Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

«Μπερλίνερ Ανσάμπλ», το θέατρο του Μπ. Μπρεχτ αναπόσπαστο τμήμα της σοσιαλιστικής πολιτιστικής ζωής

Επι­μέ­λεια: Οικο­δό­μος //

«Πολ­λοί θεω­ρούν το θέα­τρο σαν έναν τόπο παρα­γω­γής ονεί­ρων» έγρα­φε ο Μπέρ­τολτ Μπρεχτ, «και εσάς τους ηθο­ποιούς, σας θεω­ρούν πωλη­τές μεθυ­στι­κών ναρ­κω­τι­κών. Τα όνει­ρα καλό­δε­χτα. Πώς να αντέ­ξου­με αυτή τη ζωή χωρίς όνει­ρα. Μα έτσι, ηθο­ποιοί, το θέα­τρό σας δεν γίνε­ται τίπο­τα άλλο από ένας τόπος όπου μαθαί­νει κανέ­νας να αντέ­χει την ασή­μα­ντη και ομοιό­μορ­φη ζωή. Τους δεί­χνε­τε έναν κόσμο ψεύ­τι­κο, απρό­σε­χτα ανα­κα­τω­μέ­νο, έτσι όπως τον δεί­χνουν τα όνειρα».

Ο Μπρεχτ ήθε­λε το θέα­τρο να κάνει τον θεα­τή να σκέ­φτε­ται. Στα θεα­τρι­κά του έργα περιέ­γρα­φε τον κόσμο σαν κόσμο που μπο­ρεί ν’ αλλά­ξει. Το Μπερ­λί­νερ Ανσάμπλ,  δημιούρ­γη­μά του, ήταν ο αυθε­ντι­κός χώρος καλ­λιέρ­γειας του έργου του  και μέσα σε λίγα χρό­νια έγι­νε ανα­πό­σπα­στο τμή­μα της σοσια­λι­στι­κής πολι­τι­στι­κής ζωής στη Γερ­μα­νι­κή Λαο­κρα­τι­κή Δημο­κρα­τία. Εκεί ο Μπρεχτ μπό­ρε­σε να συστη­μα­το­ποι­ή­σει τις από­ψεις του για το θέα­τρο και με τη συνερ­γα­σία σπου­δαί­ων ηθο­ποιών και συνερ­γα­τών να σημα­το­δο­τή­σει μια νέα επο­χή που θα επη­ρέ­α­ζε την τέχνη σε παγκό­σμιο επίπεδο.

Το θέατρο "Μπερλίνερ Ανσάμπλ"

Το θέα­τρο “Μπερ­λί­νερ Ανσάμπλ”

Το κεί­με­νο που ακο­λου­θεί ανα­φέ­ρε­ται στη δημιουρ­γία του ιστο­ρι­κού θεά­τρου και στα πρώ­τα 25 χρό­νια λει­τουρ­γί­ας του. Το μετα­φέ­ρου­με στο δια­δί­κτυο από τον Ριζο­σπά­στη, όπου δημο­σιεύ­τη­κε στις 16/1/1975.

«Μπερ­λί­νερ Ανσάμπλ», ένα θέα­τρο που δημιουρ­γεί ιστορία

Στην ορο­φή του θεά­τρου στην πλα­τεία Μπέρ­τολτ Μπρεχτ, στο κέντρο του Βερο­λί­νου, στρι­φο­γυ­ρί­ζει ολο­νύ­κτια μια φωτει­νή επι­γρα­φή που είναι ορα­τή από πολύ μακριά. Αυτή ειδο­ποιεί, όπως η σημαία του Γκλό­ουμπ Θία­τερ του Λον­δί­νου την επο­χή του Σαίξ­πηρ, ότι εδώ αρχί­ζει πολύ σύντο­μα η επό­με­νη παράσταση.

Εάν η επι­γρα­φή αυτή μεί­νει σκο­τει­νή, αυτό σημαί­νει ότι το θέα­τρο απου­σιά­ζει σε περιο­δεία ή ότι είναι δια­κο­πές. «Μπερ­λί­νερ Ανσάμπλ», δια­λα­λεί φωτει­νά από εκεί ψηλά η επι­γρα­φή αυτή, ένα απλό, συγκε­κρι­μέ­νο νόη­μα που έγι­νε όμως, στις δυό­μι­σι δεκα­ε­τί­ες της ύπαρ­ξής του, σύμ­βο­λο ποιό­τη­τας της θεα­τρι­κής τέχνης.

Στις 11 Γενά­ρη 1949 κυλού­σε για πρώ­τη φορά η χει­ρά­μα­ξα της «Μάνας Κου­ρά­γιο» που την τρα­βού­σε η ηθο­ποιός Χέλε­να Βάι­γκελ, πάνω σε μια βερο­λι­νέ­ζι­κη σκη­νή. Τότε η παρά­στα­ση αυτή δόθη­κε στο «Γερ­μα­νι­κό Θέα­τρο» και οι κρι­τι­κοί έγρα­ψαν κατεν­θου­σια­σμέ­νοι: «Από σήμε­ρα αρχί­ζει μια νέα επο­χή για το θέα­τρο». Από τότε δόθη­καν πάνω από 5.000 παρα­στά­σεις από το συγκρό­τη­μα που στε­γά­ζε­ται από το 1954 σ’ εκεί­νο το σπί­τι στο κέντρο της πρω­τεύ­ου­σας της Γ.Λ.Δ., όπου δόθη­κε το 1928 η επί­ση­μη πρώ­τη του εντυ­πω­σια­κού έργου «Όπε­ρα της Πεντάρας».

Ο ίδιος ο Μπρεχτ διηύ­θυ­νε ως το 1956, που πέθα­νε, το θέα­τρο αυτό. Μετά το θάνα­τό του ανέ­λα­βε τη διεύ­θυν­σή του η χήρα του Μπρεχτ Χέλε­να Βάι­γκελ. Μετά το θάνα­το της Βάι­γκελ το 1971, ανέ­λα­βε τη διεύ­θυν­σή του η Ρουθ Μπέργκχαους.

Μπέρτολτ Μπρεχτ και Χέλενα Βάιγκελ

Μπέρ­τολτ Μπρεχτ και Χέλε­να Βάιγκελ

Από το 1949 και μετά παρου­σιά­στη­καν, εκτός του ήδη μυθι­κού «Μάνα Κου­ρά­γιο», άνω των 50 έργων του Μπρεχτ και άλλων κλα­σι­κών και σύγ­χρο­νων συγ­γρα­φέ­ων. Κάθε νέο έργο έφε­ρε και φέρει τη γνω­στή σφρα­γί­δα της χορο­γρα­φι­κής έννοιας του Μπρεχτ, που τρα­βά­ει πολ­λούς θεα­τρό­φι­λους και ειδι­κούς απ’ όλο τον κόσμο στο Βερο­λί­νο για να τη γνω­ρί­σουν. Το συγκρό­τη­μα που απα­ριθ­μεί γύρω στα 400 μέλη, έδω­σε μέχρι τώρα πολυά­ριθ­μες παρα­στά­σεις σε πολ­λές χώρες του κόσμου.

Η ουσία του θεά­τρου του Μπρεχτ

Για τη δρα­μα­τι­κή τέχνη του Μπρεχτ και τις από­ψεις του για το ρόλο του θεά­τρου υπάρ­χουν πλού­σια σε όγκο συγ­γράμ­μα­τα. Ο ίδιος ο Μπρεχτ εξέ­φρα­σε επα­νει­λημ­μέ­να γρα­πτά και προ­φο­ρι­κά τις από­ψεις του γι’ αυτό. Το «Μπερ­λί­νερ Ανσάμπλ» είναι ακό­μα και σήμε­ρα –πολ­λά χρό­νια μετά το θάνα­το του ποι­η­τή- χάρη στη δημιουρ­γι­κή ερμη­νεία του έργου του από μια νέα γενιά θεα­τρι­κών δημιουρ­γών που είχε εκπαι­δεύ­σει ο ίδιος ο Μπρεχτ, ο αυθε­ντι­κός χώρος καλ­λιέρ­γειας του έργου του. Αυτό δε σημαί­νει μια παρα­δο­σια­κή καλ­λιέρ­γεια της κλη­ρο­νο­μιάς ή ότι κατα­βάλ­λε­ται μόνο η προ­σπά­θεια στο «Μπερ­λί­νερ Ανσάμπλ» να παί­ζο­νται «ορθά» τα έργα του Μπρεχτ.

Πολ­λοί χορο­γρά­φοι και ηθο­ποιοί που εκπαί­δευ­σε ο ίδιος ο Μπρεχτ, πήγαν σε άλλα θέα­τρα και από­δει­ξαν τι διδά­χτη­καν. Το θεα­τρι­κό κοι­νό –δίπλα σε εργά­τες, αγρό­τες και υπαλ­λή­λους πολ­λοί επι­σκέ­πτες απ’ ολό­κλη­ρο τον κόσμο- θεω­ρεί σήμε­ρα όπως και πριν από χρό­νια, ένα βρά­δυ στο θέα­τρο Μπρεχτ σαν ένα μεγά­λο γεγονός.

Ο Μπρεχτ προ­ώ­θη­σε δίπλα στην ανά­πτυ­ξη της θεα­τρι­κής τέχνης πάντο­τε την ταυ­τό­χρο­νη ανά­πτυ­ξη της τέχνης της παρα­κο­λού­θη­σης του θεα­τρι­κού έργου. Τότε μόνο μπο­ρεί να εκπλη­ρω­θεί η απο­στο­λή του θεά­τρου, όταν ο θεα­τής είναι έτοι­μος να συν­δέ­σει την αισθη­τι­κή από­λαυ­ση του θεά­μα­τος με μιαν ευχά­ρι­στη αλλά ακρι­βή δια­δι­κα­σία σκέψης.

Το άγαλμα του Μπρεχτ έξω από το Μπερλίνερ Ανσάμπλ

Το άγαλ­μα του Μπρεχτ έξω από το Μπερ­λί­νερ Ανσάμπλ

Ο χορο­γρά­φος Μάν­φρεντ Βέκ­βερθ δήλω­σε ύστε­ρα από μια περιο­δεία στην Ιτα­λία για την παρου­σί­α­ση του έργου «Κοριο­λα­νός» του Σαίξπηρ)Μπρεχτ: «Ναι, το γεγο­νός ακρι­βώς ότι μια παρά­στα­ση που στις κρι­τι­κές χαρα­κτη­ρί­ζε­ται ως κωμω­δία, δίνει αφορ­μή για βαθύ­τε­ρη σκέ­ψη όσον αφο­ρά την ανθρώ­πι­νη συμ­βί­ω­ση, ακρι­βώς αυτό ώθη­σε κατά την γνώ­μη μου τους κρι­τι­κούς στο κοι­νό συμπέ­ρα­σμα ότι ο «Κοριο­λα­νός» είναι το παρα­δειγ­μα­τι­κό­τε­ρο, όσον αφο­ρά τα έργα και την εξέ­λι­ξη του Μπρεχτ. Στις συζη­τή­σεις είχα­με το αίσθη­μα ότι υπήρ­ξε βαθιά ικα­νο­ποί­η­ση και ότι ο φόβος ότι ο Μπρεχτ μπο­ρού­σε να κατα­λή­ξει στο μου­σείο, εκμη­δε­νί­στη­κε με αυτή την παρά­στα­ση του «Μπερ­λί­νερ Ανσάμπλ».

Ύστε­ρα από την δεύ­τε­ρη περιο­δεία του συγκρο­τή­μα­τος στο Λον­δί­νο, η κρι­τι­κός Πηνε­λό­πη Γκί­λιατ, γυναί­κα του δρα­μα­τουρ­γού Τζων Όσμπορν, έγρα­ψε στον «Ομπ­σέρ­βερ»: «Έτσι ήθε­λε ο Μπρεχτ το θέα­τρο –με κίνη­ση, να κάνει το θεα­τή να σκέ­πτε­ται, όμορ­φα και με ευχά­ρι­στα στιγ­μιό­τυ­πα». Εδώ είναι πραγ­μα­τι­κά τα κύρια κρι­τή­ρια της έννοιας του θεά­τρου του Μπρεχτ, συνυ­φα­σμέ­να σε μια πρό­τα­ση. Όσον αφο­ρά τις παρα­στά­σεις του Μπερ­λί­νερ Ανσάμπλ στο εξω­τε­ρι­κό, υπάρ­χουν συλ­λο­γές υλι­κού που απο­τε­λού­νται από πολ­λούς τόμους.

Το Μπερ­λί­νερ Ανσάμπλ και η πνευ­μα­τι­κή και πολι­τι­στι­κή ζωή της Γ.Λ.Δ.

Το Βερο­λί­νο, η πρω­τεύ­ου­σα της Γερ­μα­νι­κής Λαο­κρα­τι­κής Δημο­κρα­τί­ας, είναι μια πόλη του θεά­τρου. Το Μπερ­λί­νερ Ανσάμπλ πρέ­πει να δια­τη­ρή­σει τη φήμη του, ανά­με­σα σε άλλα θέα­τρα που έχουν κι αυτά μεγά­λη φήμη –όπως πχ το «Γερ­μα­νι­κό Θέα­τρο». Οι παρα­στά­σεις που δίνο­νται στο εσω­τε­ρι­κό εξυ­πη­ρε­τούν την εξέ­τα­ση της δου­λειάς του στην κοι­νω­νι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, την επα­φή με εργο­στά­σια και πανε­πι­στή­μια, καθώς και πολ­λές άλλες προ­σπά­θειες για συνο­μι­λί­ες με το κοι­νό εκτός του θεά­τρου. Στα εργο­στά­σια υπάρ­χουν πολ­λές ομά­δες εργα­τών που φέρουν το όνο­μα «Μπέρ­τολτ Μπρεχτ» ή «Χέλε­να Βάι­γκελ». Μετα­ξύ των εργο­στα­σί­ων και του Μπερ­λί­νερ Ανσάμπλ υπάρ­χουν στε­νές και εγκάρ­διες σχέσεις.

Το εσωτερικό του Μπερλίνερ Ανσάμπλ

Το εσω­τε­ρι­κό του Μπερ­λί­νερ Ανσάμπλ

Συνερ­γά­τες του «Μπερ­λί­νερ Ανσάμπλ» επι­σκέ­πτο­νται εκτός αυτού πανε­πι­στή­μια και ανώ­τε­ρες τεχνι­κές σχο­λές για να ανταλ­λά­ξουν από­ψεις με τους μαθη­τές και φοι­τη­τές. Θεω­ρούν τη συζή­τη­ση με τους νέους ένα βασι­κό μέρος της θεα­τρι­κής τους εργα­σί­ας. Έτσι είναι ευκο­λο­νό­η­το, ότι το Μπερ­λί­νερ Ανσάμπλ κατέ­στη στις δυό­μι­σι δεκα­ε­τί­ες της ύπαρ­ξής του, για τους φίλους του θεά­τρου στη Γ.Λ.Δ., ένα ανα­πό­σπα­στο τμή­μα της σοσια­λι­στι­κής πολι­τι­στι­κής ζωής.

Ο Μπέρ­τολτ Μπρεχτ γεν­νή­θη­κε στις 10 του Φλε­βά­ρη του 1898 στη Βαυα­ρία και σπού­δα­σε Ιατρι­κή στο Μόνα­χο. Τα πρώ­τα του έργα εκφρά­ζουν αντια­στι­κή διά­θε­ση και ατο­μι­κή ριζο­σπα­στι­κή δια­μαρ­τυ­ρία ενά­ντια στον πόλε­μο και τον ξεπε­σμό του ανθρώ­που στον καπι­τα­λι­σμό. Το 1926 στά­θη­κε απο­φα­σι­στι­κή χρο­νιά γι’ αυτόν καθώς για τις ανά­γκες ενός θεα­τρι­κού του έργου και επει­δή οι αστι­κές θεω­ρί­ες πολι­τι­κής οικο­νο­μί­ας δεν τον ικα­νο­ποιού­σαν με τις απα­ντή­σεις τους, διά­βα­σε το «Κεφά­λαιο» του Μαρξ και από εκεί οδη­γή­θη­κε στον Λένιν. «Γεν­νή­θη­κε» ένας νέος Μπρεχτ που εντά­χθη­κε στις γραμ­μές των κομ­μου­νι­στών εργα­τών της τέχνης. Μετα­ξύ 1924–1933 ο Μπρεχτ εργά­στη­κε στο Βερο­λί­νο με τους σκη­νο­θέ­τες Μαξ Ράιν­χαρτ και Ερβιν Πισκέι­τορ και τον συν­θέ­τη Κουρτ Βάιλ. Ολη αυτήν την περί­ο­δο τα θέμα­τα των ποι­η­μά­των του είναι παρ­μέ­να από την κατά­στα­ση της εργα­τι­κής τάξης και την πάλη των τάξε­ων καθώς και από την εμπει­ρία της οικο­δό­μη­σης του σοσια­λι­σμού στην ΕΣΣΔ.

brecht2Το 1933 ο Μπέρ­τολτ Μπρεχτ εξο­ρί­στη­κε στις σκαν­δι­να­βι­κές χώρες (1933–1941) και εν συνε­χεία στις ΗΠΑ (1941–1947), από τις οποί­ες έφυ­γε αφού πρώ­τα παρου­σιά­στη­κε στην περι­βό­η­τη μακαρ­θι­κή αντι­κομ­μου­νι­στι­κή επι­τρο­πή. Στη Γερ­μα­νία οι ναζί έκα­ψαν τα βιβλία του και του αφαί­ρε­σαν την ιθα­γέ­νεια. Στα ποι­ή­μα­τά του ο ζόφος του 3ου Ράιχ απο­τυ­πώ­θη­κε με μεγά­λη ενάρ­γεια, ανα­δει­κνύ­ο­ντας ταυ­τό­χρο­να και την ταξι­κή προ­έ­λευ­ση του φασι­στι­κού καθε­στώ­τος. Στη διάρ­κεια του Β΄ Παγκό­σμιου Πολέ­μου έγρα­φε ποι­ή­μα­τα για να μετα­δο­θούν από το Ραδιο­φω­νι­κό Σταθ­μό της Μόσχας στους Γερ­μα­νούς φαντά­ρους του Ανα­το­λι­κού Μετώ­που, χωρίς σε αυτά να υπάρ­χει ούτε μια λέξη μίσους για το γερ­μα­νι­κό λαό.

Μετά το τέλος του Β΄ Παγκό­σμιου Πολέ­μου, εγκα­τα­στά­θη­κε στη Λαο­κρα­τι­κή Δημο­κρα­τία της Γερ­μα­νί­ας, δημιούρ­γη­σε την «Μπερ­λί­νερ Ανσάμπλ » και υπε­ρα­σπί­στη­κε απο­φα­σι­στι­κά την υπό­θε­ση της οικο­δό­μη­σης του σοσια­λι­σμού στην ΕΣΣΔ και τις Λαϊ­κές Δημο­κρα­τί­ες έως το τέλος της ζωής του. Ο Μπρεχτ τιμή­θη­κε με το Βρα­βείο Λένιν για την Ειρή­νη το 1955 και «έφυ­γε», ένα χρό­νο αργό­τε­ρα, στις 14 του Αυγού­στου 1956 στη ΓΛΔ, έχο­ντάς μας κλη­ρο­δο­τή­σει ποι­ή­μα­τα και έργα που δεν αντα­να­κλούν απλά την ταξι­κή πάλη, αλλά διδά­σκουν και πώς να διε­ξά­γε­ται. (Βιο­γρα­φι­κό από τον Ριζοσπάστη)

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο