Σαν σήμερα 17 Οκτωβρίου 1889 — Πεθαίνει ο Ν. Τσερνισέφσκι

Στις 17 Οκτώ­βρη του 1889, πεθαί­νει ο επα­να­στά­της, συγ­γρα­φέ­ας και φιλό­σο­φος, Νικο­λάι Γκα­βρί­λο­βιτς Τσερ­νι­σέφ­σκι, στη γενέ­τει­ρά του, το Σαρά­τοφ της Ρωσίας.

Ο Τσερ­νι­σέφ­σκι ήταν μετα­ξύ άλλων ο συγ­γρα­φέ­ας του εμβλη­μα­τι­κού μυθι­στο­ρή­μα­τος “τι να κάνου­με”, που ενέ­πνευ­σε μια ολό­κλη­ρη γενιά Ρώσων επα­να­στα­τών στα τέλη του 19ου αιώ­να. Από αυτό το έργο δανεί­στη­κε άλλω­στε τον τίτλο και για τη δική του ομώ­νυ­μη μπρο­σού­ρα (“τι να κάνου­με”) ο Βλα­ντί­μιρ Ιλίτς Λένιν, απο­τί­ο­ντας εμμέ­σως φόρο τιμής στη μνή­μη του μεγά­λου αγω­νι­στή-στο­χα­στή, που ήταν από τους πρό­δρο­μους της ρωσι­κής, επα­να­στα­τι­κής σοσιαλδημοκρατίας.

Σπού­δα­σε στην Πετρού­πο­λη, συν­δέ­θη­κε με τον επα­να­στά­τη ποι­η­τή Μιχα­ή­λοφ και δια­κρί­θη­κε για την αγω­νι­στι­κή αρθρο­γρα­φία του, κυρί­ως στο περιο­δι­κό “Σοβρε­μέ­νικ”, που αφύ­πνι­ζε τις λαϊ­κές και ριζο­σπα­στι­κές συνει­δή­σεις, παρά την εκτε­τα­μέ­νη λογο­κρι­σία της επο­χής. Όπως σημειώ­νει σχε­τι­κά ο Λένιν, ο Τσερ­νι­σέφ­σκι «ήξε­ρε να επη­ρε­ά­ζει όλα τα πολι­τι­κά γεγο­νό­τα της επο­χής του με πνεύ­μα επα­να­στα­τι­κό, περ­νώ­ντας μέσα από τους φραγ­μούς και τα εμπό­δια της λογο­κρι­σί­ας την ιδέα της αγρο­τι­κής επα­νά­στα­σης, την ιδέα της πάλης των μαζών για την ανα­τρο­πή κάθε παλιάς εξου­σί­ας». Ενώ συμπλή­ρω­νε για τη μαχό­με­νη υλι­στι­κή φιλο­σο­φία του πως “ήταν ο μονα­δι­κός πραγ­μα­τι­κά μεγά­λος Ρώσος συγ­γρα­φέ­ας, που μπό­ρε­σε από το 1850 ως το 1888 να μεί­νει στο ύψος ενός ακέ­ραιου φιλο­σο­φι­κού υλι­σμού” και να απορ­ρί­ψει τους παρα­λο­γι­σμούς των ιδε­α­λι­στι­κών ρευμάτων.

Οι σοβιε­τι­κοί Ντ. Βαλο­βόι και Ε. Λάψι­να σημειώ­νουν στο βιβλίο τους “πρό­δρο­μοι και πρω­τερ­γά­τες” για τον Τσερνισέφσκι:

Υπο­στή­ρι­ζε ότι ιστο­ρι­κά ο απλός λαός πρέ­πει να κατα­κτή­σει την εξου­σία κι ότι αυτοί ήταν οι μόνοι άνθρω­ποι στους οποί­ους ταί­ρια­ζε και ήταν ανα­γκαίο το σύστη­μα που λεγό­ταν σοσια­λι­σμός. Όμως, εξαι­τί­ας της καθυ­στέ­ρη­σης των κοι­νω­νι­κο-οικο­νο­μι­κών σχέ­σε­ων στη Ρωσία της δεκα­ε­τί­ας του 1860, ο Τσερ­νι­σέφ­σκι δεν μπο­ρού­σε να κατα­λά­βει ότι μόνο η ανά­πτυ­ξη του καπι­τα­λι­σμού και του προ­λε­τα­ριά­του μπο­ρού­σε να δημιουρ­γή­σει τις συν­θή­κες και τις κοι­νω­νι­κές δυνά­μεις που θα επέ­βα­λαν τη μετά­βα­ση στο σοσια­λι­σμό. Ήταν ένας ουτο­πι­στής σοσια­λι­στής, και εξι­δα­νί­κευ­σε την πατριαρ­χι­κή, αγρο­τι­κή κοι­νό­τη­τα, νομί­ζο­ντας ότι είναι δυνα­τό μέσα απ’ αυτή να γίνει η μετά­βα­ση στο σοσιαλισμό.

Πολέ­μιος της δου­λο­πα­ροι­κί­ας, και της απο­λυ­ταρ­χί­ας, ο Τσερ­νι­σέφ­σκι συνε­λή­φθη για τη ριζο­σπα­στι­κή του αρθρο­γρα­φία και δρά­ση από το τσα­ρι­κό καθε­στώς και πέρα­σε τα περισ­σό­τε­ρα από τα τελευ­ταία χρό­νια της ζωής του στην εξο­ρία και τη φυλα­κή, όπου έγρα­ψε και το μυθι­στό­ρη­μα “τι να κάνου­με”, μέσα σε τέσ­σε­ρις μήνες, ενώ δε ανέ­στει­λε ποτέ τη λογο­τε­χνι­κή-φιλο­σο­φι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα και την αρθρο­γρα­φία του.

Παρά τις αντι­φά­σεις του και τους περιο­ρι­σμούς της επο­χής του, η προ­σω­πι­κό­τη­τα του Τσερ­νι­σέφ­σκι αντα­να­κλά την εξέ­λι­ξη του προ­ο­δευ­τι­κού, σοσια­λι­στι­κού κινή­μα­τος. Γι’ αυτό κι οι μπολ­σε­βί­κοι χάρα­ξαν το όνο­μά του μαζί με άλλα 18 ονό­μα­τα μεγά­λων επα­να­στα­τι­κών φυσιο­γνω­μιών του ουτο­πι­κού και επι­στη­μο­νι­κού σοσια­λι­σμού, σε ένα από τα πρώ­τα μνη­μεία της επα­νά­στα­σης: τον οβε­λί­σκο που βρί­σκε­ται στους κήπους Αλε­ξα­ντόφ­σκι, στο Κρεμλίνο.