Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η Καταστροφή της Κάνδανου και ένα μεταγενέστερο ντοκουμέντο

Επι­μέ­λεια Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

Η Κάν­δα­νος , ένα μικρό χωριό της Κρή­της, έμελ­λε (όπως και πολ­λά άλλα στην πατρί­δα μας) να γίνει ένα από τα μνη­μεία της ναζι­στι­κής θηριω­δί­ας κατά τη διάρ­κεια του Β‘ Παγκο­σμί­ου Πολέμου.

Η Κάν­δα­νος είχε βομ­βαρ­δι­στεί κατά την πρώ­τη μέρα της επι­δρο­μής, ενώ στις 24 Μάη, μετά από σφο­δρή μάχη στο φαράγ­γι της Καν­δά­νου , σκο­τώ­νο­νται πολ­λοί Γερ­μα­νοί. Τη Δευ­τέ­ρα 2 Ιού­νη αρχί­ζει ο ανε­λέ­η­τος βομ­βαρ­δι­σμός του χωριού, ενώ στη συνέ­χεια τα τμή­μα­τα που μπή­καν στο χωριό έκα­ψαν όλα τα σπίτια.

Kandanos1Στις 3 Ιου­νί­ου, δύνα­μη του 3ου τάγ­μα­τος αλε­ξι­πτω­τι­στών υπό τον υπο­λο­χα­γό Χορστ Τρέ­μπες έφθα­σε στο χωριό για να προ­βεί σε αντί­ποι­να για τον θάνα­το 25 γερ­μα­νών στρα­τιω­τών κατά τη διάρ­κεια των μαχών για την κατά­λη­ψη της Καν­δά­νου (23–25 Μαΐ­ου). Οι ναζί συγκε­ντρώ­νουν κατά ομά­δες τους κατοί­κους και αρχί­ζουν οι εκτε­λέ­σεις. Οι γερ­μα­νοί αλε­ξι­πτω­τι­στές εκτε­λού­σαν δια­τα­γές του αρχη­γού τους, στρα­τη­γού Κουρτ Στού­ντεντ και την προη­γου­μέ­νη ημέ­ρα είχαν ξεκι­νή­σει τα αντί­ποι­να στη Κρή­τη, ξεκι­νώ­ντας από το Κοντο­μά­ρι Χανίων.

Πυρ­πο­λούν τα σπί­τια της Καν­δά­νου και μέσα σε λίγες μέρες την κατέ­σκα­ψαν κυριο­λε­κτι­κά. Φόνευ­σαν όλους τους κατοί­κους που είχαν απο­μεί­νει, περί­που 180, και απα­γό­ρευ­σαν με ποι­νή θανά­του την επί­σκε­ψη του χώρου, καθώς και την ανοι­κο­δό­μη­σή του. Να σημειώ­σου­με ότι μετά τη συν­θη­κο­λό­γη­ση της Γερ­μα­νί­ας, ο στρα­τη­γός Κουρτ Στού­ντεντ συνε­λή­φθη από τους Βρε­τα­νούς και τον Μάιο του 1947 δικά­σθη­κε από στρα­το­δι­κείο για τα εγκλή­μα­τα πολέ­μου της Βέρ­μαχτ στην Κρή­τη και κατα­δι­κά­σθη­κε σε φυλά­κι­ση πέντε ετών. Το αίτη­μα των ελλη­νι­κών αρχών για την έκδο­σή του στην Ελλά­δα απορ­ρί­φθη­κε από τους Συμ­μά­χους. Ο Στού­ντεντ δεν έμει­νε για πολύ στη φυλα­κή και απο­φυ­λα­κί­στη­κε για λόγους υγεί­ας το 1948. Πέθα­νε σε ηλι­κία 88 ετών, το 1978.

Η Κάν­δα­νος γίνε­ται ολο­καύ­τω­μα. Τις αμέ­σως επό­με­νες ημέ­ρες οι ναζί τοπο­θε­τούν πινα­κί­δες — επι­γρα­φές στην είσο­δο και έξο­δο του χωριού, γραμ­μέ­νες στα γερ­μα­νι­κά και τα ελλη­νι­κά για το «κατόρ­θω­μα» τους με στό­χο να στεί­λουν σαφέ­στα­το μήνυ­μα σε όσους θα «τολ­μού­σαν»  και στο μέλ­λον να αντι­στα­θούν ενά­ντια στο Γ’ Ράιχ.

Οι πινακίδες

Πρώ­τη πινακίδα:

«Ως αντί­ποι­νον των από οπλι­σμέ­νων πολι­τών, ανδρών και γυναι­κών, εκ των όπι­σθεν δολο­φο­νη­θέ­ντων γερ­μα­νών στρα­τιω­τών κατε­στρά­φη η Κάν­δα­νος. Δια την κτη­νώ­δη δολο­φο­νί­αν γερ­μα­νών αλε­ξι­πτω­τι­στών, αλπι­νι­στών και του Μηχα­νι­κού, από άνδρας γυναί­κας, παι­διά και παπά­δες μαζί και διό­τι τόλ­μη­σαν να αντι­στα­θούν κατά του Μεγά­λου Ράιχ, κατε­στρά­φη την 3η‑6–1941 η Κάν­δα­νος εκ θεμε­λί­ων δια να μη επα­νοι­κο­δο­μη­θή πλέ­ον ποτέ».

Αυτή ήταν γραμ­μέ­νη σε μαυ­ρο­πί­να­κα μόνο στα γερ­μα­νι­κά , τοπο­θε­τή­θη­κε στην έξο­δο της Κάν­δα­νου προς Παλαιο­χώ­ρα στις 3/6/1941 και υπάρ­χει μόνο σε φωτογραφία

Δεύ­τε­ρη πινα­κί­δα (ανορ­θό­γρα­φη):

«Ως αντί­ποι­νον των απώ οπλι­σμέ­νων πολι­τών ανδρών και γυναι­κών εκ τωνό­πι­σθεν δολο­φο­νη­θέ­ντων Γερ­μα­νών στρα­τιω­τών κατε­στρά­φη η Κάν­δα­νος».

Γρά­φτη­κε σε φύλ­λο ξυλό­πορ­τας, τοπο­θε­τή­θη­κε στις 3/6/1941 στην είσο­δο από τα Χανιά και καρ­φώ­θη­κε σε δεν­δρά­κι του δρόμου

Τρί­τη Πινακίδα:

«Εδώ υπήρ­χε η ΚΑΝΔΑΝΟΣ. Κατε­στρά­φη προς εξι­λα­σμόν της δολο­φο­νί­ας 25 γερ­μα­νών Στρα­τιω­τι­κών».

Ήταν σε μαρ­μά­ρι­νη πλά­κα και σκο­πό είχε (στα τέλη του 1943) να «κοσμή­σει» μνη­μείο που κατα­σκεύ­α­ζαν οι γερ­μα­νοί που δεν ευδοκίμησε.

Το έγγραφο-ντοκουμέντο

Η από­φα­ση των Γερ­μα­νών για μη επα­νοι­κο­δό­μη­ση της Κάν­δα­νου ήταν διαρ­κής. Το απο­δει­κνύ­ει και το σχε­τι­κό έγγρα­φο που παρουσιάζουμε.

Σε έγγρα­φο (ολό­κλη­ρο στο βιβλί­ου του Μ. Γλέ­ζου «Εθνι­κή Αντί­στα­ση 1940–1945 / Στο­χα­στής 2006) του Γερ­μα­νού νομάρ­χη Χανί­ων προς τον «Κ. Πρό­ε­δρον της Κοι­νό­τη­τος Καν­δά­νου» ‑με στό­χο προ­φα­νώς να δοθεί ένα δια­χρο­νι­κό μήνυ­μα σε όσους «τολ­μούν» να αντι­στέ­κο­νται — ανα­φέ­ρο­νται τα εξής αποκαλυπτικά:

«Κοι­νο­ποιού­μεν κατω­τέ­ρω την από 9/11 ε.ε δια­τα­γήν Στρα­τιω­τι­κού Διοι­κη­τού Κρή­της και παρα­κα­λού­μεν όπως  δημο­σιεύ­ση­τε ταύ­την ευρύ­τα­τα διά τοι­χο­κο­λή­σε­ως κλπ. Ινα λάβω­σι γνώ­σιν οι κάτοι­κοι της υμε­τέ­ρας Κοι­νό­τη­τος και οι λοι­ποί ενδιαφερόμενοι.

Ο Νομάρ­χης Ερρ Περμανσλάγκερ

Δια την αντιγραφήν

(Τ.Σ) υπο­γρα­φή

Χανιά 9/11/1941

Στρα­τιω­τι­κός διοι­κη­τής Κρή­της- Διεύ­θυν­σις Εσωτερικών 

Προς Τον κ. Υπουρ­γόν Γενι­κόν Διοι­κη­τήν Κρήτης

«Περί της καλ­λιέρ­γειας της Κανδάνου»

  1. Ως αντί­ποι­να διά τον φόνον 45 Γερ­μα­νών Στρα­τιω­τι­κών κατε­στρά­φη τέλος Μαϊ­ου  το χωρί­ον Κάν­δα­νος. Συγ­χρό­νως απη­γο­ρεύ­θη η επα­νοι­κο­δό­μη­σις ταύτης.
  2. Η δια­τα­γή αυτή παρα­μέ­νει ισχύ­ου­σα. Το κέντρον του χωρί­ου ήτοι το συγκρό­τη­μα οικιών το οποί­ον ευρί­σκε­το επί της οδού Χανί­ων – Παλαι­χώ­ρας ως και εις τας εξό­δους του χωρί­ου εις ας ευρί­σκο­νται δύο ελαιο­τρι­βεία δεν επι­τρέ­πε­ται ν’ ανοι­κο­δο­μη­θούν. Μάλι­στα πρέ­πει να φρο­ντί­ση­τε ώστε το μέρος εκεί­νο του χωρί­ου δέον όπως κατε­δα­φι­σθή. Αυτό τού­το επι­βάλ­λε­ται δια λόγους κοι­νής ασφα­λεί­ας, τα δε υλι­κά δύνα­νται να χρη­σι­μο­ποι­η­θούν αλλού. Ο δια­κο­νι­σμός των δικαιω­μά­των κατο­χής εις αυτά τα μέρη είναι έργον των Ελλη­νι­κών Αρχών.
  3. Η παρά­γρα­φος 2 εξα­κο­λου­θεί ισχύ­ου­σα με τας κάτω­θι τρο­πο­ποι­ή­σεις. Α) Η ουχί κατα­στρα­φεί­σα μικρά Εκκλη­σία συμπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νης και της αυλής δύνα­ται να εξα­κο­λου­θή υφι­στα­μέ­νη. (Εις τα προς κατα­στρο­φήν ευρι­σκό­με­να οική­μα­τα υπα­γε­ται και το Δικα­στι­κόν Μέγα­ρον. Β) Το ελαιο­τρι­βεί­ον το ευρι­σκό­με­νον επί της οδού του χωρί­ου προς τομέ­ρος της πόλε­ως Χανί­ων δεν πρέ­πει να κατε­δα­φι­σθή πριν η εξα­κρι­βω­θή κατά πόσον θα είναι επω­φε­λής η χρη­σι­μο­ποί­η­σις του. Γ) Οι κήποι του χωρί­ου Καν­δά­νου δύνα­νται να καλ­λιερ­γη­θούν χωρίς όμως επ’ ουδε­νί λόγω να έχη ως απο­τέ­λε­σμα τον επα­νοι­κι­σμόν του χωρί­ου ή και μερι­κών οικιών. Εξ’ αιτί­ας τού­του επι­τρέ­πε­ται εις το μέλ­λον η μετά­βα­σις εις το χωρίων.
  4. Η επα­νοι­κο­δό­μη­σις των υπο­λοί­πων συνοι­κι­σμών επι­τρέ­πε­ται. Η χρη­σι­μο­ποί­η­σις των χρή­σι­μων υλι­κών των κατε­στραμ­μέ­νων οικιών δύνα­ται να γίνη δια την  αυτήν αιτί­αν και τού­το ανα­τί­θε­ται εις τας Ελλη­νι­κά Αρχάς.
  5. Οι κήποι και οι αγροί οι οποί­οι η δεν ήθε­λον καλ­λιερ­γη­θή υπό των κατό­χων πρέ­πει υπό την Διεύ­θυν­σιν του Δημάρ­χου υπευ­θύ­νως να χρη­σι­μο­ποι­η­θούν προς καλλιέργειαν.
  6. Εντός μιας εβδο­μά­δος παρα­κα­λώ όπως μοι ανα­κοι­νώ­στε εάν είναι δυνα­τόν το άλε­σμα της μελ­λο­ντι­κής εσο­δεί­ας ελαιών από τα γει­το­νι­κά χωρία  Πλε­με­νια­νά, Κακο­δί­κι, κλπ. Ευρι­σκό­με­να ελαιο­τρι­βεία. Ο Διευ­θυ­ντής της Δ/νσεως Εσωτερικών».
Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο