ΕΣΣΔ-Σοσιαλιστικές χώρες: Εκεί που οι διακοπές ήταν δικαίωμα, όχι προνόμιο

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας //

Πανη­γυ­ρί­ζουν ήδη κυβέρ­νη­ση, αστι­κά επι­τε­λεία και επι­χει­ρη­μα­τι­κοί όμι­λοι στον κλά­δο του του­ρι­σμού για τη μεγά­λη άνο­δο σε αφί­ξεις του­ρι­στών που ανα­μέ­νε­ται αυτό το καλο­καί­ρι. Βέβαια, τα ρεκόρ κερ­δών της ελλη­νι­κής του­ρι­στι­κής βιο­μη­χα­νί­ας- της «βαριάς βιο­μη­χα­νί­ας» της χώρας, όπως τη χαρα­κτη­ρί­ζουν- είναι γνω­στό πως χτί­ζο­νται: Με την άγρια εκμε­τάλ­λευ­ση, το κυριο­λε­κτι­κό ξεζού­μι­σμα των εργα­ζο­μέ­νων στον κλά­δο, με εντα­τι­κο­ποί­η­ση της εργα­σί­ας, απλή­ρω­τη και ανα­σφά­λι­στη δου­λειά ατε­λεί­ω­τα ωρά­ρια, ρεπό με το στα­γο­νό­με­τρο, ατο­μι­κές συμ­βά­σεις και «ευέ­λι­κτες» μορ­φές εργα­σί­ας κλπ. Έτσι χτί­ζο­νται τα κέρ­δη των του­ρι­στι­κών μονοπωλίων.

Ο του­ρι­σμός απο­τε­λεί χαρα­κτη­ρι­στι­κό πεδίο όπου φαί­νε­ται ποιός πραγ­μα­τι­κά ωφε­λεί­ται από την περι­βό­η­τη «ανά­πτυ­ξη» που ευαγ­γε­λί­ζο­νται η συγκυ­βέρ­νη­ση και τα αστι­κά κόμ­μα­τα. Πακτω­λός εκα­τομ­μυ­ρί­ων πηγαί­νει στις τσέ­πες μεγά­λων επι­χει­ρη­μα­τι­κών ομί­λων του του­ρι­σμού (εφο­πλι­στές, tour operators, μεγα­λο­ξε­νο­δό­χοι κλπ.), την ώρα που το εισό­δη­μα της λαϊ­κής οικο­γέ­νειας πετσο­κό­βε­ται ολο­έ­να και περισ­σό­τε­ρο. Αυτή είναι, με λίγα λόγια, η πεμ­πτου­σία της «ανά­πτυ­ξης» τους. Κέρ­δη για το κεφά­λαιο και φτω­χο­ποί­η­ση για το λαό.

Κάπως έτσι, το δικαί­ω­μα στον του­ρι­σμό, στις δια­κο­πές, έχει κατα­στεί πολυ­τέ­λεια για την πλειο­ψη­φία των εργα­ζο­μέ­νων. Στη βάρ­βα­ρη πραγ­μα­τι­κό­τη­τα του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος, ο του­ρι­σμός δεν θα μπο­ρού­σε να ξεφύ­γει απ’ το να κατα­στεί ένα «πολυ­τε­λές εμπό­ρευ­μα» για λίγους. Αντι­θέ­τως. Απο­τε­λεί προ­νο­μια­κό πεδίο κερ­δο­φο­ρί­ας για το μόνι­μα αδη­φά­γο κεφα­λαίο, ενώ καθί­στα­ται «όνει­ρο θερι­νής νυχτός» για τον εργα­ζό­με­νο λαό και τα φτω­χά λαϊ­κά στρώ­μα­τα που παλεύ­ουν να εξα­σφα­λί­σουν λίγα εικο­σι­τε­τρά­ω­ρα καλο­και­ρι­νής ξεκούρασης.

Αυτονόητο δικαίωμα οι διακοπές στον Σοσιαλισμό

Αυτά συμ­βαί­νουν στην καπι­τα­λι­στι­κή Ελλά­δα του 2017- την Ελλά­δα της Ε.Ε. — όπου οι δια­κο­πές και η ανα­ψυ­χή απο­τε­λούν προ­νό­μιο για λίγους. Ωστό­σο, αυτό που σήμε­ρα οι εργα­ζό­με­νοι βιώ­νουν ως προ­νό­μιο, κάπο­τε ήταν αυτο­νό­η­το δικαί­ω­μα. Η σοσια­λι­στι­κή οικο­δό­μη­ση τον 20ο αιώ­να απέ­δει­ξε στην πρά­ξη ότι η ανά­γκη- διό­τι περί ανά­γκης πρό­κει­ται- της εργα­τι­κής τάξης για δια­κο­πές και ανα­ψυ­χή μπο­ρεί να ικανοποιηθεί.

Στην Σοβιε­τι­κή Ένω­ση, για παρά­δειγ­μα, η ξεκού­ρα­ση από την εργα­σία, οι δια­κο­πές ανα­ψυ­χής, δεν ήταν προ­νό­μιο αλλά δικαί­ω­μα. Το άρθρο 119 του Συντάγ­μα­τος της ΕΣΣΔ δια­σφά­λι­ζε το δικαί­ω­μα αυτό, ενώ υπήρ­χε παρο­χή ετη­σί­ων πλη­ρω­μέ­νων αδειών κι συνε­χής φρο­ντί­δα του σοσια­λι­στι­κού κρά­τους για τη διεύ­ρυν­ση του δικτύ­ου των πολι­τι­στι­κών-μορ­φω­τι­κών ιδρυ­μά­των, την ανά­πτυ­ξη του μαζι­κού αθλη­τι­σμού, της φυσι­κής αγω­γής και του του­ρι­σμού. Το πρώ­το ανα­παυ­τή­ριο για τους εργα­ζό­με­νους ιδρύ­θη­κε με πρω­το­βου­λία του ίδιου του Β.Ι.Λένιν το 1920 στην Πετρού­πο­λη. Στις αρχές του 1940 υπήρ­χαν ήδη 3.600 σανα­τό­ρια που μπο­ρού­σαν να εξυ­πη­ρε­τή­σουν 470 χιλιά­δες εργα­ζό­με­νους, ενώ τη δεκα­ε­τία του 1980 υπήρ­χαν περισ­σό­τε­ρα από 14.000 κέντρα ανα­ψυ­χής και δια­κο­πών που εξυ­πη­ρε­τού­σαν 45 εκα­τομ­μύ­ρια αδειούχους.

Το δικαί­ω­μα του κάθε εργα­ζό­με­νου για ετή­σιες δια­κο­πές, η σοσια­λι­στι­κή εξου­σία το επι­βε­βαιώ­νε στην πρά­ξη. Κατά τις δεκα­ε­τί­ες ’70 και ’80, υπο­λο­γί­ζε­ται ότι οι εργα­ζό­με­νοι ξόδευαν μόλις το 20 με 25% ενός μηνιά­τι­κου κατά τη διάρ­κεια των δια­κο­πών τους, χωρίς τον κίν­δυ­νο της «ακρί­βειας» η της «αισχρο­κέρ­δειας», ενώ μια σει­ρά προ­ϊ­ό­ντα προ­σφέ­ρο­νταν σε εξαι­ρε­τι­κά χαμη­λές τιμές: Τρό­φι­μα, εισι­τή­ρια για τον κινη­μα­το­γρά­φο και το θέα­τρο, βεν­ζί­νη για την ατο­μι­κή μετα­κί­νη­ση ή τα μετα­φο­ρι­κά έξο­δα με τα δημό­σια μέσα μαζι­κής μεταφοράς.

Σήμε­ρα, ένα πολύ μεγά­λο τμή­μα του ρώσι­κου λαού ανα­πο­λεί τα δικαιώ­μα­τα που είχαν οι εργα­ζό­με­νοι επί Σοβιε­τι­κής Ένω­σης. Αυτό διό­τι στην σημε­ρι­νή καπι­τα­λι­στι­κή Ρωσία, η πλειο­ψη­φία του λαού δεν έχει την οικο­νο­μι­κή δυνα­τό­τη­τα να απο­λαύ­σει δια­κο­πές σε κάποιο του­ρι­στι­κό θέρε­τρο του εξω­τε­ρι­κού ή του εσω­τε­ρι­κού. Το άλλο­τε καθο­λι­κό δικαί­ω­μα για τον σοβιε­τι­κό λαό έχει πλέ­ον κατα­στεί προ­νό­μιο μόνο για επι­χει­ρη­μα­τί­ες και ένα σχε­τι­κά περιο­ρι­σμέ­νο ποσο­στό μεσαί­ων- ουσια­στι­κά μικρο­α­στι­κών- κοι­νω­νι­κών στρωμάτων.

Δημιουργική αξιοποίηση των διακοπών και όχι μαζική κουλτούρα εκτόνωσης.

Σε αντί­θε­ση με το καπι­τα­λι­στι­κό σύστη­μα, όπου οι δια­κο­πές απο­τε­λούν κομ­μά­τι μιας μαζι­κής κουλ­τού­ρας εκτό­νω­σης και δια­φυ­γής από τη δύσκο­λη καθη­με­ρι­νό­τη­τα, στον Σοσια­λι­σμό η ανα­ψυ­χή περιεί­χε το στοι­χείο της δημιουρ­γι­κής αξιο­ποί­η­σης. Για παρά­δειγ­μα, στην ΕΣΣΔ, η Κομ­σο­μόλ παρεί­χε μέρι­μνα για φοι­τη­τι­κές κατα­σκη­νώ­σεις, ενώ αρκε­τοί φοι­τη­τές διά­λε­γαν να περά­σουν μέρος των δια­κο­πών τους εργα­ζο­μέ­νοι ανά ομά­δες, σε διά­φο­ρες περιο­χές της χώρας, ανα­λαμ­βά­νο­ντας την οικο­δό­μη­ση διά­φο­ρων έργων. Κάθε καλο­καί­ρι, περί­που 800 χιλιά­δες φοι­τη­τές συν­δύ­α­ζαν με αυτόν τον τρό­πο εργα­σία και γνω­ρι­μία με άλλους τόπους, αλλά και τη ζωή στις εργα­σια­κές κολεκτίβες.

Στη Λαο­κρα­τι­κή Δημο­κρα­τία της Γερ­μα­νί­ας, κάθε χρό­νο περισ­σό­τε­ρο από το 80% των μαθη­τών, δηλα­δή περισ­σό­τε­ρα από 2,6 εκα­τομ­μύ­ρια παι­διά, περ­νού­σαν τις δια­κο­πές τους σε κατα­σκη­νώ­σεις με πλού­σιο πολι­τι­στι­κό και αθλη­τι­κό περιεχόμενο.

Στην Σοσια­λι­στι­κή Δημο­κρα­τία της Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας, οι δια­κο­πές δύο φορές το χρό­νο ήταν κάτι το φυσιο­λο­γι­κό για τους εργα­ζό­με­νους. Αξί­ζει να σημειω­θεί ότι ορι­σμέ­νες βιο­μη­χα­νί­ες ή συνε­ται­ρι­σμοί είχαν δικά τους κέντρα ανα­ψυ­χής, ή δωρε­άν σπί­τια, για τους εργα­ζό­με­νους, τόσο στο εσω­τε­ρι­κό όσο και στο εξω­τε­ρι­κό (π.χ. στις ακτές της Μαύ­ρης θάλασσας).

Αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα του λαού.

Το δικαί­ω­μα του εργα­ζό­με­νου λαού, της λαϊ­κής οικο­γέ­νειας, των νέων στις δια­κο­πές, τον του­ρι­σμό, την ανα­ψυ­χή είναι αδια­πραγ­μά­τευ­το. Αυτό ήταν σαφές στο σοσια­λι­στι­κό σύστη­μα που γνω­ρί­σα­με τον 20ο αιώ­να καθώς, παρά τις όποιες επι­μέ­ρους αδυ­να­μί­ες του, πυξί­δα του σοσια­λι­σμού ήταν η εξα­σφά­λι­ση της λαϊ­κής ευη­με­ρί­ας, τμή­μα της οποί­ας απο­τε­λεί η ανά­παυ­ση και η ανα­ψυ­χή. Στον καπι­τα­λι­σμό, όπου οι δια­κο­πές- όπως και κάθε τι άλλο- μετα­τρέ­πε­ται σε εμπό­ρευ­μα με σκο­πό το κέρ­δος, το αδια­πραγ­μά­τευ­το αυτό δικαί­ω­μα των εργα­ζό­με­νων θα παρα­μέ­νει “πολυ­τέ­λεια” και για πολ­λούς, άπια­στο όνειρο.

Ο τομέ­ας των δια­κο­πών και της ανα­ψυ­χής απο­τε­λεί άλλο ένα πεδίο όπου ανα­δει­κνύ­ε­ται η ανω­τε­ρό­τη­τα του Σοσια­λι­σμού στην ικα­νο­ποί­η­ση των λαϊ­κών ανα­γκών. Μόνο στα πλαί­σια της εργα­τι­κής-λαϊ­κής εξου­σί­ας, του κεντρι­κού σχε­δια­σμού της οικο­νο­μί­ας και του εργα­τι­κού ελέγ­χου με κρι­τή­ριο την ικα­νο­ποί­η­ση των ολο­έ­να διευ­ρυ­νό­με­νων κοι­νω­νι­κών ανα­γκών μπο­ρεί να βρει αντα­πό­κρι­ση το καθο­λι­κό δικαί­ω­μα στις δια­κο­πές και την αναψυχή.

Τότε μόνο, ο εργα­ζό­με­νος λαός δεν θα ήταν μόνο αφέ­ντης του πλού­του που παρά­γει, αλλά θα είχε τον απαι­τού­με­νο χρό­νο και τις ανα­γκαί­ες υπο­δο­μές για να τον απο­λαύ­σει, έτσι όπως του αξί­ζει και δικαιούται.

Αλή­θειες και ψέμα­τα για το λιμό στην Ουκρα­νία, Νίκος Μόττας

«Τσε Γκε­βά­ρα, πρε­σβευ­τής της Επα­νά­στα­σης», του Νίκου Μόττα