αρχές της δεκα­ε­τί­ας του ΄90 και μετά βάλ­θη­κε να ξεσκί­σει και τις σάρ­κες της για να εξα­φα­νί­σει από τη μνή­μη του τσέ­χι­κου λαού ό,τι έχει σχέ­ση με το σοσια­λι­στι­κό παρελ­θόν της, την περί­ο­δο δηλα­δή που ο λαός ήταν ο κύρης της τύχης του.

Επα­να­στά­της (Στά­της) Πρού­σα­λης (1948–2016)

Όμως ποιος ήταν ο καλ­λι­τέ­χνης με το ιδιαί­τε­ρο αυτό όνο­μα και το ελλη­νι­κό επί­θε­το, που «έφυ­γε» από τη ζωή στις 13 Αυγού­στου, μόλις στα 68 του χρό­νια; Σε αυτή τη σύντο­μη γνω­ρι­μία θα μας «βοη­θή­σει» και ο ίδιος. Τα απο­σπά­σμα­τα που παρεμ­βάλ­λο­νται στη συνέ­χεια είναι από συνέ­ντευ­ξη  που παρα­χώ­ρη­σε ο Επα­να­στά­της Πρού­σα­λης στην Τασού­λα Ζησά­κη το 2005 (η ζωή το έφε­ρε η ίδια να τον απο­χαι­ρε­τή­σει στο τελευ­ταίο του ταξί­δι) και ανέ­βη­κε στη σελί­δα στο facebook της Ελλη­νι­κής Κοι­νό­τη­τας στην Πρά­γα, λίγες μέρες μετά το θάνα­τό του.

Ο Επα­να­στά­της (Στά­της) Πρού­σα­λης γεν­νή­θη­κε στις 16 Νοέμ­βρη του 1948. Οι γονείς του (ο πατέ­ρας του κατα­γό­ταν από τη Θεσ­σα­λο­νί­κη και η μητέ­ρα του από τη Νότια Πέλ­λας) ήταν μαχη­τές του Δημο­κρα­τι­κού Στρα­τού Ελλά­δας. Ο πατέ­ρας του σκο­τώ­θη­κε στο βου­νό λίγο πριν γεν­νη­θεί και δεν πρό­λα­βε να τον γνω­ρί­σει. Στη συνέ­χεια ο Επα­να­στά­της βρέ­θη­κε μαζί με χιλιά­δες αλλά παι­διά της Ελλά­δας στη Τσε­χο­σλο­βα­κία, όπου ανα­τρά­φη­κε με τη φρο­ντί­δα του σοσια­λι­στι­κού κρά­τους μέχρι, μετά από κάποια χρό­νια, να επα­να­συν­δε­θεί με τη μητέ­ρα του και τους παπ­πού­δες του.

Ο ίδιος μιλού­σε με περη­φά­νια για τον πατέ­ρα του: «Όταν ήρθα­με στην Τσε­χο­σλο­βα­κία, στα χαρ­τιά μας ήταν γραμ­μέ­νο ότι γεν­νη­θή­κα­με στο Μπούλ­κες, στην Γιου­γκο­σλα­βία. Εγώ γεν­νή­θη­κα το 1948, εκεί, καθο­δόν, στο δρό­μο για την Γιου­γκο­σλα­βία από την Ελλά­δα. Ο πατέ­ρας μου ήταν αντάρ­της στον εμφύ­λιο, μαχη­τής του Δημο­κρα­τι­κού Στρα­τού Ελλά­δας, επα­να­στά­της! Και έτσι, μαζί με τους συντρό­φους του, μου δώσα­νε κι εμέ­να το όνο­μα Επα­να­στά­τη. (…) Δεν πρέ­πει ποτέ να ξεχνά­με τους αγώ­νες που δώσα­νε οι γονείς μας ως αγω­νι­στές της Εθνι­κής Αντί­στα­σης και ως μαχη­τές και μαχή­τριες του Δημο­κρα­τι­κού Στρα­τού Ελλά­δας για μια δίκαια Ελλά­δα. Ο δικός μου ο πατέ­ρας σκο­τώ­θη­κε ως μαχη­τής του ΔΣΕ το 1948. Και είμαι υπε­ρή­φα­νος που είμαι ο γιος του.»

Με αυτή την εικό­να συνο­δεύ­ε­ται η αναγ­γε­λία του θανά­του του Επα­να­στά­τη Πρού­σα­λη, στην ιστο­σε­λί­δα του ΚΚ Βοη­μί­ας — Μοραβίας

Ο Επα­να­στά­της σπού­δα­σε σε τεχνι­κή σχο­λή, αλλά η κλί­ση του ήταν στη μου­σι­κή στην οποία και αφο­σιώ­θη­κε. Συν­θέ­της, στι­χουρ­γός και ερμη­νευ­τής των τρα­γου­διών του από τη δεκα­ε­τία του 1970, όταν μαζί με άλλους Έλλη­νες της Τσε­χί­ας και Τσέ­χους, ίδρυ­σε το συγκρό­τη­μα «Αθή­να» (Ateny), με δίγλωσ­σο ρεπερ­τό­ριο, που έγι­νε πολύ δημο­φι­λές στην Τσε­χο­σλο­βα­κία και γνω­στό έξω από τα σύνο­ρά της. «Σπού­δα­σα μου­σι­κή στην Οστρά­βα διό­τι ήμουν σ’ ένα οικο­γε­νεια­κό περι­βάλ­λον που το τρα­γού­δι είχε στε­νή σχέ­ση με την Πατρί­δα μας, με την αγά­πη για την Πατρί­δα μας. Η μάνα μου τρα­γου­δού­σε πολύ ωραία. Θέλω ακό­μα μία φορά να ευχα­ρι­στή­σω την Τσε­χο­σλο­βα­κία, το κρά­τος αυτό που μας έδω­σε την ευκαι­ρία να σπου­δά­σου­με και να δημιουρ­γή­σου­με πολύ ωραία συγκρο­τή­μα­τα. (…)Έχω δώσει πάνω από 4.500 συναυ­λί­ες και τρα­γού­δη­σα σε πολ­λές χώρες και εδώ σε πολ­λές πόλεις.»

Το 1999 κατά τη διάρ­κεια των ΝΑΤΟι­κών βομ­βαρ­δι­σμών στη Γιου­γκο­σλα­βία, ο Επα­να­στά­της πήγε στο Βελι­γρά­δι και τρα­γού­δη­σε το «Τρα­γού­δι για την Ειρή­νη» που έγρα­ψε εκφρά­ζο­ντας την αλλη­λεγ­γύη του στον αγω­νι­ζό­με­νο λαό της χώρας. Οι Σέρ­βοι τον τίμη­σαν με ένα από τα ανώ­τα­τα τους παρά­ση­μα που του παρέ­δω­σε  ο Υπουρ­γός Πολι­τι­σμού της Γιουγκοσλαβίας.

Ο Επα­να­στά­της Πρού­σα­λης ήταν πάντα ευγνώ­μων για την προ­σφο­ρά του σοσια­λι­σμού στο σώσι­μο χιλιά­δων παι­διών της Ελλά­δας από την αντί­δρα­ση την περί­ο­δο του εμφυ­λί­ου. Στην ερώ­τη­ση για­τί δεν επα­να­πα­τρί­στη­κε απα­ντού­σε: «Ήταν δύσκο­λο με 4 παι­διά. Μετά είχα­με και κάποιο χρέ­ος προς τη χώρα εδώ. (…) Ήθε­λα να εκφρά­σω το ευχα­ρι­στώ μου και την ευγνω­μο­σύ­νη μου σ’ αυτή τη χώρα. Δεν ήταν καθό­λου εύκο­λο για αυτήν τη χώρα, την Τσε­χο­σλο­βα­κία, τότε σ’ εκεί­να τα χρό­νια, μετά τον τόσο, τόσο άσχη­μο πόλε­μο που πέρα­σε η Ευρώ­πη, να δεχτεί παι­διά και τραυ­μα­τί­ες από άλλη χώρα. Όχι μόνο να μας δεχτεί, αλλά και να μπο­ρέ­σει να δώσει περισ­σό­τε­ρο από ότι μπο­ρού­σε να δώσει στα δικά της τα παι­διά. Δεν ήθε­λα σε καμιά περί­πτω­ση να φύγω σαν κάποιος που μόνο δέχτη­κε, πήρε και δεν έδω­σε τίποτα.»

Μετά την ανα­τρο­πή του σοσια­λι­σμού το 1991, ο Επα­να­στά­της βοη­θού­σε σε εκδη­λώ­σεις της Ελλη­νι­κής Κοι­νό­τη­τας, της Λέσχης Φίλων του ΚΚΕ, του ΚΚ Βοη­μί­ας — Μορα­βί­ας, του οποί­ου έγι­νε και μέλος. «Τι γίνε­ται σήμε­ρα εδώ; Η βοή­θεια προς τους Έλλη­νες είναι πολύ πιο χαμη­λή εάν τη συγκρί­νει κανείς πριν τις αλλα­γές. Ο καπι­τα­λι­σμός μάς το λέει – ο καθέ­νας να νοιά­ζε­ται για τον εαυ­τού­λη του.»

Το 1990, στην πόλη που ζού­σε, την Πορού­μπα της Οστρά­βας, δημιούρ­γη­σε ένα πολι­τι­στι­κό κέντρο, με πολύ­μορ­φο έργο, στέ­κι για νέους καλ­λι­τέ­χνες που πάντα βοη­θού­σε. «Εδώ στο παλά­τι κάνου­με μαθή­μα­τα ελλη­νι­κά, μαθή­μα­τα ζωγρα­φι­κής, μια φορά το μήνα κάνου­με σεμι­νά­ρια για την ελλη­νι­κή μυθο­λο­γία, την ιστο­ρία της Ελλά­δας, κλπ.(…) Κάνου­με ότι μπο­ρού­με για να προ­ω­θού­με τον ελλη­νι­κό πολι­τι­σμό, την ιστο­ρία μας, την μου­σι­κή μας.»

Ο Επα­να­στά­της Πρού­σα­λης σε εκδή­λω­ση του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος Βοη­μί­ας και Μοραβίας

Το 2005 ο Επα­να­στά­της Πρού­σα­λης συμ­με­τέ­χει στις εκδη­λώ­σεις για τα 60 χρό­νια από τη Μεγά­λη Αντι­φα­σι­στι­κή Νίκη των Λαών, που διορ­γα­νώ­νει η Γαλ­λι­κή Πρε­σβεία στην Τσε­χία: «Είναι και μία καλή ευκαι­ρία να υπεν­θυ­μί­σου­με την Τσε­χία για το ποιος απε­λευ­θέ­ρω­σε την Τσε­χο­σλο­βα­κία από τον φασι­σμό. Εδώ έχου­νε αλλά­ξει πολύ τα πράγ­μα­τα μετά την αντε­πα­νά­στα­ση του 1989. Πάνω από 220 000 παι­διά της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης έδω­σαν τη ζωή τους σ’ αυτό τον τόπο, αλλά η σημε­ρι­νή Τσε­χία μιλά­ει σαν να την απε­λευ­θέ­ρω­σε η Αμε­ρι­κή. Κι έτσι πάντα ψάχνου­με ευκαι­ρί­ες να βρού­με τρό­πο να δεί­ξου­με την αλή­θεια. Γι’ αυτό μέσω αυτής της έκθε­σης της Γαλ­λί­ας θα μπο­ρέ­σου­με να δεί­ξου­με και ποια είναι η αλή­θεια σχε­τι­κά με την απε­λευ­θέ­ρω­ση της Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας από τους Γερ­μα­νούς φασίστες.»

Η κηδεία του Επα­να­στά­τη Πρού­σα­λη έγι­νε στις 18 Αυγού­στου στο κρε­μα­τό­ριο Σλέ­σκα της Οστρά­βας. Τον τίμη­σαν εκα­το­ντά­δες φίλοι και σύντρο­φοί του και μέλη των Ελλη­νι­κών Κοι­νο­τή­των από Οστρά­βα, Κρνοβ, Τρί­νετς, Μπρ­νο, Πρά­γα. Κατέ­θε­σαν στε­φά­νια εκπρό­σω­ποι: του Προ­έ­δρου της Τσε­χι­κής Δημο­κρα­τί­ας, Μίλος Ζέμαν, του ΚΚ Βοη­μί­ας — Μορα­βί­ας, Βόι­τιεχ Φίλιπ, μέλη της Κοι­νο­βου­λευ­τι­κής Ομά­δας του ΚΚΒΜ, εκπρό­σω­ποι της Κομ­μου­νι­στι­κής Νεο­λαί­ας Τσε­χί­ας και Σλο­βα­κί­ας, ο Δήμαρ­χος Οστράβας.

Εκ μέρους της Ομο­σπον­δί­ας Ελλη­νι­κών Κοι­νο­τή­των Τσε­χί­ας, κατέ­θε­σε στε­φά­νι ο πρό­ε­δρός της, Χρή­στος Μπιά­λας, και εκ μέρους της Ελλη­νι­κής Κοι­νό­τη­τας Πρά­γας η Τασού­λα Ζησά­κη-Healey που μίλη­σε με πολύ ζεστά λόγια για τον εκλι­πό­ντα. Παί­χτη­καν τρα­γού­δια του Επα­να­στά­τη, τσέ­χι­κα και ελλη­νι­κά και η κόρη του Σοφία Πρού­σα­λη μίλη­σε για τον αγα­πη­μέ­νο της πατέ­ρα και τρα­γού­δη­σε γι’ αυτόν.

Επα­να­στά­της Πρού­σα­λης, το τελευ­ταίο αντίο.
Πηγή φωτο­γρα­φί­ας: Ελλη­νι­κή Κοι­νό­τη­τα στην Πράγα

Χαρα­κτη­ρι­στι­κά ήταν τα τελευ­ταία λόγια του απο­χαι­ρε­τι­σμού της Τασού­λας Ζησά­κη-Healey: «Με τη μου­σι­κή σου ευλό­γη­σες τον Ερω­τα, την Ομορ­φιά, την Ειρή­νη και πάνω απ’ όλα την Επα­νά­στα­ση και τη μεγά­λη αγά­πη για τα ιδα­νι­κά και ιδε­ο­λο­γία του Κόμ­μα­τός σου, του ΚΚΕ και του ΚΚΒΜ. Σ’ αυτά τα ιδα­νι­κά και σ’ αυτή την ιδε­ο­λο­γία έμει­νες πιστός μέχρι το τέλος της ζωής σου».

Ο Επα­να­στά­της Πρού­σα­λης άφη­σε πίσω του σημα­ντι­κό και πολύ­μορ­φο έργο. Πριν φύγει από τη ζωή έστει­λε ένα μήνυ­μα στους Έλλη­νες: «Να είμα­στε πάντα αντά­ξιοι στους αγώ­νες των γονιών μας…». Ο ίδιος ήταν.