Δολοφονώντας τον αρχιτέκτονα τον «Αρχιτέκτονα του Απαρτχάιντ». Μία ιστορία με …ελληνικό ενδιαφέρον

Γρά­φει ο Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

Στις 10 Οκτω­βρί­ου 1999 πεθαί­νει ο Δημή­τρης Τσα­φέ­ντα. Το όνο­μα του έγι­νε γνω­στό σε ολό­κλη­ρο τον κόσμο για­τί ήταν αυτός που μαχαί­ρω­σε τέσ­σε­ρις φορές μέσα στη Βου­λή και παρου­σία όλης της κυβέρ­νη­σης, στις 6 Σεπτεμ­βρί­ου του 1966 τον «Αρχι­τέ­κτο­να του Απαρτ­χάιντ», ο Χέντρικ Φέρ­βουρντ, Νοτιο­α­φρι­κά­νο Πρω­θυ­πουρ­γό που ενί­σχυ­σε όσο κανείς άλλος τον φυλε­τι­κό δια­χω­ρι­σμό στη χώρα.

Ποιος ήταν ο Χέντρικ Φέρβουντ

Ο Χέντρικ Φέρ­βουντ ανέ­λα­βε την πρω­θυ­πουρ­γία της Νότιας Αφρι­κής το 1958. Με δική του επί­βλε­ψη είχαν εφαρ­μο­στεί εκπαι­δευ­τι­κές μεταρ­ρυθ­μί­σεις που υπο­χρέ­ω­ναν τους μαύ­ρους να λαμ­βά­νουν μόρ­φω­ση κατώ­τε­ρης ποιό­τη­τας. Το 1960, ο μαύ­ρος πλη­θυ­σμός της χώρας χωρί­στη­κε σε φυλές για κάθε μία από τις οποί­ες είχε ορι­στεί αυθαί­ρε­τα κάποια περιο­χή της χώρας, συνή­θως οι φτω­χό­τε­ρες και λιγό­τε­ρο εύφο­ρες. Ο Φέρ­βουντ είχε γίνει το δημό­σιο πρό­σω­πο του απαρτ­χάιντ και είχε προ­κα­λέ­σει τα αρνη­τι­κά σχό­λια ευρω­παί­ων ηγε­τών, χωρίς βέβαια αυτό να μειώ­νει τη δύνα­μη που ασκού­σε μέσα στη χώρα. Στις 9 Απρι­λί­ου 1960 είχε σωθεί από μία άλλη από­πει­ρα δολο­φο­νί­ας. Ένας αγρό­της τον πυρο­βό­λη­σε δύο φορές στο πρό­σω­πο, αλλά οι σφαί­ρες τον πέτυ­χαν στο αυτί. Σώθη­κε ως από θαύ­μα, όπως δήλω­σαν οι για­τροί και ο Φέρ­βουντ δήλω­σε ότι τον προ­στά­τευε ο Θεός.…

Ο Δημήτρης Τσαφέντας

Ο Δημή­τρης Τσα­φέ­ντας γεν­νή­θη­κε στις 14 Ιανουα­ρί­ου του 1918, στη Μοζαμ­βί­κη. Ο πατέ­ρας του, Μιχά­λης Τσα­φέ­ντας, ήταν Έλλη­νας και η μητέ­ρα του, μιγά­δα από τη Μοζαμ­βί­κη. Μετά τον θάνα­τό της, πέρα­σε λίγα χρό­νια στην Αίγυ­πτο όπου ζού­σε η για­γιά του. Στα 10, εγκα­τα­στά­θη­κε στη Νότια Αφρι­κή, όπου πήγε σχο­λείο. Αν και ανή­κε στην κατη­γο­ρία των «λευ­κών», εξαι­τί­ας του Έλλη­να πατέ­ρα του, ξεχώ­ρι­ζε από τους υπό­λοι­πους λόγω του σκού­ρου δέρ­μα­τός του. Τον φώνα­ζαν «μαυ­ρά­κι» και αντι­με­τώ­πι­ζε έντο­νο ρατσισμό.…
Το 1930 γρά­φτη­κε στο Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα και το 1941 μπάρ­κα­ρε στα καρά­βια, όπου πέρα­σε τις επό­με­νες δύο δεκα­ε­τί­ες της ζωής του. Σε νεα­ρή ηλι­κία, άρχι­σε να παθαί­νει κρί­σεις και δια­γνώ­στη­κε με παρα­νοϊ­κή σχι­ζο­φρέ­νεια και κατά δια­στή­μα­τα, νοση­λευό­ταν σε ψυχια­τρι­κές κλι­νι­κές. Παρά τα ψυχο­λο­γι­κά προ­βλή­μα­τα, ήταν ιδιαί­τε­ρα ευφυ­ής. Μιλού­σε οχτώ γλώσ­σες, ανά­με­σά τους και τα ελλη­νι­κά που έμα­θε στα τέλη της δεκα­ε­τί­ας του ’40, όταν έμει­νε στη χώρα για δύο χρό­νια. Το 1966 επέ­στρε­ψε στη Νότιο Αφρι­κή, όπου δού­λε­ψε ως μετα­φρα­στής. Δεν μπο­ρού­σε να κρα­τή­σει μια δου­λειά για πολύ και­ρό και μετά από πολ­λές δια­φο­ρε­τι­κές ασχο­λί­ες, κατέ­λη­ξε ως κλη­τή­ρας στη Βουλή.

Η καταδίκη

Ο Φέρ­βερντ πέθα­νε ακα­ριαία, ενώ οι βου­λευ­τές όρμη­σαν και συνέ­λα­βαν τον Δημή­τρη Τσα­φέ­ντα. Η δολο­φο­νία του Φέρ­βερντ έκα­νε τερά­στια εντύ­πω­ση σ’ όλη την υφή­λιο, καθώς αυτός είχε σχε­διά­σει και εφαρ­μό­σει το Απαρτ­χάιντ, σύστη­μα που έκα­νε την Νοτιο­α­φρι­κα­νι­κή Ένω­ση την πιο μιση­τή χώρα στον πολι­τι­σμέ­νο κόσμο. Ο Φέρ­βερντ ήταν καθη­γη­τής εφαρ­μο­σμέ­νης ψυχο­λο­γί­ας, δημο­σιο­γρά­φος και πολι­τι­κός. Δεν ήταν μόνο αυτός που εφάρ­μο­σε στην πρά­ξη τον σκλη­ρό φυλε­τι­κό δια­χω­ρι­σμό, ήταν και ο κατ’ εξο­χήν θεω­ρη­τι­κός και δια­νοη­τής του.

Στο δικα­στή­ριο, ο Δημή­τρης Τσα­φέ­ντας είπε ότι σκό­τω­σε τον πρω­θυ­πουρ­γό επει­δή ήταν αηδια­σμέ­νος με τις ρατσι­στι­κές του πολι­τι­κές. Απο­κα­λύ­φθη­κε ότι λίγες μέρες νωρί­τε­ρα, ο Τσα­φέ­ντας είχε κάνει αίτη­ση στο κρά­τος να μετα­τα­χθεί από τους λευ­κούς στους μιγά­δες, ώστε να δικαιού­ται να παντρευ­τεί τη μιγά­δα σύντρο­φο του, αλλά η άδεια δεν δόθη­κε. Το σύστη­μα ήταν εξαι­ρε­τι­κά σκλη­ρό σε κάθε πιθα­νό­τη­τα επι­μει­ξί­ας ανά­με­σα στις διά­φο­ρες φυλε­τι­κές κατηγορίες.

Το δικα­στή­ριο προ­τί­μη­σε να απο­δώ­σει τη δολο­φο­νία στην αρρώ­στια του, παρά σε αντι­ρα­τσι­στι­κά πολι­τι­κά κίνη­τρα. Στην επί­ση­μη από­φα­ση ανα­φέ­ρε­ται ότι ο Τσα­φέ­ντας ομο­λό­γη­σε στους δικα­στές ότι ‘’είχε ένα σκου­λή­κι στην κοι­λιά του που του μιλού­σε’’. Έτσι δεν του επέ­βα­λε την ποι­νή του θανά­του, αλλά διέ­τα­ξε τον ισό­βιο εγκλει­σμό του σε ψυχια­τρείο. Τον φυλά­κι­σαν σε κελί μελ­λο­θα­νά­των, όπου κάθε πρωί επί 18 χρό­νια ξυπνού­σε με τον φόβο της εκτέλεσης.

Το 1994, όταν έπε­σε το Απαρτ­χάιντ και πήρε την εξου­σία ο Μαντέ­λα, τον έβα­λαν σε κανο­νι­κή ψυχια­τρι­κή κλι­νι­κή του Γιο­χά­νε­σμπουργκ, όπου πέθα­νε το 1994. Είναι γνω­στό το νεκρο­τα­φείο που έχει ταφεί αλλά όχι ο τάφος του, διό­τι ποτέ δεν τοπο­θε­τή­θη­κε πλά­κα με το όνο­μα του με απο­τέ­λε­σμα να χαθούν τα ίχνη του με την πάρο­δο των χρόνων.

Η ζωή του έγι­νε βιβλίο («Ανα­πα­ρά­στα­ση μιας δολο­φο­νί­ας», Ενκ βαν Βούρ­ντεν, εκδ. «Κέδρος»), ντο­κι­μα­ντέρ (Μανώ­λη Δημελ­λά: Live and let live, Οδοι­πο­ρι­κό στην ταρα­χώ­δη ζωή του Δημή­τρη Τσα­φέ­ντα), θεα­τρι­κό έργο (Αντο­νι Σερ: «Δελ­τίο Ταυ­τό­τη­τας») κ.ά.

Η απήχηση στις Ελληνικές εφημερίδες

Στις 7 Σεπτεμ­βρί­ου σε πρω­το­σέ­λι­δο δημο­σί­ευ­μα η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ανα­φέ­ρει: «..Τα αίτια είναι πολι­τι­κά αλλά η συγκε­κρι­μέ­νη αιτία εισέ­τι παρα­μέ­νει άγνωστος…Η είδη­σις της δολο­φο­νί­ας του πρω­θυ­πουρ­γού Φειρ­βαιρντ είχε παγκό­σμιον αντί­κτυ­πον, επη­ρέ­α­σε δε αμέ­σως το Χρη­μα­τι­στή­ριον του Λον­δί­νου, όπου αι αξί­αι έπε­σαν σημα­ντι­κώς. Ιδιαι­τέ­ρως αι αξί­αι των μετο­χών των χρυ­σο­ρυ­χεί­ων και αδα­μα­ντο­ρυ­χεί­ων εση­μεί­ω­σαν κατα­κό­ρυ­φον πτώσιν.Αι κυβερ­νή­σεις όλων των δυτι­κών χωρών και αι αντι­προ­σω­πέιαι των εις τα Ηνω­μέ­να Εθνη κατε­δί­κα­σαν την δολο­φο­νί­αν και εξέ­φρα­σαν την βαθυ­τά­την λύπην των δια τον τρα­γι­κόν θάνα­τον του πρω­θυ­πουρ­γού της Νοτί­ου Αφρικής…Ο δολο­φό­νος ήτο κακο­ποιόν στοι­χεί­ον γνω­στόν εις τα αρχάς του Νοτί­ου Αφρι­κής ως Δημή­τριος Τσα­φέ­ντας ή Τσα­φε­ντά­κης ή Στε­φια­νός ή Τσι­κεν­τσής. Είναι ηλλι­κί­ας 45 ετών πολι­το­γρα­φη­μέ­νος εις την Νότιον Αφρι­κήν, ελλη­νι­κής κατα­γω­γής και γνώ­στης της πορ­το­γα­λι­κής, της ελη­νι­κής, της αγγλι­κής και της αφρι­κα­νι­κής γλώσ­σης. Ούτος έφε­ρε πάντο­τε μαζί του μίαν Βίβλον και εσυ­νή­θι­ζε να ανα­φέ­ρη βιβλι­κά χωρία. Ο πρό­ε­δρος της ελλη­νι­κής παροι­κί­ας του Γιο­χάν­νε­σμπουργκ κ. Π. Παϊ­ζης εξέ­φρα­σε την βαθυ­τά­την λύπη του διό­τι ο δολο­φό­νος του πρω­θυ­πουρ­γού ήτο ελη­νι­κής κατα­γω­γής… Ο υπουρ­γός των Εξω­τε­ρι­κών κ. Ι. Τού­μπας πλη­ρο­φο­ρη­θείς την δολο­φο­νί­αν εδή­λω­σε τα εξής: «Η ελλη­νι­κή κυβέρ­νη­σις εκφρά­ζει τον απο­τρο­πια­σμόν της δια το ειδε­χθές έγκλη­μα του οποί­ου θύμα υπήρ­ξεν ο πρω­θυ­πουρ­γός του Νοτί­ου Αφρι­κή Φερβαιρντ».

Η όλη κατά­στα­ση προ­κα­λεί αν ησυ­χία στην Ελλά­δα. Σε πρω­το­σέ­λι­δο της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ 8/10) τονί­ζε­ται ότι: Μετά την δολο­φο­νί­αν του Φέρ­βαιρντ . ΑΠΕΙΛΕΙΤΑΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΣΤΟΙΧΕΙΟΝ ΤΗΣ Ν. ΑΦΡΙΚΗ»

«Το ελλη­νι­κόν στοι­χεί­ον της Νοτί­ου Αφρι­κής απει­λεί­ται με διωγ­μόν ευθύς ως εγνώ­σθη ότι ο δολο­φό­νος του πρω­θυ­πουρ­γού είναι ελλη­νι­κης καταγωγής.Η ελλη­νι­κή παροι­κία τελεί εν ανα­στα­τώ­σει αφ’ ης πλεί­στα εκ των μελών έλα­βον απει­λη­τι­κά τηλε­φω­νή­μα­τα. Τα μέλη του προ­σω­πι­κού της πρε­σβεί­ας εις την Πραι­τώ­ριαν έλα­βον συγκε­κα­λυ­μέ­νας απει­λάς, δια των οποί­ων συνι­στά­ται να εγκα­τα­λεί­ψουν την χώραν…Προς κατευ­να­σμόν της κοι­ής γνώ­μης ο πρό­ε­δρος της ελλη­νι­κής παροι­κί­ας Γιο­χαν­σμπουργκ έσπευ­σε να δηλώ­ση ότι ο δολο­φό­νος του Νοτιο­α­φρι­κα­νού πρω­θυ­πουρ­γούς δεν είναι ελλη­νι­κής κατα­γω­γής αλλά μιγάς»