Γράφει η Τασσώ Γαΐλα //
Αρθρογράφος-Ερευνήτρια
Ο Αλεξάντρ Νικολάγεβιτς Ραντίστσεφ (Александр Николаевич Радищев) Ρώσος φιλόσοφος, συγγραφέας και επαναστάτης, γεννήθηκε στη Μόσχα στις 31 Αυγούστου 1749 και απεβίωσε (αυτοκτόνησε) στην Αγία Πετρούπολη στις 24 Σεπτεμβρίου 1802.
Γιος πλούσιου αριστοκράτη του Николай Радищев και της Фекла Аргамакова απογόνου μίας εκ των παλαιοτέρων αριστοκρατικών Ρώσικων οικογενειών έλαβε την πρώτη του μόρφωση στο κτήμα του ευγενή πατέρα του και κατόπιν φοίτησε στη Σχολή Ευγενών (1762–1766). Στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας σπούδασε μαθηματικά, χημεία, θεωρητικές επιστήμες και φιλοσοφία. Μία υποτροφία για 12 γόνους αριστοκρατικών οικογενειών από την Αυτοκράτειρα Αικατερίνη ΙΙ υπήρξε η αφορμή που ο νεαρός Αλεξάντρ μετέβη στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας όπου συνέχισε τις θεωρητικές σπουδές του. Αμέσως μετά την επιστροφή του από την Γερμανία συγγράφει και το πρώτο του βιβλίο- μετάφραση με δικό του σχόλιο, του έργου του Γ.Μαμπλί: Σκέψεις για την Ελληνική Ιστορία-1773. (Размышления о греческой истории), διορίζεται στην Γερουσία και αρθρογραφεί σε 2 εφημερίδες της εποχής, «Живописец» και «Почта Духов».
«Η απολυταρχία είναι κατάσταση από τις πιο αντίθετες με την ανθρώπινη φύση».
Александр Радищев
Από το 1777 κι ενώ συνεχίζει να γράφει και να αρθρογραφεί εργάζεται στο Υπουργείο Εμπορίου και στην θέση του διευθυντή Τελωνείου της Μόσχας.
«Η ιστορική διαδικασία είναι σπειροειδής εξέλιξη στην οποία οι εποχές της οπισθοδρόμισης δουλείας και πλάνης εναλλάσσονται με τις εποχές της προόδου, αλήθειας, ελευθερίας. Άρα η επανάσταση είναι αναπόφευκτη»
Александр Радищев
Το 1782 ο Α.Ρ., κυκλοφόρησε το δοκίμιο-πρότυπο για τους επόμενους συγγραφείς: «Αφήγηση για τον Λομονόσοφ, Γράμματα για τον φίλο, που ζει στο Τομπόλς». Ενώ το 1783 ακολουθεί η Ωδή «Ελευθερία» ‑το πρώτο έργο της ρωσικής επαναστατικής ποίησης όπου υποστηρίζει ότι:
«Η επανάσταση στην Ρωσία είναι αναπόφευκτη. Θα γίνει μετά από πολύ χρόνο και η πορεία της θα είναι ιδιόμορφη. Κατά την διαδικασία της επανάστασης και του εμφυλίου πολέμου , το τεράστιο κράτος θα διασπαστεί σε τμήματα τα οποία θα ενωθούν σαν εκούσια ένωση δημοκρατιών και «τον λύκο τον αρπακτικό» ( δηλαδή την απολυταρχία) θα συντρίψουν…».
«Ο άνθρωπος είναι ύπαρξη όχι μόνο κοινωνική αλλά και δραστήρια. Γι’ αυτό οι άνθρωποι είναι σε τελευταία ανάλυση η κινητήρια δύναμη της ιστορικής διαδικασίας. Τα εγωιστικά τους πάθη οδήγησαν Κατά το παρελθόν στην αποτυχία της ελευθερίας και στον θρίαμβο της δουλείας, αλλά όταν οι άνθρωποι γνωρίσουν την καταστροφικότητα των εγωιστικών παθών και μάθουν να τα δαμάζουν τότε στο μέλλον η επανάσταση, ‘η ελευθερία’ θα θριαμβεύσουν οριστικά».
Александр Радищев
Ιδρυτής του λογοτεχνικού ρεαλισμού στη Ρώσικη λογοτεχνία, έθεσε τις βάσεις της ρεαλιστικής μεθόδου στο αριστούργημα του: «Ταξίδι από την Πετρούπολη στην Μόσχα». Το έργο ξεκίνησε να το γράφει το 1780 αλλά κυκλοφόρησε- και στην συνέχεια θα δούμε πώς- το 1790. Ταξίδι από την Πετρούπολη στην Μόσχα — «Путешествие из Петербурга в Москву» (ο πρωτότυπος τίτλος στην Ρωσική).
Σε αυτό το κορυφαίο του έργο ο Αλεξάντρ Ραντίστσεφ ‑με αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο- απεικονίζει ρεαλιστικά τις διάφορες πλευρές της ρώσικης ζωής, τα διάφορα κοινωνικά στρώματα, εξετάζει τα πολιτικά, οικονομικά, νομικά, ηθικά, ιστορικά, καθημερινά κλπ προβλήματα της Ρωσίας δείχνοντας την πλήρη αδικία και παρανομία που βασίλευε σε όλα τα στρώματα της ρώσικης κοινωνίας και υποδεικνύοντας όλες τις πηγές του κακού που ήταν η δουλοπαροικία και η απολυταρχία. Γενικό συμπέρασμα για τον αναγνώστη είναι ότι ο μοναδικός τρόπος για την αλλαγή της ζωής είναι η πλήρης καταστροφή των πολιτικών και κοινωνικών σχέσεων, της απολυταρχικής τάξης και της δουλοπαροικίας, με λαϊκή επανάσταση. Γι’ αυτό και καταλαβαίνοντας ο μεγάλος συγγραφέας ότι συνθήκες για επανάσταση στις μέρες του δεν υπήρχαν συνήθιζε να δηλώνει: «Αυτά δεν είναι όνειρα… Βλέπω μέσα σε μία ολόκληρη εκατονταετία» ( Και είδε…)…
Το «Ταξίδι από την Πετρούπολη στην Μόσχα» («Путешествие из Петербурга в Москву), ταξίδι «διαφωτιστικό», αναπαριστά ρεαλιστικά την ρώσικη πραγματικότητα με επαναστατική τάση, συναισθηματική αυτοανάλυση, σάτιρα, χιούμορ, δραματικές σκηνές. Η ποικιλία των σκηνών της καθημερινότητας κατά την διάρκεια του ταξιδιού και το συναπάντημα του ήρωα με άτομα διαφόρων τάξεων μοιραία τον κάνει να χρησιμοποιεί και στο έργο του ποικιλία γλωσσικών μέσων, απλό χωριάτικο λόγο, καθημερινή μικροαστική γλώσσα, λογοτεχνική γλώσσα, αρχαϊσμοί και σλαβινισμοί.
Λόγω της τολμηρότητας του περιεχομένου του βιβλίου και πράγματι χρειαζόταν μεγάλη τόλμη για να προβείς σε αυτού του είδους τις καταγγελίες, κανείς εκδότης δεν αναλάμβανε την έκδοση του και γι’ αυτό το λόγο ο Ραντίστσεφ αποφάσισε να το εκδώσει μόνος του! Αγόρασε τα απαραίτητα και δουλεύοντας στο σπίτι του έβγαλε 650 αντίτυπα. Το «Ταξίδι» κυκλοφορούσε από χέρι σε χέρι στα χειρόγραφα αυτά αντίτυπα από τα οποία έχουν διασωθεί 80 με το ένα από αυτά να φιγουράρει ‑τότε- στην βιβλιοθήκη του Αλεξάντρ Πούσκιν μεγάλου θαυμαστή του Ρ. Το «Ταξίδι από την Πετρούπολη στην Μόσχα» ήταν απαγορευμένο στην Ρωσία μέχρι το 1905.
Μόλις τρείς εβδομάδες λοιπόν μετά την έκδοση του βιβλίου αρχίζουν με εντολή της πολύ γνωστής και στη χώρα μας και παραδόξως δημοφιλούς τσαρίνας Αικατερίνης ΙΙ της Μεγάλης έρευνες για το βιβλίο με αποτέλεσμα την φυλάκιση του αριστοκράτη επαναστάτη συγγραφέα στο Φρούριο Πετροπαβλόφσκ. Ακολούθησε η δίκη και η καταδίκη του εις θάνατον. Εδώ επεμβαίνει η τσαρίνα Αικατερίνη και αποφασίζει αντί της θανατικής καταδίκης να του στερήσει τους τίτλους ευγενείας και να τον στείλει εξορία στο Ιλίμσκ (Илимск) στα βάθη της Σιβηρίας για 10 χρόνια.
Η Αικατερίνη κάποτε… πεθαίνει, στο θρόνο την διαδέχεται ο γιος της Παύλος Ι’ που κατόπιν πιέσεων των αριστοκρατών φίλων του Ραντίστσεφ διατάζει την μεταφορά και εγκατάσταση του Ρ. στο κτήμα του πατέρα του συγγραφέα στο χωριό Νέμστοβο φυσικά υπό αστυνομική επίβλεψη. Σε αυτό το διάστημα της εξορίας του στην παγωμένη Σιβηρία ο Α.Ρ θα συγγράψει την εξαιρετική φιλοσοφική πραγματεία: « Για τον άνθρωπο, για τον θάνατο και την Αθανασία του» 1792–95 («О человеке, его смертности и бессмертии») καθώς και διάφορες άλλες εργασίες.
Στον Τσαρικό θρόνο βρίσκεται τώρα ο τσάρος Αλέξανδρος Ι κι ο Ραντίστσεφ θα λάβει επιτέλους την πολυπόθητη χάρη κι επιπλέον θα διοριστεί στην Υπηρεσία της Επιτροπής Νομοθεσίας. Εδώ κι στο διάστημα 1801–2 και μένοντας πιστός στην ιδεολογία του μέσω νομικών εργασιών του και νομοθετικών σχεδίων του ζητάει διαρκώς την κατάργηση της δουλοκτησίας και των ταξικών προνομίων.
Οι απειλές κατά του συγγραφέα για νέα εξορία αρχίζουν σταδιακά να πυκνώνουν και λίγο πριν γίνουν πράξη ο Αλεξάντρ Ραντίστσεφ θέτει σε εφαρμογή αυτό που έγραφε στο «Ταξίδι» αλλά και σε άλλα βιβλία του, το δικαίωμα του ανθρώπου να αυτοκτονεί σαν διαμαρτυρία. Αυτοκτόνησε στο σπίτι του στις 24 Σεπτεμβρίου 1802.
Η επίδραση των ιδεών του Αλεξάντρ Νικολάγιεβιτς Ραντίστσεφ ήταν μεγάλη κι όχι μόνο στον Πούσκιν και τους λογοτέχνες. Βαθιά επηρεάστηκαν από τις ιδέες του οι Δεκεμβριστές κι όλες οι επόμενες γενιές επαναστατών και σαφώς η ρωσική ποίηση κι η ρεαλιστική ρώσικη λογοτεχνία της οποίας υπήρξε ιδρυτής.
Στο χωριό Βέρχνεε Αμπλιάζοβο (νυν Ραντίστσεβο Κουζνιέτσκοβο της περιοχής Πένζα — Радищево Кузнецкого района Пензенской области) όπου ο συγγραφέας έζησε τα παιδικά του χρόνια και στο Σαράτοφ υπάρχουν μουσεία του Αλεξάντρ Ραντίστσεφ.
Ο Александр Радищев απέκτησε 7 παιδιά, 4 από την πρώτη του σύζυγο Άννα (Анна Рубановская) και 3 από την δεύτερη σύζυγο του Ελισάβετ (Елизавета Рубановская), η οποία ήταν αδελφή της Άννας και την παντρεύτηκε μετά τον θάνατο της συζύγου του.
Πереулок Радищева-Λεωφόρος Ραντίστσεφ ονομάστηκε κεντρική λεωφόρος της Αγίας Πετρούπολης το 1923 ενώ το όνομα του επαναστάτη συγγραφέα Αλεξάντρ Νικολάγεβιτς Ραντίστσεφ δόθηκε τιμητικά σε αστεροειδή το 1984. Πολλές πλατείες και δρόμοι της Ρωσίας φέρουν το όνομα του.
Υλικό: РИА Новости /www.vokrusveta.ru/encyclopedia index.php/www.culture.ru/persons/8619.
Φωτογραφίες από την ρωσική λογοτεχνική ομάδα CCCP Literature και την εικονογραφημένη διασκευή του αριστουργήματος του Αλεξάντρ Ραντίστσεφ «Ταξίδι από την Πετρούπολη στην Μόσχα».