Τα ονόματά σας μένουνε, μα πόσο ματωμένα,
Καλάβρυτα και Τρίπολη, Δίστομο και Χορτιάτη,
Καισαριανή και Κούρνοβο, Κρήτη και Μονοδέντρι
και κόρη του Ταΰγετου, κατακαημένη Μάνη,
και φτωχομάνα αδούλωτη δουλεύτρα Σαλονίκη
και Δράμα και Προσότσιανη, κακόμοιρο Δοξάτο
(Β. Ρώτας)
Σαν σήμερα, στις 10 του Ιούνη του 1944 έχουμε το στυγερότερο έγκλημα των ναζί. Δολοφόνησαν 223 κατοίκους της κωμόπολης – 114 γυναίκες και 104 άνδρες. Μεταξύ των νεκρών ήταν 45 παιδιά και 20 βρέφη!
1944, οι ναζί υποχωρούν σε όλα τα μέτωπα. Στην Ελλάδα είναι διαδοχικά τα χτυπήματα που δέχεται από τον ΕΛΑΣ και τις άλλες αντάρτικές δυνάμεις. Και όσο το τέρας του φασισμού πιέζεται τόσο ξερνά θάνατο. Καταφεύγει από έγκλημα σε έγκλημα. Βιάννος, Ανώγεια, Κάνδανος, Καλάβρυτα, Λιγκιάδες, Κομμένο, Χορτιάτης, Κεδρύλλια, Λέχοβο και άλλα ων ουκ έστι αριθμός. Εκατόμβη θυμάτων για τη λευτεριά.
Στο Δίστομο όμως, οι ναζί αποτυπώνουν όλη τους την εγκληματική φύση. Δεν έκαψαν μόνο το χωριό, δεν εκτέλεσαν μόνο όποιον έβρισκαν μπροστά τους.
Η περιγραφή του Δ. Κιουσόπουλου (επικεφαλής της Υπηρεσίας Εγκλημάτων Πολέμου) δίνει την εικόνα του εγκλήματος:
«Εις το πέρασμα των αιώνων ουδέποτε η ανθρωπότης εδοκίμασε τοσαύτην θηριωδίαν. Το Δίστομο μεταβάλλεται σε κόλασιν. Κάθε περιγραφή είναι αδύνατον να αποδώσει την τραγωδίαν εκατοντάδων κατοίκων… Αξιωματικοί, υπαξιωματικοί, στρατιώτες διαμοιράζονται εις ομάδας. Περιέρχονται τας οικίας, ως λυσσαλέαι ύαιναι, αιμοβόροι τίγρεις, κανίβαλοι της ζούγκλας! Επιπίπτουν κατά των δυστυχών κατοίκων – αδιακρίτως φύλου, ηλικίας. Σφάζουσι, φονεύουσι, βιάζουσι γυναίκες. Ξεκοιλιάζουσι εγκύους, γέροντες, νέοι είναι θύματα της αιμοβόρου μανίας. Δε φείδονται ουδενός. Φονεύουσιν τον ιερέα Σωτήριο Ζήση, εξορύσσουσι ζώντος έτι τους οφθαλμούς. Αποκόπτουσιν την κεφαλήν του, ρίπτουσιν εις τον βόρβορον. Πυροβολούσι την παρισταμένην σύζυγόν του, που κρατούσε εις τας αγκάλας της, θηλάζουσαν το μονοετές θυγάτριόν της Μαργαρίταν! Σκορπούν τα μυαλά της παιδίσκης εις το πρόσωπον της μητρός, ήτις τραυματισθείσα πίπτει χαμαί λιπόθυμος. Εκληφθείσα ως νεκρά – σώζεται διά να καταστεί, εν παραφροσύνη. Περί τους 15 κατοίκους – ελπίζοντας εις την οικίαν του ιερέως την σωτηρίαν – εφονεύθησαν. Φονεύουσιν εντός της οικίας του, την οικογένεια του Κατσινήν – τον Δάσκαλο Καρούμαλον – την Μορωσίαν, σύζυγο Ι. Φιλίππου – σύρουν εκ της κρύπτης της, με σκοπόν διά να τη βιάσουν. Αλλ’ ότε είδον ότι αύτη ήτο έγκυος, διά μαχαίρας διάνοιξαν την κοιλίαν της. Το δε εκχυθέν έμβρυον μετά λύσσης εποδοπάτησαν»…
Σύμβολo του Ολοκαυτώματος η μαυροφορεμένη γυναίκα του Διστόμου, η Μαρία Παντίσκα. Η έκφρασή της το βλέμμα της, αποτυπώνει τα πάντα. Τον πόνο, την απώλεια, την οργή, όλα όσα έζησε ο λαός μας τα χρόνια της γερμανικής κατοχής…
Η φωτογραφία έχει τη δική της ιστορία. Λίγους µήνες µετά τη Σφαγή, ο Dmitri Κessel, ανταποκριτής του περιοδικού «Life» επισκέφθηκε το Δίστοµο για ρεπορτάζ. Αποθανατίζει τη Μαρία Παντίσκα, να στέκεται όρθια µπροστά σε µια σκάφη και να πλένει τα µαύρα ρούχα της στην αυλή. Η φωτογραφία δηµοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό «Life» στις 29 Νοεµβρίου του 1944, μαζί με άλλες από το Δίστομο.
Η Μαρία Παντίσκα – Μίχα απεβίωσε στις 12/3/2009 σε ηλικία 84 ετών. Τάφηκε στο Δίστομο.
