Μαμάγιεφ Κουργκάν, ο λόφος που έγινε ο τάφος των Ναζί στο Στάλινγκραντ 

Στα τέλη του Γενά­ρη του 2019 συμπλη­ρώ­νο­νται 76 χρό­νια από την μάχη του Στά­λιν­γκραντ με την ήττα των μέχρι τότε ανί­κη­των χιτλε­ρι­κών στρα­τευ­μά­των και την περή­φα­νη, ηρω­ι­κή και γεμά­τη αυτο­θυ­σία νίκη του Κόκ­κι­νου Στρα­τού. Για την μάχη του Στά­λιν­γκραντ, τον ηρω­ι­σμό των υπε­ρα­σπι­στών του και την μεγά­λη νίκη του Κόκ­κι­νου Στρα­τού, που ήταν η αρχή του τέλους των Ναζί έχουν γρα­φτεί και θα γρά­φο­νται πολ­λά. Η ανα­φο­ρά στο Στά­λιν­γκραντ πάντα θα είναι ο φόρος τιμής προς τον Σοβιε­τι­κό λαό που απε­λευ­θέ­ρω­σε την Ευρώ­πη και κατ’ επέ­κτα­ση και όλη την ανθρω­πό­τη­τα από την μπό­τα του ναζι­σμού. Χωρίς αυτή την νίκη κανείς δεν μπο­ρεί να ξέρει σε τι βαθ­μό θα είχε φτά­σει το πισω­γύ­ρι­σμα της ανθρωπότητας. 

Το Ατέ­χνως ξεκι­νά δημο­σί­ευ­ση σει­ράς αναρ­τή­σε­ων για να υπεν­θυ­μί­σει, και αν είναι δυνα­τόν και να φωτί­σει, πλευ­ρές αυτού του έπους που μας χάρι­σε την ελευ­θε­ρία μας και ταυ­τό­χρο­να δεί­χνει και την ανω­τε­ρό­τη­τα του σοσια­λι­σμού στις κρί­σι­μες και σημα­ντι­κές στιγ­μές της Ιστο­ρί­ας. Για την ηρω­ι­κή αυτή σύγκρου­ση αυτο­θυ­σί­ας αλλά και στρα­τιω­τι­κής ευφυί­ας ισχύ­ουν αυτά που λέει η ανα­κοί­νω­ση των κομ­μου­νι­στι­κών κομ­μά­των της Ευρώ­πης για την συμπλή­ρω­ση 75 χρό­νων από την μάχη του Στάλινγκραντ.

«Το Στά­λιν­γκραντ είναι ένα από τα καλύ­τε­ρα παρα­δείγ­μα­τα της ανω­τε­ρό­τη­τας του σοσια­λι­σμού σε σύγκρι­ση με τον καπι­τα­λι­σμό, επει­δή ο σοσια­λι­σμός μπο­ρεί να κινη­το­ποι­ή­σει όλες τις κοι­νω­νι­κές δυνά­μεις σε μια ζωτι­κής σημα­σί­ας μάχη. Η ιστο­ρι­κή αυτή νίκη απο­δει­κνύ­ει όχι μόνο αρε­τές του κόκ­κι­νου στρα­τού, αλλά επί­σης την ενό­τη­τα, την κοι­νή βού­λη­ση και την οργα­νω­τι­κή ικα­νό­τη­τα σε μια σοσια­λι­στι­κή χώρα».

Γρά­φει ο Πάνος Αλε­πλιώ­της //

Το Μαμά­γιεφ Κουρ­γκάν (Ρωσι­κά: Мамаев курган) είναι ένας επι­βλη­τι­κός λόφος  με θέα την πόλη του Στά­λιν­γκραντ που έγι­νε πεδίο απί­στευ­τα σκλη­ρών συγκρού­σε­ων στην διάρ­κεια της μάχης του Στά­λιν­γκραντ. Οι Γερ­μα­νοί δεν κατά­φε­ραν να τον κατα­λά­βουν παρά μόνο για μια μέρα με τερά­στιες απώ­λειες και από τις δύο πλευ­ρές. Η μη κατά­λη­ψη του στρα­τη­γι­κής σημα­σί­ας λόφου κρά­τη­σε ζωντα­νή την ελπί­δα για την τελι­κή νίκη του Κόκ­κι­νου Στρατού. 

Το όνο­μα στα ρωσι­κά σημαί­νει «τύμ­βος του Μαμάι». Ο λόφος σήμε­ρα κυριαρ­χεί­ται από ένα συγκρό­τη­μα μνη­μεί­ων με ανα­φο­ρά στην μάχη του Στά­λιν­γκραντ (Αύγου­στος 1942 έως τις 2 Φεβρουα­ρί­ου 1943).  Υπάρ­χουν πάντα επι­μέ­ρους σημεία που θα φωτί­ζο­νται από τους ιστο­ρι­κούς και που αφο­ρούν ‑πέρα από τον ηρω­ι­σμό και την ηθι­κή- την ιδε­ο­λο­γι­κή ανω­τε­ρό­τη­τα. Έχουν να κάνουν και με στρα­τιω­τι­κές τακτι­κές και ελιγ­μούς που οι ειδι­κοί στα θέμα­τα του πολέ­μου τα επε­ξερ­γά­ζο­νται και θα συνε­χί­σουν, μια και η νίκη στο Στά­λιν­γκραντ είναι και νίκη στρα­τιω­τι­κής τακτι­κής και ελιγμών.

Η μάχη για την υπε­ρά­σπι­ση του λόφου Μαμά­γιεφ Κουρ­γκάν είναι μια από αυτές τις μάχες που απαι­τούν, πέρα από τον ηρω­ι­σμό, τακτι­κή, ελιγ­μούς και αντεπιθέσεις. 

Οι δυνά­μεις της 6ης στρα­τιάς των Γερ­μα­νών στις 13 Σεπτεμ­βρί­ου του 1942, όταν εξα­πέ­λυ­σαν την επί­θε­ση κατά­λη­ψης του κέντρου του Στά­λιν­γκραντ, αντι­με­τώ­πι­σαν την σκλη­ρή αντί­στα­ση των υπε­ρα­σπι­στών του λόφου, ύψω­μα 102.0 όπως λένε οι στρα­τιω­τι­κοί χάρ­τες, σε μια από τις πιό αιμα­τη­ρές συμπλο­κές της μάχης. Ο έλεγ­χος του λόφου που δεσπό­ζει πάνω από το Στά­λιν­γκραντ ήταν ζωτι­κής σημα­σί­ας για τους Γερ­μα­νούς. Οι Σοβιε­τι­κοί είχαν χτί­σει ισχυ­ρές αμυ­ντι­κές γραμ­μές στις πλα­γιές του λόφου που απο­τε­λού­νταν από χαρα­κώ­μα­τα, συρ­μα­τό­πλεγ­μα και ναρκοπέδια.

Οι Γερ­μα­νοί ωθού­νταν προς τον λόφο,  με βαριές απώ­λειες. Όταν τελι­κά κατέ­λα­βαν το λόφο, άρχι­σαν να βάλουν στο κέντρο της πόλης, καθώς και στον κεντρι­κό σιδη­ρο­δρο­μι­κό σταθ­μό της πόλης κάτω από το λόφο.

Ανα­μνη­στι­κό νόμισμα

Έτσι μπό­ρε­σαν να κατα­λά­βουν τον σιδη­ρο­δρο­μι­κό σταθ­μό του Στά­λιν­γκραντ στις 14 Σεπτεμ­βρί­ου του 1942. 

Την ίδια ημέ­ρα, η Σοβιε­τι­κή 13η Μεραρ­χία Τυφε­κιο­φό­ρων Φρου­ρών υπό την διοί­κη­ση του Alexander Rodimtsev έφτα­σε στην πόλη από την ανα­το­λι­κή πλευ­ρά του ποτα­μού Βόλ­γα, κάτω από καται­γι­σμό γερ­μα­νι­κών πυρών βαρύ πυρο­βο­λι­κού. Οι 10.000 άνδρες έσπευ­σαν αμέ­σως στη μάχη. 

Στις 16 Σεπτεμ­βρί­ου οι Σοβιε­τι­κοί  ανα­κα­τέ­λα­βαν τον λόφο Μαμά­γιεφ, γρά­φει στα απο­μνη­μο­νεύ­μα­τα του ο Στρα­τάρ­χης Ζού­κωφ, πατέ­ρας της Σοβιε­τι­κής νίκης στον Β Παγκό­σμιο, και αγω­νί­ζο­νταν  για την επα­να­κα­τά­κτη­ση του σιδη­ρο­δρο­μι­κού σταθ­μού, με τερά­στιες απώ­λειες. Την επό­με­νη ημέ­ρα, σε μία μόνο μέρα, σχε­δόν όλοι οι 10000 άνδρες είχαν σκο­τω­θεί  από τους σφο­δρούς βομ­βαρ­δι­σμούς των Γερ­μα­νών. Μόνον 320 Σοβιε­τι­κοί άντρες είχαν μεί­νει ζωντανοί.

Οι Σοβιε­τι­κοί έφε­ραν ενι­σχύ­σεις στο λόφο  όσο πιο γρή­γο­ρα μπο­ρού­σαν. Οι Γερ­μα­νοί επι­τί­θο­νταν στον λόφο έως και δώδε­κα φορές την ημέ­ρα, και οι Σοβιε­τι­κοί απα­ντού­σαν με άγριες αντεπιθέσεις.

Στις 27 Σεπτεμ­βρί­ου, οι Γερ­μα­νοί κατέ­λα­βαν το ήμι­συ του Μαμά­γιεφ. Οι Σοβιε­τι­κοί κρά­τη­σαν όμως τις δικές τους θέσεις στις πλα­γιές του λόφου και την κορυ­φή, με την 284ο Μεραρ­χία Τυφε­κιο­φό­ρων. Ετσι εμπο­δί­στη­καν οι Γερ­μα­νοί να χρη­σι­μο­ποι­ή­σουν τον λόφο για την πλή­ρη κατά­λη­ψη της πόλης, μέχρι τις 26 Ιανουα­ρί­ου 1943, όταν η μεγά­λη αντε­πί­θε­ση των σοβιε­τι­κών δυνά­με­ων συνέ­τρι­ψε τους Γερ­μα­νούς. Η μάχη της πόλης έλη­ξε μία εβδο­μά­δα αργό­τε­ρα με μια από­λυ­τη ήττα της Γερμανίας. 

Όταν έλη­ξε η μάχη στο Μαμά­γιεφ, το έδα­φος στο λόφο είχε ανα­δε­φτεί τόσο πολύ από τους βομ­βαρ­δι­σμούς και ανα­μεί­χθη­κε σε τέτοιο βαθ­μό με μεταλ­λι­κά θραύ­σμα­τα που είχε μετα­ξύ 500 και 1.250 κομ­μά­τια  θραύ­σμα­τα από μέταλ­λο ανά τετρα­γω­νι­κό μέτρο.

Η γη πάνω στο λόφο είχε παρα­μεί­νει μαύ­ρη τον χει­μώ­να, καθώς το χιό­νι  έλιω­σε από τις πολ­λές φωτιές και εκρή­ξεις. Ακό­μη και την επό­με­νη άνοι­ξη το έδα­φος του λόφου θα παρέ­με­νε μαύ­ρο, μέχρι που το χορ­τά­ρι άρχι­σε να φυτρώ­νει στο καμ­μέ­νο έδαφος.

Οι πρώ­ην από­το­μες πλα­γιές του λόφου είχαν ισο­πε­δω­θεί τελεί­ως από τους μήνες του έντο­νου βομ­βαρ­δι­σμού. Ακό­μη και σήμε­ρα, είναι δυνα­τόν να βρε­θούν θραύ­σμα­τα οστών και μετάλ­λων που εξα­κο­λου­θούν να είναι βαθιά θαμ­μέ­να στο χώμα. 

Μετά τον πόλε­μο, οι σοβιε­τι­κές αρχές απο­φά­σι­σαν την κατα­σκευή ενός τερά­στιου Μνη­μεί­ου στο συγκρό­τη­μα Μαμάγιεφ.

Το μνη­μειώ­δες έργο σχε­διά­στη­κε και κατα­σκευά­στη­κε μετα­ξύ 1959 και 1967 από τον γλύ­πτη Γιε­βγκέ­νι Βου­τσέ­τιτς και τον μηχα­νι­κό Νικο­λάι Νικί­τιν, και απο­τε­λεί­ται από ένα τερά­στιο άγαλ­μα στην κορυ­φή του λόφου που απει­κο­νί­ζει το κάλε­σμα της Πατρί­δας, που καλεί τους γιους και τις κόρες να απο­κρού­σουν τον εχθρό. Στα Ρωσι­κά: Родина-мать зовёт! Rodina Mat зовёт! 

Γύρω από τον χώρο του αγάλ­μα­τος υπάρ­χουν και άλλες κατα­σκευ­ές που θυμί­ζουν τον αγώ­να και την θυσία των αγωνιστών. 

Ο Βασί­λι Ιβά­νο­βιτς Τσου­ϊ­κόφ, ο οποί­ος ηγή­θη­κε της Σοβιε­τι­κής δυνά­με­ων στο Στά­λιν­γκραντ, βρί­σκε­ται θαμ­μέ­νος στο Μαμά­γιεφ, ο πρώ­τος Στρα­τάρ­χης της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης που θάφτη­κε έξω από τη Μόσχα. Ο Σοβιε­τι­κός σκο­πευ­τής και ήρω­ας του πολέ­μου Βασί­λι Ζάι­τσεφ επα­να­τά­φη­κε εκεί το 2006.

Το άγαλ­μα είναι ύψους 52 μέτρων και η όλη κατα­σκευή έχει συνο­λι­κά ύψος 85 μέτρα από τα πόδια του αγάλ­μα­τος μέχρι την άκρη του ξίφους που είναι 27 μέτρα, κυριαρ­χώ­ντας στον ορί­ζο­ντα της πόλης του Στάλινγκραντ.

Μέχρι το 1967 ήταν το ψηλό­τε­ρο μνη­μείο στον κόσμο και από το 2006 είναι το μεγα­λύ­τε­ρο μνη­μείο γυναι­κεί­ας μορ­φής στον κόσμο.

Για την  κατα­σκευή του  χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε σκυ­ρό­δε­μα, εκτός από τη λεπί­δα του ξίφους που είναι από ανο­ξεί­δω­το ατσά­λι. Η κατα­σκευή στέ­κε­ται στα­θε­ρά χωρίς υπο­στυ­λώ­μα­τα απο­κλει­στι­κά και μόνο από το δικό της βάρος. Το άγαλ­μα είναι μια επι­βλη­τι­κή ανα­πα­ρά­στα­ση Νίκης, παρό­μοια της Νίκης της Σαμο­θρά­κης, ιδιαί­τε­ρα αν προ­σέ­ξει κανείς τις πτυ­χώ­σεις του μαν­δύα του αγάλματος.

________________________________________________________________________________________________

Πάνος Αλεπλιώτης Δημοτικός σύμβουλος Πυλαίας Θεσσαλονίκης 87/90 και 99/2002. Αντιδήμαρχος Πυλαίας από το 1987 έως και το 1990 και από το 1999 έως και το 2000. Εργάστηκε σαν γεωλόγος, περιβαλλοντολόγος και χωροτάκτης στην Ελλάδα και στην Σουηδία