Η πρώτη ελληνική Πρωτομαγια

Η 1η Μαΐ­ου του 1886 στο Σικά­γο, όπου οι διεκ­δι­κή­σεις για οκτά­ω­ρη εργα­σία συνο­δεύ­τη­καν από τη βίαιη κατα­στο­λή των κινη­το­ποι­ή­σε­ων και τον απαγ­χο­νι­σμό των πρω­τα­γω­νι­στών του εργα­τι­κού ξεση­κω­μού, είχε σημα­ντι­κό αντί­κτυ­πο στις διε­θνείς οργα­νώ­σεις του σοσια­λι­στι­κού και εργα­τι­κού κινήματος.

Ψηφί­δες από τον εορ­τα­σμό της αγω­νι­στι­κής επε­τεί­ου της 1ης Μαΐ­ου στην Ελλά­δα, που γιορ­τά­στη­κε πρώ­τη φορά μαζι­κά το 1893 μπρο­στά από το Πανα­θη­ναϊ­κό Στά­διο με 2000 συγκε­ντρω­μέ­νους, σύμ­φω­να με τον σοσια­λι­στι­κό Τύπο της επο­χής, δημο­σιεύ­ει σήμε­ρα το Αθη­ναϊ­κό — Μακε­δο­νι­κό Πρα­κτο­ρείο Ειδήσεων.

Πρό­κει­ται για τεκ­μή­ρια από το αρχείο του δια­νο­ού­με­νου και εκδότη Σταύρου Καλλέργη, ιδρυ­τή του Σοσια­λι­στι­κού Συλ­λό­γου και εκδό­τη του «Σοσια­λι­στή», πρω­τα­γω­νι­στή της ιστο­ρι­κής εκεί­νης περιό­δου «κατά του άθλιου πλου­το­κρα­τι­κού συστήματος».

Το αρχείο του ενα­πό­κει­ται στο ιστο­ρι­κό Αρχείο του Μου­σεί­ου Μπε­νά­κη μετά από δωρεά του Ιδρύ­μα­τος Κοι­νω­νι­κών και Ιστο­ρι­κών Ερευ­νών «Σταύρος Καλλέργης».

Ακο­λου­θεί από­σπα­σμα από τον κατά­λο­γο «Αρχείο Σταύ­ρου Καλ­λέρ­γη. Ψηφί­δες από τον σχε­δια­σμό της σοσια­λι­στι­κής πολι­τεί­ας» που κυκλο­φό­ρη­σε το 2013 από την Βιβλιο­θή­κη του Μου­σεί­ου Μπε­νά­κη, σε επι­μέ­λεια Κωστή Καρπόζηλου.

[…] Η πρώτη δια­κρι­τή εμφάνιση των σοσιαλιστών στον δημόσιο χώρο, με τη συγκέντρωσή τους για τον εορ­τα­σμό της διεθνούς ημέρας των εργατών τον Μάιο του 1893, επιβεβαιώνει αυτήν την αίσθηση. Έως τότε, ο εργατικός χαρακτήρας της ημέρας αφορούσε πολύ λίγους — το 1891 ομάδα σοσιαλιστών με επικεφαλής τον Καλλέργη φωτογραφήθηκε ομα­δι­κά, το 1892 οι συγκεντρωμένοι δεν ήταν παραπάνω από τριάντα. Στις 2 Μαΐου του 1893 ο έως τότε αδιάφορος αθηναϊκός τύπος έστρεψε τη ματιά του προς το Στάδιο, εκεί όπου εκατοντάδες ‑δύο χιλιάδες κατά τον Σοσια­λι­στή- «υπό μισθόν πάσχοντες» άκουσαν τον Σταύρο Καλλέργη να διαβεβαιώνει ότι «η πρόοδος βαδίζει τον δρόμον της» και οι εργατικές διεκδικήσεις «του παρόντος» θα οδηγήσουν «εν τω μέλλοντι» στην «κατάργησιν του κλη­ρο­νο­μι­κού δικαιώματος και της ιδιοκτησίας». Οι εργατικές διεκδικήσεις του παρόντος κωδικοποιούνταν στην κατοχύρωση της οκτάωρης εργασίας με ανάπαυση την Κυρια­κή και την παρο­χή επιδομάτων στους «εκ της εργασίας παθόντας». Η επικοινωνία με τα κοι­νά αιτήματα και τις πρακτικές του διεθνούς σοσια­λι­στι­κού κινήματος επεκτεινόταν σε εμφατικές λεπτομέρειες, όπως οι ερυθρές κονκάρδες «επί της κομβιοδόχης» των συγκεντρωμένων. […] Την πρώτη Μαΐου του 1894, στο Στάδιο, ο αριθμός των συγκεντρωμένων ήταν μεγαλύτερος από κάθε άλλη φορά, επιβεβαιώνοντας το ενδιαφέρον, ανάμικτο με περιέργεια, για τις σοσιαλιστικές ιδέες και τα δημόσια πρόσωπα του κινήματος, τον Πλάτωνα Δρακούλη και τον Σταύρο Καλλέργη, που ήταν οι κύριοι ομιλητές. Οι παρέες και οι οικογένειες -«αι εργα­τι­καί τάξεις [που] εποίκιλλον το πολύ αυτό πλήθος»- στα καφενεία και στην ύπαιθρο, όπως και οι εκατοντάδες περιπατητές πέριξ του Σταδίου, προσέδωσαν επιπλέον όγκο στη σοσια­λι­στι­κή συγκέντρωση. Δια­νο­μή φυλλαδίων, ερυ­θρά σήματα «επί της κομβιοδόχης», το ψήφισμα της συγκέντρωσης, οι λόγοι των Δρακούλη, Καλλέργη και Μαρκαντωνάτου επιβεβαίωσαν την τυπολογία της εργατικής Πρωτομαγιάς. Η πυκνότητα των αναφορών στην «ευταξία» της δημόσιας συνάθροισης υπογραμμίζει τον απόηχο της ορμητικής εμφάνισης των σοσιαλιστών τον Δεκέμβριο του 1893 και των ευρωπαϊκών ειδήσεων για τον συγκρου­σια­κό χαρακτήρα της ημέρας: «η αστυνομία […] έλαβε τα κατάλληλα μέτρα προς «ήμερον διεξαγωγήν της συγκεντρώσεως», «γραφικόν ήτο το θέαμα των διασχιζόντων το πλήθος απείρων αστυφυλάκων, των εφίππων χωροφυλάκων, των ιππέων και των αξιωματικών», «εθεάθησαν αστυφύλακες τινές, εκ των διαταχθέντων όπως επιβλέπωσιν την τάξιν, διανέμοντες κρυφίως προ- κηρύξεις εις το πλήθος των θεατών». Δικαιολογώντας την άρνησή του να παρα­στεί ως ομιλητής, ο αρχισυντάκτης του Μεταρ­ρυθ­μι­στή Δημήτριος Ζαλούχος επικαλέστηκε τον κίνδυνο να «διαβληθώμεν […] ότι εμείς εξηγείρομεν και ερεθίζομεν τους εργάτας».

Η πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση του 1894 υπήρξε η τελευταία του 19ου αιώνα. Το 1895, η επι­τρο­πή του σοσια­λι­στι­κού συλλόγου «Άρδην» γνωστοποίησε «ότι σήμερον 1ην Μαΐου ημέραν εορτής των σοσιαλιστών δεν θα προβώμεν εις ουδεμίαν εκδήλωσιν των φρονημάτων μας», ενώ τα επόμενα χρόνια οι ειδήσεις αφορούσαν απο­κλει­στι­κά την -«μελαγχολικωτέρα» το 1897- «εορ­τή των ανθέων» και των ρομαντικών περιπατητών. Η ανησυχία του Ζαλούχου έμελε να επι­βε­βαιω­θεί: από τον Μάιο του 1894 οι σοσιαλιστές γνώρισαν ποικίλες διώξεις, οι διαβρωτικές επιπτώσεις των οποίων άφησαν ορα­τά ίχνη στη διαμόρφωση του σοσια­λι­στι­κού κινήματος. Οι εξελίξεις είχαν ως αφετηρία τη σύλληψη στις 27 Μαΐου του Ευάγγελου Μαρκαντωνάτου, που ήταν ομιλητής στην πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση και ηγε­τι­κή μορ­φή του Σοσια­λι­στι­κού Συλλόγου. Σύμφωνα με το κατηγορητήριο, ο Μαρκαντωνάτος είχε εκβιάσει για τις ανάγκες του κινήματος τον Ανδρέα Συγ­γρό, απαιτώντας 25.000 δραχμές προς «εξιλασμόν» του βίου του. Άλλοι έντεκα σοσιαλιστές (μετα­ξύ αυτών οι Αλέξανδρος Ματιάτος, και Διονύσιος Μάργαρης) συνελήφθησαν ύστερα από τρεις μέρες […] Αγαπημένο