Το Τσέρνομπιλ και τα αστικά ΜΜΕ

Επι­μέ­λεια: Σφυ­ρο­δρέ­πα­νος //

Αύριο συμπλη­ρώ­νο­νται 30 χρό­νια από την έκρη­ξη του αντι­δρα­στή­ρα νο 4 στο πυρη­νι­κό εργο­στά­σιο του Τσέρ­νο­μπιλ. Και είναι σίγου­ρο πως, παρά την απερ­γία των δημο­σιο­γρά­φων (ή και ακρι­βώς λόγω αυτής, για να καλυ­φτεί το κενό όσων απερ­γούν), θα δού­με και θα δια­βά­σου­με αρκε­τά αφιε­ρώ­μα­τα για τη “μεγα­λύ­τε­ρη πυρη­νι­κή κατα­στρο­φή στην ιστο­ρία”. Ένας τίτλος που αγνο­εί προ­κλη­τι­κά το θάνα­το και τη δυστυ­χία που σκόρ­πι­σαν οι πυρη­νι­κές βόμ­βες των ΗΠΑ στη Χιρο­σί­μα και το Ναγκα­σά­κι, τον Αύγου­στο του 1945, ή το πιο πρό­σφα­το πυρη­νι­κό ατύ­χη­μα στην Ιαπω­νία και πάλι, στο εργο­στά­σιο της Φου­κου­σί­μα το 11′, μετά από το μεγά­λο σει­σμό στην ιδιαί­τε­ρα σει­σμο­γε­νή αυτή χώρα και το τσου­νά­μι που προκάλεσε.

Με μια σύντο­μη έρευ­να στο δια­δί­κτυο μπο­ρεί να αλιεύ­σει κανείς μερι­κά πολύ ενδια­φέ­ρο­ντα στοι­χεία. Για παρά­δειγ­μα,

όπως ο Dr Michio Kaku, παγκο­σμί­ως γνω­στός θεω­ρη­τι­κός φυσι­κός, τόνι­σε στο CNN στις 18 Μαρ­τί­ου 2011, το Τσέρ­νο­μπιλ αφο­ρού­σε μόνο ένα αντι­δρα­στή­ρα και μόνο 57,6 Τόνους ραδιε­νερ­γού υλι­κού που εκτι­νά­χθη­καν στην ατμό­σφαι­ρα. Αντι­θέ­τως στην πυρη­νι­κή κατα­στρο­φή στην Fukusima ενε­πλά­κη­σαν 6 πυρη­νι­κοί αντι­δρα­στή­ρες και η ΙΑΕΑ (Ιnternational Atomic Energy Agency) μιλά­ει για 2.800 Τόνους υψη­λώς ραδιε­νερ­γού υλι­κού από παλιούς πυρη­νι­κούς αντιδραστήρες!

Μία απλή διαί­ρε­ση μας δεί­χνει ότι η ραδιε­νέρ­γεια που εκλύ­θη­κε από την Fukusima αντι­στοι­χεί σε 48,6 φορές αυτής του Τσέρ­νο­μπιλ! Δεν είναι παρα­τρα­βηγ­μέ­νο το να πού­με ότι οι 6 παλιοί πυρη­νι­κοί αντι­δρα­στή­ρες της Fukusima ισού­νται με περισ­σό­τε­ρες από 50 φορές της κατα­στρο­φής του Τσέρνομπιλ!

Ενώ παράλ­λη­λα πλη­ρο­φο­ρού­μα­στε ότι η ιαπω­νι­κή κυβέρ­νη­ση έθε­σε πρό­σφα­τα ξανά σε λει­τουρ­γία έναν άλλο πυρη­νι­κό αντι­δρα­στή­ρα (είχαν κλεί­σει όλοι μετά το δυστύ­χη­μα της Φου­κου­σί­μα), παρά τις μαζι­κές αντιδράσεις.

Δεν ξέρω αν είναι σκό­πι­μο να κάνου­με αυτές τις συγκρί­σεις, αλλά όπως δια­βά­ζου­με σε ένα άλλο πολύ ενδια­φέ­ρον άρθρο του Νίκου Τσιβίκη:

Ίσως περισ­σό­τε­ρο νόη­μα έχει να απο­πει­ρα­θού­με μια σύγκρι­ση σε ένα άλλο επί­πε­δο. Σε αυτό της δια­χεί­ρι­σης της κρί­σης αλλά και της ενη­μέ­ρω­σης γύρω από τα δύο ατυ­χή­μα­τα. Μια τέτοια από­πει­ρα μπο­ρεί να μας οδη­γή­σει σε μερι­κά πρώ­τα ενδια­φέ­ρο­ντα συμπεράσματα.

Ο ίδιος αρθρο­γρά­φος στο περιο­δι­κό Λεύ­γα (που δεν κυκλο­φο­ρεί πια, αλλά ευτυ­χώς έχει αφή­σει τα δια­δι­κτυα­κά του ίχνη) γράφει:

η εξι­στό­ρη­ση του τρα­γι­κού συμ­βά­ντος του Τσερ­νό­μπιλ υπο­τά­χθη­κε από την πρώ­τη στιγ­μή στις ψυχρο­πο­λε­μι­κές προ­τε­ραιό­τη­τες της αμε­ρι­κα­νι­κής δια­κυ­βέρ­νη­σης του προ­έ­δρου Ρόναλντ Ρέι­γκαν, αλλά και των Ευρω­παί­ων συμ­μά­χων του, ανά­με­σα στους οποί­ους βέβαια και η ελλη­νι­κή κυβέρ­νη­ση («Ιός», εφ. Ελευ­θε­ρο­τυ­πία, 16.4.2006). Η κάλυ­ψη των γεγο­νό­των του Τσερ­νό­μπιλ έγι­νε απο­κλει­στι­κά με κρι­τή­ριο τα επι­κοι­νω­νια­κά οφέ­λη στο πλαί­σιο της ψυχρο­πο­λε­μι­κής αντι­πα­ρά­θε­σης. Αρκεί ενδει­κτι­κά να θυμη­θού­με τις πρώ­τες αντα­πο­κρί­σεις των δυτι­κών μέσων στις 29 και 30.4.1986 (εφ. Washington Post), όπου γινό­ταν ανα­φο­ρά για δύο χιλιά­δες του­λά­χι­στον νεκρούς, αριθ­μός που στη συνέ­χεια έγι­νε τριάντα.

Για χρό­νια μετά το ατύ­χη­μα του 1986 στο Τσερ­νό­μπιλ, και ιδί­ως μετά τη διά­λυ­ση της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης το 1991, χύθη­κε ατέ­λειω­το μελά­νι και δαπα­νή­θη­καν δεκά­δες χιλιά­δες ώρες τηλε­ο­πτι­κού και κινη­μα­το­γρα­φι­κού χρό­νου, για να απο­δει­χθεί ότι οι σοβιε­τι­κές αρχές επι­χεί­ρη­σαν συγκά­λυ­ψη των γεγο­νό­των, μη γνω­στο­ποιώ­ντας έγκαι­ρα τα σχε­τι­κά του ατυ­χή­μα­τος, αλλά και ότι δεν αντέ­δρα­σαν ικα­νο­ποι­η­τι­κά για την προ­στα­σία των εργα­ζο­μέ­νων, των κατοί­κων και του περι­βάλ­λο­ντος. Στο πλαί­σιο του γενι­κό­τε­ρου αντι­κομ­μου­νι­στι­κού πυρε­τού, που συνε­χί­στη­κε και μετά την κατάρ­ρευ­ση των σοσια­λι­στι­κών καθε­στώ­των, δεν ήταν δύσκο­λο να πει­στεί η κοι­νή γνώ­μη ότι η από­πει­ρα συγκά­λυ­ψης ήταν το μόνο ζήτη­μα που προ­έ­κυ­πτε από την πυρη­νι­κή εμπει­ρία του Τσερ­νό­μπιλ. Με συνο­πτι­κά επι­χει­ρή­μα­τα, το βασι­κό αίτιο ήταν το σοσια­λι­στι­κό καθε­στώς, το συνω­μο­τι­κό ΚΚΣΕ, η έλλει­ψη υψη­λής τεχνο­λο­γί­ας (την οποία διέ­θε­τε μόνο η Δύση), αλλά και η ανθρώ­πι­νη ανι­κα­νό­τη­τα των εργα­ζο­μέ­νων στα σοβιε­τι­κά εργο­στά­σια και υπη­ρε­σί­ες. Μια εικό­να που μετρια­ζό­ταν μόνο από μεμο­νω­μέ­νες ανθρώ­πι­νες ιστο­ρί­ες ηρω­ι­σμού και αυτο­θυ­σί­ας ατό­μων που αψή­φη­σαν τις εντο­λές της σφα­λε­ρής σοβιε­τι­κής διοί­κη­σης. Και μια υπόρ­ρη­τη υπό­σχε­ση ότι κατα­στά­σεις σαν αυτές μπο­ρού­σαν να συμ­βούν μόνο στον υπα­νά­πτυ­κτο και κατα­πιε­στι­κό σοσια­λι­σμό, ποτέ στη δημο­κρα­τι­κή και υπερ­σύγ­χρο­νη Δύση.

Η ενορ­χη­στρω­μέ­νη αυτή επί­θε­ση είχε μικρή σχέ­ση με το ατύ­χη­μα το ίδιο, τις άπει­ρες παρα­λεί­ψεις των αρχών, την από­πει­ρα από­κρυ­ψης των πραγ­μα­τι­κών δια­στά­σε­ων, του­λά­χι­στον τις πρώ­τες ημέ­ρες, από τη σοβιε­τι­κή κοι­νή γνώ­μη, ή, το πιο βασι­κό, την επι­κιν­δυ­νό­τη­τα και τη σκο­πι­μό­τη­τα της χρή­σης της πυρη­νι­κής ενέρ­γειας. Για όλα αυτά τα ζητή­μα­τα άλλω­στε απο­δεί­χτη­κε πολύ γρή­γο­ρα η ουσια­στι­κή αδια­φο­ρία της καπι­τα­λι­στι­κής Δύσης. (…) Και στο υλι­κό επί­πε­δο όμως το ατύ­χη­μα του Τσερ­νό­μπιλ δεν ανέ­κο­ψε ούτε στο ελά­χι­στο τα προ­γράμ­μα­τα οικο­δό­μη­σης νέων πυρη­νι­κών σταθ­μών στις χώρες που διαρ­ρή­γνυαν τα ιμά­τιά τους μέχρι την προη­γού­με­νη για την ανευ­θυ­νό­τη­τα της σοβιε­τι­κής πλευ­ράς. Η ουσία της κρι­τι­κής σχε­τι­κά σύντο­μα δια­στρε­βλώ­θη­κε και από μια συζή­τη­ση για τα ζητή­μα­τα ασφά­λειας, τις δυνα­τό­τη­τες και τους κιν­δύ­νους της χρή­σης της πυρη­νι­κής ενέρ­γειας για ειρη­νι­κούς σκο­πούς, έγι­νε μια αδιά­κο­πη καταγ­γε­λία της ΕΣΣΔ και του «υπαρ­κτού σοσιαλισμού».

Τι συνέ­βη αντι­θέ­τως πέντε χρό­νια πριν, μετά το δυστύ­χη­μα της Φου­κου­σί­μα; Ας δού­με τη συνέ­χεια του άρθρου.

Η μακά­βρια μερι­κές φορές ειρω­νεία της ιστο­ρί­ας ήρθε, με την πρό­σφα­τη εμπει­ρία στη Φου­κου­σί­μα, να δώσει νέες δια­στά­σεις στην έννοια του ατυ­χή­μα­τος, αλλά ακό­μη περισ­σό­τε­ρο σε αυτή της δια­χεί­ρι­σης κρί­σε­ων, αλλά και συγκά­λυ­ψης της αλή­θειας. Μισές αλή­θειες, καθυ­στέ­ρη­ση στην ενη­μέ­ρω­ση της κοι­νής γνώ­μης για τα τεκται­νό­με­να, ερα­σι­τε­χνι­κός χει­ρι­σμός της κρί­σης από μια δρά­κα φου­κα­ρά­δων χαμη­λό­μι­σθων εργα­τών της εται­ρεί­ας ΤΕΠΚΟ, που ντυ­μέ­νοι με τις φόρ­μες τους εμφα­νί­ζο­νται στις τηλε­ο­πτι­κές κάμε­ρες και ορκί­ζο­νται σαν νέοι καμι­κά­ζι ότι θα πέσουν πάνω στον ραδιε­νερ­γό εχθρό, αύρες της αστυ­νο­μί­ας του Τόκιο να ψεκά­ζουν γκρε­μί­δια σαν να είναι δια­δη­λω­τές, είναι η γενι­κή αίσθη­ση που απο­κο­μί­ζει κανείς από την κάλυ­ψη του ατυ­χή­μα­τος. Αλλά και «εναλ­λα­κτι­κές» ειδή­σεις, όπως η πρό­θε­ση της ιαπω­νι­κής εγκλη­μα­τι­κής οργά­νω­σης Για­κού­ζα να βοη­θή­σει στην αντι­με­τώ­πι­ση της κρί­σης, έδι­ναν ένα τόνο σχε­δόν λαϊφ­στάιλ προ­βλή­μα­τος. Ατε­λεί­ω­τες εικό­νες από ελι­κό­πτε­ρα και τρισ­διά­στα­τες ανα­πα­ρα­στά­σεις από τα κτή­ρια των πυρη­νι­κών αντι­δρα­στή­ρων, τα οποία στέ­κουν σε ερει­πω­μέ­νη κατά­στα­ση, εφά­μιλ­λη με εκεί­νη του Τσερ­νό­μπιλ, αλλά και δια­βε­βαιώ­σεις από παντού ότι για να δου­λέ­ψουν όλα όπως πριν, το μόνο που χρειά­ζε­ται είναι να απο­κα­τα­στα­θεί το ρεύ­μα. Προ­κα­λώ­ντας την απο­ρία ακό­μη και έναν άσχε­το: πώς μπο­ρεί κανείς να συν­δέ­σει την πρί­ζα σε ένα γκρε­μι­σμέ­νο εργο­στά­σιο και αυτό απλά να ξαναδουλέψει;

Όλα αυτά σε καθη­με­ρι­νά ρεπορ­τάζ των μεγά­λων διε­θνών ειδη­σε­ο­γρα­φι­κών πρα­κτο­ρεί­ων, όπου το θέμα του πυρη­νι­κού ατυ­χή­μα­τος βρι­σκό­ταν σχε­δόν πάντο­τε προ­σε­κτι­κά θαμ­μέ­νο μέσα στη γενι­κό­τε­ρη είδη­ση του σει­σμού. Με αξιο­πρό­σε­κτη επα­να­λη­πτι­κό­τη­τα, τα καθη­με­ρι­νά ρεπορ­τάζ μοιά­ζουν με φωτο­α­ντί­γρα­φο του χθε­σι­νού: ανα­φο­ρά στους νεκρούς και τους αγνο­ού­με­νους από το τσου­νά­μι γενι­κά, συγκρα­τη­μέ­νη αισιο­δο­ξία της εται­ρεί­ας ΤΕΠΚΟ για την κατά­στα­ση σε κάποιον από τους αντι­δρα­στή­ρες, κλεί­σι­μο με το αισιό­δο­ξο νέο κάποιου που σώθη­κε μέσα από τις λάσπες και τα ερεί­πια του χωριού του. Και όλα αυτά συνο­δευό­με­να από καται­γι­σμό ακα­τα­νό­η­των μονά­δων μέτρη­σης (ρέντ­γκεν και μικρο­ρέ­ντ­γκεν, ρεμ, ραντ, μπε­κε­ρέλ, κιου­ρί), ό,τι πρέ­πει για να δια­τη­ρεί­ται η αίσθη­ση φόβου χωρίς κανέ­να συγκε­κρι­μέ­νο υπόβαθρο.

Συμπέ­ρα­σμα;

Με αφορ­μή το πυρη­νι­κό ατύ­χη­μα στο Τσερ­νό­μπιλ υπήρ­ξα­με για δεκα­ε­τί­ες θεα­τές μιας αγω­νιώ­δους προ­σπά­θειας να παρου­σια­στεί η σοβιε­τι­κή κοι­νω­νία των μέσων της δεκα­ε­τί­ας του ’80, με όλα της τα προ­βλή­μα­τα, ως μια οργου­ε­λια­νή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα εμπνευ­σμέ­νη από την κατα­πί­ε­ση του «1984» που ήταν δια­τε­θει­μέ­νη να θυσιά­σει τους πολί­τες της για να δια­τη­ρή­σει το γόη­τρο της προς τη Δύση και τους ενα­πο­μεί­να­ντες θαυ­μα­στές της, κατα­σκευά­ζο­ντας φαντα­στι­κούς εχθρούς και απο­κρύ­πτο­ντας τους πραγ­μα­τι­κούς κιν­δύ­νους. Δυστυ­χώς η εικό­να του ελευ­θέ­ρου πλέ­ον κόσμου του 2011 φαί­νε­ται να ξεπη­δά και πάλι από την επι­στη­μο­νι­κή φαντα­σία του Μεσο­πο­λέ­μου, μόνο που αυτή τη φορά είναι μια απο­νευ­ρω­μέ­νη κοι­νω­νία απά­θειας και αναι­σθη­σί­ας όπως τη φαντά­στη­κε ο Άλντους Χάξ­λεϋ στον Θαυ­μα­στό Νέο Κόσμο του, όπου όλες οι αλή­θειες υπάρ­χουν κάπου εκεί έξω, αλλά πολύ προ­σε­κτι­κά και πολύ καλά θαμ­μέ­νες κάτω από τόνους ενη­με­ρω­τι­κών σκου­πι­διών και ατε­λεί­ω­των μονο­λό­γων των ειδι­κών επαγ­γελ­μα­τιών της παραπλάνησης.

Αντί επι­λό­γου, αντι­γρά­φου­με το πινα­κά­κι που συνο­δεύ­ει το τέλος του κει­μέ­νου του Ν.Τ. που δίνει συγκρι­τι­κά ένα χρο­νι­κό των δύο ατυ­χη­μά­των και δημο­σιεύ­τη­κε στη Washigton Post.