Ο λαϊκός στρατός του 1821

Θεό­δω­ρου Βρυ­ζά­κη, Το στρα­τό­πε­δο του Καραϊ­σκά­κη, 1855 (Λάδι σε μου­σα­μά, 145 x 178 εκ.), Εθνι­κή Πινακοθήκη

Επι­μέ­λεια: Οικο­δό­μος //

Με αφορ­μή την επέ­τειο της 25 Μάρ­τη, μετα­φέ­ρου­με στο δια­δί­κτυο επί­και­ρο άρθρο από το περιο­δι­κό «Δημο­κρα­τι­κός Στρα­τός», μηνιά­τι­κο στρα­τιω­τι­κο-πολι­τι­κό όργα­νο του Γενι­κού Αρχη­γεί­ου του Δημο­κρα­τι­κού Στρα­τού Ελλά­δας (ΔΣΕ). Το κεί­με­νο δημο­σιεύ­τη­κε (στο φύλ­λο με αρ. 3, τον Μάρ­τη του 1948 και υπο­γρα­φό­ταν με τα αρχι­κά «Α. Η.».

“Στις 25 του Μάρ­τη συμπλη­ρώ­νο­νται 127 χρό­νια από τη μέρα που ο λαός της Ελλά­δας με το όπλο στο χέρι άρχι­σε την πρώ­τη μεγά­λη εθνι­κο-απε­λευ­θε­ρω­τι­κή και δημο­κρα­τι­κή του επα­νά­στα­ση ενά­ντια στους τούρ­κους κατα­χτη­τές και τους τουρκο-κοτσαμπάσηδες.

Στον εθνι­κό και δημο­κρα­τι­κό τους αγώ­να οι λαϊ­κές μάζες της αγρο­τιάς φλο­γί­ζο­νται από τα ιδα­νι­κά που ο Ρήγας κήρυ­χνε στους σκλά­βους λαούς της Βαλ­κα­νι­κής. Εθνι­κή απε­λευ­θέ­ρω­ση, η γη στους αγρό­τες, δημο­κρα­τία με κυρί­αρ­χο το λαό, αυτά ήταν τα συν­θή­μα­τα του μεγά­λου ξεση­κω­μού του 21.

Μέσα από τον ένο­πλο αγώ­να δια­μορ­φώ­θη­κε ένας λαϊ­κός επα­να­στα­τι­κός στρα­τός σαν συνέ­χεια της κλε­φτου­ριάς. Σ’ όλη την προ­ε­πα­να­στα­τι­κή περί­ο­δο πολύς κόσμος παίρ­νει το δρό­μο του βου­νού για να ζήσει «μιας ώρας ελεύ­θε­ρη ζωή παρά σαρά­ντα χρό­νια σκλα­βιά και φυλακή».

Ο Ζαχα­ριάς, ένας από τους πιο ονο­μα­στούς κλέ­φτες του Μωρηά, είναι ο «δάσκα­λος» του Κολο­κο­τρώ­νη, Νικη­τα­ρά και άλλων, που παί­ζουν απο­φα­σι­στι­κό ρόλο σαν στρα­τιω­τι­κοί ηγέ­τες στην επανάσταση.

Οι ηρω­ι­κές παρα­δό­σεις της κλε­φτουρ­γιάς, τα λαϊ­κά της τρα­γού­δια, η πίστη των κλε­φτών στη συνερ­γα­σία των σκλα­βω­μέ­νων λαών της Βαλ­κα­νι­κής γίνο­νται τρα­γού­δια και πίστη του επα­να­στα­τη­μέ­νου λαού.

Μ’ αυτά τα ιδα­νι­κά του αγώ­να και τις ηρω­ι­κές παρα­δό­σεις της κλε­φτουρ­γιάς γεν­νή­θη­κε ο λαϊ­κός στρα­τός του 21.

***

Ο στρα­τός του 21 ήτα­νε λαϊ­κός επα­να­στα­τι­κός στρα­τός, βασι­κά αγρο­τι­κός στρα­τός. Οι πιο μεγά­λοι στρα­τιω­τι­κοί ηγέ­τες του 21 ήταν παι­διά της αγρο­τιάς και οι 26.000 στρα­τιώ­τες ήταν αγρό­τες. Ο Κολο­κο­τρώ­νης, ο Νικη­τα­ράς, ο Καραϊ­σκά­κης, ο Διά­κος κι ο Μπό­τσα­ρης ήσαν φτω­χό­παι­δα από την αγρο­τιά. Αν βγά­λει κανείς τον Υψη­λά­ντη, τον Μαυ­ρο­κορ­δά­το και λίγους άλλους, η πλειο­ψη­φία των στρα­τιω­τών ηγε­τών του 21 ήταν από την αγρο­τι­κή φτωχολογιά.

Τα στε­λέ­χη του λαϊ­κού στρα­τού είχα­νε στε­νούς δεσμούς με το λαό και έπαι­ζαν απο­φα­σι­στι­κό ρόλο στην ενό­τη­τα λαού και στρατού.

Όταν ο Κολο­κο­τρώ­νης ήθε­λε να δώσει τη μάχη της Τρί­πο­λης και ανέ­μι­ζε τις επα­να­στα­τι­κές σημαί­ες, κινή­θη­κε ολό­κλη­ρη η αγρο­τιά. Με ρόπα­λα, δρε­πά­νια, μαχαί­ρια, σίδε­ρα κάθε λογής, τρέ­χουν οι λαϊ­κές μάζες να πυκνώ­σουν τις γραμ­μές του λαϊ­κού επα­να­στα­τι­κού στρατού.

Όταν το 1826 κιν­δύ­νε­ψε η Στε­ρεά Ελλά­δα από τον Κιου­τα­χή μέσα σε λίγο και­ρό ο Καραϊ­σκά­κης μάζε­ψε γύρω του 3500 μαχητές.

Την τρο­φή του λαϊ­κού στρα­τού, τον εφο­δια­σμό του, τη στέ­γη του, όλα αυτά του τα προ­σφέ­ρει ο λαός. Τον οπλι­σμό του τον παίρ­νει από τις πλά­τες των τούρ­κων κατα­χτη­τών με τα λάφυ­ρα που κυριεύ­ει από τις μάχες που δίνει μ’ αυτούς.

***

Ο λαϊ­κός στρα­τός του 21, θρεμ­μέ­νος με τα εθνι­κο-δημο­κρα­τι­κά ιδα­νι­κά, δεμέ­νος με τον λαό, εφαρ­μό­ζει στις μάχες την ταχτι­κή του αντάρ­τι­κου-παρ­τι­ζά­νι­κου πολέ­μου, συν­δυά­ζο­ντάς την σε ορι­σμέ­νες περι­πτώ­σεις (Βαλ­τέ­τσι, Μεσο­λόγ­γι) με την ταχτι­κή του ταχτι­κού πολέ­μου. Η ταχτι­κή του λαϊ­κού στρα­τού του 21 εφαρ­μό­στη­κε καλύ­τε­ρα από τον πιο άξιο στρα­τιω­τι­κό ηγέ­τη της επα­νά­στα­σης, το Γέρο του Μωρηά, τον Κολοκοτρώνη.

Ο αξέ­χα­στος  λαϊ­κός ηγέ­της Γιάν­νης Ζέβγος γρά­φει στην ιστο­ρία του: «Ο Κολο­κο­τρώ­νης στη­ρί­ζε­ται στην αγρο­τιά, πιστεύ­ει στις δυνά­μεις της και από την επα­να­στα­τι­κή της πάλη περι­μέ­νει τη λευ­τε­ριά της Ελλά­δας. Ξέρει να χρη­σι­μο­ποιεί υπέ­ρο­χα τις υπάρ­χου­σες στρα­τη­γι­κές δυνα­τό­τη­τες. Άμα δε μπο­ρεί να χτυ­πη­θεί κατά μέτω­πο με τον εχθρό τον χτυ­πά­ει στα πλά­για, πιά­νει τα περά­σμα­τα στα βου­νά, του κόβει τις συγκοι­νω­νί­ες και τον τσα­κί­ζει κομ­μα­τια­στά όπως θέλει αυτός ή τον γονα­τί­ζει από την πείνα».

Έτσι έγι­νε με το στρα­τη­γι­κό χτύ­πη­μα που κατά­φε­ρε στο Βαλ­τέ­τσι-Τρί­πο­λη, που είχε σαν απο­τέ­λε­σμα να στε­ριώ­σει, εξα­σφα­λί­σει και επε­κτεί­νει την επα­νά­στα­ση στο Μωρηά.

Ο Κολο­κο­τρώ­νης σ’ άλλες περι­πτώ­σεις εφαρ­μό­ζει την ταχτι­κή του κλε­φτο­πο­λέ­μου και δε διστά­ζει να βάλει σ’ ενέρ­γεια την επα­να­στα­τι­κή τρο­μο­κρα­τία. Και όταν είναι ο πιο αδύ­να­τος ξέρει να επι­τί­θε­ται σε μονω­μέ­να σημεία και να κρα­τεί ψηλά το ηθι­κό των οπα­δών του.

Η μάχη στα Δερ­βε­νά­κια (βλέ­πε χάρ­τη) είναι μια υπέ­ρο­χη εφαρ­μο­γή της ταχτι­κής του αντάρ­τι­κου πολέ­μου με όλα τα στοι­χεία του αιφ­νι­δια­σμού, της αντάρ­τι­κης πονη­ριάς και της παλ­λαϊ­κής συμμετοχής.

Ο Δρά­μα­λης κατέ­βαι­νε νικη­τής με τις 94.000 στρα­τό του και 500 ιππείς από την Στε­ρεά στην Πελο­πόν­νη­σο, με σκο­πό να φτά­σει και να κατα­λά­βει την Τρί­πο­λη. Φτά­νει ως το Άργος. Ο Κολο­κο­τρώ­νης ξεκι­νώ­ντας από την Τρί­πο­λη, βάζει σ’ εφαρ­μο­γή το σχέ­διό του. Ταχυ­δρό­μοι με γράμ­μα­τα φεύ­γουν για όλες τις επαρ­χί­ες της Αρκα­δί­ας, Λακω­νί­ας, Μεσ­ση­νί­ας. Οι μικρο­κα­πε­τά­νιοι έρχο­νται με τα μπου­λού­κια των παλ­λη­κα­ριών τους από τα χωριά και ο γέρος ξεκι­νά­ει προς το Άργος. Οι γυναί­κες βγαί­νουν με τους άντρες στο δρό­μο και λεν στον Κολο­κο­τρώ­νη: «αν οι άντρες μας δεν κρα­τάν καλά το ντου­φέ­κι να τους πάρεις τ’ άρμα­τα και να τα δώσεις σ’ εμάς να πολε­μή­σου­με». Ο Κολο­κο­τρώ­νης, αφή­νο­ντας το στρα­τό του, πιά­νει τους Μύλους. Τα μπου­λού­κια της αγρο­τιάς μαζεύ­ο­νται συνε­χώς. Έρχο­νται ο Υψη­λά­ντης, ο Παπα­φλέσ­σας, ο Νικη­τα­ράς. Διευ­κο­λύ­νουν τους κλει­σμέ­νους της ακρό­πο­λης του Άργους να βγουν και να σμί­ξουν μαζί τους. Από την πρώ­τη στιγ­μή οι Έλλη­νες βάζουν φωτιά στον κάμπο του Άργους. Καί­ο­νται τ’ απο­κά­λα­μα και δεν μένει τίπο­τε για τ’ άλο­γα και το στρα­τό του Δρά­μα­λη. Είναι Ιού­λης και κάνει πολύ ζέστη. Ο Δρά­μα­λης σχε­διά­ζει να υπο­χω­ρή­σει στην Κόριν­θο και γυρεύ­ει να ξεγε­λά­σει τους έλλη­νες, πως θα προ­χω­ρή­σει δήθεν για την Τρί­πο­λη. Ο Κολο­κο­τρώ­νης τα μυρί­ζε­ται και προ­τεί­νει να πιά­σουν όλα τα περά­σμα­τα που πάνε για την Κόριν­θο. Οι άλλοι δεν τον ακού­νε. Φεύ­γει με τους δικούς του και πιά­νει τα Δερ­βε­νά­κια και στις 25 Ιού­λη το πρώ­το τμή­μα των τούρ­κων έπα­θε συμ­φο­ρά στα Δερ­βε­νά­κια και έχα­σαν 3000 νεκρούς. Το κύριο σώμα του Δρά­μα­λη ξεκί­νη­σε στις 27 και πέρα­σε νοτιό­τε­ρα από το Αγιονόρι.

Ο Γέρος έστει­λε εκεί τον Υψη­λά­ντη, τον Παπα­φλέ­σα, το Νικη­τα­ρά και ο Δρά­μα­λης πέρα­σε με πολ­λές ζημιές. Ο Κολο­κο­τρώ­νης έζω­σε τον Δρά­μα­λη στην Κόριν­θο και τα υπο­λείμ­μα­τα στρα­τού του με 4000 δοκί­μα­σαν να πάνε στην Πάτρα. Αλλά και κει δεν τους περί­με­νε καλύ­τε­ρη τύχη.

Έτσι η αγρο­τιά της Πελο­πον­νή­σου αντι­με­τώ­πι­σε και κατέ­στρε­ψε τα στρα­τεύ­μα­τα του Δρά­μα­λη με αρχη­γό τον Κολο­κο­τρώ­νη που ήξε­ρε να την κινητοποιήσει.

Αν στη μάχη των Δερ­βε­να­κί­ων βλέ­που­με ορι­σμέ­να στοι­χεία από την ταχτι­κή του Γέρου, στην αντι­με­τώ­πι­ση του Ιμπρα­ήμ, το 1826 στο Μωρηά έχου­με το άλλο μέρος της ταχτι­κής του Γέρου που την συμπληρώνει.

Ο Ιμπρα­ήμ κατε­βαί­νει στο Μωρηά  νικη­τής. Καί­ει και ρημά­ζει τα πάντα. Προ­σπα­θεί με την τρο­μο­κρα­τία να λυγί­σει το φρό­νη­μα των αγω­νι­ζό­με­νων και να κάνει πολ­λούς να προ­σκυ­νή­σουν. Ο Γέρος προ­σπα­θεί να τον χτυ­πή­σει στην Τρί­πο­λη όπως και στο Βαλ­τέ­τσι κάνο­ντας γύρω της στρα­τό­πε­δα, μα απο­τυ­χαί­νει. Ο Ιμπρα­ΐ­μης τον νίκη­σε πολ­λές φορές. Βάζει τότε σ’ εφαρ­μο­γή την ταχτι­κή του κλε­φτο­πό­λε­μου. Ο ίδιος ο Γέρος, ο γιος του Γεν­ναί­ος, ο Νικη­τα­ράς, ο Πλα­πού­τας, άλλοι καπε­τα­ναί­οι, σκόρ­πια μπου­λού­κια οι αγρό­τες, τον χτυ­πά­νε αδιά­κο­πα από παντού. Αρπά­ζουν εφο­διο­πο­μπές. Πετσο­κό­βουν μεμο­νω­μέ­να τμή­μα­τα τη νύχτα, γλι­στρά­νε στα στρα­τό­πε­δά τους και σκο­τώ­νουν τους τούρκους.

Και όταν αρχί­ζουν μερι­κοί να κου­ρά­ζο­νται από τις κακου­χί­ες και να προ­σκυ­νά­νε, όπως ο καπε­τά­νιος Νενέ­κος στην Πάτρα, ο λαϊ­κός στρα­τιω­τι­κός ηγέ­της νοιώ­θει το μεγά­λο κίν­δυ­νο και προ­στά­ζει με κεί­νο το περί­φη­μο – κλη­ρο­νο­μιά στο λαό μας: «Φωτιά και τσε­κού­ρι στους προ­σκυ­νη­μέ­νους. Βάλ­τε φωτιά και τσε­κού­ρι, στή­στε φούρ­κα και παλού­κια» γρά­φει στους καπε­τα­ναί­ους του. Εδώ ο Γέρος δεν έχει δισταγ­μούς και αμφι­τα­λα­ντεύ­σεις, όπως είχε όταν αντι­με­τώ­πι­ζε την αστο­τσι­φλι­κά­δι­κη πολι­τι­κή ηγεσία.

Και όταν ο Ιμπρα­ήμ βλέ­πει πως απο­τυ­χαί­νει η πολι­τι­κή του προ­σκυ­νή­μα­τος αρχί­ζει και κατα­στρέ­φει ό,τι βρί­σκε­ται όρθιο και πάλι βρο­ντε­ρή ακού­γε­ται η φωνή του Γέρου προς τον τύραννο:

«Όχι τα κλα­ριά να μας κόψεις, όχι τα δέντρα, όχι τα σπί­τια που μας έκα­ψες, μόνο πέτρα πάνω σε πέτρα να μη μεί­νει εμείς δεν προ­σκυ­νού­με. Τι τα δέντρα αν τα κόψεις και τα κάψεις δε θα σηκώ­σεις τη γη. Κι’ η ίδια η γης που τα έθρε­ψε αυτή μένει δική μας και τα ματα­κά­νει. Μόνο ένας έλλη­νας να μεί­νει, πάλι θα πολε­μά­με. Και μην ελπί­ζεις πως τη γη τού­τη θα την κάνεις δική σου».

Έτσι πολέ­μη­σαν οι έλλη­νες στη στεριά.

Ο λαός δεν πολέ­μη­σε μόνο στη στε­ριά. Πολε­μού­σε και στη θάλασ­σα ενά­ντια στην τουρ­κι­κή Αρμά­δα. Στον θαλασ­σι­νό αγώ­να η λαϊ­κή επα­να­στα­τι­κή πρω­το­βου­λία έβα­λε σ’ εφαρ­μο­γή το μπουρ­λό­το, που ένας ναύ­της είχε μάθει την τέχνη του από τα λιμά­νια της Γαλλίας.

Για μπουρ­λό­το χρη­σι­μο­ποιού­σαν μικρά καρά­βια. Τα υπο­νό­μευαν με αυλά­κια γεμά­τα μπα­ρού­τι και άλλα εύλε­χτα υλι­κά. Μια μικρή ομά­δα από ναύ­τες τα οδη­γού­σε και τα κολ­λού­σε για σιγου­ριά στο εχθρι­κό καρά­βι από τη μεριά που φυσού­σε ο αέρας. Έβα­ζαν φωτιά, πηδού­σαν στη βάρ­κα και έφευ­γαν. Ξακου­στός ήτα­νε ο μπουρ­λο­τιέ­ρης Κανά­ρης που έβα­λε μπουρ­λό­το στη φρε­γά­τα του Καρα-Αλή, στη Χίο πετυ­χη­μέ­να και έκα­ψε όλους τους τούρ­κους και τον ίδιο τον Καρά-Αλή και μια άλλη φορά που έβα­λε μπουρ­λό­το στον τουρ­κι­κό στό­λο στην Αίγυ­πτο, χωρίς όμως απο­τέ­λε­σμα για­τί έτυ­χε να αλλά­ξει ο αέρας από­το­μα κατεύθυνση.

***

Ο λαϊ­κός στρα­τός του 21 που τα ιστο­ρι­κά στοι­χεία τον ανε­βά­ζουν σε 26.000 άντρες ‑χωρίς φυσι­κά όσους δού­λευαν για τον εφο­δια­σμό του κλπ.- δεν μπό­ρε­σε να οργα­νω­θεί σε ταχτι­κό στρα­τό με ενιαία στρα­τιω­τι­κή ηγε­σία, ενιαία οργά­νω­ση και πειθαρχία.

Μέσα στον αγώ­να, έχου­με πολ­λές εκδη­λώ­σεις απει­θαρ­χί­ας, έλλει­ψης ενό­τη­τας στη δρά­ση κλπ. Η ενό­τη­τα λαού και στρα­τού δεν στη­ρι­ζό­ταν τόσο στην οργά­νω­ση, όσο στη βαθιά πίστη των μαζών στον αγώ­να και στην επιρ­ροή που είχαν οι λαϊ­κοί στρα­τιω­τι­κοί ηγέ­τες πάνω στην αγροτιά.

Τα μπου­λού­κια των παλ­λη­κα­ριών δεν μπό­ρε­σαν να μετα­τρα­πούν σε ταχτι­κό στρα­τό για­τί η αστο­τσι­φλι­κά­δι­κη πολι­τι­κή ηγε­σία δεν πίστε­ψε ποτέ στις δυνά­μεις της επα­νά­στα­σης για να τις οργα­νώ­σει, αλλά περί­με­νε απ’ όξω τη λευ­τε­ριά. Για­τί οι αστο­τσι­φλι­κά­δες φρό­ντι­σαν να δολο­φο­νή­σουν και να ξεκα­θα­ρί­σουν κάθε αγω­νι­στή που επε­δί­ω­κε έναν τέτοιο σκο­πό πχ. σαν τον Οικο­νό­μου. Ο λαϊ­κός στρα­τός του 21 έμει­νε ως το τέλος αντάρ­τι­κος στρα­τός. Το ίδιο και στη θάλασ­σα. Το μπουρ­λό­το ήτα­νε ο βασι­κός τρό­πος που οι επα­να­στά­τες αντι­με­τώ­πι­ζαν τον εχθρι­κό στό­λο. Ενιαί­ος οργα­νω­μέ­νος και πει­θαρ­χη­μέ­νος στό­λος δεν μπό­ρε­σε να δημιουρ­γη­θεί από τις φαγω­μά­ρες των καρα­βο­κυ­ραί­ων για τα ιδιαί­τε­ρά τους συμφέροντα.

Μ’ όλα αυτά όμως ο λαϊ­κός στρα­τός του 21 δεν κόλω­νε μπρο­στά στις δυσκο­λί­ες. Δημιούρ­γη­σε τον λαϊ­κό αγω­νι­στή της επο­χής εκεί­νης που δεν τον τρο­μά­ζουν η πεί­να, οι στε­ρή­σεις, οι κακου­χί­ες. Τον αγω­νι­στή που έδι­νε τη ζωή του για τα πιο ιερά ιδα­νι­κά. Μέσα από τη φωτιά της δοκι­μα­σί­ας δημιουρ­γή­θη­καν και­νούρ­για λαϊ­κά στρα­τιω­τι­κά στε­λέ­χη, σαν τον Μακρυ­γιάν­νη κι άλλους, που δια­κρί­θη­καν στον πόλε­μο ενά­ντια στους τούρ­κους και τους προ­σκυ­νη­μέ­νους και που συνέ­χι­σαν τον αγώ­να και ύστε­ρα από την απελευθέρωση.

Ο λαϊ­κός στρα­τός του 21 έδω­σε μαζί με τον λαό υπέ­ρο­χα δείγ­μα­τα αυτο­θυ­σί­ας και καθο­λι­κής παλ­λαϊ­κής αντί­στα­σης, όπως είναι η πολιορ­κία και η έξο­δος του Μεσο­λογ­γί­ου το 1827, που μήνες ολό­κλη­ρους νηστι­κοί άντρες, γυναί­κες και παι­διά, τρώ­γο­ντας ποντί­κια, γάτους, φίδια, αντι­σκε­κό­τα­νε και δε λύγιζαν.

Ο λαϊ­κός στρα­τός του 21 άφη­σε τις πιο ηρω­ι­κές λαϊ­κές πολε­μι­κές παρα­δό­σεις για το έθνος μας. Άρχι­σε τον εθνι­κο­δη­μο­κρα­τι­κό αγώ­να πριν 127 χρό­νια ενά­ντια στους τούρ­κους και τουρκο-κοτσαμπάσηδες.

Τον ένο­πλο αυτόν αγώ­να τον συνέ­χι­σε ύστε­ρα από 120 χρό­νια ο ΕΛΑΣ ενά­ντια στους γερ­μα­νούς και τους γερ­μα­νο­ράλ­λη­δες. Τον ίδιο αγώ­να τον συνε­χί­ζει για να τον τελειώ­σει νικη­φό­ρα ο Δημο­κρα­τι­κός στρα­τός της Ελλά­δας ενά­ντια στους Αμε­ρι­κά­νους και τους αμερικανο-σοφούληδες.

Σήμε­ρα ο Δ.Σ.Ε. δεν είναι πια το άτα­χτο μπου­λού­κι των παλ­λη­κα­ριών του 21. Είναι στρα­τός  με ανώ­τε­ρη συνεί­δη­ση των σκο­πών και ιδα­νι­κών του, στρα­τός οργα­νω­μέ­νος και πει­θαρ­χη­μέ­νος, που κάθε μέρα που περ­νά­ει γίνε­ται ταχτι­κός στρα­τός. Στρα­τός με γερούς δεσμούς με το λαό, που έχει συνε­πή και δοκι­μα­σμέ­νη στρα­τιω­τι­κή και πολι­τι­κή ηγε­σία, με αρχη­γό το λαο­γέν­νη­το στρα­τη­γό Μάρ­κο. Γι’ αυτό θα νική­σει οπωσ­δή­πο­τε κι ας χρεια­σθούν όσες θυσί­ες θέλει ακόμα.”