Ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης στις 5 Μάρτη 1943 (Ο Νίκος Πλουμπίδης για την οργάνωση της κινητοποίησης)

Γρά­φει ο Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

Ξεχω­ρι­στή θέση στον αγώ­να του λαού μας κατά τη διάρ­κεια της κατο­χής κατέ­χει η παλ­λαϊ­κή δια­δή­λω­ση στις 5 του Μάρ­τη 1943 με την οποία ματαί­ω­σε την πολι­τι­κή επι­στρά­τευ­ση που είχαν οργα­νώ­σει οι κατα­κτη­τές. Ο απο­λο­γι­σμός της μάχης αυτής ήταν 17 νεκροί και 150 τραυ­μα­τί­ες στην Αθήνα.

Το διά­ταγ­μα, που έφε­ρε την υπο­γρα­φή του στρα­τη­γού Σπάι­ντελ, έλεγε:

«ΔΙΑΤΑΞΙΣ

30 Ιανουα­ρί­ου 1943

Περί γενι­κής υπο­χρε­ω­τι­κής εργα­σί­ας του ελλη­νι­κού πληθυσμού

Επί τη βάσει της υπό του Φύρερ και Ανω­τά­του Αρχη­γού των Ενό­πλων Δυνά­με­ων χορη­γη­θεί­σης μοι εξου­σιο­δο­τή­σε­ως δια­τάσ­σω τα ακόλουθα:

Αρθρον 1ον. Εκα­στος κάτοι­κος της Ελλά­δος, ηλι­κί­ας από 16 μέχρι 45 ετών είναι υπο­χρε­ω­μέ­νος, εάν το απαι­τή­σουν αι περι­στά­σεις, ν’ ανα­λά­βη υπο­δει­κνυο­μέ­νην εις αυτόν εργα­σί­αν διά γερ­μα­νι­κάς ή ιτα­λι­κάς υπη­ρε­σί­ας. Ιδί­ως είναι υπο­χρε­ω­μέ­νος να παρου­σιά­ζε­ται με ακρί­βειαν εις την εργα­σί­αν, να τηρή τας ώρας εργα­σί­ας και να παρέ­χη από­δο­σιν εργα­σί­ας, αντα­πο­κρι­νο­μέ­νην προς τας σωμα­τι­κάς του δυνά­μεις. Οι άνδρες είναι υπο­χρε­ω­μέ­νοι να εργά­ζο­νται έξω του τόπου της μονί­μου κατοι­κί­ας των συγκε­κρο­τη­μέ­νοι εις συμ­βιω­τι­κάς ομά­δας στρα­το­πέ­δου, εάν απαι­τη­θή το τοιούτον.

Αρθρον 2ον. Η πρό­σκλη­σις προς ανά­λη­ψιν εργα­σί­ας γίνε­ται υπό των γερ­μα­νι­κών αρχών απ’ ευθεί­ας ή υπό των εντε­ταλ­μέ­νων προς τού­το ελλη­νι­κών αρχών, ιδί­ως, Επι­θε­ω­ρή­σε­ων εργα­σί­ας, δημάρχων.

Αρθρον 3ον. Αι γερ­μα­νι­καί υπη­ρε­σί­αι παρέ­χουν ανά­λο­γον προς τας συν­θή­κας απο­ζη­μί­ω­σιν και, εφ’ όσον τού­το είναι δυνα­τόν, και τροφήν.

Αρθρον 4ον. Ο μη συμ­μορ­φού­με­νος προς τας εκ των άρθρων 1 και 2 απορ­ρέ­ου­σας υπο­χρε­ώ­σεις, τιμω­ρεί­ται με: 1) χρη­μα­τι­κήν ποι­νήν απε­ριο­ρί­στως ή 2) φυλά­κι­σιν ή ειρ­κτήν ή 3) στρα­τό­πε­δον κατα­να­γκα­στι­κών έργων.

Αρθρον 5ον. Η παρού­σα διά­τα­ξις τίθε­ται εν ισχύι από της ημέ­ρας της κοι­νο­ποι­ή­σε­ως αυτής.

Εφ’ όσον έχουν εκδο­θεί υπό υφι­στα­μέ­νων υπη­ρε­σιών όμοιαι δια­τά­ξεις διά περιο­χάς της αρμο­διό­τη­τος αυτών, αντι­κα­θί­στα­νται υπό της παρούσης.

Το άρθρον 2 δεν ισχύ­ει διά τον διοι­κη­τήν του φρου­ρί­ου της Κρήτης

Ο Ανώ­τε­ρος Στρα­τιω­τι­κός Διοι­κη­τής της Νοτια­να­το­λι­κής εντε­ταλ­μέ­νος ταυ­το­χρό­νως με την αρχη­γί­αν του στρατού».

Όταν το διά­ταγ­μα στάλ­θη­κε, το βρά­δυ της 22ης του Φλε­βά­ρη, για να δημο­σιευ­τεί στην Εφη­με­ρί­δα της Κυβέρ­νη­σης, οι οργα­νώ­σεις των εργα­το­ϋ­παλ­λή­λων του Εθνι­κού Τυπο­γρα­φεί­ου ειδο­ποί­η­σαν την ηγε­σία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ7. Έτσι το ΕΑΜι­κό κίνη­μα βρέ­θη­κε σε ετοι­μό­τη­τα ούτως ώστε να απο­τρέ­ψει τον τερά­στιο κίν­δυ­νο που απει­λού­σε το λαό.

Τα απο­σπά­σμα­τα που ακο­λου­θούν (από αφιέ­ρω­μα του ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ 5/3/1978) περι­γρά­φουν με άμε­σο τρό­πο τα γεγο­νό­τα με βάση μαρ­τυ­ρία ενός από τους πρω­τα­γω­νι­στές τους. Το κεί­με­νο είναι του Νίκου Πλου­μπί­δη μέλος του Π.Γ της Κ.Ε του ΚΚΕ . Γρά­φτη­κε στις 5 Μάρ­τη 1954 μέσα στις φυλα­κές της απο­μό­νω­σης όπου βρισκόταν.

«Η 5η του Μάρ­τη, του 1943, είναι ιστο­ρι­κή ημέ­ρα για το Ελλη­νι­κό Λαϊ­κό επα­να­στα­τι­κό κίνη­μα με παγκό­σμια απή­χη­ση και σημα­σία. Την ημέ­ρα αυτή ολό­κλη­ρος ο Αθη­ναϊ­κός λαός με ΓΕΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΜΕ ΠΑΛΛΑΪΚΗ ΔΙΑΔΗΛΩΣΗ στο κέντρο της Αθή­νας επέ­βα­λε στο Χίτλερ και στους Έλλη­νες πρά­κτο­ρές του να ανα­κα­λέ­σουν την ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΗ. Με λίγα λόγια και χωρίς φιλο­λο­γία η 3η Μάρ­τη εγεν­νή­θη έτσι:

Στις 20 Φλε­βά­ρη ο Γραμ­μα­τέ­ας της ΚΟΑ (Κομ­μου­νι­στι­κή Οργά­νω­ση της Αθή­νας) ο αξέ­χα­στος Κ. Χατζή­μα­λης (σσ: γραμ­μα­τέ­ας της Επι­τρο­πής Πόλης της ΚΟΑ του ΚΚΕ, εκτε­λέ­στη­κε από τους γερ­μα­νο­τσο­λιά­δες στη Θεσ­σα­λο­νί­κη το 1944) ήλθε στο σπί­τι μου και μου ανέ­φε­ρε ότι την επό­με­νη οι ΔΥ (Δημό­σιοι Υπάλ­λη­λοι) κατε­βαί­νουν σε απερ­γία, ότι όλα είναι έτοι­μα και σε ότι σε μια ώρα συνέρ­χε­ται η επι­τρο­πή Γκρού­πας (ομά­δας Αχτί­δων) των ΔΥ για να κανο­νί­σουν τις λεπτο­μέ­ρειες. Πριν δώσω τη συγκα­τά­θε­σή μου (διό­τι καθο­δη­γού­σα την ΚΟΑ από το ΠΓ) θέλη­σα να εξε­τά­σω προ­σω­πι­κά τα πράγ­μα­τα και πήγα στη συνε­δρί­α­ση. Εκεί όλα τα μέλη ήταν σύμ­φω­να με την άμε­ση κάθο­δο στην απερ­γία παρ’ όλο ότι τα ΤΤΤ και το υπουρ­γείο των Οικο­νο­μι­κών δεν θα ‘παιρ­ναν μέρος.

Από όσα ειπώ­θη­καν έκρι­να ότι η απερ­γία ΔΕΝ είχε προ­πα­ρα­σκευα­στεί και ΔΕΝ είχαν εκλε­γεί απερ­για­κά όργα­να παντού και το σοβα­ρό­τε­ρο ότι η μη συμ­με­το­χή των ΤΤΤ και του υπουρ­γεί­ου Οικο­νο­μι­κών ήταν παρά­γο­ντας να σπά­σει η απερ­γία και να μην έχει αντίκτυπο.

Ανέ­βα­λα την απερ­γία για μια βδο­μά­δα και έδω­σα συγκε­κρι­μέ­νες οδη­γί­ες για την εκλο­γή απερ­για­κών οργα­νώ­σε­ων κ.λπ. Ταυ­τό­χρο­να έδω­σα εντο­λή στην ΚΟΑ να προ­πα­ρα­σκευά­σει τους εργα­το­ϋ­παλ­λη­λι­κούς κλά­δους και τις λαϊ­κές μάζες των συνοι­κιών έτσι που όταν κηρύ­ξου­με απερ­γία των Δ.Υ. να την επε­κτεί­νου­με και να την γενικεύσουμε.

Στις 27 Φλε­βά­ρη ξανα­συ­νήλ­θε η επι­τρο­πή Δ.Υ. Εκεί είναι ο … (που αργό­τε­ρα απο­δεί­χθη σκάρ­τος και δει­λός). Είπε ότι ήταν λάθος η ανα­βο­λή της απερ­γί­ας και ότι θα είναι προ­δο­σία αν δεν γίνει σήμε­ρα. Οι άλλοι είπαν ότι σωστά ανε­βλή­θη αλλά πρέ­πει να γίνει σήμε­ρα παρ’ όλο που έχου­με μικρή συμ­με­το­χή των ΤΤΤ και του υπουρ­γεί­ου Οικο­νο­μι­κών. Εγώ αφού ανέ­πτυ­ξα ότι δεν κάνου­με την απερ­γία για την απερ­γία αλλά την κάνου­με για να επι­βά­λου­με τη λύση των εργα­τι­κών διεκ­δι­κή­σε­ων, ότι η απερ­γία είναι μια σοβα­ρή μάχη και η έκβα­σή της παί­ζει μεγά­λο ρόλο, ότι οι Δ.Υ. χωρίς το βαρύ πυρο­βο­λι­κό τους, το ΤΤΤ, δεν μπο­ρεί νάχουν την επι­βο­λή που χρειά­ζε­ται και τον αντί­κτυ­πο στην κοι­νή γνώ­μη, ανέ­βα­λα για μια βδο­μά­δα ακό­μη και συνέ­στη­σα ειδι­κά συγκε­κρι­μέ­να μέτρα για τα ΤΤΤ, και το Υπουρ­γείο Οικονομικών.

Στις 4 του Μάρ­τη, πριν ακό­μα φωτί­σει, ήλθε ξαφ­νι­κά ο Κ. Χατζή­μα­λης και μου ανα­φέ­ρει ότι «απε­φα­σί­σθη η πολι­τι­κή επι­στρά­τευ­ση και ότι αύριο στις 5 του μηνός θα το αναγ­γεί­λει από το Ραδιο­φω­νι­κό σταθ­μό Αθη­νών ο Πρω­θυ­πουρ­γός Λογο­θε­τό­που­λος». Η είδη­ση ήταν σοβα­ρή με εξαι­ρε­τι­κή πολι­τι­κή σημα­σία. Έπρε­πε να προ­λά­βου­με τον εχθρό, προ­τού αναγ­γεί­λει την από­φα­σή του. Είπα να συγκλη­θεί αμέ­σως η επι­τρο­πή πόλης και με συν­δέ­σμους να ειδο­ποι­η­θούν τα στε­λέ­χη της ΚΟΑ να είναι σε επι­φυ­λα­κή . Εβλε­πα ότι το ΚΚΕ έπρε­πε να κάνει. Τι έπρε­πε να κάνω; Σύν­δε­ση με τη Γραμ­μα­τεία του ΠΓ είχα στις 6 του μήνα. Άλλος τρό­πος να συν­δε­θώ και να ληφθεί η κομ­μα­τι­κή από­φα­ση δεν υπήρ­χε. Είχα βέβαια του Δ.Υ έτοι­μους για απερ­γία του εργα­το­ϋ­παλ­λη­λι­κούς κλά­δους μπο­ρού­σα να τους κατε­βά­σω το λαό των συνοι­κιών επί­σης μπο­ρού­σα να κινη­το­ποι­ή­σω αλλά το ζήτη­μα ήταν σοβα­ρό­τα­το, ήταν γενι­κό πολι­τι­κό ζήτη­μα. Αν περί­με­να σύγκλη­ση του ΠΓ θα χάνο­νταν η ευκαι­ρία και θα ήταν δύσκο­λο να ανα­τρα­πεί ειλημ­μέ­νη από­φα­ση. Να παρα­μεί­νω αδιά­φο­ρος με τη δικαιο­λο­γία ότι δεν ήταν δική μου δου­λιά να απο­φα­σί­σω το θεώ­ρη­σα προ­σο­δία και απέ­να­ντι του Κόμ­μα­τος και απέ­να­ντι του λαού.

Κατέ­λη­ξα να ανα­λά­βω τις ευθύ­νες, έβλε­πα καθα­ρά την επι­τυ­χία και τη ΝΙΚΗ, όχι συναι­σθη­μα­τι­κά, αλλά με τη μελέ­τη της κατά­στα­σης και απο­φά­σι­σα να κατε­βά­σω στις 5 του Μάρ­τη τους εργα­το­ϋ­παλ­λη­λι­κούς κλά­δους της Αθή­νας σε ΓΕΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΕΡΓΙΑ και όλο το λαό της Αθή­νας σε ΠΑΛΛΑΪΚΗ ΔΙΑΔΗΛΩΣΗ με σύν­θη­μα: ΚΑΤΩ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΗ. ΨΩΜΙ, ΔΟΥΛΕΙΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ.

Σε δυο ώρες συνήλ­θε η επι­τρο­πή πόλης της ΚΟΑ που απο­τε­λού­νταν από δια­λε­χτούς αγω­νι­στές. Εκεί ανέ­πτυ­ξα την πρό­τα­σή μου (σ.σ.: ΓΕΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΕΡΓΙΑ και ΠΑΛΛΑΪΚΗ ΔΙΑΔΗΛΩΣΗ με σύν­θη­μα: ΚΑΤΩ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΗ. ΨΩΜΙ, ΔΟΥΛΕΙΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ) και ετό­νι­σα τις ιστο­ρι­κές ευθύ­νες που ανα­λαμ­βά­νου­με. Όλα τα μέλη δέχτη­καν με ενθου­σια­σμό την πρό­τα­σή μου. Καθο­ρί­σα­με το γενι­κό πρό­γραμ­μα δρά­σης και όλοι έφυ­γαν για να κινη­το­ποι­ή­σουν τους τομείς που καθο­δη­γού­σε ο καθέ­νας. Είπα­με να ειδο­ποι­η­θεί και η Κ.Ο. Πει­ραιά να βοη­θή­σει κι αυτή.

Από το μεση­μέ­ρι της Τρί­της 4 Μάρ­τη δεκά­δες χιλιά­δες λαϊ­κοί αγω­νι­στές βρί­σκο­νταν σε πυρε­τώ­δη κίνη­ση. Τα τυπο­γρα­φεία και οι πολύ­γρα­φοι δού­λευαν αδιά­κο­πα. Πλα­κάτ, σημαί­ες, συν­θή­μα­τα ετοι­μά­στη­καν. Τα σχέ­δια πορεί­ας του κάθε κλά­δου και τομέα κατα­στρώ­θη­καν. Χιλιά­δες προ­κη­ρύ­ξεις και τρικ μοι­ρά­στη­καν. Οι συν­δέ­σεις των δια­φό­ρων κρί­κων εκανονίστηκαν.

Τα ΧΩΝΙΑ τότε εφευ­ρέ­θη­καν και τέθη­καν σε εφαρ­μο­γή. ΟΛΟΙ οι τομείς ΟΛΑ τα γρα­νά­ζια της πολύ­πλευ­ρης και πολύ­πλο­κης μηχα­νής τέθη­καν σε κίνη­ση και άρχι­σαν να δου­λεύ­ουν ταχύ­τα­τα και κανονικά.

Ξημέ­ρω­σε η Τετάρ­τη 5 Μάρ­τη του 1943. Όλη η κίνη­ση, όλες οι υπη­ρε­σί­ες σταματημένες.

Η ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΕΡΓΙΑ ήταν πράγ­μα­τι ΚΑΘΟΛΙΚΗ. Όλα νεκρώ­θη­καν. Εργά­τες, υπάλ­λη­λοι, βιο­τέ­χνες, έμπο­ροι, όλοι απερ­γούν, όλα κλει­στά και τότε άρχι­σε να ξεχύ­νε­ται στο κέντρο της Αθή­νας ο λαϊ­κός χεί­μαρ­ρος των συνοι­κιών. Για πρώ­τη φορά τόσο πυκνές λαϊ­κές μάζες κατέ­βη­καν στο πεζο­δρό­μιο για να διεκ­δι­κή­σουν και να επι­βά­λουν τα αιτή­μα­τά τους. Για πρώ­τη φορά παρου­σιά­στη­κε μια τόσο μεγά­λη σε όγκο και μαχη­τι­κό­τη­τα ΠΑΛΛΑΪΚΗ ΔΙΑΔΗΛΩΣΗ. Αυτό ήταν πρω­το­φα­νές όχι μόνο για την Αθή­να αλλά και για τις μεγά­λες ξένες πρω­τεύ­ου­σες κι αυτό όχι σε και­ρούς ειρη­νι­κούς αλλά κάτω απ’ τον πιο βάρ­βα­ρο καταχτητή.

Το παλ­λαϊ­κό ξεσή­κω­μα ήταν τέτοιο που οι κατα­κτη­τές ανα­γκά­στη­καν να ανα­κα­λέ­σουν την από­φα­σή τους και να δηλώ­σουν ότι «ΔΕΝ ΤΙΘΕΤΑΙ ζήτη­μα πολι­τι­κής επι­στρά­τευ­σης για την Ελλά­δα». Η 5η του Μάρ­τη του 1943 δεν έσω­σε μόνο τα ελλη­νό­που­λα από τα γερ­μα­νι­κά κάτερ­γα αλλά συνε­τέ­λε­σε και στην πορεία και την εξέ­λι­ξη του πολέ­μου και έδει­ξε το δρό­μο που πρέ­πει να ακο­λου­θούν οι λαοί για να επι­βά­λουν τη θελη­σή τους

Φυλα­κές, απο­μό­νω­ση 5.3.1954»
(Ν. Πλου­μπί­δης, Φυλα­κές Απο­μό­νω­σης 5.3.54).

_________________________________________________________________________________________________

Αλέκος Α. Χατζηκώστας  Δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας «Η Άλλη Άποψη της Ημαθίας» και του alli-apopsi.gr. Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες, περιοδικά και site εδώ και δεκαετίες, ενώ έχει συμμετάσχει με εισηγήσεις σε μια σειρά ιστορικά συνέδρια και ημερίδες. Έχει εκδώσει 7 βιβλία και συμμετέχει σε συλλογικούς τόμους.