Για το παρόν και το μέλλον του Ελληνισμού — Μελέτες για τον Δημήτρη Γληνό

Παρου­σιά­ζει ο Θανά­σης Ν. Καρα­γιάν­νης //

Για το παρόν και το μέλλον του Ελληνισμού

Μελέτες για τον Δημήτρη Γληνό

Επι­μέ­λεια: Γιώρ­γος Δ. Μπουμπούς

Εκδό­σεις Τόπος & Ίδρυ­μα Γλη­νού, Αθή­να 2019, σελ. 318

Πέρα­σαν πολ­λά χρό­νια από το Επι­στη­μο­νι­κό διή­με­ρο του Κέντρου Μαρ­ξι­στι­κών Ερευ­νών, με θέμα: «Δημή­τρης Γλη­νός. 100 χρό­νια από τη γέν­νη­σή του» (1–2 Δεκ. 1982), του οποί­ου τα Πρα­κτι­κά εκδό­θη­καν από τη Σύγ­χρο­νη Επο­χή (Αθή­να ²1985, σελ. 135). Η δεύ­τε­ρη έκδο­ση του βιβλί­ου εξα­ντλή­θη­κε πριν από λίγους μήνες.

 

 

Πέρα­σαν επί­σης πολ­λά χρό­νια από τη διή­με­ρη επι­στη­μο­νι­κή συνά­ντη­ση (25–26 Ιαν. 1983) του Τομέα Φιλο­σο­φί­ας της Φιλο­σο­φι­κής Σχο­λής Πανε­πι­στη­μί­ου Ιωαν­νί­νων, της οποί­ας τα Πρα­κτι­κά εκδό­θη­καν από τον Gutenberg (Αθή­να 1983, σελ. 96). Έχει εξα­ντλη­θεί εδώ και αρκε­τά χρόνια.

Πέρα­σαν αρκε­τά χρό­νια από το Συμπό­σιο του Κέντρου Μαρ­ξι­στι­κών Ερευ­νών. Τμή­μα εκπαι­δευ­τι­κών προ­βλη­μά­των, για τα πενή­ντα χρό­νια από το θάνα­το του Δ. Γλη­νού, του οποί­ου τα Πρα­κτι­κά με τίτλο Δημή­τρης Γλη­νός. Ο πνευ­μα­τι­κός ταγός, εκδό­θη­καν από τη Σύγ­χρο­νη Επο­χή (Αθή­να 1997, σελ. 111). Έχει εξα­ντλη­θεί εδώ και αρκε­τά χρόνια.

Πριν από τρία περί­που χρό­νια πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε συνέ­δριο, από το Ίδρυ­μα Γλη­νού σε συνερ­γα­σία με το Εργα­στή­ριο Ιστο­ρί­ας της Εκπαί­δευ­σης του Πανε­πι­στη­μί­ου Ιωαν­νί­νων (21–23 Μαΐ­ου 2017), με θέμα: «Δημή­τρης Γλη­νός: η σκέ­ψη, η δρά­ση, οι χρή­σεις». Τα Πρα­κτι­κά του ενλό­γω συνε­δρί­ου εκδό­θη­καν από τις εκδό­σεις Τόπος (Αθή­να 2019, σελ. 318).

Η έκδο­ση περι­λαμ­βά­νει, εκτός από τις ειση­γή­σεις, και «Προ­λε­γό­με­να», με τίτλο: «Δημή­τρης Γλη­νός. Ένας οικεί­ος και άγνω­στος μαρ­ξι­στής δια­νο­ού­με­νος και μαχη­τής;», ένα ενδια­φέ­ρον και κατα­το­πι­στι­κό κεί­με­νο που υπο­γρά­φει ο επι­με­λη­τής της έκδο­σης και Γραμ­μα­τέ­ας του Δ.Σ. του Ιδρύ­μα­τος Γλη­νού, Γιώρ­γος Δ. Μπουμπούς.

Ο Γ.Δ. Μπου­μπούς, ο οποί­ος έχει την ευτυ­χία να βρί­σκε­ται για μεγά­λο χρο­νι­κό διά­στη­μα μέσα στο «θησαυ­ρο­φυ­λά­κιο» του έργου (αρχεί­ου και βιβλιο­θή­κης) της οικο­γε­νεί­ας Δημ. Γλη­νού, είναι ενη­με­ρω­μέ­νος για όλες τις εξε­λί­ξεις γύρω από τις εκδό­σεις του έργου του Δημ. Γλη­νού, αλλά και για όλες τις εκδό­σεις και τα συνέ­δρια τα σχε­τι­κά με το έργο του. Έτσι, σ’ αυτό το προ­λο­γι­κό κεί­με­νό του τονί­ζει διά­φο­ρα θέμα­τα, εκφρά­ζει από­ψεις, δια­τυ­πώ­νει σχό­λια, πολύ­τι­μα για την πλη­ρο­φό­ρη­ση και τον προ­βλη­μα­τι­σμό μας. Ανα­φέ­ρου­με μετα­ξύ άλλων τα εξής: «Όψεις του στο­χα­σμού και του έργου του, καθώς και σημα­ντι­κά τμή­μα­τα του αρχεί­ου του δεν έχουν ερευ­νη­θεί διε­ξο­δι­κά μέχρι σήμε­ρα […] Γνω­ρί­ζου­με, για παρά­δειγ­μα, λιγο­στά για τις σπου­δές του στη Γερ­μα­νία και τις συνα­ντή­σεις του με τον αστι­κό εκσυγ­χρο­νι­σμό ή το μαρ­ξι­σμό της Β΄ Διε­θνούς –περιο­ρί­στη­καν άρα­γε μόνο στην επί­δρα­ση που δέχθη­κε από τον πρω­το­πό­ρο έλλη­να μαρ­ξι­στή στο­χα­στή και κοι­νω­νιο­λό­γο Γεώρ­γιο Σκλη­ρό, για την οποία μάλι­στα δεν έχου­με ιδιαί­τε­ρα ακρι­βή αντί­λη­ψη; […] ποια υπήρ­ξε η επιρ­ροή που άσκη­σαν στη δια­μόρ­φω­ση της σκέ­ψης του ορι­σμέ­νες νεω­τε­ρι­κές αντι­λή­ψεις και πρα­κτι­κές, όπως η ψυχα­νά­λυ­ση που τη γνώ­ρι­σε μέσα από την επα­φή κυρί­ως με έργα του Φρό­υντ, αλλά και του Γιούνγκ; […] Ο “πρώ­ι­μος” χαμός του Γλη­νού είχε σημα­ντι­κή επί­δρα­ση στην πρό­σλη­ψη του έργου του, καθώς και στη δια­μόρ­φω­ση του τρό­που που συντε­λέ­στη­κε κατό­πιν η δια­χεί­ρι­ση της μνή­μης του.[…]»

Αισιο­δο­ξώ­ντας ο Γ.Δ. Μπου­μπούς, κλεί­νο­ντας το προ­λο­γι­κό του κεί­με­νο, γρά­φει: «[…] η δια­δρο­μή του Γλη­νού και η ζωή του, συνι­στούν πολύ­τι­μο τεκ­μή­ριο των κοι­νω­νι­κών και ιδε­ο­λο­γι­κών διερ­γα­σιών της επο­χής του και γι’ αυτό η μελέ­τη τους προ­σφέ­ρει την ευκαι­ρία για μια απο­τί­μη­ση της ελλη­νι­κής κοι­νω­νι­κής, πολι­τι­κής και πνευ­μα­τι­κής ζωής, σχε­δόν για ολό­κλη­ρο το πρώ­το μισό του 20ού αιώ­να. Το Ίδρυ­μα Γλη­νού […] ευελ­πι­στεί πως η παρού­σα έκδο­ση θα απο­τε­λέ­σει κίνη­τρο για περαι­τέ­ρω έρευ­να προς αυτές ακρι­βώς τις διερ­γα­σί­ες και πρώ­τι­στα για τις λιγό­τε­ρο γνω­στές δια­στά­σεις τους.»

Το ευχό­μα­στε! Πράγ­μα­τι, υπάρ­χει ανά­γκη να μελε­τη­θεί περαι­τέ­ρω το έργο του Δ. Γλη­νού και συγ­χρό­νως να προ­βλη­θεί και να μελε­τη­θεί από εκπαι­δευ­τι­κούς και φοι­τη­τές, μελε­τη­τές και ερευ­νη­τές. Όπως είναι γνω­στό, εκτός από το Ίδρυ­μα Γλη­νού, υπάρ­χουν και φορείς που όχι μόνο φέρουν το όνο­μά του, αλλά κυρί­ως εμπνέ­ουν το έργο τους, όπως: ο Σύλ­λο­γος Εκπαι­δευ­τι­κών Π.Ε. «ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ», ο Σύλ­λο­γος Εργα­τι­κής & Λαϊ­κής Επι­μόρ­φω­σης – Λαϊ­κό Πανε­πι­στή­μιο «ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ» (ενδε­χο­μέ­νως και άλλοι). Διά­φο­ροι φορείς δε –εδώ και δεκα­ε­τί­ες– πραγ­μα­το­ποιούν εκδη­λώ­σεις, σεμι­νά­ρια και συνέ­δρια για το έργο του, σε όλη τη χώρα.

Επί­σης, το παρόν βιβλίο, περι­λαμ­βά­νει τις ειση­γή­σεις του συνεδρίου:

Κώστας Θερια­νός-Μαριάν­θη Μπέλ­λα, «Ο εθνι­κι­σμός στα σχο­λι­κά εγχει­ρί­δια. Η μελέ­τη του Δημή­τρη Γλη­νού και του Σωκρά­τη Κου­γέα για τα σχο­λι­κά βιβλία που γρά­φτη­καν κατά και μετά τον Πρώ­το Παγκό­σμιο Πόλε­μο» (σελ. 23–44)

Κυρια­κή Αμα­ρα­ντί­δου, « “Η ελλη­νι­κή ορθο­γρα­φία έχει χρε­ω­κο­πή­σει”. Όταν ο Γλη­νός πρό­τει­νε την εισα­γω­γή του λατι­νι­κού αλφα­βή­του.» (σε. 45–64)

Γιού­λη (Αγγε­λι­κή) Χρο­νο­πού­λου, «Η σχέ­ση του Γλη­νού με τον Ψυχά­ρη μέσα από την περι­πέ­τεια του γλωσ­σι­κού ζητή­μα­τος. Συγκλί­σεις και απο­κλί­σεις» (σελ. 65–81)

Ελευ­θε­ρία Παπα­στε­φα­νά­κη, «Ο Γλη­νός και το γλωσ­σι­κό ζήτη­μα» (σελ. 82–98)

Κώστας Θερια­νός-Γιώρ­γος Δ. Μπου­μπούς, «Μια βαλί­τσα γεμά­τη βιβλία. Παρα­τη­ρή­σεις με αφορ­μή ένα ανα­γνω­στι­κό των Ελλή­νων της ΕΣΣΔ σε φωνη­τι­κή γρα­φή» (σελ. 99–107)

Στέλ­λα Χαν­τζή, «Από­ψεις και προ­τά­σεις του Δημή­τρη Γλη­νού για το σχο­λείο και την εκπαι­δευ­τι­κή ανα­γέν­νη­ση» (σελ.108–122)

Μαριάν­θη Μπέλ­λα, «Η Ανω­τέ­ρα Γυναι­κεία Σχο­λή. Ένα παι­δα­γω­γι­κό και πολι­τι­κό εγχεί­ρη­μα του Δημή­τρη Γλη­νού στις αρχές του Μεσο­πο­λέ­μου» (σελ. 123–140)

Βασι­λι­κή Σακ­κά, «Καθή­κον, προ­δο­σία και τιμω­ρία. Πατριω­τι­σμός, ηθι­κές νόρ­μες και έμφυ­λες ταυ­τό­τη­τες στο έργο του Δημή­τρη Γλη­νού Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ» σε. (141–159)

Πέτρος Πετρά­τος, «Ο Δημή­τρης Γλη­νός και η εκπαι­δευ­τι­κή μεταρ­ρύθ­μι­ση. Τα εκπαι­δευ­τι­κά συνέ­δρια του 1924» (160–176)

Γιώρ­γος Βοζί­κας, «Δημή­τρης Γλη­νός και σύγ­χρο­νος λαϊ­κός πολι­τι­σμός. Ο Δημιουρ­γι­κός ιστο­ρι­σμός και το ζήτη­μα της “ανα­βί­ω­σης” των πολι­τι­σμι­κών φαι­νο­μέ­νων. Μια σύγ­χρο­νη ανά­γνω­ση» (σελ. 177–196)

Ευάγ­γε­λος Π. Καρα­γιάν­νης, «Ο Δημιουρ­γι­κός ιστο­ρι­σμός του Δημή­τρη Γλη­νού. Η εννοιο­δό­τη­ση και η ποι­η­τι­κή του, η “παρο­ντο­κε­ντρι­κή” θεώ­ρη­ση του παρελ­θό­ντος και η μνη­μο­νι­κή-ταυ­το­τι­κή προ­σέγ­γι­σή του» (σελ. 197–209)

Βλά­σης Αγτζί­δης, «Όταν ο Γλη­νός “συνά­ντη­σε” τη Λού­ξε­μπουργκ. Προ­σεγ­γί­ζο­ντας το ζήτη­μα της Ανα­το­λής και το κίνη­μα των Νεό­τουρ­κων» (σελ. 210–231)

Μανώ­λης Μ. Στερ­γιού­λης, «Δημή­τρης Γλη­νός – Κώστας Βάρ­να­λης. Συνο­δοι­πό­ροι στους κοι­νω­νι­κούς και πνευ­μα­τι­κούς αγώ­νες. Ένα χρο­νο­λό­γιο» (σελ. 232–242)

Σωκρά­της Νιά­ρος, «Ο Δημή­τρης Γλη­νός και η ματαιω­θεί­σα από­πει­ρα του Ελευ­θε­ρί­ου Βενι­ζέ­λου για σύστα­ση Ακα­δη­μί­ας στην Αθή­να» (σελ. 243–256)

Χαρι­νέ­λα Τουρ­νά, «Φιλο­σο­φι­κές συνι­στώ­σες της πολι­τι­κής σκέ­ψης και δρά­σης του Δημή­τρη Γλη­νού. Εννέα σημεία» (σελ. 257–271)

Ανα­στά­σιος Στέ­φος, «Ο Δημή­τρης Γλη­νός και ο Σοφι­στής του Πλά­τω­να», (σελ. 272–282)

Κων­στα­ντί­νος Δ. Μαλα­φά­ντης, «Νεο­ελ­λη­νι­κός Δια­φω­τι­σμός και Εκπαι­δευ­τι­κός Δημο­τι­κι­σμός. Ιδε­ο­λο­γι­κές συνέ­χειες και αδιέ­ξο­δες επι­βιώ­σεις κατά τον Δημή­τρη Γλη­νό» (σελ. 283–308)

Χάρης Αθα­να­σιά­δης, Επί­με­τρο (σελ. 309–314)

Στο τέλος του βιβλί­ου, σ’ ένα δισέ­λι­δο παρου­σιά­ζο­νται αλφα­βη­τι­κά οι ειση­γη­τές με τις επι­στη­μο­νι­κές και επαγ­γελ­μα­τι­κές ιδιό­τη­τες που έχει ο καθέ­νας τους.

Όλες οι ειση­γή­σεις, συνταγ­μέ­νες από αξιό­λο­γους ερευνητές/μελετητές, παλιό­τε­ρους και νεό­τε­ρους,  έχουν επι­στη­μο­νι­κά χαρα­κτη­ρι­στι­κά, είναι πολύ ενδια­φέ­ρου­σες και εμπε­ρι­στα­τω­μέ­νες, φέρ­νουν αρκε­τά νέα στοι­χεία για τη ζωή και το έργο του σπου­δαί­ου αυτού κομ­μου­νι­στή στο­χα­στή, δια­νοη­τή, παι­δα­γω­γού, φιλο­σό­φου, κοι­νω­νιο­λό­γου και λογο­τέ­χνη, πολυ­γρά­φου συγ­γρα­φέα και αρθρο­γρά­φου σε πλεί­στα περιο­δι­κά και εφη­με­ρί­δες. Ενός πνευ­μα­τι­κού ανθρώ­που που κυνη­γή­θη­κε για τις ιδέ­ες και την κοι­νω­νι­κή και πολι­τι­κή δρά­ση του (εξο­ρί­στη­κε, φυλα­κί­στη­κε κ.λπ.), που σημά­δε­ψε την επο­χή του με τα προ­φο­ρι­κά και γρα­πτά επι­τεύγ­μα­τά του, που επη­ρέ­α­σε και ως ένα βαθ­μό δια­μόρ­φω­σε το εκπαι­δευ­τι­κό και κοι­νω­νι­κό γίγνε­σθαι, φεύ­γο­ντας από τη ζωή αρκε­τά νωρίς, με απο­τέ­λε­σμα να μην μπο­ρού­με σήμε­ρα ν’ απο­τι­μή­σου­με την εξέ­λι­ξη της ελλη­νι­κής πραγ­μα­τι­κό­τη­τας και μετά την Κατο­χή με την, οπωσ­δή­πο­τε, εντει­νό­με­νη δρα­στη­ριό­τη­τά του σε κοι­νω­νι­κό, πολι­τι­κό και εκπαι­δευ­τι­κό επί­πε­δο, αν και πιθα­νο­λο­γού­με βάσι­μα ότι θα περ­νού­σε αρκε­τά χρό­νια ακό­μη στις φυλα­κές και εξο­ρί­ες της εμφυ­λια­κής και μετεμ­φυ­λια­κής Ελλά­δας, του αστι­κού αγγλο­κρα­τού­με­νου και αμε­ρι­κα­νο­κρα­τού­με­νου «ελεύ­θε­ρου» κρά­τους μας… Αδιά­φο­ρο, όμως, αφού θα είχε πολ­λά ακό­μη να προ­σφέ­ρει. Ούτως ή άλλως η παρα­κα­τα­θή­κη που άφη­σε στις επερ­χό­με­νες γενιές είναι πολυ­τι­μό­τα­τη, αρκεί βέβαια να μελε­τη­θεί το έργο του από όσο το δυνα­τό περισ­σό­τε­ρους, καθώς και να απο­τε­λέ­σει η δρά­ση του παρά­δειγ­μα για ατο­μι­κές και συλ­λο­γι­κές δρα­στη­ριό­τη­τες και ταξι­κούς κοι­νω­νι­κούς αγώνες.

Ως δείγ­μα γρα­φής, εντε­λώς ενδει­κτι­κά και «τυχαία», αντι­γρά­φου­με ένα από­σπα­σμα του κει­μέ­νου της Στέλ­λας Χαντζή:

«[…] Από το 1910 ο Γλη­νός μάχε­ται για το ενιαίο σχο­λείο και για την παρο­χή δημό­σιας εκπαί­δευ­σης σε όλα τα στρώ­μα­τα του λαού, δια­γρά­φει τα αίτια της καθυ­στέ­ρη­σης της εκπαί­δευ­σης, προ­τεί­νει λύσεις πρα­κτι­κές όπως την προ­τρο­πή στον δάσκα­λο να βοη­θή­σει τον λαό. Με την επι­στη­μο­νι­κή του κατάρ­τι­ση δια­κη­ρύτ­τει την ανα­γκαιό­τη­τα της επι­μόρ­φω­σης των δασκά­λων και την παι­δα­γω­γι­κή σχέ­ση μετα­ξύ δασκά­λου και παι­διού. Η δια­σφά­λι­ση κλί­μα­τος ελευ­θε­ρί­ας μετα­ξύ δασκά­λου και μαθη­τή, η επαρ­κής επι­μόρ­φω­σή του, η αυτο­διοί­κη­ση των σχο­λεί­ων, η εξά­χρο­νη δημο­τι­κή εκπαί­δευ­ση, η αλλα­γή στά­σης απέ­να­ντι στη γυναί­κα και η ανα­γνώ­ρι­ση του δικαιώ­μα­τος και καθή­κο­ντος στη μόρ­φω­ση, με σκο­πό την αλη­θι­νή εξύ­ψω­σή της, η ίδρυ­ση σχο­λεί­ων για παι­διά με ειδι­κά προ­βλή­μα­τα και η ανα­βάθ­μι­ση όχι μόνο της δημο­τι­κής, αλλά και της μέσης και πανε­πι­στη­μια­κής εκπαί­δευ­σης, είναι μερι­κές μόνο από τις ιδέ­ες του Γλη­νού που δια­μόρ­φω­σαν το τοπίο της παρε­χό­με­νης εκπαί­δευ­σης στο επό­με­νο διά­στη­μα. […]»

Ένα πολ­λα­πλά χρή­σι­μο και χρη­στι­κό βιβλίο για κάθε φιλο­μα­θή εκπαι­δευ­τι­κό και κοι­νω­νι­κο­πο­λι­τι­κά σκε­πτό­με­νο ανα­γνώ­στη, που επι­διώ­κει τη συνε­χή δια βίου επι­μόρ­φω­σή του.