The talented Mr. Ford

Το άρθρο χωρί­ζε­ται σε τρεις θεμα­τι­κές. Στην πρώ­τη θα εξε­τα­στεί τόσο η ιδε­ο­λο­γι­κή όσο και η οικο­νο­μι­κή σχέ­ση του Ford με τους Ναζί. Στη δεύ­τε­ρη θεμα­τι­κή θα ανα­φερ­θού­με στον ακραίο πατερ­να­λι­σμό του Ford που έφτα­νε στο σημείο να θέλει να ρυθ­μί­ζει τις ζωές των υπαλ­λή­λων του. Στην τρί­τη και τελευ­ταία θα μας απα­σχο­λή­σει η στά­ση του Ford απέ­να­ντι στον εργα­τι­κό συν­δι­κα­λι­σμό, καθώς επί­σης και το πώς αντι­με­τώ­πι­ζε αυτός και οι τρα­μπού­κοι του το ενδε­χό­με­νο απερ­γιών και λοι­πών εργα­τι­κών κινητοποιήσεων.

1. Συνερ­γα­σία με τους Ναζί και αντισημιτισμός

Αυτός ο ανθρω­πι­στής, ο Henry Ford, ο γίγα­ντας της αυτο­κι­νη­το­βιο­μη­χα­νί­ας, ο και­νο­τό­μος, ο ορα­μα­τι­στής, είχε όπως και κάθε άνθρω­πος τις μικρές του αντι­πά­θειες. Βέβαια όσο μικρές και αν είναι οι αντι­πά­θειες ενός μεγι­στά­να δεν μπο­ρεί παρά να θαμπώ­νουν με το εύρος τους, έτσι, πέρα από τους μαύ­ρους και τους κομ­μου­νι­στές, ο Ford σιχαι­νό­ταν και τους Εβραίους.

Ο Ford δεν ήταν από εκεί­νους που κρα­τούν τις αντι­ση­μι­τι­κές τους από­ψεις για τον εαυ­τό τους, αλλά από εκεί­νους που τις προ­πα­γαν­δί­ζουν δυνα­μι­κά. Για το σκο­πό αυτό χρη­σι­μο­ποιού­σε την εφη­με­ρί­δα Dearborn Independent (που κάποια στιγ­μή έφτα­σε να που­λά­ει 700.000 φύλα), την οποία και είχε αγο­ρά­σει από τον προη­γού­με­νο της ιδιο­κτή­τη. Μέσα από τα φύλα της κατη­γο­ρού­σε τους Εβραί­ους για όλα τα δει­νά του κόσμου, μετα­ξύ άλλων ότι προ­κά­λε­σαν τον πρώ­το παγκό­σμιο πόλε­μο, ότι βρί­σκο­νταν πίσω από τον κομ­μου­νι­σμό, και ότι προ­ώ­θη­σαν την … μου­σι­κή Jazz για να δια­φθεί­ρουν τα «λευ­κά ήθη» μέσω της κουλ­τού­ρας των μαύ­ρων.² Τα αντι­ση­μι­τι­κά κεί­με­να της εν λόγω εφη­με­ρί­δας οδή­γη­σαν αργό­τε­ρα στη συγ­γρα­φή του βιβλί­ου «Ο διε­θνής εβραί­ος» που κυκλο­φό­ρη­σε ο Ford το 1920.³

Ο Ford, όμως, σαν κάθε επι­χει­ρη­μα­τί­ας που σέβε­ται τον εαυ­τό του δεν έμει­νε μόνο στα λόγια. Καταρ­χήν φρόντισε(ή αν προ­τι­μά­τε φόρ­ντι­σε) να απο­κτή­σει σχέ­σεις με τον ομοϊ­δε­ά­τη του στην Ευρώ­πη, τον Αδόλ­φο Χίτλερ, ο οποί­ος τον θαύ­μα­ζε από παλιά. Αξί­ζει να σημειω­θεί πως ο δεύ­τε­ρος, είχε κρε­μα­σμέ­νη στον τοί­χο του γρα­φεί­ου του μια εικό­να του Ford, ενώ δεν δίστα­ζε να εκφρά­σει τον θαυ­μα­σμό του για τον επι­χει­ρη­μα­τία όταν ερω­τώ­νταν από δημο­σιο­γρά­φους. Φυσι­κά η εκτί­μη­ση ήταν αμοι­βαία. Όταν ο Χίτλερ πήρε την εξου­σία δεν ξέχα­σε τον παλιό­φι­λο του, για αυτό και τον παρα­ση­μο­φό­ρη­σε τον Ιού­λιο το 1938 με το βρα­βείο του Μεγά­λου σταυ­ρού του γερ­μα­νι­κού αετούω(Grand Cross of the German Eagle), που απο­τε­λεί την ύψι­στη τιμή που μπο­ρεί να λάβει ξένος πολί­της στη Γερ­μα­νία.⁴

Με τις υγεί­ες σας το μετάλλιο

Στον κόσμο όμως των business τίπο­τα δεν γίνε­ται τυχαία, η φιλία και η αγά­πη μετα­ξύ των δυο ανδρών είχε τερά­στιο υλι­κό αντί­τι­μο. Βλέ­πε­τε, ο Ford, όσο και αν αργό­τε­ρα έκα­νε το παν για να το συγκα­λύ­ψει, ήταν ο δεύ­τε­ρος μεγα­λύ­τε­ρος τρο­φο­δό­της του ναζι­στι­κού κρά­τους σε φορ­τη­γά, πρώ­τη βλέ­πε­τε έρχο­νταν η General Motors. Φαντα­στεί­τε την έκπλη­ξη των Αμε­ρι­κά­νων στρα­τιω­τών στο μέτω­πο, καθώς δια­πί­στω­ναν πως τα οχή­μα­τα του εχθρού ήταν made in USA.

Τόσο η Ford, όσο και η General Motors, αρνού­νται μέχρι και σήμε­ρα να δώσουν στην δημο­σιό­τη­τα τα αρχεία τους από εκεί­νη την περί­ο­δο. Ο όμι­λος Ford, μάλι­στα, ξόδε­ψε πολ­λά χρή­μα­τα για ιστο­ρι­κές έρευ­νες που σκο­πό είχαν να θολώ­σουν το τοπίο σε σχέ­ση με τις συναλ­λα­γές της εται­ρί­ας με την ναζι­στι­κή Γερ­μα­νία. Όμως τόσο τα γερ­μα­νι­κά όσο και τα αμε­ρι­κά­νι­κα κρα­τι­κά αρχεία μαρ­τυ­ρούν την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Σε κάποιες περι­πτώ­σεις, όπως δεί­χνουν τα αμε­ρι­κά­νι­κα αρχεία, τα στε­λέ­χη της Ford έδι­ναν εντο­λές για να αυξη­θεί το κομ­μά­τι της παρα­γω­γής που προ­ο­ρί­ζο­νταν για τη Γερ­μα­νία, την ίδια ώρα που αγνο­ού­σαν τις εκκλή­σεις του αμε­ρι­κά­νι­κου κρά­τους για να επι­τα­χυν­θούν οι δικές του παραγ­γε­λί­ες. Ο ίδιος ο Ford όταν, μετά το ξέσπα­σμα του πολέ­μου, ερω­τή­θη­κε για­τί δεν επι­στρέ­φει το Μετάλ­λιο που του είχε απο­νε­μη­θεί, απά­ντη­σε ότι δεν επι­θυ­μεί να κάνει κάτι που πρό­κει­ται να εξορ­γί­σει τον Χίτλερ.⁵

Η Ford, όπως και η General Motors, είχαν δημιουρ­γή­σει εργο­στά­σια και σε εδά­φη που ελέγ­χο­νταν από την ναζι­στι­κή Γερ­μα­νία για επί τόπου παρα­γω­γή. Όταν οι σύμ­μα­χοι άρχι­σαν να απε­λευ­θε­ρώ­νουν την κατα­κτη­μέ­νη Ευρώ­πη, ανα­κά­λυ­ψαν ότι τα εργο­στά­σια αυτά τρο­φο­δο­τού­νταν από στρα­τό­πε­δα εργα­σί­ας, όπου χιλιά­δες κρα­τού­με­νοι των ναζί εργά­ζο­νταν κατα­να­γκα­στι­κά. Σύμ­φω­να με το άρθρο της Washington Post, τα στε­λέ­χη της Ford στις ΗΠΑ καθ’ όλη τη διάρ­κεια του πολέ­μου, είχαν επι­κοι­νω­νία με τα εξω­χώ­ρια στε­λέ­χη, γνώ­ρι­ζαν το τι γίνο­νταν στα γερ­μα­νι­κά εργο­στά­σια και είχαν δώσει την έγκρι­ση τους. Παρου­σιά­ζει εξαι­ρε­τι­κό ενδια­φέ­ρον το γεγο­νός, ότι, και οι δυο εται­ρί­ες μήνυ­σαν το αμε­ρι­κά­νι­κο κρά­τος μετά το τέλος του πολέ­μου για τις κατα­στρο­φές που είχαν προ­κα­λέ­σει οι αμε­ρι­κά­νι­κοι βομ­βαρ­δι­σμοί στα εργο­στά­σια που εξυ­πη­ρε­τού­σαν τη ναζι­στι­κή πολε­μι­κή μηχα­νή. Η General Motors μάλι­στα απο­ζη­μιώ­θη­κε με 32 εκ. δολά­ρια. ⁶

2. Παρα­κο­λου­θή­σεις υπαλ­λή­λων και «αστυ­νο­μία συμπεριφοράς»

Επει­δή ο Κ. Κοτ­τά­κης στην ίδια εκπο­μπή κατη­γό­ρη­σε τις χώρες του υπαρ­κτού για παρέμ­βα­ση στην ιδιω­τι­κό­τη­τα των πολι­τών τους, ας μιλή­σου­με λίγο για το Ford και τη σχέ­ση του με την ιδιωτικότητα.

Προ­κει­μέ­νου να τρα­βή­ξει εργα­τι­κό δυνα­μι­κό από τους αντα­γω­νι­στές στην ολο­έ­να και μεγε­θυ­νό­με­νη βιο­μη­χα­νία του, ο Ford απο­φά­σι­σε να δώσει σε κάποιους εργα­ζό­με­νούς του το διπλό μερο­κά­μα­το από ό,τι έδι­ναν οι αντα­γω­νι­στές. Αυτό για το 1914 σήμαι­νε ότι αντί για 2,5 δολά­ρια, όσοι δού­λευαν για τον Ford θα είχαν την ευκαι­ρία να κερ­δί­ζουν 5 δολά­ρια τη μέρα. Υπήρ­χαν όμως προ­ϋ­πο­θέ­σεις, τις οποί­ες είχε θέσει ο μεγι­στά­νας και αφο­ρού­σαν την προ­σω­πι­κή ζωή των εργα­τών. Για να πάρει κάποιος τα έξτρα 2,5 δολά­ρια θα έπρεπε:

• Να εργά­ζε­ται στην εται­ρία για 6 του­λά­χι­στον μήνες
• Να έχει το σπί­τι του σε τάξη και τα παι­διά του υγιή και καλοφροντισμένα
• Αν ήταν κάτω από την ηλι­κία των 22 να είναι παντρεμένος
• Να μην κάνει κατα­χρή­σεις (τζό­γος, ποτό, κλπ)
• Οι γυναί­κες εργα­ζό­με­νες δεν δικαιού­νταν τα χρή­μα­τα, εκτός και αν είχαν χηρέ­ψει και είχαν παιδί
• Οι άνδρες για να δικαιού­νται τα χρή­μα­τα έπρε­πε, εφό­σον ήταν παντρε­μέ­νοι, η γυναί­κα τους να μην εργά­ζε­ται εκτός σπιτιού
• Οι ενδια­φε­ρό­με­νοι δεν θα έπρε­πε να έχουν εξω­συ­ζυ­γι­κές σχέσεις
• Να είναι πατριώτες
• Οι μη αμε­ρι­κά­νοι εργά­τες θα έπρε­πε να μιλούν πολύ καλά αγγλι­κά⁷

Θα ανα­ρω­τη­θεί κανείς, «μα πώς ήταν δυνα­τόν να τα γνω­ρί­ζει όλα αυτά ο Ford για τους υπαλ­λή­λους του;» Πολύ απλά, είχε φτιά­ξει ειδι­κό τμή­μα στην εται­ρία του η οποία τους παρα­κο­λου­θού­σε. Το τμή­μα αυτό απο­τε­λού­νταν από 200 υπαλλήλους/ερευνητές, οι οποί­οι παρα­κο­λου­θού­σαν τους εργα­ζό­με­νους στην καθη­με­ρι­νό­τη­τα τους, είχαν μάλι­στα και το δικαί­ω­μα να μπαί­νουν οποια­δή­πο­τε ώρα στα σπί­τια τους για να κάνουν ελέγ­χους. Στα πλαί­σια των ελέγ­χων αυτών, οι ντέ­τε­κτι­βς του Ford εξέ­τα­ζαν αν τα παι­διά πήγαι­ναν καθη­με­ρι­νά στο σχο­λείο, παρα­κο­λου­θού­σαν τις κατα­να­λω­τι­κές συνή­θειες των γονιών, τι διά­βα­ζαν, τι μου­σι­κή άκου­γαν κλπ. Ακό­μη και αν ήθε­λαν να αγο­ρά­σουν αμά­ξι οι υπό παρα­κο­λού­θη­ση, έπρε­πε πρώ­τα να πάρουν τη γρα­πτή άδεια του Ford. ⁸

Όταν κάποιος από τους εργα­ζό­με­νούς που κατά­φερ­νε να πάρει τα έξτρα χρή­μα­τα πιά­νο­νταν να κατα­πα­τά τους όρους, έμπαι­νε αμέ­σως στη μαύ­ρη λίστα και επέ­στρε­φε στο χαμη­λό μισθο­λό­γιο, ενώ οι ευκαι­ρί­ες του για επαγ­γελ­μα­τι­κή ανέ­λι­ξη κατα­βα­ρα­θρώ­νο­νταν. Αν ο υπάλ­λη­λος συνέ­χι­ζε να είναι παρα­βα­τι­κός για το επό­με­νο 6μηνο, τότε το πιθα­νό­τε­ρο ήταν να χάσει τη δου­λειά του. Στα πλαί­σια της κατή­χη­σης των εργα­ζο­μέ­νων του ο Ford είχε φτιά­ξει και ειδι­κά σχο­λεία στο οποίο φοι­τού­σαν οι μη αμε­ρι­κά­νοι εργα­ζό­με­νοι για να μάθουν να μιλούν τη γλώσ­σα, αλλά και για να γίνουν καλοί πατριώ­τες, αφού στα πλαί­σια των μαθη­μά­των οι «εκπαι­δευ­τι­κοί» του Ford τους νου­θε­τού­σαν και τους μυού­σαν στον ….αμε­ρι­κα­νο­χρι­στια­νι­κό πολι­τι­σμό.⁹

3. Ειδι­κό τμή­μα κατα­στο­λής συν­δι­κα­λι­σμού και απεργών

Φανα­τι­κός πολέ­μιος των εργα­τι­κών διεκ­δι­κή­σε­ων, των απερ­γιών και των εργα­τι­κών σωμα­τεί­ων ο Ford είχε δημιουρ­γή­σει ένα ειδι­κό τμή­μα το οποίο ανα­λάμ­βα­νε, μέσω του τρα­μπου­κι­σμού, αν είναι δυνα­τόν οι εργα­ζό­με­νοι της εται­ρί­ας να μην συν­δι­κα­λί­ζο­νται, να μην απερ­γούν και να μη δια­μαρ­τύ­ρο­νται με οργα­νω­μέ­νο τρό­πο. Στην περί­πτω­ση που τα πράγ­μα­τα ξέφευ­γαν και οι εργα­ζό­με­νοι προ­χω­ρού­σαν σε απερ­γί­ες, δια­μαρ­τυ­ρί­ες, και άλλων ειδών κινη­το­ποι­ή­σεις, το τμή­μα αυτό, σε συνερ­γα­σία με την αστυ­νο­μία ανα­λάμ­βα­νε με τη βία να τις κατα­στεί­λει.¹⁰

Το όνο­μα του τμή­μα­τος ήταν «Ford Service Department», και καμία σχέ­ση δεν είχε με το σέρ­βις των αυτο­κι­νή­των. Ούτε όμως και όσοι εργά­ζο­νταν εκεί είχαν πτυ­χίο μηχα­νι­κού. Επι­κε­φα­λής του τμή­μα­τος ήταν ο Χάρι Μπέ­νετ, ένας πρώ­ην ναύ­της, τερά­στιος και μυώ­δης τύπος, μπο­ξέρ, ταρα­χο­ποιό και εγκλη­μα­τι­κό στοι­χείο. Οι φήμες θέλουν τον Ford να συνά­ντη­σε τον Μπέ­νετ σε ένα καβγά έξω στους δρό­μους, του τρά­βη­ξε την προ­σο­χή, και όταν έφτα­σαν οι αρχές για να συλ­λά­βουν τους ταρα­ξί­ες, ο Ford εγγυ­ή­θη­κε και έτσι ο Μπέ­νετ γλί­τω­σε την φυλά­κι­ση. Από εκεί­νη τη στιγ­μή και πέρα, κάπου στη δεκα­ε­τία του 20, o Ford προ­σέ­λα­βε τον Μπέ­νετ και τον έκα­νε κάτι σαν υπεύ­θυ­νο ασφα­λεί­ας του και διευ­θυ­ντή του «Service Department». Ο Μπέ­νετ με τη σει­ρά του φρό­ντι­σε να στε­λε­χώ­σει το τμή­μα με κάθε είδους κατα­κά­θι, ακό­μα και συμ­μο­ρί­τες. Ήταν ο πιο πιστός λακές του Ford, αρκεί ο δεύ­τε­ρος να του έλε­γε «μπο­ρείς να το κάνεις αυτό για εμέ­να Μπέ­νετ» και το μαντρό­σκυ­λο ξαμο­λιό­νταν να ικα­νο­ποι­ή­σει την επι­θυ­μία του αφέ­ντη του.¹¹

Το πρω­το­πα­λί­κα­ρο το Ford, Χάρι Μπένετ

Το Service Department βρί­σκο­νταν σε αγα­στή συνερ­γα­σία με την αστυ­νο­μία και δεν ήταν λίγες οι φορές που συν­δύ­α­ζαν τις δυνά­μεις τους προ­κει­μέ­νου να χτυ­πή­σουν το εργα­τι­κό κίνη­μα. Χαρα­κτη­ρι­στι­κό παρά­δειγ­μα ήταν η «πορεία της πεί­νας»(Hunger March), μια πορεία που έγι­νε στις 7 Μαρ­τί­ου 1932 στο Ντι­τρόιτ, την πρω­τεύ­ου­σα της αυτο­κι­νη­το­βιο­μη­χα­νί­ας εκεί­νη την επο­χή. Η πορεία απο­τε­λού­νταν κυρί­ως από ανέρ­γους, πρώ­ην εργά­τες της βιο­μη­χα­νί­ας αυτο­κι­νή­των, που είχαν χάσει τη δου­λειά τους εξαι­τί­ας των απο­λύ­σε­ων που ακο­λού­θη­σαν την κρί­ση του 29. Τα «τάγ­μα­τα ασφα­λεί­ας» ‑ας μου επι­τρα­πεί η έκφρα­ση- του Ford, μαζί με την αστυ­νο­μία, επι­τέ­θη­καν στους δια­δη­λω­τές και άνοι­ξαν πυρ. Το απο­τέ­λε­σμα ήταν να τραυ­μα­τι­στούν 60 δια­δη­λω­τές από τις σφαί­ρες και το ξύλο, και να δολο­φο­νη­θούν 5. Το γεγο­νός έγι­νε γνω­στό ως η σφα­γή του Ford(Ford Massacre).¹²

Άλλο αντί­στοι­χης κλί­μα­κας γεγο­νός ήταν «η μάχη της διά­βα­σης»(Battle of the overpass) που συνέ­βη στις 26 Μάιου του 1937, πάλι στο Ντι­τρόιτ. Στις εργα­τι­κές κινη­το­ποι­ή­σεις αυτές, που οργά­νω­σαν τα σωμα­τεία εργα­ζο­μέ­νων στην αυτο­κι­νη­το­βιο­μη­χα­νία, το σύν­θη­μα που επι­κρα­τού­σε ήταν «σωμα­τεία και όχι φορ­ντι­σμός» (Unionism, no Fordism) και τα αιτή­μα­τα αφο­ρού­σαν το ωρά­ριο και τον μισθό. Αυτό ήταν κάτι που δεν άρε­σε καθό­λου στον Ford και έτσι η ομά­δα του Μπέ­νετ χτύ­πη­σε πάλι. Ξυλο­κό­πη­σαν τους επι­κε­φα­λής των σωμα­τεί­ων, αλλά αυτή τη φορά δεν γλί­τω­σαν ούτε οι δημο­σιο­γρά­φοι, αφού η ομά­δα του Μπέ­νετ τους κυνή­γη­σε προ­κει­μέ­νου να κατα­σχέ­σει τις φωτο­γρα­φι­κές πλά­κες.¹³ Ο Μπέ­νετ συνέ­χι­σε το θεά­ρε­στο έργο του στην εται­ρία μέχρι το 1945, όπου και απο­λύ­θη­κε από τον διά­δο­χο του Henry Ford.

Battle of the overpass, η στιγ­μή που ο εκπρό­σω­πος του σωμα­τεί­ου Richard Frankensteen ξυλο­κο­πεί­ται από τους τρα­μπού­κους του Ford.

Αυτά ήταν σε συντο­μία τα έργα και οι ημέ­ρες του Henry Ford και του σινα­φιού του. Μόνο ένα πράγ­μα έχω να πω πριν το κλεί­σι­μο του άρθρου…. Αν είναι έτσι ο καλός καπι­τα­λι­σμός και οι λαϊ­κοί καπι­τα­λι­στές, τότε ο θεός να μας φυλά­ξει¹⁴ από τους κακούς καπιταλιστές!

Λαγω­νι­κά­κης Φρα­γκί­σκος (Poexania)